fbpx
Wikipedia

Xəzər yazışmaları

Avqust 12, 2021

Xəzər yazışmaları — 950-960-cı illərdə Kardoba xəlifəsi III Əbdürrəhmanın xarici işlərindən məsul vəziri Hasday ibn Şaprut ilə Xəzər xaqanı Yusif arasında reallaşan məktublaşmalardır. Xəzərlər tərəfindən yazılıb günümüzə qədər gələn az sayıdakı sənədlərdən biri olub, Xəzər tarixi haqqında bilgi təqdim edən nadir qaynaqlardandır. Bu məktublaşmalardan həm xəzərlərin din dəyişdirməsi və gələcək nəsillərdə yaratdığı mənfəət ilə əlaqəli, həm də güclü ordusu olub digər dövlətlərdən vergi toplamasına rəğmən, bir nəsil içində (969) dövlətin süqutu barədə məlumat toplamaq mümkündür.

Məlumat

Məktublaşma Əndəlüs Əməvi dövlətinin xəlifəsi III Əbdürrəhmanın xarici işlərindən məsul vəziri Hasday ibn Şaprut tərəfindən başladılmışdır. Geniş şəbəkəsi və demək olar ki, qeyri-məhdud qaynaqları olan Hasday xorasanlı tacirlər tərəfindən xəzərlərin varlığı barədə məlumat almışdı. Haday Xəzərlər ilə əlaqəli bilgisinin olmaması qəribə vəziyyətdir, çünki Yusif xaqanın məktubunda iki cəmiyyət arasında daha əvvəl də əlaqələrin olduğu hiss edilir.

Hasdayın ilk çaparı İstanbula qədər gəldi, lakin Bizans hakimiyyəti çaparın daha da içəri getməsinə icazə vermədi. Çapar şəhərdəki xəzərli tərəfindən Hasdaya yazılmış məktubla (bu məktub ehtimal ki, Schechter məktubudur) geri göndərildi. Ən sonunda məktub Xorvat elçiliyi vasitəsiylə Almaniyadan İsaak ben Eliezer çapar olaraq istifadə edilərək Xəzər xaqanlığına göndərildi.

Yusifin cavabında Xəzər tarixi və zamanın sosio-siyasi, iqtisadi vəziyyəti barədə məlumatlar mövcuddur. Ardından Hasdayı Xəzər dövlətinə dəvət etməsinə rəğmən, ehtimal ki, bu səfər baş tutmamışdır. Bu yazışmaların günümüzdə kiçik fərqliliklərlə 3 versiyası mövcuddur. Bu üç versiya müxtəlif mənbələrdən əldə edilmişdir.

Məktublar

Hasdayın Yusif xaqana məktubu

Məktubun tərcüməsi belədir:

"Mən - Əzra oğlu İsaq oğlu Hasday,  Sefaradda Qüdsdən sürgün edilən Yəhudilərdən olan, əsl kralımın xidmətçisiyəm, onun (III Əbdürrəhmanın) qarşısında boyun əyərək siz zataliləri hüzurunda uzaq diyarlardan səcdə edirəm. Sükunətiniz və ehtişamınız hüzurunda məmuniyyətimi sunar, qollarımı cənnətdəki Tanrıya uzadaraq İsraildəki (Xəzər xaqanlığındakı) hökmdarlığınızın uzunca sürməsini arzu edirəm...

Mənə mərhəmət edən, mərhəmətli Tanrıya şükürlər olsun ! Dünya hökmdarları, onun (III Əbdürrəhmanın) ehtişamını və qüdrətini bilənlər, ona hədiyyələr göndərirlər,  bahalı hədiyyələr sunarlar, bu krallar arasında Frank kralı, Alman kralı, Bizans kralı və digərləri də var. Hədiyyələri mənim əlimdən keçər və onlara geri hədiyyə göndərmək də mənim vəzifəmdir. Dodaqlarım indiyə qədər layiq olmama rəğmən, mənə qarşı mərhəmətini əsirgəməyən Cənnətin tanrısına şükranlarımı sunsun !

