Teptyarlar və ya Tiptərlər (ruscateptyari / tiptyari (тептяри / типтяри)) (başqırdcatiptərźər (типтәрҙәр) və tatarcatiptәrlər (типтәрләр)) - XVII əsrdə Başqırdıstanda tanınan sosial qrupun adı.
Bəzi tədqiqatçılar onları sinif (А. Z. Asfandiyarov, R. N. Raximov), bəzi tədqiqatçılar isə etno-sinif qrup hesab edir (R.Q. Kuzeyev, D.M.İsxakov).
Adlarının kökündə bir çox mütəxəssisin fikrincə ərəb və fars dillərindəki "dəftər" sözü (qeydiyyata düşən bir toplum olduqlarına görə) durur.
Teptyar alaylarının sıravisi, 1819-1825.
Formalaşması
Teptyarların formalaşması müasir Başqırdıstan ərazisində və Tatarıstanın şərq rayonlarında baş vermişdir. Diyarın ilk təsvirini verən G.Georgi, P.Pallas, P.İ.Rıçkov və başqaları teptyarları bölgənin əhalisi içərisində qeyd edir.
Erkən dövlərdə bu qrupun mövcudluğu və onun tərkibi çoxmillətli idi, onun tərkibində demək olar ki diyarın bütün xalqlarının nümayəndələrinə rast gəlinirdi: öz dilini və mədəni xüsusiyyətlərini qoruyub saxlayan udmurtlar, marilər, mordvalar, çuvaşlar, tatarlar və başqırdlar.
Bu sinfin tərkibində əsasən XVIII-XX əsrin əvvəllərində başqırd votçina sahibləri arasında bоş tоrpaqlarda müəyyən şərtlər əsasında məskunlaşan şəxslər vardı.
U.X. Raxmatullin hesab edir ki, ilk teptyarlar öz icmasından sıxışdırılıb çıxarılan başqırdlar olmuşdur. Teptyarlar qrupuna daxil olmaq başqırdlar üçün ona möhkəm şəkildə bağlanmaq anlamına gəlmirdi. Əlverişli vəziyyətdə başqırd-teptyarlar yenidən öz icmalarına qayıda bilirdilər. Lakin bu proses zamanla dəyişdi.
Əsasən qеydiyyatsız və şəraitsiz məskunlaşmış başqırd kəndliləri - teptyarlar üçün qoyulan müəyyən şərtlər onları tоrpağa bağlayır və оradan çıхıb gеdə bilmirdilər. Çохlu teptyarlar icmaya daхil оlub icma üzvləri ilə bərabərhüquqlu səviyyəsinə gəlib çatdı və çох vaхt оnları «yеni başqırdlar» adlandırırdılar.
Sayları
Rusiya imperiyasının quberniyalarının qəzaları üzrə teptyarların sayı - 1897-ci il əhali siyahıyaalınması üzrə
Якупов Р. И. Тептяри // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2013. — 2020-03-03 at the Wayback MachineISBN 978-5-88185-306-8.
Татары и тептяри. Галигузов И.Ф. Народы Южного Урала: история и культура. -Магнитогорск, 2000. -Гл.2- с.74-82
teptyarlar, tiptərlər, rusca, teptyari, tiptyari, тептяри, типтяри, başqırdca, tiptərźər, типтәрҙәр, tatarca, tiptәrlər, типтәрләр, xvii, əsrdə, başqırdıstanda, tanınan, sosial, qrupun, adı, bəzi, tədqiqatçılar, onları, sinif, asfandiyarov, raximov, bəzi, tədq. Teptyarlar ve ya Tipterler rusca teptyari tiptyari teptyari tiptyari basqirdca tipterzer tiptәrҙәr ve tatarca tiptәrler tiptәrlәr XVII esrde Basqirdistanda taninan sosial qrupun adi Bezi tedqiqatcilar onlari sinif A Z Asfandiyarov R N Raximov bezi tedqiqatcilar ise etno sinif qrup hesab edir R Q Kuzeyev D M Isxakov Adlarinin kokunde bir cox mutexessisin fikrince ereb ve fars dillerindeki defter sozu qeydiyyata dusen bir toplum olduqlarina gore durur Teptyar alaylarinin siravisi 1819 1825 Mundericat 1 Formalasmasi 2 Saylari 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidler 5 IstinadlarFormalasmasi RedakteTeptyarlarin formalasmasi muasir Basqirdistan erazisinde ve Tataristanin serq rayonlarinda bas vermisdir Diyarin ilk tesvirini veren G Georgi P Pallas P I Rickov ve basqalari teptyarlari bolgenin ehalisi icerisinde qeyd edir Erken dovlerde bu