Xanəgahlar - mərasim və ayinlərə ciddi riayət edilən dni tikililər.
Xanəgahlar haqqında ümumi məlumat
Xanəgah tipli dini tikililərin meydana gəlməsi müsəlmanŞərqindəsufilik təliminin yayılması ilə bağlı olmuşdur. Xanəgah dini-mənəvi həyat mərkəzi olmaqla İslam dininin mənəvi aspektlərinə, mərasim və ayinlərə ciddi riayət olunduğu məkan idi. Sufilərin bir qismi həmişə xanəgahda yaşayırdı, bəziləri isə sufi ideyalarını təbliğ etmək məqsədi ilə ölkədən-ölkəyə, şəhərdən-şəhərə, obadan-obaya gedir, müvəqqəti yaşayış üçün özlərinə xanəgahlarda sığınacaq tapırdılar. Sufilərin bir qismi həmişə xanəgahda yaşayırdı, bəziləri isə sufilik ideyalarını təbliğ etmək məqsədi ilə ölkədən-ölkəyə, şəhərdən-şəhərə, obadan-obaya gedir, müvəqqəti yaşayış üçün özlərinə xanəgahlarda sığınacaq tapırdılar. Xanəgahlarda tədris işləri aparılır, ilahiyyatçıların diskussiyası olur, görüşlər keçirilir, elmi mülahizələr dinlənilirdi.
Xanəgahlar əsasən karvan yolları üzərində inşa edilirdi. Onlar ölkənin iqtisadi-siyasi, mədəni-ideoloji əlaqələrində mühüm rol oynayırdılar. Xanəgahların səciyyəvi cəhətlərindən biri müdafiə əhəmiyyətli möhkəm divarlarla əhatə olunması, möhtəşəm, baştağlı giriş qapısının mövcudluğundadır. Xanəgahların kompozisiyası onların fəaliyyəti ilə müəyyənləşmiş və dini mərasimlərin tələblərindən irəli gələn binaların kompleksindən ibarət olmuşdur.
Kompleksə yaşayış üçün istifadə edilən hücrələr, ibadətlə bağlı tikililər (məscid, minarə), ayinlərin icrası üçün tikililər (zikrxana, sovməə), ümumi toplantı üçün salon (camaatxana), təsərrüfat təyinatlı yardımçı tikililər və s. daxil idi. Bəzən xanəgahda qeyd olunan elementlərdən bu və ya digəri olmaya da bilərdi.
Azərbaycanda xanəgahlar
Azərbaycanda sufi təlimləri erkən çağlardan yayılmış, burada Suhravərdiyə, Səfəviyyə, Qələndəriyyə, Qədiriyyə, Xəlvətiyyə və digər sufi ordenləri fəaliyyət göstərirdi. Ərəbcoğrafiyaşünas-səyyahı əl-Müqəddəsi Xoy və Ərdəbildə sufi məclislərində iştirak etdiyini bildirirdi. "Tarix əl-Bab"dan isə məlum olur ki, Dərbənddə sufi məclislərində şəhər sakinlərinin müxtəlif zümrələrinin nümayəndələri iştirak edirdilər. Nişapurda sufi cəmiyyətinə başçılıq edən Şeyx Əbu Səid Əbül Xeyrin təlimini yayan müridlərin Şirvanda 400-dən artıq xanəgahı olmuşdur. Pirsaatçayı sahilində, Şamaxıdanİrana gedən karvan yolunun üzərində inşa olunmuş Şirvan şeyxi Pir Hüseyn xanəgahı da həmin xanəgahlardandır.
Xanəgah tipli diniabidələri səciyyələndirmək baxımından Pirsaatçay sahilindəki Pir Hüseyn xanəgahı mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xanəgah bir neçə bitişik tikililərdən, o cümlədən, Pir Hüseynin müqəddəs məzarı olan türbədən, məsciddən, minarədən və bir neçə digər kiçik otaqlardan ibarətdir. Ətrafına müdafiə divarları çəkilmişdir. Divarlardan xaricdə daşdan tağ örtüklü karvansara yerləşir. Görünür, xanəgah kompleksi Şeyx Pir Hüseynin türbəsi ətrafında bir neçə əsr ərzində yaranmışdır. Türbə ilə məscid arasında kiçik bir keçid var. Düzbucaqlı plan quruluşlu məscid çatma tağbəndlə örtülmüş uzunsov ibadət salonuna malikdir. Memarlıq xüsusiyyətləri məscidin XI-XII əsrin qovşağında tikildiyini söyləməyə əsas verir. Türbəyə bitişik olduğundan məscidin ibadət salonu həm də ziyarətxana funksiyasını daşımışdır. XIII əsrin ortalarında xanəgahda geniş bərpa və quruculuq işləri aparılmışdır. Məscidin mehrabının zəngin bədii yapma gəc naxışla tərtibatı, eləcə də türbənin kaşı bəzəyi də həmin dövrə aiddir. Bu quruculuq işləri sırasında kompleksin mühüm tikililərindən biri sayılan minarənin inşasını xüsusi qeyd etmək lazımdır.
