fbpx
Wikipedia

Xəlil ibn Əhməd

Xəlil ibn Əhməd (ərəb. أبو عبد الرحمن الخليل بن أحمد الفراهيدي‎‎)‎ - VIII əsrin məşhur ərəb filoloqu və musiqişünası

Xəlil ibn Əhməd
əl-Xəlil ibn Əhməd əl-Fərahidi Əl-Bəsri
Digər adı əl-Bəsri
Doğum tarixi
Doğum yeri Oman
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Bəsrə
Vətəndaşlığı
Elm sahəsi filologiya, musiqişünaslıq
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ümumi məlumat

Bəsrə məktəbinin nümayəndəsidir. Əl-Bəsri təxəllüsü ilə də tanınmışdır. Əruz nəzəriyyəsinin ("əl-Əruz" risaləsi və s.) yaradıcılarındandır. "Kitab ül-eyn" adlı ilk ərəb dili izahlı lüğətini tərtib etmişdir. Sibaveyhi onun rəhbərliyi ilə ərəb dilinin "əl-Kitab" adlı ilk normativ qrammatikasını yaratmışdır. Musiqi nəzəriyyəsinə dair əsərləri də (“əl-nəğam” və s.) var.

Xəlil ibn Əhmədin əruz nəzəriyyəsi

X.İ.Əhmədin müəyyən etdiyi əruz qəliblərində bölgüləri təfilələr (ərəbcə “fə’ələ” feilindən yaranmış müxtəlif ifadələr), uzun və qısa hecaların yerini isə təfilələrdəki uzun və qısa hecalar müəyyən edir. X.İ.Əhmədin əruz nəzəriyyəsinin ən kiçik anlayışından (vahidindən) ən böyük anlayışına qədər olan inkişafını sxem şəklində aşağıdakı kimi təsvir etmək olar:

Hərəkəsiz və hərəkəli ərəb hərfləri. Şərti işarələri uyğun olaraq: ا (əlif) və ه (hə)

Müxtəlif kombinasiyaları nəticəsində 6 rükn yaranır:

Rüknlər: yüngül səbəb (bir hərəkəli və bir hərəkəsiz hərf), ağır səbəb (iki hərəkəli hərf), yanaşı vətəd (iki hərəkəli və bir hərəkəsiz hərf), aralı vətəd (bir hərəkəli, bir hərəkəsiz və bir hərəkəli hərf), kiçik fasilə (üç hərəkəli və bir hərəkəsiz hərf), böyük fasilə (dörd hərəkəli və bir hərəkəsiz hərf).

Müxtəlif kombinasiyaları nəticəsində 8 əsli təfilə yaranır:

Əsli təfilələr: fə’Ulün, fA’ilün, məfA’İlün, fA’ilAtün, müstəf’ilün, müfA’ələtün, mütəfA’ilün, məf’UlAtü

Müxtəlif dəyişmələr – zihaflar nəticəsində 60-dan çox törəmə təfilə yaranır:

Törəmə təfilələr

Müxtəlif kombinasiyaları nəticəsində qəliblər yaranır:

Qəliblər

Yarandığı əsli təfilələrdən asılı olaraq 16 bəhrdə (16-cı bəhr - Mütədarik alimin davamçıları tərəfindən yaradılmışdır) qruplaşdırılır:

Bəhrlər: Təvil, mədid, bəsit, vafir, kamil, həzəc, rəcəz, rəməl, səri, münsərih, xəfif, müzare, müqtəzəb, müctəs, mütəqarib, mütədarik

Ritmik yaxınlıqlarına görə 5 dairədə qruplaşdırılır:

Dairələr: I dairə - təvil, mədid, bəsit; II dairə - vafir, kamil; III dairə - həzəc, rəcəz, rəməl; IV dairə - səri, münsərih, xəfif, müzare, müqtəzəb, müctəs;

V dairə - mütəqarib, mütədarik.

Sxemdən göründüyü kimi X.İ.Əhmədin nəzəriyyəsində ən kiçik vahid (ünsür) ritmik yox, qrafiki xarakter daşıyır. Ən kiçik ritmik vahidlər isə 6 rükndən ibarət qəbul olunmuşdur. Əslində əruzun ən kiçik ritmik vahidi olan uzun və qısa heca anlayışları isə bu nəzəriyyədə yoxdur. Həmin iki növ hecanı ərəb qrafikasına əsasən izah etmiş olsaq uzun hecalar birincisi hərəkəli, ikincisi hərəkəsiz olmaqla iki hərf (bu “yüngül səbəb” adlı rüknlə eynidir), qısa hecalar isə bir hərəkəli hərf (buna uyğun rükn yoxdur) vasitəsiylə düzəlir. Nəzəriyyədə rüknlərdən qəliblərə qədər daha iki mürəkkəb mərhələ (əsli və törəmə təfilələr) keçilir.

