Xəzərin hüquqi statusu — Xəzər dənizi dünyanın ən böyük qapalı su hövzəsi hesab olunur. Xəzər dənizinin strateji önəmini artıran amillər onun zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına malik olmasıdır. Uzun illərdir 5 Xəzəryanı dövlət - Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan, İran və Rusiya dənizin hüquqi statusunu müəyyən edə bilmirlər. Əsas mübahisə dənizin milli sektorlara bölünmə prinsipinin razılaşdırılmamasıdır. Keçmişdə Xəzər dənizi SSRİ və İranın daxili su hövzəsi hesab olunurdu. Beynəlxalq hüquq doktrinası da SSRİ - İran razılaşmasını qəbul edirdi. Bu müqavilələr 1921-ci il fevralın 26-da və 1940-cı il martın 25-də imzalanan "SSRİ və İran arasında ticarət və dənizçilik haqda müqavilə" hesab olunur. Bu gün Xəzərin yekun statusu hələ müəyyən olunmadığı üçün 1921 və 1940-cı illər müqavilələri hələ də qüvvəsini itirməyib. 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması və sahil dövlətlərinin sayının 2-dən 5-ə qədər artması ilə Xəzərin hüquq statusu məsələsi yeni mərhələyə qədəm qoydu. 2018-ci il 12 avqust tarixində Qazaxıstan Respublikasının Aktau şəhərində dəniz sahili dövlətlərinin ölkə başçılarının növbəti zirvə görüşündə Xəzərin hüquqi statusu məsələsi həll edildi.
Xəzərin hüquqi statusunun ilkin müddəaları Peterburq (1723), Rəşt (1731), Gülüstan (1813), Türkmənçay (1828) müqavilələrində öz əksini tapmışdır. Lakin həmin sənədlərdə də hüquqi baxımdan "status" anlayışı olmamışdır. Bu müqavilələrlə Rusiya imperiyasına Xəzərdə böyük imtiyazlar verilirdi. Xəzərin hüquqi statusuna daha çox diqqət 1921-ci il fevralın 26-da Moskvada imzalanmış Rusiya-İran (Qacarlar) müqaviləsində verilmişdir. Bu müqavilənin 3-cü maddəsində deyilir: "1881-ci ildə sərhəd komissiyası tərəfindən müəyyən edilmiş sərhəd xəttini hər iki yüksək səviyyədə danışıq aparan tərəflər İran və Rusiya arasında su sərhədi kimi qəbul etməyə razılaşır. Bu sərhəd qorunmalı və toxunulmazdır". 26 maddədən ibarət olan bu müqavilə Rusiya tərəfindən Georqi Çiçerin və İran tərəfindən P. Qaraxan-Məmlük tərəfindən imzalanmışdır. 1935-ci ildə İran-SSRİ arasında imzalanmış "Ticarət, dənizçilik və məskunlaşma haqqında", 1940-cı ildə "Ticarət və dənizçilik haqqında" imzalanmış müqavilələr də Xəzərin Sovet-İran dənizi olması bir daha vurğulanmışdır.
1970-ci ildə isə ilk dəfə olaraq Xəzər dənizinin SSRİ-yə məxsus hissəsinin sektorlara bölünməsi məsələsi müzakirə edilməyə başlanmış və SSRİ-nin Neft Sənayesi Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilmişdir. Bu bölgüyə əsasən Xəzər dənizi müvafiq olaraq Rusiya SFSR, Qazaxıstan SSR, Azərbaycan SSR, Türkmənistan SSR habelə SSRİ-nin quru sərhədi ilə müəyyən edilən İran sektoruna bölünmüşdür. Bu bölgü zamanı Xəzərin hüquqi, coğrafi vəziyyətindən irəli gələn, beynəlxalq-hüquqi təcrübədə hamı tərəfindən qəbul edilmiş orta xətt prinsipi əsas götürülmüşdür.