Bu krallıqlardan hədiyyə gətirmək üçün gələn səfirlərə hər zaman, sürgündən dala qalan, əsarətdən taqəti qalmamış və rahatlıq tapmamış qardaşlarımız İsrailoğullarını vəziyyəti ilə əlaqədar bir xəbərləri var mı deyə soruşaram. (Qeyb olan "10 qəbilə"-nin dövlət qurub-qurmamasını öyrənmək istəyirdi)

Xorasanlı tacirlər mənə əl-Xəzər adında yəhudi krallıqdan bəhs etdilər. Amma mən bu sözlərə, onlar mənim yaxşı münasibətimi qazanmaq üçün dediklərini düşündüyümdən, inanmadım. Bunu bilmək istəyirdim, ta ki Bizasn elçiləri bizim sarayımıza gələnə qədər. (Hədiyyələr mübadiləsi üçün)

Onlar (Bizasn elçiləri) mənə cavab verdilər" bu tamamilə doğrudur və krallıqlarının adı əl-Xəzərdir. Konstantinapoldan (indiki İstanbul) su ilə 15 gün uzaqlıqdadır, lakin quru yolu ilə araya bir necə dövlət girir. İndi hökmdarlıq edən xaqanın adı Yusifdir, gəmiləri bəzən onların ölkəsindən bizimkinə balıq, dəri və müxtəlif əşyalar gətirirlər. Onlar bizim müttəfiqimiz və tərəfimizdən böyük hörmət görürlər. Hədiyyələr və elçilər vasitəsilə qarşılıqlı əlaqədəyik, çox güclülər, ara sıra səfərlərə çıxan böyük orduya sahibdirlər" Bu cavabı eşitdiyimdə cəsarətləndim və ümidim təstiqləndi. Bunun üzərinə cənnətin  Tanrısı qarşısında səcdə etdim.

Əsl kralımın, ailəsinin və xanədanlığının sağlığı üçün dua edirəm və səltənəti sonsuza qədər sürsün. Özünün və oğullarının ömrü İsrailin ortasında üzün müddət davam etsin!""

Yusif xaqanın cavabı

Yusif xaqanın cavab məktubu belədir:

"Türk, Xaqan Aaronun oğlu Xaqan Yusifin məktubu- Əzra oğlu İshaq oğlu Hasday, yaradanı onu qurumunun başında tutsun!

