Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yalançı alabəzək kəpənək - (lat. Syntomis phegea) buğumayaqlılar tipinin kəpənəklər dəstəsinin fəsiləsinə aid olan növ
| Yalançı alabəzək kəpənək | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Elmi təsnifat | ||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: ???: Yalançı alabəzək kəpənək | ||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
| ||||||
Xarici quruluşu
Yalançı alabəzək kəpənək, pulcuqluqanadlılar (Lepidoptera) dəstəsinin Syntomidae fəsiləsindən olub, qanadları açılmış halda 32–38 mm-dir.
Həyat tərzi
Kəpənəyin yırtıcı tırtıllarının təkipəksarıyanın yumurta və kiçik yaşlı tırtılları ilə qidalanması Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda ilk dəfə 1972-ci ildə Yalama meşə təsərrüfatlarında Zəkəriyyə Məmmədov, R.M.Əfəndi tərəfindən qeydə alımnmışdır. Sonralar 2004-2006-cı illərdə Şəki-Zaqatala bölgəsində təkipəksarıyana qarşı bioloji mübarizə məqsədilə arealdaxili köçürmə üsulu ilə onun tırtıllarından istifadə edilmişdir. Bu baxımdan Lənkəran bölgəsində pardığımız tədqiqatlara əsasən, alabəzək kəpənəyin tırtılları üzərində geniş müşahidələr və hesablama işlərinin aparılmasını məqsədəuyğun hesab etdik. Kəpənəklərin təbiətdə uçuşu may ayının axırından, avqust ayının axırınadək davam edir. Onlar meşənin tala hissələrində bitən gandalaş bitkisinin çiçəkləri ilə qidalanaraq cütləşirlər. Cütləşdikdən 5-6 gün sonra, meşə ağaclarının kök hissəsinə yaxın yem bitkiləri, ağacların gövdələrində olan mamırlar üzərinə qrup halında kiçik yumurtalar qoyurlar. Payıza yaxın, sentyabr ayının axırlarında yumurtalardan tırtıllar çıxmağa başlayırlar. Tırtıllar üçüncü yaş dövrünədək yem bitkiləri ilə qidalanırlar və sonra qışlamaya gedirlər. Onlar ağacların qabığı altında, yerə tökülmüş yarpaqlar altında, ağacların kök hissəsinə yaxın yerlərdə qışlayırlar. Yazda, mart ayında, bir neçə gün ağacların gövdəsi üzərinə döşənmiş (xüsusilə palıd ağacı üzərində) mamırlarla, təzəcə torpaqdan baş qaldırmış bitkilərlə və sonra isə ağacların gövdəs üzərindəki təkipəksarıyanın topa halında qoyduğu (hər topada 500-800 yumurta) yumurtalarla qidalanırlar. Tırtılların bədəni qaramtıl olmaqla üzərində zərif tükcüklər vardır. Müşahidələrə əsasən, havanın temperaturu 16-18oC olduqda olduqda belə tırtıllar qışlama yerlərindən çıxaraq qidalanmağa başlayırlar. Belə bir vəziyyət 2004-cü ilin dekabr ayında baş vermişdir. Belə ki, Lənkəran rayonunun Şıxakəran kəndində yerləşən meşə sahələrindən 100-150 ədəd alabəzək kəpənəyin tırtılları götürülmüşdür.
İnkişafını başa vurmuş tırtıllar may ayının ortalarında zərif ipək torlu barama içərisində puplaşmağa başlamışlar. Pup tünd-qəhvəyi rəngdə olub, parıldaqdır. Puplaşma mərhələsi may ayının sonunadək davam edir. May ayının axırı və iyun ayının əvvəli puplardan kəpənəklər çıxmağa başlayır. Yırtıcı alabəzək kəpənək tırtıllarının yeyimcilliyi və təkipəksarıyanın sayının aşağı salınmasını öyrənmək məqsədilə 2010-2011-ci illərdə Şəki-Zaqatala bölgəsində (Qəbələ və Şəkidə) təkipəksarıyan ilə yoluxmuş palıd ağacları üzərində hesablama işləri aparılmışdır. Aşkar edilmişdir ki, bir hektar meşə sahəsində 100 palıd ağacında 80-dək ipəksarıyanın 2-3 və bəzən də 4-5 yumurta topasına rast gəlindiyi (75-80%-dək yoluxma) halda, hər ağacda 3-4 ədəd yalançı alabəzək kəpənəyin II-III yaş tırtıllarına rast gəlinmişdir. Həmin tırtıllar 2-3 gün müddətində 80 yumurta topasından 60-ı ilə qidalanmışlar. Daha 2 gündən sonra 10 yumurta topası qalmışdır ki, bu da ipəklsarıyanın yumurta və tırtıllarının 80-85 % suntomis tərəfindən məhv olması deməkdir. Təkrar belə hesablama işləri nəticəsində müəyyən edilmioşdir ki, təkipəksarıyanın yumurta və tırtıllarına qarşı bioloji mübarizədə alabəzək kəpənəyin yırtıcı tırtıllarından arealdaxili köçürmə üsulu ilə istifadə etmək mümkündür.
Beləliklə, bağ və meşə ağacları zərərverticilərinin və onların entomofaqlarının növ tərkibinin, bioloji xüsusiyyətlərinin və təsərrüfat əhəmiyyətinin öyrənilməsi, entomofaqlardan zərərli cücülərə qarşı mübarizə aparılması işində imkanlar yaradır.