1992-ci illərdən başlayaraq Xəzərsahili dövlətlərin ikitərəfli və çoxtərəfli görüşlərdə Xəzərin hüquqi statusu məsələsi ilə bağlı müzakirə və danışıqlar başlanmışdır. Bununla da Xəzərin hüquqi statusunun həllində fərqli mövqelərinin ortaya çıxması ilə günümüzə qədər davam edən status məsələsinin müzakirəsinin startı verildi. Hüquqi status məsələsinin sonrakı müzakirələri də göstərdi ki, Xəzərin hüquqi statusu məsələsinə hər bir dövlət fərqli yanaşır və bu zaman daha çox beynəlxalq-hüquqi normalara deyil, milli maraqlara söykənirlər.
İranın Xəzərin beş bərabər hissəyə bölünməsini nəzərdə tutan prinsipi əldə bayraq tutması etirazla qarşılanır. İran Azərbaycan ilə Xəzərdəki sərhədin qeyri-müəyyən olmasından faydalanaraq müəyyən vaxtlarda Azərbaycan ilə əldə etdiyi razılaşmalar çərçivəsində fəaliyyət göstərən Exxon və BP kimi Qərb şirkətlərin gözünü qorxutmaq üçün hərbi təlimlər keçirib.
1998-ci ilin yanvarında Rusiya ilə Qazaxıstan prezidentlərinin Xəzərin statusu ilə bağlı qəbul etdiyi "Birgə Bəyanat" iki ölkənin orta xətt üzrə Xəzərin dibinin sektorlara bölünməsinə dair razılığa gəldiyini göstərirdi. Həmin ilin iyulunda isə Moskvada Rusiya ilə Qazaxıstan arasında "Xəzərin Şimal hissəsinin dibinin bölünməsinə dair Birgə Saziş" imzalandı. Bundan bir qədər sonra Rusiya Azərbaycanla da Xəzərin dibinin orta xətt üzrə milli sektorlara bölünməsi haqqında danışıqlara başlayır və müvafiq şazişlərin hazırlanması tapşırığını verir ki, bu da faktiki olaraq "Xəzərin hüquqi statusu" məsələsini bölgə ölkələrinin və beynəlxalq aləmin geosiyasi gündəmindən çıxarır.
8-9 yanvar 2001-ci ildə Azərbaycan və Rusiya arasında imzalanmış "Xəzər dənizində birgə fəaliyyət" haqqında Bəyanatda "Xəzərin orta xətt üzrə milli sektorlara bölünməsi" prinsipi cüzi dəyişikliklərlə öz əksini tapdı. Üçüncü mərhələdə Rusiyanın mövqeyində müşahidə olunan konstruktivlik faktiki olaraq "Xəzərin statusu" problemini üç ölkə- Rusiya, Qazaxıstan və Azərbaycan üçün həll etdi. Az keçməmiş, 2003-cü il mayın 14-də Astanada Azərbaycan, Rusiya və Qazaxıstan arasında "Xəzərin dibinin ora xətt üzrə milli sektrlara bölünməsi, su səthinin ümumi istifadəsi" haqqında üçtərəfli saziş imzalandı və tərəflər, Xəzərin dibinin bölünməsinə dair yekun razılığa imza atdılar. Üçtərəfli sazişə görə, orta xətt üzrə Xəzərin dibinin 18,7 faizi Rusiyanın, 19,5 faizi Azərbaycanın, 29,6 faizi isə Qazaxıstanın nəzarətində qaldı.
Xəzər dənizi ilə Türkmənistanın 1200 kilometrlik sahil xətti mövcuddur. Türkmənistan2005-ci ildən Xəzər dənizinin orta xətt boyunca bölünməsini təklif etsə də, Azərbaycanla bır sıra istiqamətlərdə razılıq əldə edə bilməyib. Türkmənistan tərəfi iddia edir ki, Xəzər orta xətt prinsipi ilə bölünməlidir və bu dövlətlər arasında sərhəd rolunu oynamalıdır. Dünya təcrübəsində orta xəttin "xüsusi vəziyyətlər" nəzərə alınmaqla müəyyənləşdirilməsi təcrübəsi də var. Məhz bu "xüsusi vəziyyətlər"1982-ci ildə qəbul olunmuş BMT-nin dəniz sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı Konvensiyasının tətbiqinə bəzi əngəllər yaradır. Bu amili nəzərə alan Aşqabad hesab edir ki, Xəzərin Türkmənistanla Azərbaycan arasında bölünməsi zamanı Abşeron yarımadası və Çilov adası nəzərə alınmamalıdır. Təbii ki, Azərbaycan tərəfi bu prinsiplə razılaşmırdı. Xəzər sahillərinin 20 faizi Türkmənistana aiddir.
