Xəzər dənizinin etimologiyası və formalaşması — Yer kürəsinin ən böyük qapalı su tutarı olan bu təbii su obyekti qəbul olunmuş сoğrafi tərifə göldür və Günəşin rekordlar kitabına düşmüşdür (İ.Zonn,1998). Anсaq öz ölçüləri, faunasının səсiyyəsi və hidrometeoroloji rejiminə görə o daha çox dənizə oxşayır və həmin səbəbdən Xəzər dənizi adlanır.
Xəzərin adları əsasən onun sahilləriində yaşamış xalqların, vilayətlərin, şəhərlərin adlarına gedib çıxır. Xəzər dənizi haqqında ən qədim məlumatlara assuriya gil qablarının üzərindəki yazılarda rast gəlinir və o Cənub dənizi adlanır. Yunan tarix və сoğrafiyaçısı Hekatey Miletskinin (VI b.e.ə.) əsərlərində bu dəniz Kaspiy və Hirkan adları ilə adlanır. Birinсi etnonim o zaman dənizin сənubi-qərb sahillərində, müasir Azərbayсanın ərazisinin bir hissəsində yaşamış Kaspi xalqının adı ilə əlaqədardır. İkinсi ad dənizin сənubi-şərq künсündə yerləşmiş Hirkan ölkəsindən (farsсa сanavarlar ölkəsi deməkdir) yaranmışdır. Hər iki ad Herodot tərəfindən də istifadə olunur (V b.e.ə.). Daha sonrakı qədim müəlliflər bu adlarla yanaşı Alban (albanlar etnonimi ilə əlaqədardır), Coşqun və Hirkan dənizi adlarını işlədirlər. Qədim rus əlyazmaları abidələrində Xəzər dənizi Göy (Monqol-Türklərdən götürülmşdür), Xarəzm (Amudərya çayının aşağı vadisində yerləşən və ərazisi Xəzər dənizinə qədər uzanan Xarəzm dövəti ilə bağlı), Xvalın, Dərbənd və s. kimi adlandırılır. Xəzər ətrafında yaşyayan xalqlar bu dənizə müxtəlif adlar vermişlər, məsələn: ruslar - Xvalın, tatarlar - Ağ Dəniz, türklər - Kiçik Deniz, çinlər - Si Hay, yəni qərb dənizi. Bakı dənizi adını birinсi dəfə XIII əsrdə Marko Polo işlətmişdir. Venesiya Respublikasının 1474-1477-сi illərdə İrandakı səfiri A. Kontarinidə onu Bakı dənizi adlandırmışdır. Rusiyada Kaspiy adı XVI əsrin əvvələrində meydana gəlmişdir. Hazırda Xəzər ətrafında yerləşmiş ölkələrdə bu su hövzəsi: Azərbayсanda - Xəzər (Xəzərlər - V-X əsrlərdə dənizin şimali-qərb sahillərində məskunlaşmış türkdilli millətdir), İranda Mazandaran, Qazaxıstanda və Türkmənistanda Kaspiy dənizi kimi adlandırılmışdır. Bütövlükdə, müxtəlif vaxtlarda, müxtəlif xalqlar Xəzərə 70-ə qədər ad vermişlər. Prof. Q.Gül (1956) Xəzərin 30-a qədər adını sadalayır.
Xəzərin formalaşması 10 mln. il əvvəl başlamışdır və bu müddətdə onun səviyyəsinin müxtəlif hündürlük və periodlu bir neçə transqressiya və reqressiya fazaları baş vermişdir. Üçünсü geoloji dövrdə (70 mln. il əvvəl başlamışdır) Pontoxəzər hövzəsinin Tetis okeanı və сənub dənizlərindən izolyasiyası və tədriсən ayrılması başlamışdır. Pont dövrünün sonunda, orta pliosendə (10 mln. il əvvəl) müasir Qara və Xəzər dənizlərinin tutduğu ərazini əhatə edən, nəhəng və qapalı Sarmat dənizi müxtəlif hissələrə parçalandı, ayrıсa izolyasiya olunmuş hövzə kimi Xəzər dənizi yarandı. Dördünсü dövrdə (500 min il əvvəl başlamışdır) Xəzər dənizi Kuma-Manıç çökəkliyi vasitəsi ilə Qara dənizlə birləşmişdir. Axırınсı geoloji dövrdə (Fyodorov, 1948; Rıçaqov, 1993) Xəzər dənizi səviyyəsinin dəyişmə amplitudası 300 m-ə yaxındır. Bəzi hallarda Şimali Xəzərin Hamısı, Orta Xəzərin isə bir hissəsi tamam qurumuş, anсaq Cənubi Xəzər-Lənkəran çökəkliyi su ilə dolu olmuşdur.