Gözəl sözlərlə dolu məktubunuz əlimizə Almaniya torpaqlarından bir yəhudi olan Eliezer oğlu İshaq tərəfindən çatdırıldığını bildirməyi arzu edirəm. Bizi xoşbəxt etdiniz, anlayışınız və bilgəliyiniz bizi xoşhal etdi. Bu səbəblə atalarımızın bir zamanlar qurduğu diplomatik əlaqələri yeniləyəlim və bunu uşaqlarımıza miras buraxalım. Məktubunuzda ayrıca soruşdunuz:"Hansı xalqdan, hansı ailədən, hansı tayfadansınız ?" Biləsiniz ki, bizlər Yafəsin soyundan Togarmanın nəvələriyik (Yəhudi sxolastikasına və annallarına görə bütün Türklərin əcdadı Yafəsin oğlu Toqarmadır). Ailə ağacı kitabında Toqarmanın on oğlu olduğunu tapdım. Adları bunlardır: Ən böyüyü Uyğur, ikincisi Dursu, üçüncüsü Avar, dördüncüsü Oğuz, beşincisi Basili, altıncısı Torniak, yeddincisi Xəzər, səkkizincisi Zaqora, doqquzuncusu Bulqar, onuncusu Sabirdir. Əlimdəki qeydlərə görə atalarımızın sayı az olmasına rəğmən, Tanrıya şükürlər olsun, Tanrı onlara, özündən güclü və böyük ordulara savaş ardına savaşa davam etməsi üçün güc, qüvvət və qüdrət verdi. Tanrı onları ölkələr işğal etməyə vadar etdi. Bəzilərinə bu gün belə məcburi işlər gördürülməktədir. İndi yaşadığım torpaqlar əvvəllər Bulqarların idi. Atalarımız, Xəzərlər, gəlib onlarla savaşdılar və hər nə qədər Bulqarların sayı sahildəki qumlar qədər idisə də Xəzərlərə qarşı duruş gətirə bilmədilər. Beləcə ölkələrini buraxıb qaçdılar və Xəzərlər onları Dunay çayına qədər qovaladı. Bugün belə Bulqarlar Dunayda düşərgə salmışlardır və Konstantinapola yaxındır. Xəzərlər onların torpaqlarını hələ də işğal etməkdədirlər. Bunun ardından bir necə nəsil keçdikdən sonra Bulan adlı bir xaqan hökmdar oldu. Bilgə və Tanrı qorxusu olan biri idi, Yaradana bütün qəlbiylə inanırdı. Cadugərləri və bütpərəstləri qovub, Tanrının qanadlarının kölgəsinə sığındı. Buna görə də, şöhrəti dörd bir yana yayıldı. Onun adını eşidən Bizasn kralı və Ərəblər elçiləriylə birlikdə qənimət, hədiyyə göndərərək ona dinini dəyişməyi təklif etdilər (Tenqriçilikdən İslama və Xristianlığa). Amma Xaqan- ruhu Xaqan Tanrı tərəfindən həyat yumağına sarılsın- bilgə idi, savadlı bir İsrailoğlu çağırtdı. Hər bir bilgə diyərinin fikrini səhv olduğunu dediyindən ortaq fikrə varılmadı. Xaqan bunu görüncə dedi ki:" Evinizə gedin, amma üçüncü gün mənə geri dönün. " Üçüncü gün bu savadlı şəxsləri çağırıb dedi ki, aranızda danışın və mübahisə edin, mənə hansı dinin daha yaxşı olduğunu açıqca deyin, aralarında mübahisə etməyə başladılar və bir nəticəyə gəlmədilər, ta ki Xaqan Xristian din adamından soruşdu" Nə fikirləşirsən ? Yəhudilərin və müsəlmanların dinləri arasında hansı seçilməli ? Xristian rahib cavabladı: " Yəhudilik Müsəlmanlıqdan daha yaxşıdır." Xaqan ardıyca müsəlman şəxsdən soruşdu: " Sən nə fikirləşirsən ? Yəhudilik mi Xristianlıq mı ?, müsəlman şəxs "yəhudilik:" deyə cavab verdi. Bundan sonra xaqan bildirdi ki, : "Əgər iş belədirsə, ikiniz də öz dilinizlə Yəhudiliyin daha yaxşı olduğunu dediniz, bu səbəblə, Tanrının mərhəməti və Qadiri-Mütləqin gücü ilə Yəhudiliyi seçirəm, bu İbrahimin dinidir. Əgər, özünə güvəndiyim və qanadlarının kölgəsinə sığındığım Tanrı kömək edərsə sizin söz verdiyiniz pul, altın və gümüşü çalışmadan O verə bilər. Siz isə indi torpaqlarınıza sülh içində gedin!"

Bu zamandan sonra da Qadiri-Mütləq Bulanı qoruyub, qüvvətləndirdi. Özünü, xidmətçilərini, vəzifəlilərini və bütün xalqını sünnət etdirdi. Ardından Bulan, hər yerdən Yəhudilərin bilgələrini çağırtdırıb Tövratı tərcümə etdirdi, əxlaq qanunlarını qaydaya saldı, bu günə qədər eyni dinin parçasıyıq. Tanrının adı qutsansın və anısı ilə əngin olsun! Atalarım bu dinə girdiyindən bəri İsrailin tanrısı həm Xristian, həm müsəlman, həm də paqan, hər xalqdan, hər dindən olan insanlardan yüksəyə keçdi. O gündən bugünə qədər heç kimsə qarşımızda dura bilmədi. Hamısı vergi verir.

Bulanın hakimiyyətindən sonra xaqan onun nəslindən olan Obadi oldu. O, xaqanlığı təkrar təşkil edib, yəhudiliyi uyğun və doğru şəkildə yerləşdirdi. Sinaqoq və yesiyalar inşa eddirdi. Yəhudi din adamları gətrdib onları altın və gümüşlə mükafatlandırdı. Ona Tövrat, Mişna, Talmud və ibadət düzənini başa saldılar. Xaqan, Tövratı sevən və ona hörmət edən biri idi. Tanrının əsl qullarından biri idi. Uca Ruh ona rahatlıq versin!