İran1921 və 1940-cı illər müqaviləsinə əsaslanaraq Xəzər dənizinin tərəflər arasında 20 faiz üzrə bərabər bölüşdürülməsini tələb edir. İran tərəfi Xəzər dənizinin quru sərhədlərindən başlayaraq dövlətlər arasında orta xətt boyunca bölüşdürülməsinin qəti əleyhdarıdır. Digər 4 Xəzəryanı dövlət onun bu mövqeyini dəstəkləmir. İran da Rusiya kimi xaric ölkələrin hərbi gəmilərinin Xəzər dənizində hərəkət etməsinin qadağan olunmasını dəstəkləyir. Xəzər sahillərinin 14 faizi İrana məxsusdur.
12 Avqust 2018-ci il tarixində Aktau limanında imzalanmış Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında Konvensiya imzalandı. Bu konvensiyaya 24 Maddədən ibarətdir. [1]
↑ (az.). azerbaijan.az. 2017-10-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-20.
publika.az. (az.). Ömər Dağlı. 14-04-2014. 2017-10-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-20.
↑ anl.az. "Xəzərin hüquqi statusu məsələsi və Azərbaycanın geoiqtisadi maraqları" (az.). Ə.Həsənov. 2010-11-14. 2022-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-20.
Qeydlər
Qeyd etmək lazımdır ki, bu müqavilə ilə təsbit olunan sərhəd xətti Astara-Həsənqulu su sərhəddidir.
xəzər, dənizinin, hüquqi, statusu, xəzərin, hüquqi, statusu, xəzər, dənizi, dünyanın, böyük, qapalı, hövzəsi, hesab, olunur, xəzər, dənizinin, strateji, önəmini, artıran, amillər, onun, zəngin, karbohidrogen, ehtiyatlarına, malik, olmasıdır, uzun, illərdir, xə. Xezerin huquqi statusu Xezer denizi dunyanin en boyuk qapali su hovzesi hesab olunur Xezer denizinin strateji onemini artiran amiller onun zengin karbohidrogen ehtiyatlarina malik olmasidir Uzun illerdir 5 Xezeryani dovlet Azerbaycan Qazaxistan Turkmenistan Iran ve Rusiya denizin huquqi statusunu mueyyen ede bilmirler Esas mubahise denizin milli sektorlara bolunme prinsipinin razilasdirilmamasidir Kecmisde Xezer denizi SSRI ve Iranin daxili su hovzesi hesab olunurdu Beynelxalq huquq doktrinasi da SSRI Iran razilasmasini qebul edirdi 1 Bu muqavileler 1921 ci il fevralin 26 da ve 1940 ci il martin 25 de imzalanan SSRI ve Iran arasinda ticaret ve denizcilik haqda muqavile hesab olunur Bu gun Xezerin yekun statusu hele mueyyen olunmadigi ucun 1921 ve 1940 ci iller muqavileleri hele de quvvesini itirmeyib 1991 ci ilde Sovet Ittifaqinin dagilmasi ve sahil dovletlerinin sayinin 2 den 5 e qeder artmasi ile Xezerin huquq statusu meselesi yeni merheleye qedem qoydu 1 2018 ci il 12 avqust tarixinde Qazaxistan Respublikasinin Aktau seherinde deniz sahili dovletlerinin olke bascilarinin novbeti zirve gorusunde Xezerin huquqi statusu meselesi hell edildi Mundericat 1 Tarixi 2 Istinadlar 3 Qeydler 4 Hemcinin baxTarixi Redakte Xezer sahili dovletler Xezerin huquqi statusunun ilkin muddealari Peterburq 1723 Rest 1731 Gulustan 1813 Turkmencay 1828 muqavilelerinde oz eksini tapmisdir Lakin hemin senedlerde de huquqi baximdan status anlayisi olmamisdir Bu muqavilelerle Rusiya imperiyasina Xezerde boyuk imtiyazlar verilirdi Xezerin huquqi statusuna daha cox diqqet 1921 ci il fevralin 26 da Moskvada imzalanmis Rusiya Iran