fbpx
Wikipedia

Türkiyə Respublikasının Konstitusiyası

September 19, 2021

Türkiyə Respublikasının Konstitusiyası və ya 1982-ci il Konstitusiyası türk. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası — 7 noyabr 1982-ci ildə ümumxalq səsverməsi ilə qəbul edilən Türkiyənin ən yüksək normativ hüquqi aktı. 12 sentyabr hərbi çevrilişindən sonra hərbi rəhbərliyin əmri ilə Məşvərət Məclisi tərəfindən hazırlanmış və 23 sentyabr 1982-ci ildə Məşvərət Məclisi və 18 oktyabr 1982-ci ildə Milli Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən qəbul edilmişdir. Konstitusiya referendum nəticəsində 91,37% lehinə olmaqla qəbul edilmişdir.

Türkiyə Respublikasının Konstitusiyası
türk. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
Növ konstitusiya
Ölkə  Türkiyə
Ratifikasiya edilib 18 oktyabr 1982
İmzalanıb 9 noyabr 1982
Qüvvəyə minib 9 noyabr 1982

Konstitusiyanın ilk üç maddəsinin dəyişdirilməsi və ona dəyişiklik təklif edilməsi dördüncü maddə ilə qadağandır. Bu günə qədər Konstitusiyaya iyirmi bir dəfə 1987-ci, 2007-ci, 2010-cu, 2017-ci illərdə dəyişiklik edilib. Konstitusiyada 7 bölmə, 177 maddə və 16 müvəqqəti maddə var.

Tarixi

 
İlk Osmanlı Parlamentinin (Meclis-i Umumi) açılışı, 1877.

1921 və 1924-cü il konstitusiyaları

Osmanlı imperiyası dövründə və Türkiyə Cümhuriyyəti qurulduğu andan ölkənin bir neçə konstitusiyası olmuşdur. Türkiyə dövlətçiliyinin ilk Konstitusiyası Osmanlı imperiyasında qəbul edilən 1876-cı il Konstitusiyası sayılır. 1876-cı ildə Yeni Osmanlılar tərəfindən elan edilən Osmanlı imperiyasının konstitusiyası, rəsmi olaraq ləğv edilməsə də, 1878-ci ildə Sultan II Əbdülhəmid tərəfindən parlamentin buraxılması ilə əslində fəaliyyətini dayandırmışdı.

Osmanlı imperiyasının süqutundan sonra yaranan Türkiyə Cümhuriyyətində keçmiş konstitusiyadakı problemləri aradan qaldırmaq, bunu müasir Türkiyəyə uyğunlaşdırmaq üçün 20 yanvar 1921-ci ildə yeni konstitusiya qəbul edilir. Yeni konstitusiyanı 23 aprel 1920-də qurulan Türkiyə Böyük Millət Məclisi (TBMM) tərtib etmişdi. Bu konstitusiya 23 maddəyə sahib olub, 1876-cı ildə qəbul edilmiş konstitusiyanı ləğv etmir. Onun əvəzinə, keçmiş konstitusiyanın yeni konstitusiyaya zidd olan hissələrini ehtiva etmirdi. Bunlara nümunə olaraq, yeni konstitusiyada hakimiyətin millətə məxsus olduğu qeyd edilməsi, məclisli dövlət sisteminin mənimsənildiyi, suverenliyin məclisdə olduğu bildirilməsi, məclisin missiyalarının, eləcə də vilayət-qəza-nahiyə bölgüsünün dəqiqləşdirilməsini göstərmək olar. Digər ölkələrdən fərqli olaraq, qanunverici və icraedici qüvvə TBMM-nin əlində toplanmışdır.

