fbpx
Wikipedia

Tıva Muxtar Sovet Sosialist Respublikası

September 05, 2021

Tıva Muxtar Sovet Sosialist Respublikası və ya TMSSR (tıva Тыва Автономнуг Совет Социалистиг Республика) — 10 oktyabr 1961-ci il — 28 avqust 1991-ci illərdə Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası tərkibində mövcud olan türkdilli muxtar respublika. 10 oktyabr 1961-ci ildə Tıva Muxtar Vilayəti əsasında yaradılmışdır. İnzibati mərkəzi və paytaxtı Kızıl şəhəri olmuşdur. Ərazisi 170.5 min. km² təşkil etmişdir. Respublika cənubda Monqolustan, şərqdə Buryatiya ASSR, qərbdə Altay diyarı və şimalda Krasnoyarsk diyarı ilə həmsərhəd olmuşdur. Tıva MSSR Sovet İttifaqına daxil olmasının 20-ci ildönümü münasibəti ilə 9 oktyabr 1964-cü ildə Lenin ordeni ilə, habelə SSRİ-nin 50 illiyini yubileyində 29 dekabr 1972-ci ildə "Xalqlar Dostluğu" ordeni ordeni ilə təltif edilmişdir. Tıva MSSR-də ən yüksək idarəetmə orqanı, beş illik müddətdə 130 millət vəkilindən ibarət Tıva MSSR Ali Soveti idi.

tıva Тыва Автономнуг Совет Социалистиг Республика
Tıva Muxtar Sovet Sosialist Respublikası
10 oktyabr 1961–28 avqust 1991
Bayrağı
Gerbi
Tıva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının RSFSR xəritəsində yeri
Statusumuxtar respublika
PaytaxtıQızıl
Rəsmi dilləritıva
rus
Tarixi 
• Yaranması
10 oktyabr 1961
• Süqutu
28 avqust 1991
Ərazisi
• Ümumi
170.5 min. km²
Sələfi		 Xələfi
Tıva Muxtar Vilayəti

28 avqust 1991-ci ildə Avqust qiyamından sonra, Tıva MSSR adı respublikanın Ali Soveti tərəfindən dəyişdirilərək Tıva Respublikası adlandırılmışdır.

Tarixi

 
Tuva Respublikasının, əvvəllər Tuva Xalq Respublikasının xəritəsi.

Tıva Muxtar Sovet Sosialist Respublikası 9 oktyabr 1961-ci ildə RSFSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin fərmanı ilə Tuva Muxtar Vilayətinin əsasında yaradılmışdır. Bu qərar oktyabrın 10-da SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti tərəfindən təsdiq olundu. Dekabrın 8-də isə SSRİ Ali Soveti qərarı təsdiq etdi.

12 dekabr 1990-cı ildə, yeddinci çağırış Tuva ASSR Ali Sovetinin (1990–1993) sessiyasında, Respublikanın Dövlət Suverenliyi haqqında Bəyannamə qəbul edildi. Bəyannamə ilə Tıva Respublikası elan edildi.

24 May 1991-ci il tarixində RSFSR Xalq Deputatları yığıncağı Tıva MSSR-nın adında dəyişiklik edərək Tıva SSR-ə çevirdi. RSFSR Konstitusiyasının 71-i maddəsində görə 28 Avqust 1991-ci ildə Tıva Ali Şurası respublikanın Tıva Respublikası adlandırılmasına qərar verdi.

21 aprel 1992-ci ildə yeni ad Rusiya Xalq Deputatları Yığıncağı tərəfindən təsdiq edildi.

İqtisadiyyatı

Tuvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının iqtisadiyyatı əsasən əkinçilik və faydalı qazıntı hasilatı kimi iki əsas sahədən ibarət olub. Kənd təsərrüfatı əsas məhsulları buğda və arpa idi. Həmçinin respublikada iri buynuzli maldarlıq və maralçılıq da kənd təsərrüfatının əsas sahələrindən olub. Yerli kənd təsərrüfatından fərqli olaraq, Tuva sənayesi böyük ölçüdə rus mühacir əməyi ilə təmin olunurdu.

Etnik vəziyyət

Rusları köçürülmə siyasəti və həm orta, həm də orta məktəbdən sonrakı təhsil sistemi 1990-cı illərdə demək olar ki, yalnız rus dilində aparılmasına baxmayaraq, tıvalılar Tıvada ən böyük etnik qrup olaraq qalmışdılar. Belə ki, 1990-cı ildə respublikanın təxminən 206.000 sakini tıvalı, 98.000 isə etnik rus idi. Tıva Muxtar Sovet Sosialist Respublikası dövründə respublika ərazisində xeyli sayda islah-əmək koloniyaları və həbsxana düşərgəsi mövcud olmuşdur.