Qacarlar muqavilesinde verilmisdir 2 Bu muqavilenin 3 cu maddesinde deyilir 1881 ci ilde serhed komissiyasi terefinden mueyyen edilmis serhed xettini her iki yuksek seviyyede danisiq aparan terefler Iran ve Rusiya arasinda su serhedi kimi qebul etmeye razilasir Bu serhed qorunmali ve toxunulmazdir q 1 26 maddeden ibaret olan bu muqavile Rusiya terefinden Georqi Cicerin ve Iran terefinden P Qaraxan Memluk terefinden imzalanmisdir 1935 ci ilde Iran SSRI arasinda imzalanmis Ticaret denizcilik ve meskunlasma haqqinda 1940 ci ilde Ticaret ve denizcilik haqqinda imzalanmis muqavileler de Xezerin Sovet Iran denizi olmasi bir daha vurgulanmisdir 2 1970 ci ilde ise ilk defe olaraq Xezer denizinin SSRI ye mexsus hissesinin sektorlara bolunmesi meselesi muzakire edilmeye baslanmis ve SSRI nin Neft Senayesi Nazirliyi terefinden heyata kecirilmisdir Bu bolguye esasen Xezer denizi muvafiq olaraq Rusiya SFSR Qazaxistan SSR Azerbaycan SSR Turkmenistan SSR habele SSRI nin quru serhedi ile mueyyen edilen Iran sektoruna bolunmusdur Bu bolgu zamani Xezerin huquqi cografi veziyyetinden ireli gelen beynelxalq huquqi tecrubede hami terefinden qebul edilmis orta xett prinsipi esas goturulmusdur 2 1992 ci illerden baslayaraq Xezersahili dovletlerin ikiterefli ve coxterefli goruslerde Xezerin huquqi statusu meselesi ile bagli muzakire ve danisiqlar baslanmisdir Bununla da Xezerin huquqi statusunun hellinde ferqli movqelerinin ortaya cixmasi ile gunumuze qeder davam eden status meselesinin muzakiresinin starti verildi Huquqi status meselesinin sonraki muzakireleri de gosterdi ki Xezerin huquqi statusu meselesine her bir dovlet ferqli yanasir ve bu zaman daha cox beynelxalq huquqi normalara deyil milli maraqlara soykenirler 2 Iranin Xezerin bes beraber hisseye bolunmesini nezerde tutan prinsipi elde bayraq tutmasi etirazla qarsilanir Iran Azerbaycan ile Xezerdeki serhedin qeyri mueyyen olmasindan faydalanaraq mueyyen vaxtlarda Azerbaycan ile elde etdiyi razilasmalar cercivesinde fealiyyet gosteren Exxon ve BP kimi Qerb sirketlerin gozunu qorxutmaq ucun herbi telimler kecirib 3 1998 ci ilin yanvarinda Rusiya ile Qazaxistan prezidentlerinin Xezerin statusu ile bagli qebul etdiyi Birge Beyanat iki olkenin orta xett uzre Xezerin dibinin sektorlara bolunmesine dair raziliga geldiyini gosterirdi Hemin ilin iyulunda ise Moskvada Rusiya ile Qazaxistan arasinda Xezerin Simal hissesinin dibinin bolunmesine dair Birge Sazis imzalandi Bundan bir qeder sonra Rusiya Azerbaycanla da Xezerin dibinin orta xett uzre milli sektorlara bolunmesi haqqinda danisiqlara baslayir ve muvafiq sazislerin hazirlanmasi tapsirigini verir ki bu da faktiki olaraq Xezerin huquqi statusu meselesini bolge olkelerinin ve beynelxalq alemin geosiyasi gundeminden cixarir 4 8 9 yanvar 2001 ci ilde Azerbaycan ve Rusiya arasinda imzalanmis Xezer denizinde birge fealiyyet haqqinda Beyanatda Xezerin orta xett uzre milli sektorlara bolunmesi prinsipi cuzi deyisikliklerle oz eksini tapdi Ucuncu merhelede Rusiyanin movqeyinde musahide olunan konstruktivlik faktiki