Onun ardından başa oğlu Hezekiya, ardından oğlu Menase, ardından Obadinin qardaşı Xanuka, ardından oğlu İshaq, ardından oğlu Zebulun, ardından oğlu Moşe, ardından oğlu II Aaron, ardından mən, xaqanların soyundan və Xaqan Aaronun oğlu Yusif ( İosif və ya Jozef) başa keçdik. Atalarımın taxtına bir yad otura bilməz, atadan oğula keçər. Bu bizim adətimizdir və atalarımız var olduğundan bəri onların adəti olmuşdur. Mərhəmətli olanın (Tanrının) xaqanlığımın taxtına təyin etdiyi xaqanlar sonsuza qədər davam etsin.

Ayrıca mənə ölkəmin vəziyyətini və imperiyamın böyüklüyünü soruşdunuz. Volqa ( İtil) olaraq bilinən çayın yaxasında iqamətgahımın olmasını bildirmək istəyirəm. Çay Xəzər dənizinə tökülür. Çayın qaynağı isə şərqə doğru uzanır, dörd aylıq səyahət uzaqlığındadır. Çayın yaxalarında həm açıq həm qapalı müxtəlif tayfaların yaşadığı şəhər və qəsəbələr var. Volqanın deltasında hökmdarlıq etdiyimi unutmayın, Tanrının köməkliyi ilə, çayın ağzını qorur və Xəzər dənizindən Müsəlmanlara çatmaq istəyən İslam düşmənlərinə (Rus gəmilərinə) keçid verməm. Onlarla savaş vəziyyətində olmaq məcburiyyətindəyəm, çünki onlara fürsət versəm bütün Müsəlman torpaqlarını Bağdada qədər murdarlayarlar.

Ayrıca məndən yaşadığım yeri soruşdunuz. Tanrının icazəsi ilə üç paytaxtı olan çayın yaxasında yaşadığımı bildirmək istəyirəm. Kraliça bunlardan birində yaşayır, bura doğulduğum yerdir. Çox böyükdür, dairə şəklindədir, sahəsi 50 fərsəxdir.

Yəhudilər, Xristianlar və müsəlmanlar ikinci şəhərdə yaşayırlar. Bununla bərabər bir çox ölkədən qul da var. Orta ölçüdədir, uzunluğu və genişliyi 8 fərsəxdir. Üçüncüsündə isə şahzadələrim, vəzifəlilərim, xidmətçilərim və mənə yaxın olan insanlarla birlikdə yaşayıram. Dairə şəklində olub, sahəsi 3 fərsəxdir. Divarların içindən çay keçir. Bura mənim qışlağımdır. Mart-aprel aylarında şəhərdən ayrılıb hər kəs bağına, əkin sahəsinə işləməyə gedir.

Məktubunuzda üzümü görmək üçün can atdığınızı ifadə etdiniz. Mən də lətif çöhrənizi və bilgə böyüklüyünüzün gözəlliyini çox görmək istəyirəm. Sözlərinizə istinadən, əgər müttəfiqliq münkün olarsa, şərəfli, sehrli və lətif çöhrənizə diqqətlə baxar, ata-oğul olarıq. Əlvida..."

İspaniyadakı xəzərlər

Ən azından bəzi Xəzər dini tələbələrinin İspaniyada təhsil aldıqları görülməkdədir. Toledolu Abraham ibn Daudun "Adət kitabı" əsərində (ing. Book of Tradition, 1161) yazdığına görə:

  İsrail camaatlarını xaricdə yayılmış taparsınız...Ta Deyləm və İdil çayında din dəyişdirmiş xəzərlərə qədər. Xəzər kralı Yusif Hasday ibn Şapruta məktub göndərib ona rabinik inanca bağlı olduğunu bildirmişdir. Toledoda xəzərlərin nəvələrini gördük - bilgələrin tələbələri və dediklərinə görə, onlardan geriyə qalanlar rabinik inancdadırlar.  