1990-cı ildə respublikada azlıq ruslar ilə əksəriyyət tuvalılar arasında etnik toqquşmalar baş vermişdir. hərçənd Toomas Alataluya görə, bu münaqişə Rusiya mediası tərəfindən böyük ölçüdə şişirdilmişdir. Bu narazılıqlar hökümətin yerli əhali ilə ruslar arasında qoyulan fərqlərdən irəli gəlmişdi. Belə ki, yerli köçəri maldarlar məcburi şəkildə övladlarının rus dilli internatlara qəbul edilməsi siyasətinə qarşı qalxmışdılar.

1990-cı il Tıva Seçkiləri və 1991-ci il Rusiya Federal Seçkiləri

Estoniya siyasətçisi və yazıçısı Toomas Alatalunun sözlərinə görə, etnik gərginliyə baxmayaraq, Tıva kiçik respublikada böyüyən güclü partokratiyanın dəstəklədiyi Sovet mühafizəkarlığının qalasına çevrilmışdi. 1990-cı il Tıva seçkiləri, Tıvanın SSRİ-yə qoşulmasından bu yana respublikada əsas rəhbər üç vəzifənin etnik tıvalılar tərəfindən tutulduğu ilk hadisə idi. 1991-ci il Rusiyada keçirilən prezident seçkilərində, Tıva çox səslə Kommunist Partiyasının namizədi Nikolay Rıjkova səs verən az sayda muxtar respublikadan biri oldu. Səslərin 65%-i Rıjkova, cəmisi 15%-i Boris Yeltsinə verilmişdi. 1991-ci ildə tələbələr, gənclər təşkilatları və ziyalılar da daxil olmaqla demokratik qüvvələr koalisiyası 27 avqustda respublika rəhbərliyinin istefasını tələb edərək aclıq aksiyasına başladı. Avqustun 28-də o vaxt Ali Sovetin sədri olan Çimit-Dorju Ondarın istefa verdi və Kommunist Partiyasının bütün mülkiyyətini mənimsəyən yeni Parlament iclası çağrıldı. Bu hərəkətlər Tıva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının dağılmasına səbəb oldu. 31 mart 1992-ci il tarixində onun varisi olan Tıva Respublikası, Rusiya Federasiyasının qurucu üzvü oldu.

İnzibati bölgüsü

Yarandığı dövrdə Tuva MSSR 11 inzibati vahiddən ibarət idi:

  • Bay-Taiqinski
  • Barun-Xemçikski
  • Dzun-Xemçikski
  • Kaa-Xem
  • Ovyurski
  • Piy-Xemski
  • Tandinski
  • Tes-Xemski
  • Tojhinski
  • Uluq-Xemski
  • Erzinski.
  • 1963-cü ilin əvvəlində Bay-Taiyinski və Erzinski rayonları ləğv edildi.
  • 1965-ci ilin yanvarında Bay-Taiqinski və Erzinski rayonları yenidən quruldu.
  • 9 sentyabr 1968-ci ildə Monqun-Taiqinski rayonu yaradıldı.
  • 11 fevral 1975-ci ildə Qızıl rayonu yaradıldı.
  • 25 aprel 1983-cü ildə Sut-Xol rayonu yaradıldı.
  • 1992-ci ildə Çaa-Xol rayonu və 1993-cü ildə Çedi-Xol rayonu yaradıldı.

Bu tərkibdə (16 rayon) Tıva Respublikası mövcudluğuna başladı.