olaraq Xezerin statusu problemini uc olke Rusiya Qazaxistan ve Azerbaycan ucun hell etdi Az kecmemis 2003 cu il mayin 14 de Astanada Azerbaycan Rusiya ve Qazaxistan arasinda Xezerin dibinin ora xett uzre milli sektrlara bolunmesi su sethinin umumi istifadesi haqqinda ucterefli sazis imzalandi ve terefler Xezerin dibinin bolunmesine dair yekun raziliga imza atdilar Ucterefli sazise gore orta xett uzre Xezerin dibinin 18 7 faizi Rusiyanin 19 5 faizi Azerbaycanin 29 6 faizi ise Qazaxistanin nezaretinde qaldi 4 Xezer denizi ile Turkmenistanin 1200 kilometrlik sahil xetti movcuddur Turkmenistan 2005 ci ilden Xezer denizinin orta xett boyunca bolunmesini teklif etse de Azerbaycanla bir sira istiqametlerde raziliq elde ede bilmeyib Turkmenistan terefi iddia edir ki Xezer orta xett prinsipi ile bolunmelidir ve bu dovletler arasinda serhed rolunu oynamalidir 1 Dunya tecrubesinde orta xettin xususi veziyyetler nezere alinmaqla mueyyenlesdirilmesi tecrubesi de var Mehz bu xususi veziyyetler 1982 ci ilde qebul olunmus BMT nin deniz serhedlerinin mueyyenlesdirilmesi ile bagli Konvensiyasinin tetbiqine bezi engeller yaradir Bu amili nezere alan Asqabad hesab edir ki Xezerin Turkmenistanla Azerbaycan arasinda bolunmesi zamani Abseron yarimadasi ve Cilov adasi nezere alinmamalidir Tebii ki Azerbaycan terefi bu prinsiple razilasmirdi Xezer sahillerinin 20 faizi Turkmenistana aiddir 1 Iran 1921 ve 1940 ci iller muqavilesine esaslanaraq Xezer denizinin terefler arasinda 20 faiz uzre beraber bolusdurulmesini teleb edir Iran terefi Xezer denizinin quru serhedlerinden baslayaraq dovletler arasinda orta xett boyunca bolusdurulmesinin qeti eleyhdaridir Diger 4 Xezeryani dovlet onun bu movqeyini desteklemir Iran da Rusiya kimi xaric olkelerin herbi gemilerinin Xezer denizinde hereket etmesinin qadagan olunmasini destekleyir Xezer sahillerinin 14 faizi Irana mexsusdur 1 12 Avqust 2018 ci il tarixinde Aktau limaninda imzalanmis Xezer denizinin huquqi statusu haqqinda Konvensiya imzalandi Bu konvensiyaya 24 Maddeden ibaretdir 1 Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 modern az Xezerin huquqi statusu terefler ne isteyir az Vuqar Ismayilov 07 03 2015 2017 10 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 10 20 1 2 3 4 Xezerin huquqi statusu anlayisinin meydana gelmesi az azerbaijan az 2017 10 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 10 20 publika az Xezerin huquqi statusu Kim ne isteyir az Omer Dagli 14 04 2014 2017 10 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 10 20 1 2 anl az Xezerin huquqi statusu meselesi ve Azerbaycanin geoiqtisadi maraqlari az E Hesenov 2010 11 14 2022 03 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 10 20 Qeydler Redakte Qeyd etmek lazimdir ki bu muqavile ile tesbit olunan serhed xetti Astara Hesenqulu su serheddidir Hemcinin bax RedakteSefeviler Efsarlar Imperiyasi Qacarlar SSRI Pehleviler Menbe https az wikipedia org w index php title Xezer denizinin huquqi statusu amp oldid 6690881, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