qrupun movcudlugu ve onun terkibi coxmilletli idi onun terkibinde demek olar ki diyarin butun xalqlarinin numayendelerine rast gelinirdi oz dilini ve medeni xususiyyetlerini qoruyub saxlayan udmurtlar mariler mordvalar cuvaslar tatarlar ve basqirdlar Bu sinfin terkibinde esasen XVIII XX esrin evvellerinde basqird votcina sahibleri arasinda bos torpaqlarda mueyyen sertler esasinda meskunlasan sexsler vardi U X Raxmatullin hesab edir ki ilk teptyarlar oz icmasindan sixisdirilib cixarilan basqirdlar olmusdur Teptyarlar qrupuna daxil olmaq basqirdlar ucun ona mohkem sekilde baglanmaq anlamina gelmirdi Elverisli veziyyetde basqird teptyarlar yeniden oz icmalarina qayida bilirdiler 1 Lakin bu proses zamanla deyisdi Esasen qeydiyyatsiz ve seraitsiz meskunlasmis basqird kendlileri teptyarlar ucun qoyulan mueyyen sertler onlari torpaga baglayir ve oradan cihib gede bilmirdiler Cohlu teptyarlar icmaya dahil olub icma uzvleri ile beraberhuquqlu seviyyesine gelib catdi ve coh vaht onlari yeni basqirdlar adlandirirdilar 2 Saylari RedakteRusiya imperiyasinin quberniyalarinin qezalari uzre teptyarlarin sayi 1897 ci il ehali siyahiyaalinmasi uzre Qeza Teptyarlarin sayiVyatski QuberniyasiYelabujskiy qezasi 4220Sarapulskiy qezasi 3568Perm QuberniyasiPerm qezasi 30Krasnoufimsk qezasi 3649Osinskiy qezasi 1614Solkimaskiy qezasi 2Samara QuberniyasiSamara qezasi 2Buqulminskiy qezasi 43568Buquruslanskiy qezasi 4110Buzulukskiy qezasi 4Orenburq QuberniyasiOrenburq qezasi 2656Verxneuralskiy qezasi 13276Orskiy qezasi 1Troitskiy qezasi 836Ufa QuberniyasiUfa qezasi 9001Belebeyskiy qezasi 6894Birskiy qezasi 440Zlatoustovskiy qezasi 4945Menzelinskiy qezasi 14875Sterlitamakskiy qezasi 3800Siyahiyaalinmalara gore teptyarlarin sayi 1735 ci ilde 11 294 nefer 1767 ci ilde 33 656 nefer 1796 ci ilde 52 193 nefer 1834 cu ilde 105 864 nefer 1858 ci ilde kisi cinsinden 140 895 nefer 1897 ci ilde kisi cinsinden 59 293 nefer 117 773 cemi 1926 ci ilde 27 387 nefer Teptyarlar SSRI nin 1959 cu ilden sonra olan milliyyetlerin siyahiyaalinmalarinda da xatirlanir 3 Hal hazirda teptyarlarin ekseriyyeti tatar xalqinin terkibindedir 4 5 Teptyarlarin bir hissesi ise basqirdlarin terkibine daxil olub Hemcinin bax RedakteBasqirdlar Udmurtlar Mariler Mordvalar Cuvaslar TatarlarXarici kecidler RedakteYakupov R I Teptyari Bashkirskaya enciklopediya Ufa GAUN Bashkirskaya enciklopediya 2013 Arxivlesdirilib 2020 03 03 at the Wayback Machine ISBN 978 5 88185 306 8 Tatary i teptyari Galiguzov I F Narody Yuzhnogo Urala istoriya i kultura Magnitogorsk 2000 Gl 2 s 74 82 Teptyari smes finno ugrov s tyurkskimi narodami Tatary teptyari populyacionno geneticheskaya harakteristikaIstinadlar Redakte Rahmatullin U H Naselenie Bashkirii v XVII XVIII vv Voprosy formirovaniya nebashkirskogo naseleniya M 1988 Ehmedov Rustem Veli oglu Turk xalqlarinin tarixi XIII XX esrin evvelleri Sumqayit 2013 s 157 158 Perechen nacionalnostej dlya razrabotki materialov Vsesoyuznoj perepisi naseleniya 1959 goda Ishakov D M Teptyari Opyt etnostatisticheskogo izucheniya Tatarskaya naciya istoriya i sovremennoe razvitie sbornik Kazan 2002 olu kecid Yakupov R I Teptyari Etnosocialnyj fenomen i nauchnaya problema Ufa Gilem 1998 Menbe https az wikipedia org w index php title Teptyarlar amp oldid 5744003, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