İstinadlar

  1. Keesing's Contemporary Archives Volume 7, (October 1961) p. 18377
  2. Тыва́ / Самойлова Г.С., Горячко М.Д., Кызласов И.Л., Доржу З.Ю // Телевизионная башня — Улан-Батор. — М. : Большая российская энциклопедия, 2016. — С. 591–598. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004–2017, т. 32). — ISBN 978-5-85270-369-9.
  3. Mongush, Mergen. "The Annexation of Tannu‐Tuva and the Formation of the Tuva ASSR." Central Asian Survey 12, no. 1 (1993): 81–85. https://doi.org/10.1080/02634939308400802. p.81
  4. The Great Soviet Encyclopedia, 3rd Edition. S.v. "Tuva Autonomous Soviet Socialist Republic."
  5. ibid.
  6. "Государственные символы Тувы: история и современность. Национальный музей Республики Тыва". 2010-02-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-30. (#parameter_ignored_suggest)
  7. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 10 октября 1961 года "О преобразовании Тувинской автономной области в Тувинскую Автономную Советскую Социалистическую Республику" // Правда коммунизма. 1961. № 123
  8. Закон СССР от 8 декабря 1961 года "Об утверждении Указа Президиума Верховного Совета СССР "О преобразовании Тувинской автономной области в Тувинскую Автономную Советскую Социалистическую Республику" и о внесении изменений в статью 22 Конституции (Основного Закона) СССР"
  9. "Тува-Онлайн: 16 лет назад тувинский парламент принял Декларацию о государственном суверенитете". 2007-09-08 tarixində . (#parameter_ignored_suggest)
  10. Принятие Декларации о государственном суверенитете Советской Республики Тува
  11. Закон РСФСР от 24 мая 1991 года № 1326-I "Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) РСФСР"
  12. "Государственные символы Тувы: история и современность. Национальный музей Республики Тыва". 2010-02-23 tarixində .
  13. Закон Российской Федерации от 21 апреля 1992 года № 2708-I "Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) Российской Советской Федеративной Социалистической Республики". Данный закон вступил в силу с момента опубликования в Российской газете 16 мая 1992 года.
  14. ibid.
  15. Alatalu, Toomas. "Tuva—A State Reawakens." Soviet Studies 44, no. 5 (1992): 881–95. https://doi.org/10.1080/09668139208412051. p.890
  16. Ibid.890
  17. Ibid.890
  18. Ibid.890
  19. Ibid.890
  20. Ibid.890
  21. Ibid.893

Ədəbiyyat

  • Лузянин С. Г. (2003). Россия - Монголия - Китай в первой половине XX века. Политические взаимоотношения в 1911-1946 гг. М.: «ОГНИ». ISBN 5-9548-0001-4.