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. The Jew in the Medieval World: A Sourcebook, 315-1791, (New York: JPS, 1938), 227-232
  2. ↑ Stampfer (2013). "Did the Khazars Convert to Judaism?". Jewish Social Studies (ingilis). 19 (3): 1–72. doi:10.2979/jewisocistud.19.3.1. JSTOR 10.2979/jewisocistud.19.3.1.
  3. ↑ Qulamhüseyn Məmmədov. "Xəzər yazışmaları". 13 noyabr 2020 tarixində .

Avqust 12, 2021
xəzər, yazışmaları, illərdə, kardoba, xəlifəsi, əbdürrəhmanın, xarici, işlərindən, məsul, vəziri, hasday, şaprut, ilə, xəzər, xaqanı, yusif, arasında, reallaşan, məktublaşmalardır, xəzərlər, tərəfindən, yazılıb, günümüzə, qədər, gələn, sayıdakı, sənədlərdən, b. Xezer yazismalari 950 960 ci illerde Kardoba xelifesi III Ebdurrehmanin xarici islerinden mesul veziri Hasday ibn Saprut ile Xezer xaqani Yusif arasinda reallasan mektublasmalardir Xezerler terefinden yazilib gunumuze qeder gelen az sayidaki senedlerden biri olub Xezer tarixi haqqinda bilgi teqdim eden nadir qaynaqlardandir Bu mektublasmalardan hem xezerlerin din deyisdirmesi ve gelecek nesillerde yaratdigi menfeet ile elaqeli hem de guclu ordusu olub diger dovletlerden vergi toplamasina regmen bir nesil icinde 969 dovletin suqutu barede melumat toplamaq mumkundur 1 2 Mundericat 1 Melumat 2 Mektublar 2 1 Hasdayin Yusif xaqana mektubu 2 2 Yusif xaqanin cavabi 3 Ispaniyadaki xezerler 4 Hemcinin bax 5 IstinadlarMelumat RedakteMektublasma Endelus Emevi dovletinin xelifesi III Ebdurrehmanin xarici islerinden mesul veziri Hasday ibn Saprut terefinden basladilmisdir Genis sebekesi ve demek olar ki qeyri mehdud qaynaqlari olan Hasday xorasanli tacirler terefinden xezerlerin varligi barede melumat almisdi Haday Xezerler ile elaqeli bilgisinin olmamasi qeribe veziyyetdir cunki Yusif xaqanin mektubunda iki cemiyyet arasinda daha evvel de elaqelerin oldugu hiss edilir Hasdayin ilk capari Istanbula qeder geldi lakin Bizans hakimiyyeti caparin daha da iceri getmesine icaze vermedi Capar seherdeki xezerli terefinden Hasdaya yazilmis mektubla bu mektub ehtimal ki Schechter mektubudur geri gonderildi En sonunda mektub Xorvat elciliyi vasitesiyle Almaniyadan Isaak ben Eliezer capar olaraq istifade edilerek Xezer xaqanligina gonderildi 2 Yusifin cavabinda Xezer tarixi ve zamanin sosio siyasi iqtisadi veziyyeti barede melumatlar movcuddur Ardindan Hasdayi Xezer dovletine devet etmesine regmen ehtimal ki bu sefer bas tutmamisdir Bu yazismalarin gunumuzde kicik ferqliliklerle 3 versiyasi movcuddur 2 Bu uc versiya muxtelif menbelerden elde edilmisdir Mektublar RedakteHasdayin Yusif xaqana mektubu Redakte Mektubun tercumesi beledir 3 Men Ezra oglu Isaq oglu Hasday Sefaradda Qudsden surgun edilen Yehudilerden olan esl kralimin xidmetcisiyem onun III Ebdurrehmanin qarsisinda boyun eyerek siz zatalileri huzurunda uzaq diyarlardan secde edirem Sukunetiniz ve ehtisaminiz huzurunda memuniyyetimi sunar qollarimi cennetdeki Tanriya uzadaraq Israildeki Xezer xaqanligindaki hokmdarliginizin uzunca surmesini arzu edirem Mene merhemet eden merhemetli Tanriya sukurler olsun