Həmçinin bax

  1. Əruz

İstinadlar

  1. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. X cild. Bakı-1987. Səh-75.
  2. Şirvani Ədilli, Azərbaycan şeirində forma məsələləri. Bakı-2014.

xəlil, əhməd, ərəb, أبو, عبد, الرحمن, الخليل, بن, أحمد, الفراهيدي, viii, əsrin, məşhur, ərəb, filoloqu, musiqişünasıəl, fərahidi, bəsridigər, adı, bəsridoğum, tarixi, 718doğum, yeri, omanvəfat, tarixi, 792vəfat, yeri, bəsrəvətəndaşlığı, abbasilərərəb, xilafəti. Xelil ibn Ehmed ereb أبو عبد الرحمن الخليل بن أحمد الفراهيدي VIII esrin meshur ereb filoloqu ve musiqisunasiXelil ibn Ehmedel Xelil ibn Ehmed el Ferahidi El BesriDiger adi el BesriDogum tarixi 718Dogum yeri OmanVefat tarixi 792Vefat yeri BesreVetendasligi AbbasilerEreb XilafetiElm sahesi filologiya musiqisunasliq Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Umumi melumat 2 Xelil ibn Ehmedin eruz nezeriyyesi 3 Hemcinin bax 4 IstinadlarUmumi melumat RedakteBesre mektebinin numayendesidir El Besri texellusu ile de taninmisdir Eruz nezeriyyesinin el Eruz risalesi ve s yaradicilarindandir Kitab ul eyn adli ilk ereb dili izahli lugetini tertib etmisdir Sibaveyhi onun rehberliyi ile ereb dilinin el Kitab adli ilk normativ qrammatikasini yaratmisdir Musiqi nezeriyyesine dair eserleri de el negam ve s var 1 Xelil ibn Ehmedin eruz nezeriyyesi RedakteX I Ehmedin mueyyen etdiyi eruz qeliblerinde bolguleri tefileler erebce fe ele feilinden yaranmis muxtelif ifadeler uzun ve qisa hecalarin yerini ise tefilelerdeki uzun ve qisa hecalar mueyyen edir X I Ehmedin eruz nezeriyyesinin en kicik anlayisindan vahidinden en boyuk anlayisina qeder olan inkisafini sxem seklinde asagidaki kimi tesvir etmek olar 2 Herekesiz ve herekeli ereb herfleri Serti isareleri uygun olaraq ا elif ve ه he Muxtelif kombinasiyalari neticesinde 6 rukn yaranir Ruknler yungul sebeb bir herekeli ve bir herekesiz herf agir sebeb iki herekeli herf yanasi veted iki herekeli ve bir herekesiz herf arali veted bir herekeli bir herekesiz ve bir herekeli herf kicik fasile uc herekeli ve bir herekesiz herf boyuk fasile dord herekeli ve bir herekesiz herf Muxtelif kombinasiyalari neticesinde 8 esli tefile yaranir Esli tefileler fe Ulun fA ilun mefA Ilun fA ilAtun mustef ilun mufA eletun mutefA ilun mef UlAtuMuxtelif deyismeler zihaflar neticesinde 60 dan cox toreme tefile yaranir Toreme tefilelerMuxtelif kombinasiyalari neticesinde qelibler yaranir QeliblerYarandigi esli tefilelerden asili olaraq 16 behrde 16 ci behr Mutedarik alimin davamcilari terefinden yaradilmisdir qruplasdirilir Behrler Tevil medid besit vafir kamil hezec recez remel seri munserih xefif muzare muqtezeb muctes muteqarib mutedarikRitmik yaxinliqlarina gore 5 dairede qruplasdirilir Daireler I daire tevil medid besit II daire vafir kamil III daire hezec recez remel IV daire seri munserih xefif muzare muqtezeb muctes V daire muteqarib mutedarik Sxemden gorunduyu kimi X I Ehmedin nezeriyyesinde en kicik vahid unsur ritmik yox qrafiki xarakter dasiyir En kicik ritmik vahidler ise 6 ruknden ibaret qebul olunmusdur Eslinde eruzun en kicik ritmik vahidi olan uzun ve qisa heca anlayislari ise bu nezeriyyede yoxdur Hemin iki nov hecani ereb qrafikasina esasen izah etmis olsaq uzun hecalar birincisi herekeli ikincisi herekesiz olmaqla iki herf bu yungul sebeb adli ruknle eynidir qisa hecalar ise bir herekeli herf buna uygun rukn yoxdur vasitesiyle duzelir Nezeriyyede ruknlerden qeliblere qeder daha iki murekkeb merhele esli ve toreme tefileler kecilir 2 Hemcinin bax RedakteEruzIstinadlar Redakte Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi X cild Baki 1987 Seh 75 1 2 Sirvani Edilli Azerbaycan seirinde forma meseleleri Baki 2014 Menbe https az wikipedia org w index php title Xelil ibn Ehmed amp oldid 6085362, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.