Şirvanda xanəgah tipli başqa bir diniabidəŞamaxıdan 17 km cənubda hazırkı Göylərkəndində aşkara çıxarılmışdır. Vaxtilə Şamaxı-Ərdəbil karvan yolunun üstündə yerləşən bu abidə həm ticarət, həm də ziyarət əhəmiyyəti daşımışdır. Xalq arasında "Pir Mərdəkan xanəgahı" adı ilə tanınan xanəgah kompleksinin yalnız türbə binası dövrümüzə qədər salamat qalmışdır. Onun ətrafında isə məscid, hücrələr, karvansara və digər tikililərin qalıqları aşkarlanmışdır. Yaxşı yonulmuş daşdan dördkünc plan üzrə inşa olunmuş türbə]] şiş çadırvari günbəzlə tamamlanır. Türbənin içərisindəki məzar üzərindəki başdaşında kufi elementli süls xətti ilə həkk olunmuş kitabədə bildirilir ki, qəbir Şeyx, imam, ən böyük alim, mömin Tair Tac əl-Hüda Mərdakani ibn Əlinindir. Mütəxəssislər Tac əl-Hüdanın "mömin", "şeyx" titullarına və "imam" vəzifəsinə görə onun xanəgahın imamı olduğunu bildirirlər. Xanəgahın bina olunması isə, görünür, XII əsrin sonu - XIII əsrin əvvəllərinə aiddir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində bir neçə xanəgah tipli abidə zəmanəmizə qədər qalmışdır. Çox təəssüf ki, başqa xanəgahlar kimi bunlarda da arxeoloji qazıntı işləri aparılmamışdır. Bunlardan biri Əlincəçayın kənarında Xanəgah kəndindəki Əlincəçay xanəgahıdır. Onun şeyxi Xorasanda Qələndəri sufi cəmiyyətinin əsasını qoymuş Əbu Səid Əbül Xeyrin müridi Əbu Ömər Naxçıvani olmuşdur. Kompleks tikililərdən - məscid, türbə və s. ibarətdir. Bu xanəgahın XI-XII əsrlərdə tikildiyi ehtimal olunur. Türbəningünbəzi dağıldığından onun quruluşu haqqında fikir söyləmək çətindir. Xanəgahın giriş qapısının hər iki tərəfi gəcdən oyma və qabarıq naxışlar və dini məzmunlu kitabələrlə bəzədilmişdir. Türbənin giriş tağının memarlıq elementləri Mömünə xatun türbəsindəkinə oxşayır. Onun inşasında kərpiclə yanaşı, firuzəyi kaşıdan da geniş istifadə olunmuşdur. Kompleksə daxil olan məscid sonrakı dövrlərdə (XV əsrdə) tikilmişdir.
Mənbə
M.Nemətova. "Azərbaycan pirləri". Bakı: 1992,
Стародуб Т.Х. Средневековая архитектура связанная с суфизмом - ханака, завия, такия. // Суфизм в контексте мусульманской культуры. Москва, 1989
Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. II c, Bakı, 1998
Mustafayev A.N. Şirvanın maddi mədəniyyəti. Bakı.1977.
Seyidov A.Q., Baxşəliyev V.B., Novruzlu Ə.İ., Babayev V.M. Naxçıvanın və Babək bölgəsinin arxeoloji abidələri. Bakı, 1995.
Azərbaycan arxeologiyası. Orta əsrlər. Altı cilddə. Vı cild. Bakı, 2008.
Амензаде Р.Б. Ханегах-культовые комплексы средневековья. Архитектура и градостроительство. Баку, 2000.
Амензаде Р.Б. К проблеме типологии монументальных сооружений средневекового Азербайджана. Şərqin aktual problemləri, tarix və müasirlik, Bakı, 2001.
Минорский В.Ф. История Ширвана и Дербента Х-Х1 вв. Москва, 1963.
Джидди Г.А. Результаты археологического исследования 1979 г. в средневековой Шемахе. // АЭИА (1979 г.). Баку, 1984.
Джидди Г.А. Раскопки средневековой Шемахи. //АО 1980 года. Москва, 1981.
Джидди Г.А. Средневековый город Шемаха (IХ-ХVII вв). Баку, 1981.
Джидди Г.А. О результатах археологических исследований 1976 г. в Средневековой Шемахе и ее окрестностях. // АЭИА (1976 г.). Баку, 1979.