Dunya hokmdarlari onun III Ebdurrehmanin ehtisamini ve qudretini bilenler ona hediyyeler gonderirler bahali hediyyeler sunarlar bu krallar arasinda Frank krali Alman krali Bizans krali ve digerleri de var Hediyyeleri menim elimden kecer ve onlara geri hediyye gondermek de menim vezifemdir Dodaqlarim indiye qeder layiq olmama regmen mene qarsi merhemetini esirgemeyen Cennetin tanrisina sukranlarimi sunsun Bu kralliqlardan hediyye getirmek ucun gelen sefirlere her zaman surgunden dala qalan esaretden taqeti qalmamis ve rahatliq tapmamis qardaslarimiz Israilogullarini veziyyeti ile elaqedar bir xeberleri var mi deye sorusaram Qeyb olan 10 qebile nin dovlet qurub qurmamasini oyrenmek isteyirdi Xorasanli tacirler mene el Xezer adinda yehudi kralliqdan behs etdiler Amma men bu sozlere onlar menim yaxsi munasibetimi qazanmaq ucun dediklerini dusunduyumden inanmadim Bunu bilmek isteyirdim ta ki Bizasn elcileri bizim sarayimiza gelene qeder Hediyyeler mubadilesi ucun Onlar Bizasn elcileri mene cavab verdiler bu tamamile dogrudur ve kralliqlarinin adi el Xezerdir Konstantinapoldan indiki Istanbul su ile 15 gun uzaqliqdadir lakin quru yolu ile araya bir nece dovlet girir Indi hokmdarliq eden xaqanin adi Yusifdir gemileri bezen onlarin olkesinden bizimkine baliq deri ve muxtelif esyalar getirirler Onlar bizim muttefiqimiz ve terefimizden boyuk hormet gorurler Hediyyeler ve elciler vasitesile qarsiliqli elaqedeyik cox gucluler ara sira seferlere cixan boyuk orduya sahibdirler Bu cavabi esitdiyimde cesaretlendim ve umidim testiqlendi Bunun uzerine cennetin Tanrisi qarsisinda secde etdim Esl kralimin ailesinin ve xanedanliginin sagligi ucun dua edirem ve selteneti sonsuza qeder sursun Ozunun ve ogullarinin omru Israilin ortasinda uzun muddet davam etsin Yusif xaqanin cavabi Redakte Yusif xaqanin cavab mektubu beledir 3 Turk Xaqan Aaronun oglu Xaqan Yusifin mektubu Ezra oglu Ishaq oglu Hasday yaradani onu qurumunun basinda tutsun Gozel sozlerle dolu mektubunuz elimize Almaniya torpaqlarindan bir yehudi olan Eliezer oglu Ishaq terefinden catdirildigini bildirmeyi arzu edirem Bizi xosbext etdiniz anlayisiniz ve bilgeliyiniz bizi xoshal etdi Bu sebeble atalarimizin bir zamanlar qurdugu diplomatik elaqeleri yenileyelim ve bunu usaqlarimiza miras buraxalim Mektubunuzda ayrica sorusdunuz Hansi xalqdan hansi aileden hansi tayfadansiniz Bilesiniz ki bizler Yafesin soyundan Togarmanin neveleriyik Yehudi sxolastikasina ve annallarina gore butun Turklerin ecdadi Yafesin oglu Toqarmadir Aile agaci kitabinda Toqarmanin on oglu oldugunu tapdim Adlari bunlardir En boyuyu Uygur ikincisi Dursu ucuncusu Avar dorduncusu Oguz besincisi Basili altincisi Torniak yeddincisi Xezer sekkizincisi Zaqora doqquzuncusu Bulqar onuncusu Sabirdir Elimdeki qeydlere gore atalarimizin sayi az olmasina regmen Tanriya sukurler olsun Tanri onlara ozunden guclu ve boyuk ordulara savas ardina savasa davam etmesi ucun guc quvvet ve qudret verdi Tanri onlari olkeler isgal etmeye vadar etdi Bezilerine bu gun bele mecburi isler gordurulmektedir Indi yasadigim