Yayılması
Azərbaycanda (Şəki, Zaqatala, Lənkəran, Cəlilabad və s. rayonlarda) yayılıb.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yalanci alabezek kepenek lat Syntomis phegea bugumayaqlilar tipinin kepenekler destesinin fesilesine aid olan novYalanci alabezek kepenekElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip Bugumayaqlilar Yalanci alabezek kepenekBeynelxalq elmi adiAmata phegea L 1758Sekil axtarisiNCBI 938170Xarici qurulusuYalanci alabezek kepenek pulcuqluqanadlilar Lepidoptera destesinin Syntomidae fesilesinden olub qanadlari acilmis halda 32 38 mm dir Heyat terziKepeneyin yirtici tirtillarinin tekipeksariyanin yumurta ve kicik yasli tirtillari ile qidalanmasi Qafqazda o cumleden Azerbaycanda ilk defe 1972 ci ilde Yalama mese teserrufatlarinda Zekeriyye Memmedov R M Efendi terefinden qeyde alimnmisdir Sonralar 2004 2006 ci illerde Seki Zaqatala bolgesinde tekipeksariyana qarsi bioloji mubarize meqsedile arealdaxili kocurme usulu ile onun tirtillarindan istifade edilmisdir Bu baximdan Lenkeran bolgesinde pardigimiz tedqiqatlara esasen alabezek kepeneyin tirtillari uzerinde genis musahideler ve hesablama islerinin aparilmasini meqsedeuygun hesab etdik Kepeneklerin tebietde ucusu may ayinin axirindan avqust ayinin axirinadek davam edir Onlar mesenin tala hisselerinde biten gandalas bitkisinin cicekleri ile qidalanaraq cutlesirler Cutlesdikden 5 6 gun sonra mese agaclarinin kok hissesine yaxin yem bitkileri agaclarin govdelerinde olan mamirlar uzerine qrup halinda kicik yumurtalar qoyurlar Payiza yaxin sentyabr ayinin axirlarinda yumurtalardan tirtillar cixmaga baslayirlar Tirtillar ucuncu yas dovrunedek yem bitkileri ile qidalanirlar ve sonra qislamaya gedirler Onlar agaclarin qabigi altinda yere tokulmus yarpaqlar altinda agaclarin kok hissesine yaxin yerlerde qislayirlar Yazda mart ayinda bir nece gun agaclarin govdesi uzerine dosenmis xususile palid agaci uzerinde mamirlarla tezece torpaqdan bas qaldirmis bitkilerle ve sonra ise agaclarin govdes uzerindeki tekipeksariyanin topa halinda qoydugu her topada 500 800 yumurta yumurtalarla qidalanirlar Tirtillarin bedeni qaramtil olmaqla uzerinde zerif tukcukler vardir Musahidelere esasen havanin temperaturu 16 18oC olduqda olduqda bele tirtillar qislama yerlerinden cixaraq qidalanmaga baslayirlar Bele bir veziyyet 2004 cu ilin dekabr ayinda bas vermisdir Bele ki Lenkeran rayonunun Sixakeran kendinde yerlesen mese sahelerinden 100 150 eded alabezek kepeneyin tirtillari goturulmusdur Inkisafini basa vurmus tirtillar may ayinin ortalarinda zerif ipek torlu barama icerisinde puplasmaga baslamislar Pup tund qehveyi rengde olub parildaqdir Puplasma merhelesi may ayinin sonunadek davam edir May ayinin axiri ve iyun ayinin evveli puplardan kepenekler cixmaga baslayir Yirtici alabezek kepenek tirtillarinin yeyimcilliyi ve tekipeksariyanin sayinin asagi salinmasini oyrenmek meqsedile 2010 2011 ci illerde Seki Zaqatala bolgesinde Qebele ve Sekide tekipeksariyan ile yoluxmus palid agaclari uzerinde hesablama isleri aparilmisdir Askar edilmisdir ki bir hektar mese sahesinde 100 palid agacinda 80 dek ipeksariyanin 2 3 ve bezen de 4 5 yumurta topasina rast gelindiyi 75 80 dek yoluxma halda her agacda 3 4 eded yalanci alabezek kepeneyin II III yas tirtillarina rast gelinmisdir Hemin tirtillar 2 3 gun muddetinde 80 yumurta topasindan 60 i ile qidalanmislar Daha 2 gunden sonra 10 yumurta topasi qalmisdir ki bu da ipeklsariyanin yumurta ve tirtillarinin 80 85 suntomis terefinden mehv olmasi demekdir Tekrar bele hesablama isleri neticesinde mueyyen edilmiosdir ki tekipeksariyanin yumurta ve tirtillarina qarsi bioloji mubarizede alabezek kepeneyin yirtici tirtillarindan arealdaxili kocurme usulu ile istifade etmek mumkundur Belelikle bag ve mese agaclari zererverticilerinin ve onlarin entomofaqlarinin nov terkibinin bioloji xususiyyetlerinin ve teserrufat ehemiyyetinin oyrenilmesi entomofaqlardan zererli cuculere qarsi mubarize aparilmasi isinde imkanlar yaradir YayilmasiAzerbaycanda Seki Zaqatala Lenkeran Celilabad ve s rayonlarda yayilib IstinadlarHemcinin bax