С. М. Ваидов – Хаега на реке Алинджа-чай, в. кн. Архитектура Азербайджана. Эпоха Низами, Москва–Баку,1947
K. M. Məmmədzadə – Azərbaycanda inşaat texnikası, Bakı, Elm, 1978,
Avqust 06, 2021
xanəgahlar, mərasim, ayinlərə, ciddi, riayət, edilən, tikililər, haqqında, ümumi, məlumat, redaktəxanəgah, tipli, dini, tikililərin, meydana, gəlməsi, müsəlman, şərqində, sufilik, təliminin, yayılması, ilə, bağlı, olmuşdur, xanəgah, dini, mənəvi, həyat, mərkəz. Xanegahlar merasim ve ayinlere ciddi riayet edilen dni tikililer Xanegahlar haqqinda umumi melumat RedakteXanegah tipli dini tikililerin meydana gelmesi muselman Serqinde sufilik teliminin yayilmasi ile bagli olmusdur Xanegah dini menevi heyat merkezi olmaqla Islam dininin menevi aspektlerine merasim ve ayinlere ciddi riayet olundugu mekan idi Sufilerin bir qismi hemise xanegahda yasayirdi bezileri ise sufi ideyalarini teblig etmek meqsedi ile olkeden olkeye seherden sehere obadan obaya gedir muveqqeti yasayis ucun ozlerine xanegahlarda siginacaq tapirdilar Sufilerin bir qismi hemise xanegahda yasayirdi bezileri ise sufilik ideyalarini teblig etmek meqsedi ile olkeden olkeye seherden sehere obadan obaya gedir muveqqeti yasayis ucun ozlerine xanegahlarda siginacaq tapirdilar Xanegahlarda tedris isleri aparilir ilahiyyatcilarin diskussiyasi olur gorusler kecirilir elmi mulahizeler dinlenilirdi Xanegahlar esasen karvan yollari uzerinde insa edilirdi Onlar olkenin iqtisadi siyasi medeni ideoloji elaqelerinde muhum rol oynayirdilar Xanegahlarin seciyyevi cehetlerinden biri mudafie ehemiyyetli mohkem divarlarla ehate olunmasi mohtesem bastagli giris qapisinin movcudlugundadir Xanegahlarin kompozisiyasi onlarin fealiyyeti ile mueyyenlesmis ve dini merasimlerin teleblerinden ireli gelen binalarin kompleksinden ibaret olmusdur Komplekse yasayis ucun istifade edilen hucreler ibadetle bagli tikililer mescid minare ayinlerin icrasi ucun tikililer zikrxana sovmee umumi toplanti ucun salon camaatxana teserrufat teyinatli yardimci tikililer ve s daxil idi Bezen xanegahda qeyd olunan elementlerden bu ve ya digeri olmaya da bilerdi Azerbaycanda xanegahlar RedakteAzerbaycanda sufi telimleri erken caglardan yayilmis burada Suhraverdiye Sefeviyye Qelenderiyye Qediriyye Xelvetiyye ve diger sufi ordenleri fealiyyet gosterirdi Ereb cografiyasunas seyyahi el Muqeddesi Xoy ve Erdebilde sufi meclislerinde istirak etdiyini bildirirdi Tarix el Bab dan ise melum olur ki Derbendde sufi meclislerinde seher sakinlerinin muxtelif zumrelerinin numayendeleri istirak edirdiler Nisapurda sufi cemiyyetine basciliq eden Seyx Ebu Seid Ebul Xeyrin telimini yayan muridlerin Sirvanda 400 den artiq xanegahi olmusdur Pirsaatcayi sahilinde Samaxidan Irana geden karvan yolunun uzerinde insa olunmus Sirvan seyxi Pir Huseyn xanegahi da hemin xanegahlardandir Xanegah tipli dini abideleri seciyyelendirmek baximindan Pirsaatcay sahilindeki Pir Huseyn xanegahi muhum ehemiyyet kesb edir Xanegah bir nece bitisik tikililerden o cumleden Pir Huseynin muqeddes mezari olan turbeden mescidden minareden ve bir nece diger kicik otaqlardan ibaretdir Etrafina mudafie divarlari cekilmisdir Divarlardan xaricde dasdan tag ortuklu karvansara yerlesir Gorunur xanegah kompleksi Seyx Pir Huseynin turbesi etrafinda bir nece esr erzinde yaranmisdir Turbe ile mescid arasinda kicik bir kecid var Duzbucaqli plan quruluslu mescid catma tagbendle ortulmus uzunsov ibadet salonuna malikdir Memarliq xususiyyetleri mescidin XI XII esrin qovsaginda tikildiyini soylemeye esas verir Turbeye bitisik oldugundan mescidin ibadet salonu hem de ziyaretxana funksiyasini