Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Xursan – Tarixi Azərbaycan ərazisinin bir hissəsi. Şirvana tabe olan kiçik vilayətlərdən biri.
| Tarixi Azərbaycan əraziləri | |
| Xursan vilayəti | |
|---|---|
| Ümumi məlumatlar | |
| Bölgə | Azərbaycan |
| Əsası qoyulub | III əsr |
Xursan – Xrsan adına ilk dəfə V əsr müəllifi Yeğişedə rast gəlinir. "Erməni coğrafıyası"nın qədim nüsxəsində Asiya Sarmatiyasının xalqları sırasında xsranların da adı çəkilir. Həmin coğrafiyanın yeni nüsxəsində deyilir: "Qafqaz iki dağ silsiləsinə bölünür. Onlardan biri düz istiqamətdə Şirvan və Xsrvandan keçərək Xorsvemədək uzanır..." Xsranlar, xsrvan adları, görünür, təhrif olunmuş xursanlar, xursan, eləcə də, Xors-Xurs, qayası demək olar, Xorsvem Beşbarmaqdır.
IX əsr ərəb müəllifı əl-Yəqubi XIII əsrdə xəzərlərin xəlifə ordusu ilə müharibəsi barədə məlumat verərkən ərəb sərkərdəsi Yəzid ibn Üseydin geri çəkildiyi Ərməniyyədəki Xurs vilayətinin adını qeyd edir. Xursanın adı əl-Bəlazuridə Sasani I Xosrov Ənuşirəvanın (VI əsr) Cənubi Dağıstanda al-ləkzlərin Xursanşah titullu şahını və hal-hazırda mövcud olmayan Məsqət məmləkətinin şahını təyin etməsi münasibətilə çəkilir. Sonra müəllif xəbər verir ki, Mərvan ləkzlərin müqavimətindən sonra (VIII əsrin birinci yarısının sonunda) sülami ərəbi Həşrəmi onlara hakim təyin etdi, özü isə Şirvan hakiminin "dəniz sahilindəki Xirş (Xurs) adı ilə məşhur olan qalasına yollandı. Qalanın hakimi (Mərvanın) öz üzərində hakimiyyətini dərhal tanıdı və düzənliyə endi".
Bakının qədim adı Xursanı xatırladan Xunsar olmuşdur. Ehtimal ki, müəyyən dövrlərdə, Abşeron da daxil olmaqla, Xıdır-Zində və Beşbarmağa qədər cənuba doğru dənizboyu yerlər Xursanın tərkibinə daxil olmuşdur. Xursan vilayəti geniş ərazini tuturdu və görünür, Məsqətdən (Müşkürdən) cənubda Dərbənd bölgəsinin cənub hissəsinə müvafiq olub, artıq Şirvanın tərkiibnə qatılmış ləkz ərazisinin bir hissəsi idi. X əsrin sonunda Cənubi Dağıstandakı ləkz vilayətləri artıq Şirvanşaha tabe edilmişdilər. Ehtimal ki, Şirvanşahlardan başqa ləkz və tat tayfalarının məskun olduğu Xursan vilayəti Qafqaz dağlarının yamaclarınadək, Lahıcla Quba arasında yerləşirdi. Həmin tayfaların qalıqları indiyədək buradakı Buduq, Xınalıq, Qrız və Haput kəndlərində yaşayır. Sulut, Məlhəm, Qonaqkənd, Zarat, Dəmirçi və s.ətraf kəndlərlə birlikdə Lahıc (Layzan)da Xursan vilayətinin tərkibində idi.
İstinadlar
- Eгишe, c.92
- Apмянcкaя гeoгpaфия, c.136.
- Гeoгpaфия, изд. Cyкpи, c.37
- S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2007
- Əl-Yəqubi, s.9, ərəb mətni, s.6
- Əl-Bəlazuri, s.7, 19, ərəb mətni, s.5, cм. пpим. 2, s.13.
- Aшypбeйли. O дaтиpoвкe, c.50-51
- Гeнкo, c.87
- Mинopcкий, c.l 15.