torpaqlar evveller Bulqarlarin idi Atalarimiz Xezerler gelib onlarla savasdilar ve her ne qeder Bulqarlarin sayi sahildeki qumlar qeder idise de Xezerlere qarsi durus getire bilmediler Belece olkelerini buraxib qacdilar ve Xezerler onlari Dunay cayina qeder qovaladi Bugun bele Bulqarlar Dunayda duserge salmislardir ve Konstantinapola yaxindir Xezerler onlarin torpaqlarini hele de isgal etmekdedirler Bunun ardindan bir nece nesil kecdikden sonra Bulan adli bir xaqan hokmdar oldu Bilge ve Tanri qorxusu olan biri idi Yaradana butun qelbiyle inanirdi Cadugerleri ve butperestleri qovub Tanrinin qanadlarinin kolgesine sigindi Buna gore de sohreti dord bir yana yayildi Onun adini esiden Bizasn krali ve Erebler elcileriyle birlikde qenimet hediyye gondererek ona dinini deyismeyi teklif etdiler Tenqricilikden Islama ve Xristianliga Amma Xaqan ruhu Xaqan Tanri terefinden heyat yumagina sarilsin bilge idi savadli bir Israiloglu cagirtdi Her bir bilge diyerinin fikrini sehv oldugunu dediyinden ortaq fikre varilmadi Xaqan bunu gorunce dedi ki Evinize gedin amma ucuncu gun mene geri donun Ucuncu gun bu savadli sexsleri cagirib dedi ki aranizda danisin ve mubahise edin mene hansi dinin daha yaxsi oldugunu aciqca deyin aralarinda mubahise etmeye basladilar ve bir neticeye gelmediler ta ki Xaqan Xristian din adamindan sorusdu Ne fikirlesirsen Yehudilerin ve muselmanlarin dinleri arasinda hansi secilmeli Xristian rahib cavabladi Yehudilik Muselmanliqdan daha yaxsidir Xaqan ardiyca muselman sexsden sorusdu Sen ne fikirlesirsen Yehudilik mi Xristianliq mi muselman sexs yehudilik deye cavab verdi Bundan sonra xaqan bildirdi ki Eger is beledirse ikiniz de oz dilinizle Yehudiliyin daha yaxsi oldugunu dediniz bu sebeble Tanrinin merhemeti ve Qadiri Mutleqin gucu ile Yehudiliyi secirem bu Ibrahimin dinidir Eger ozune guvendiyim ve qanadlarinin kolgesine sigindigim Tanri komek ederse sizin soz verdiyiniz pul altin ve gumusu calismadan O vere biler Siz ise indi torpaqlariniza sulh icinde gedin Bu zamandan sonra da Qadiri Mutleq Bulani qoruyub quvvetlendirdi Ozunu xidmetcilerini vezifelilerini ve butun xalqini sunnet etdirdi Ardindan Bulan her yerden Yehudilerin bilgelerini cagirtdirib Tovrati tercume etdirdi exlaq qanunlarini qaydaya saldi bu gune qeder eyni dinin parcasiyiq Tanrinin adi qutsansin ve anisi ile engin olsun Atalarim bu dine girdiyinden beri Israilin tanrisi hem Xristian hem muselman hem de paqan her xalqdan her dinden olan insanlardan yukseye kecdi O gunden bugune qeder hec kimse qarsimizda dura bilmedi Hamisi vergi verir Bulanin hakimiyyetinden sonra xaqan onun neslinden olan Obadi oldu O xaqanligi tekrar teskil edib yehudiliyi uygun ve dogru sekilde yerlesdirdi Sinaqoq ve yesiyalar insa eddirdi Yehudi din adamlari getrdib onlari altin ve gumusle mukafatlandirdi Ona Tovrat Misna Talmud ve ibadet duzenini basa saldilar Xaqan Tovrati seven ve ona hormet eden biri idi Tanrinin esl qullarindan biri idi Uca Ruh ona rahatliq versin Onun ardindan basa oglu Hezekiya ardindan oglu Menase ardindan Obadinin qardasi Xanuka