Xarici keçidlər

September 05, 2021
tıva, muxtar, sovet, sosialist, respublikası, tmssr, tıva, Тыва, Автономнуг, Совет, Социалистиг, Республика, oktyabr, 1961, avqust, 1991, illərdə, rusiya, sovet, federativ, sosialist, respublikası, tərkibində, mövcud, olan, türkdilli, muxtar, respublika, oktya. Tiva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi ve ya TMSSR tiva Tyva Avtonomnug Sovet Socialistig Respublika 10 oktyabr 1961 ci il 28 avqust 1991 ci illerde Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasi terkibinde movcud olan turkdilli muxtar respublika 10 oktyabr 1961 ci ilde Tiva Muxtar Vilayeti esasinda yaradilmisdir 1 Inzibati merkezi ve paytaxti Kizil seheri olmusdur 2 Erazisi 170 5 min km teskil etmisdir Respublika cenubda Monqolustan serqde Buryatiya ASSR qerbde Altay diyari ve simalda Krasnoyarsk diyari ile hemserhed olmusdur 3 Tiva MSSR Sovet Ittifaqina daxil olmasinin 20 ci ildonumu munasibeti ile 9 oktyabr 1964 cu ilde Lenin ordeni ile habele SSRI nin 50 illiyini yubileyinde 29 dekabr 1972 ci ilde Xalqlar Dostlugu ordeni ordeni ile teltif edilmisdir Tiva MSSR de en yuksek idareetme orqani bes illik muddetde 130 millet vekilinden ibaret Tiva MSSR Ali Soveti idi 4 5 tiva Tyva Avtonomnug Sovet Socialistig Respublika Tiva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi10 oktyabr 1961 28 avqust 1991Bayragi GerbiTiva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin RSFSR xeritesinde yeriStatusumuxtar respublikaPaytaxtiQizilResmi dilleritivarusTarixi Yaranmasi10 oktyabr 1961 Suqutu28 avqust 1991Erazisi Umumi170 5 min km Selefi XelefiTiva Muxtar Vilayeti Tiva Respublikasi28 avqust 1991 ci ilde Avqust qiyamindan sonra Tiva MSSR adi respublikanin Ali Soveti terefinden deyisdirilerek Tiva Respublikasi adlandirilmisdir 6 Mundericat 1 Tarixi 2 Iqtisadiyyati 3 Etnik veziyyet 4 1990 ci il Tiva Seckileri ve 1991 ci il Rusiya Federal Seckileri 5 Inzibati bolgusu 6 Istinadlar 7 Edebiyyat 8 Xarici kecidlerTarixi Redakte Tuva Respublikasinin evveller Tuva Xalq Respublikasinin xeritesi Tiva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi 9 oktyabr 1961 ci ilde RSFSR Ali Sovetinin Reyaset Heyetinin fermani ile Tuva Muxtar Vilayetinin esasinda yaradilmisdir 7 Bu qerar oktyabrin 10 da SSRI Ali Sovetinin Reyaset Heyeti terefinden tesdiq olundu 7 Dekabrin 8 de ise SSRI Ali Soveti qerari tesdiq etdi 8 12 dekabr 1990 ci ilde yeddinci cagiris Tuva ASSR Ali Sovetinin 1990 1993 sessiyasinda Respublikanin Dovlet Suverenliyi haqqinda Beyanname qebul edildi Beyanname ile Tiva Respublikasi elan edildi 9 10 24 May 1991 ci il tarixinde RSFSR Xalq Deputatlari yigincagi Tiva MSSR nin adinda deyisiklik ederek Tiva SSR e cevirdi 11 RSFSR Konstitusiyasinin 71 i maddesinde gore 28 Avqust 1991 ci ilde Tiva Ali Surasi respublikanin Tiva Respublikasi adlandirilmasina qerar verdi 12 21 aprel 1992 ci ilde yeni ad Rusiya Xalq Deputatlari Yigincagi terefinden tesdiq edildi 13 Iqtisadiyyati RedakteTuvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin iqtisadiyyati esasen ekincilik ve faydali qazinti hasilati kimi iki esas saheden ibaret olub Kend teserrufati esas mehsullari bugda ve arpa idi 14 Hemcinin respublikada iri buynuzli maldarliq ve maralciliq da kend teserrufatinin esas sahelerinden olub Yerli kend teserrufatindan ferqli olaraq Tuva senayesi boyuk olcude rus muhacir emeyi ile temin olunurdu 15 Etnik veziyyet RedakteRuslari kocurulme siyaseti ve hem orta hem de orta mektebden sonraki tehsil sistemi 1990 ci illerde demek olar ki yalniz rus dilinde aparilmasina baxmayaraq tivalilar Tivada en boyuk etnik qrup olaraq qalmisdilar Bele ki 1990 ci ilde respublikanin texminen 206 000 sakini tivali 98 000 ise etnik rus idi 16 Tiva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi dovrunde respublika erazisinde xeyli sayda islah emek koloniyalari ve hebsxana dusergesi movcud olmusdur 17 1990 ci ilde respublikada azliq ruslar ile ekseriyyet tuvalilar arasinda etnik toqqusmalar bas vermisdir hercend Toomas Alataluya gore bu munaqise Rusiya mediasi terefinden boyuk olcude sisirdilmisdir 18 Bu naraziliqlar hokumetin yerli ehali ile ruslar arasinda qoyulan ferqlerden ireli gelmisdi Bele ki yerli koceri maldarlar mecburi sekilde ovladlarinin rus dilli internatlara qebul edilmesi siyasetine qarsi qalxmisdilar 19 1990 ci il Tiva Seckileri ve 1991 ci il Rusiya Federal Seckileri RedakteEstoniya siyasetcisi ve yazicisi