- Mинopcкий, c.l 15
- Hüdud əl-aləm, s.144- 145
- B.M.Бeйлиc M. Coчинeния acyдa ибн Haмдapa кaк иcтoчник пo иcтopии Appaнa и Шиpвaнa XII в. Aвтopeф. дoкт.диcc. Бaкy, 1975, c.30
- Mинopcкий, c.63
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xursan Tarixi Azerbaycan erazisinin bir hissesi Sirvana tabe olan kicik vilayetlerden biri Tarixi Azerbaycan erazileriXursan vilayetiUmumi melumatlarBolge AzerbaycanEsasi qoyulub III esr Xursan Xrsan adina ilk defe V esr muellifi Yegisede rast gelinir Ermeni cografiyasi nin qedim nusxesinde Asiya Sarmatiyasinin xalqlari sirasinda xsranlarin da adi cekilir Hemin cografiyanin yeni nusxesinde deyilir Qafqaz iki dag silsilesine bolunur Onlardan biri duz istiqametde Sirvan ve Xsrvandan kecerek Xorsvemedek uzanir Xsranlar xsrvan adlari gorunur tehrif olunmus xursanlar xursan elece de Xors Xurs qayasi demek olar Xorsvem Besbarmaqdir IX esr ereb muellifi el Yequbi XIII esrde xezerlerin xelife ordusu ile muharibesi barede melumat vererken ereb serkerdesi Yezid ibn Useydin geri cekildiyi Ermeniyyedeki Xurs vilayetinin adini qeyd edir Xursanin adi el Belazuride Sasani I Xosrov Enusirevanin VI esr Cenubi Dagistanda al lekzlerin Xursansah titullu sahini ve hal hazirda movcud olmayan Mesqet memleketinin sahini teyin etmesi munasibetile cekilir Sonra muellif xeber verir ki Mervan lekzlerin muqavimetinden sonra VIII esrin birinci yarisinin sonunda sulami erebi Hesremi onlara hakim teyin etdi ozu ise Sirvan hakiminin deniz sahilindeki Xirs Xurs adi ile meshur olan qalasina yollandi Qalanin hakimi Mervanin oz uzerinde hakimiyyetini derhal tanidi ve duzenliye endi Bakinin qedim adi Xursani xatirladan Xunsar olmusdur Ehtimal ki mueyyen dovrlerde Abseron da daxil olmaqla Xidir Zinde ve Besbarmaga qeder cenuba dogru denizboyu yerler Xursanin terkibine daxil olmusdur Xursan vilayeti genis erazini tuturdu ve gorunur Mesqetden Muskurden cenubda Derbend bolgesinin cenub hissesine muvafiq olub artiq Sirvanin terkiibne qatilmis lekz erazisinin bir hissesi idi X esrin sonunda Cenubi Dagistandaki lekz vilayetleri artiq Sirvansaha tabe edilmisdiler Ehtimal ki Sirvansahlardan basqa lekz ve tat tayfalarinin meskun oldugu Xursan vilayeti Qafqaz daglarinin yamaclarinadek Lahicla Quba arasinda yerlesirdi Hemin tayfalarin qaliqlari indiyedek buradaki Buduq Xinaliq Qriz ve Haput kendlerinde yasayir Sulut Melhem Qonaqkend Zarat Demirci ve s etraf kendlerle birlikde Lahic Layzan da Xursan vilayetinin terkibinde idi IstinadlarEgishe c 92 Apmyanckaya geogpafiya c 136 Geogpafiya izd Cykpi c 37 S Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2007 El Yequbi s 9 ereb metni s 6 El Belazuri s 7 19 ereb metni s 5 cm ppim 2 s 13 Ashypbejli O datipovke c 50 51 Genko c 87 Minopckij c l 15 Minopckij c l 15 Hudud el alem s 144 145 B M Bejlic M Cochineniya acyda ibn Hamdapa kak ictochnik po ictopii Appana i Shipvana XII v Avtopef dokt dicc Baky 1975 c 30 Minopckij c 63Hemcinin baxQafqaz Albaniyasi Sirvansahlar dovleti Azerbaycan tarixi erazi