dasimisdir XIII esrin ortalarinda xanegahda genis berpa ve quruculuq isleri aparilmisdir Mescidin mehrabinin zengin bedii yapma gec naxisla tertibati elece de turbenin kasi bezeyi de hemin dovre aiddir Bu quruculuq isleri sirasinda kompleksin muhum tikililerinden biri sayilan minarenin insasini xususi qeyd etmek lazimdir Sirvanda xanegah tipli basqa bir dini abide Samaxidan 17 km cenubda hazirki Goyler kendinde askara cixarilmisdir Vaxtile Samaxi Erdebil karvan yolunun ustunde yerlesen bu abide hem ticaret hem de ziyaret ehemiyyeti dasimisdir Xalq arasinda Pir Merdekan xanegahi adi ile taninan xanegah kompleksinin yalniz turbe binasi dovrumuze qeder salamat qalmisdir Onun etrafinda ise mescid hucreler karvansara ve diger tikililerin qaliqlari askarlanmisdir Yaxsi yonulmus dasdan dordkunc plan uzre insa olunmus turbe sis cadirvari gunbezle tamamlanir Turbenin icerisindeki mezar uzerindeki basdasinda kufi elementli suls xetti ile hekk olunmus kitabede bildirilir ki qebir Seyx imam en boyuk alim momin Tair Tac el Huda Merdakani ibn Elinindir Mutexessisler Tac el Hudanin momin seyx titullarina ve imam vezifesine gore onun xanegahin imami oldugunu bildirirler Xanegahin bina olunmasi ise gorunur XII esrin sonu XIII esrin evvellerine aiddir Naxcivan Muxtar Respublikasi erazisinde bir nece xanegah tipli abide zemanemize qeder qalmisdir Cox teessuf ki basqa xanegahlar kimi bunlarda da arxeoloji qazinti isleri aparilmamisdir Bunlardan biri Elincecayin kenarinda Xanegah kendindeki Elincecay xanegahidir Onun seyxi Xorasanda Qelenderi sufi cemiyyetinin esasini qoymus Ebu Seid Ebul Xeyrin muridi Ebu Omer Naxcivani olmusdur Kompleks tikililerden mescid turbe ve s ibaretdir Bu xanegahin XI XII esrlerde tikildiyi ehtimal olunur Turbenin gunbezi dagildigindan onun qurulusu haqqinda fikir soylemek cetindir Xanegahin giris qapisinin her iki terefi gecden oyma ve qabariq naxislar ve dini mezmunlu kitabelerle bezedilmisdir Turbenin giris taginin memarliq elementleri Momune xatun turbesindekine oxsayir Onun insasinda kerpicle yanasi firuzeyi kasidan da genis istifade olunmusdur Komplekse daxil olan mescid sonraki dovrlerde XV esrde tikilmisdir Menbe RedakteM Nemetova Azerbaycan pirleri Baki 1992 Starodub T H Srednevekovaya arhitektura svyazannaya s sufizmom hanaka zaviya takiya Sufizm v kontekste musulmanskoj kultury Moskva 1989 Azerbaycan tarixi Yeddi cildde II c Baki 1998 Mustafayev A N Sirvanin maddi medeniyyeti Baki 1977 Seyidov A Q Baxseliyev V B Novruzlu E I Babayev V M Naxcivanin ve Babek bolgesinin arxeoloji abideleri Baki 1995 Azerbaycan arxeologiyasi Orta esrler Alti cildde Vi cild Baki 2008 Amenzade R B Hanegah kultovye kompleksy srednevekovya Arhitektura i gradostroitelstvo Baku 2000 Amenzade R B K probleme tipologii monumentalnyh sooruzhenij srednevekovogo Azerbajdzhana Serqin aktual problemleri tarix ve muasirlik Baki 2001 Minorskij V F Istoriya Shirvana i Derbenta H H1 vv Moskva 1963 Dzhiddi G A Rezultaty arheologicheskogo issledovaniya 1979 g v srednevekovoj Shemahe AEIA 1979 g Baku 1984 Dzhiddi G A Raskopki srednevekovoj Shemahi AO 1980 goda Moskva 1981 Dzhiddi G A Srednevekovyj gorod Shemaha IH HVII vv Baku 1981 Dzhiddi G A O rezultatah arheologicheskih issledovanij 1976 g v Srednevekovoj Shemahe i ee okrestnostyah AEIA 1976 g Baku 1979 S M Vaidov Haega na reke Alindzha chaj v kn Arhitektura Azerbajdzhana Epoha Nizami Moskva Baku 1947 K M Memmedzade Azerbaycanda insaat texnikasi Baki Elm 1978 Menbe https az wikipedia org w index php title Xanegahlar amp oldid 4359393, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