Bu konstitusiya ilə hakimiyyətin mənbəsi millətə verilmiş və bunu istifadə etməl səlahiyyətinə malik tək qurumun məclisin olduğu göstərilmişdir. Bu konstitusiyada xəlifəlik və sultanlıq sistemi tamamilə ləğv olunmuşdur. Buna baxmayaraq, yeni konstitusiyanın sahib olduğu problemləri aradan qaldırmaq üçün 1923-cü ildə qurulan cümhuriyyət 20 aprel 1924-cü ildə tərtib edilən yeni bir konstitusiyanı qəbul edir. Baxmayaraq ki, 1921-ci il konstitusiyasını ləğv edir, bu konstitusiya sadəcə eyni sistemin daha yaxşılaşdırlmış formasıdır. Bu konstitusiyada üstün iradə olan milləti heç cür məhdudlaşdırılmamışdır. Buna görə də konstitusiyada məclisi və höküməti sərhədləyən heç bir maddəyə yer verilməmişdir. Hətta haqq və azadlıqları müəyyənləşdirən maddələr arasında dövləti bunlardan qoruyacaq heç bir cümlə qeyd edilməmişdir. Konstitusiya vətəndaşlara onların təməl azadlıqlarını bildirir, sosial-iqtisadi haqlar haqqında heç bir məlumat vermirdi.

1961-ci il konstitusiyası

 
TBMM gerbi

27 may 1960-cı il tarixində ordu dövlət çevrilişi edib hakimiyətə gəlir. Buna səbəb olaraq isə Demokrat Partiyanın (DP) səlahiyyətlərindən və millətdən sui-istifadə etməsi göstərilir. Bu çevrilişdən sonra 9 iyul 1961-ci il tarixli yeni konstitusiya qəbul edilir. Bu konstitusiya tərtib edilərkən çoxpartiyalı sistemin ehtiyaclarını daha yaxşı qarşılayacağı və millətdən sui-istifadəyə son veriləcəyi düşünülmüşdü. Bu konstitusiya xalqın seçimi ilə qəbul edilən ilk konstitusiya olmuş, 60% lehinə səs ilə qüvvəyə minmişdir. Yeni konstitusiyanın əsas xüsusiyəti dövləti məhdudlaşdırması idi. Bir tərəfdən əvvəlki konstitusiya kimi hakimiyətin mütləq şəkildə millətin olduğunu bildirilir, əlavə olaraq isə bu qüvvəni istifadə edə biləcək qurumların konstitusiyada göstərilən orqanlar olduğu irəli sürülürdü. Bununla da parlament artıq tək qalmır, qüvvə icraedici, qanunverici və məhkəmə qolları arasında bölüşdürülürdü. Məhkəmə sisteminin müstəqilliyinə düzəlişlər edilir, icraedici və qanunverici orqanların bütün qərarlarına nəzarət edəcək orqanın məhkəmə olduğu göstərilirdi. Qanunların konstitusiyaya uyğun olub-olmadığına nəzarət edən "Anayasa Mahkemesi" yaradılır. İnsan hüquqları ilə bağlı maddələrə ümumi dəyişikliklər edilir və toxunulmazlıq verilir. Digər tərəfdən məclisdə çoxluğu təşkil edən partiya bu səlahiyyətdən sui-istifadə etməsin deyə məclis "Millet Meclisi" və "Cumhuriyet Senatosu"na bölünür. Beləliklə, palatalar bir-birini tənzimləyə biləcəkdilər. İqtidarın gücünə xalqın nəzarət etməsi üçün universitetlərin və Türkiyə Radio və Televiziya Qurumunun (TRT) azad fəaliyyət göstərməsinə təmin edilir. TRT-də hər hansı bir senzuraya qadağan qoyulur. Ali qanunda əsası Atatürk tərəfindən qoyulmuş ordu və dövlətin təhlükəsizlik prinsipləri də gözlənilirdi.