Toomas Alatalunun sozlerine gore etnik gerginliye baxmayaraq Tiva kicik respublikada boyuyen guclu partokratiyanin desteklediyi Sovet muhafizekarliginin qalasina cevrilmisdi 1990 ci il Tiva seckileri Tivanin SSRI ye qosulmasindan bu yana respublikada esas rehber uc vezifenin etnik tivalilar terefinden tutuldugu ilk hadise idi 1991 ci il Rusiyada kecirilen prezident seckilerinde Tiva cox sesle Kommunist Partiyasinin namizedi Nikolay Rijkova ses veren az sayda muxtar respublikadan biri oldu Seslerin 65 i Rijkova cemisi 15 i Boris Yeltsine verilmisdi 20 1991 ci ilde telebeler gencler teskilatlari ve ziyalilar da daxil olmaqla demokratik quvveler koalisiyasi 27 avqustda respublika rehberliyinin istefasini teleb ederek acliq aksiyasina basladi Avqustun 28 de o vaxt Ali Sovetin sedri olan Cimit Dorju Ondarin istefa verdi ve Kommunist Partiyasinin butun mulkiyyetini menimseyen yeni Parlament iclasi cagrildi 21 Bu hereketler Tiva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin dagilmasina sebeb oldu 31 mart 1992 ci il tarixinde onun varisi olan Tiva Respublikasi Rusiya Federasiyasinin qurucu uzvu oldu Inzibati bolgusu Redakte Yarandigi dovrde Tuva MSSR 11 inzibati vahidden ibaret idi Bay Taiqinski Barun Xemcikski Dzun Xemcikski Kaa Xem Ovyurski Piy Xemski Tandinski Tes Xemski Tojhinski Uluq Xemski Erzinski 1963 cu ilin evvelinde Bay Taiyinski ve Erzinski rayonlari legv edildi 1965 ci ilin yanvarinda Bay Taiqinski ve Erzinski rayonlari yeniden quruldu 9 sentyabr 1968 ci ilde Monqun Taiqinski rayonu yaradildi 11 fevral 1975 ci ilde Qizil rayonu yaradildi 25 aprel 1983 cu ilde Sut Xol rayonu yaradildi 1992 ci ilde Caa Xol rayonu ve 1993 cu ilde Cedi Xol rayonu yaradildi Bu terkibde 16 rayon Tiva Respublikasi movcudluguna basladi Istinadlar Redakte Keesing s Contemporary Archives Volume 7 October 1961 p 18377 Tyva Samojlova G S Goryachko M D Kyzlasov I L Dorzhu Z Yu Televizionnaya bashnya Ulan Bator M Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2016 S 591 598 Bolshaya rossijskaya enciklopediya v 35 t gl red Yu S Osipov 2004 2017 t 32 ISBN 978 5 85270 369 9 Mongush Mergen The Annexation of Tannu Tuva and the Formation of the Tuva ASSR Central Asian Survey 12 no 1 1993 81 85 https doi org 10 1080 02634939308400802 p 81 The Great Soviet Encyclopedia 3rd Edition S v Tuva Autonomous Soviet Socialist Republic ibid Gosudarstvennye simvoly Tuvy istoriya i sovremennost Nacionalnyj muzej Respubliki Tyva 2010 02 23 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 30 parameter ignored suggest 1 2 Ukaz Prezidiuma Verhovnogo Soveta SSSR ot 10 oktyabrya 1961 goda O preobrazovanii Tuvinskoj avtonomnoj oblasti v Tuvinskuyu Avtonomnuyu Sovetskuyu Socialisticheskuyu Respubliku Pravda kommunizma 1961 123 Zakon SSSR ot 8 dekabrya 1961 goda Ob utverzhdenii Ukaza Prezidiuma Verhovnogo Soveta SSSR O preobrazovanii Tuvinskoj avtonomnoj oblasti v Tuvinskuyu Avtonomnuyu Sovetskuyu Socialisticheskuyu Respubliku i o vnesenii izmenenij v statyu 22 Konstitucii Osnovnogo Zakona SSSR Tuva Onlajn 16 let nazad tuvinskij parlament prinyal Deklaraciyu o gosudarstvennom suverenitete 2007 09 08 tarixinde arxivlesdirilib parameter ignored suggest Prinyatie Deklaracii o gosudarstvennom suverenitete Sovetskoj Respubliki Tuva Zakon RSFSR ot 24 maya 1991 goda 1326 I Ob izmeneniyah i dopolneniyah Konstitucii Osnovnogo Zakona RSFSR Gosudarstvennye simvoly Tuvy istoriya i sovremennost Nacionalnyj muzej Respubliki Tyva 2010 02 23 tarixinde arxivlesdirilib Zakon Rossijskoj Federacii ot 21 aprelya 1992 goda 2708 I Ob izmeneniyah i dopolneniyah Konstitucii Osnovnogo Zakona Rossijskoj Sovetskoj Federativnoj Socialisticheskoj Respubliki Dannyj zakon vstupil v silu s momenta opublikovaniya v Rossijskoj gazete 16 maya 1992 goda ibid Alatalu Toomas Tuva A State Reawakens Soviet Studies 44 no 5 1992 881 95 https doi org 10 1080 09668139208412051 p 890 Ibid 890 Ibid 890 Ibid 890 Ibid 890 Ibid 890 Ibid 893Edebiyyat RedakteLuzyanin S G 2003 Rossiya Mongoliya Kitaj v pervoj polovine XX veka Politicheskie vzaimootnosheniya v 1911 1946 gg M OGNI ISBN 5 9548 0001 4 Xarici kecidler Redakte Administrativnye preobrazovaniya v Tuve 2011 09 28 tarixinde arxivlesdirilib parameter ignored suggest Menbe https az wikipedia org w index php title Tiva Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi amp oldid 6069270, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.