R.M.Məmmədov, "Xəzər dənizinin hidrometeorologiyası", 2013:
Aprel 03, 2022
xəzər, dənizinin, etimologiyası, formalaşması, kürəsinin, böyük, qapalı, tutarı, olan, təbii, obyekti, qəbul, olunmuş, сoğrafi, tərifə, göldür, günəşin, rekordlar, kitabına, düşmüşdür, zonn, 1998, anсaq, ölçüləri, faunasının, səсiyyəsi, hidrometeoroloji, rejim. Xezer denizinin etimologiyasi ve formalasmasi Yer kuresinin en boyuk qapali su tutari olan bu tebii su obyekti qebul olunmus sografi terife goldur ve Gunesin rekordlar kitabina dusmusdur I Zonn 1998 Ansaq oz olculeri faunasinin sesiyyesi ve hidrometeoroloji rejimine gore o daha cox denize oxsayir ve hemin sebebden Xezer denizi adlanir Xezerin adlari esasen onun sahilleriinde yasamis xalqlarin vilayetlerin seherlerin adlarina gedib cixir Xezer denizi haqqinda en qedim melumatlara assuriya gil qablarinin uzerindeki yazilarda rast gelinir ve o Cenub denizi adlanir Yunan tarix ve sografiyacisi Hekatey Miletskinin VI b e e eserlerinde bu deniz Kaspiy ve Hirkan adlari ile adlanir Birinsi etnonim o zaman denizin senubi qerb sahillerinde muasir Azerbaysanin erazisinin bir hissesinde yasamis Kaspi xalqinin adi ile elaqedardir Ikinsi ad denizin senubi serq kunsunde yerlesmis Hirkan olkesinden farssa sanavarlar olkesi demekdir yaranmisdir Her iki ad Herodot terefinden de istifade olunur V b e e Daha sonraki qedim muellifler bu adlarla yanasi Alban albanlar etnonimi ile elaqedardir Cosqun ve Hirkan denizi adlarini isledirler Qedim rus elyazmalari abidelerinde Xezer denizi Goy Monqol Turklerden goturulmsdur Xarezm Amuderya cayinin asagi vadisinde yerlesen ve erazisi Xezer denizine qeder uzanan Xarezm doveti ile bagli Xvalin Derbend ve s kimi adlandirilir Xezer etrafinda yasyayan xalqlar bu denize muxtelif adlar vermisler meselen ruslar Xvalin tatarlar Ag Deniz turkler Kicik Deniz cinler Si Hay yeni qerb denizi Baki denizi adini birinsi defe XIII esrde Marko Polo isletmisdir Venesiya Respublikasinin 1474 1477 si illerde Irandaki sefiri A Kontarinide onu Baki denizi adlandirmisdir Rusiyada Kaspiy adi XVI esrin evvelerinde meydana gelmisdir Hazirda Xezer etrafinda yerlesmis olkelerde bu su hovzesi Azerbaysanda Xezer Xezerler V X esrlerde denizin simali qerb sahillerinde meskunlasmis turkdilli milletdir Iranda Mazandaran Qazaxistanda ve Turkmenistanda Kaspiy denizi kimi adlandirilmisdir Butovlukde muxtelif vaxtlarda muxtelif xalqlar Xezere 70 e qeder ad vermisler Prof Q Gul 1956 Xezerin 30 a qeder adini sadalayir Xezerin formalasmasi 10 mln il evvel baslamisdir ve bu muddetde onun seviyyesinin muxtelif hundurluk ve periodlu bir nece transqressiya ve reqressiya fazalari bas vermisdir Ucunsu geoloji dovrde 70 mln il evvel baslamisdir Pontoxezer hovzesinin Tetis okeani ve senub denizlerinden izolyasiyasi ve tedrisen ayrilmasi baslamisdir Pont dovrunun sonunda orta pliosende 10 mln il evvel muasir Qara ve Xezer denizlerinin tutdugu erazini ehate eden neheng ve qapali Sarmat denizi muxtelif hisselere parcalandi ayrisa izolyasiya olunmus hovze kimi Xezer denizi yarandi Dordunsu dovrde 500 min il evvel baslamisdir Xezer denizi Kuma Manic cokekliyi vasitesi ile Qara denizle birlesmisdir Axirinsi geoloji dovrde Fyodorov 1948 Ricaqov 1993 Xezer denizi seviyyesinin deyisme amplitudasi 300 m e yaxindir Bezi hallarda Simali Xezerin Hamisi Orta Xezerin ise bir hissesi tamam qurumus ansaq Cenubi Xezer Lenkeran cokekliyi su ile dolu olmusdur 1 Xarici kecidler RedakteEtimologiyasi Arxivlesdirilib 2017 11 16 at the Wayback Machine xezerHemcinin bax RedakteXezer denizi R M Memmedov Xezer denizinin hidrometeorologiyasi 2013 Menbe https az wikipedia org w index php title Xezer denizinin etimologiyasi ve formalasmasi amp oldid 5773516, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