ardindan oglu Ishaq ardindan oglu Zebulun ardindan oglu Mose ardindan oglu II Aaron ardindan men xaqanlarin soyundan ve Xaqan Aaronun oglu Yusif Iosif ve ya Jozef basa kecdik Atalarimin taxtina bir yad otura bilmez atadan ogula kecer Bu bizim adetimizdir ve atalarimiz var oldugundan beri onlarin adeti olmusdur Merhemetli olanin Tanrinin xaqanligimin taxtina teyin etdiyi xaqanlar sonsuza qeder davam etsin Ayrica mene olkemin veziyyetini ve imperiyamin boyukluyunu sorusdunuz Volqa Itil olaraq bilinen cayin yaxasinda iqametgahimin olmasini bildirmek isteyirem Cay Xezer denizine tokulur Cayin qaynagi ise serqe dogru uzanir dord ayliq seyahet uzaqligindadir Cayin yaxalarinda hem aciq hem qapali muxtelif tayfalarin yasadigi seher ve qesebeler var Volqanin deltasinda hokmdarliq etdiyimi unutmayin Tanrinin komekliyi ile cayin agzini qorur ve Xezer denizinden Muselmanlara catmaq isteyen Islam dusmenlerine Rus gemilerine kecid vermem Onlarla savas veziyyetinde olmaq mecburiyyetindeyem cunki onlara furset versem butun Muselman torpaqlarini Bagdada qeder murdarlayarlar Ayrica menden yasadigim yeri sorusdunuz Tanrinin icazesi ile uc paytaxti olan cayin yaxasinda yasadigimi bildirmek isteyirem Kralica bunlardan birinde yasayir bura doguldugum yerdir Cox boyukdur daire seklindedir sahesi 50 fersexdir Yehudiler Xristianlar ve muselmanlar ikinci seherde yasayirlar Bununla beraber bir cox olkeden qul da var Orta olcudedir uzunlugu ve genisliyi 8 fersexdir Ucuncusunde ise sahzadelerim vezifelilerim xidmetcilerim ve mene yaxin olan insanlarla birlikde yasayiram Daire seklinde olub sahesi 3 fersexdir Divarlarin icinden cay kecir Bura menim qislagimdir Mart aprel aylarinda seherden ayrilib her kes bagina ekin sahesine islemeye gedir Mektubunuzda uzumu gormek ucun can atdiginizi ifade etdiniz Men de letif cohrenizi ve bilge boyukluyunuzun gozelliyini cox gormek isteyirem Sozlerinize istinaden eger muttefiqliq munkun olarsa serefli sehrli ve letif cohrenize diqqetle baxar ata ogul olariq Elvida Ispaniyadaki xezerler RedakteEn azindan bezi Xezer dini telebelerinin Ispaniyada tehsil aldiqlari gorulmekdedir Toledolu Abraham ibn Daudun Adet kitabi eserinde ing Book of Tradition 1161 yazdigina gore Israil camaatlarini xaricde yayilmis taparsiniz Ta Deylem ve Idil cayinda din deyisdirmis xezerlere qeder Xezer krali Yusif Hasday ibn Sapruta mektub gonderib ona rabinik inanca bagli oldugunu bildirmisdir Toledoda xezerlerin nevelerini gorduk bilgelerin telebeleri ve dediklerine gore onlardan geriye qalanlar rabinik inancdadirlar Hemcinin bax RedakteSchechter mektubuIstinadlar Redakte The Jew in the Medieval World A Sourcebook 315 1791 New York JPS 1938 227 232 1 2 3 Stampfer 2013 Did the Khazars Convert to Judaism Jewish Social Studies ingilis 19 3 1 72 doi 10 2979 jewisocistud 19 3 1 JSTOR 10 2979 jewisocistud 19 3 1 1 2 Qulamhuseyn Memmedov Xezer yazismalari 13 noyabr 2020 tarixinde arxivlesdirilib Menbe https az wikipedia org w index php title Xezer yazismalari amp oldid 5600310, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.