1961-ci il Konstitusiyasını hazırlayan Təsis Məclisindən fərqli olaraq, bu konstitusiyanı hazırlayan və onun layihəsini qəbul edən Məşvərət Məclisi tamamilə təyinatla quruldu. 1982 Konstitusiyası 1.626.431 "əleyhinə" (yüzdə 8.63) səslə 17.215.559 "bəli" (yüzdə 91.37) ilə qəbul edildi. Bu nisbət 1961-ci il Konstitusiyasının 61,5% "bəli" səsləri ilə müqayisədə çox yüksək qəbul səviyyəsini əks etdirir. Bu yüksək qəbul nisbətinin səbəbləri arasında Milli Güvənlik Qurumunun partiyasız görünüşü, medianın ciddi nəzarəti, siyasi partiyaların bağlanması, 12 sentyabr 1980-ci ildən əvvəl insanların siyasilərə inamsızlığı, zorakılığa reaksiya, keçmişə ümumi ümidsizliyi əks etdirirdi. Bundan əlavə siyasi güclər və partiyalar referendumun nəticəsi "yox" olarsa nə olacağına dair qeyri-müəyyənlik də insanların "hə" deməsinə təsir göstərmişdi.

1982-ci il konstitusiyası

 
Türkiyə Konstitusiya Məhkəməsinin Ankaradakı binası.

1980-ci il hərbi çevrilişinin əsas "səbəbi" olaraq dövlətin zəifliyi göstərilir. Buna görə də tərtib edilən yeni konstitusiyanın əsas məqsədi dövləti gücləndirmək, onu müxalifətdən qorumaq olmuşdu. Çevrilişçilərin qurduğu Milli Məclis ilə hazırlanmış olan yeni konstitusiyaya "Milli Güvenlik Konseyi" tərəfindən bəzi dəyişikliklər edilib, hazır vəziyyətə gətirilmişdir. 1982-ci il konstitusiyası, əsasən, 12 sentyabr 1980-ci il tarixindən əvvəl ortaya çıxan problemləri aradan qaldırmaq və qanunların icrası zamanı ortaya çıxan narahatlıqlara son vermək üçün hazırlanmış konstitusiyadır. Dövlətin güclənməsi onun icraedici gücü ilə əlaqələndirilmiş, hətta dövlətin fövqəladə hallarda konstitusiyaya zidd qanunlar qəbul etməsinə belə icazə verilmişdir. İcraedici orqanların qərarlarına mühakimə orqanı nə qədər nəzarət etsə də, hökumətin hətta insan hüquqlarına qarşı olan qərarlar qəbul etməsinə də şərait yaradılmışdır. Ona görə də haqqında danışılan dəyişikliyin hüquqi dövlət anlayışına zidd olduğu açıq-aşkar məlumdur.

1982-ci il konstitusiyası forma və sistem cəhətdən 1961-ci il konstitusiyasından çox da fərqlənmirdi, lakin 1961-ci il konstitusiyasında dövlət qarşısında şəxslərin hüquqlarını qorumaq önə çıxırdısa, 1982-ci il konstitusiyasında dövlətin gücünü qorumaq daha ön planda idi. Buna görə də 1961-ci il konstitusiyasında məhdudiyyətlər istisna, azadlıq isə qayda olaraq yer alırdısa, 1982-ci il konstitusiyasında əksinə –məhdudiyyətlər daha önəmli yer tutmuşdur. Yeni konstitusiya təşkilatlanmağa da böyük məhdudiyyətlər gətirmişdi. 1980-ci ildən əvvəl dövlətin gücsüzlüyü baş verən hadisələrə səbəb kimi qəbul edildiyi üçün yeni konstitusiya bu problemləri aradan qaldırmaq məqsədilə vətəndaşların dərnək və həmkarlar ittifaqlarını nəzarət altına almağa, onların siyasiləşmələrinə yol verməməyə çalışmışdır. Beləliklə, demokratiyanın prinsipləri pozulmuşdur.

Məzmunu

Giriş, Ümumi Prinsiplər, Əsas hüquq və vəzifələr, Cümhuriyyətin Əsas İdarəetmə Orqanları, Maliyyə və İqtisadi Müddəalar, Müxtəlif Müddəalar, Müvəqqəti Müddəalar və Yekun Hökmlər olmaqla ümumilikdə yeddi bölmədən ibarətdir.

  • Giriş hissəsində Konstitusiyanın əsaslandığı və Konstitusiya mətninə daxil olduğu əsas fikir və prinsiplər göstərilir. Konstitusiyanın necə şərh ediləcəyini və vətəndaşlara vətən və millət sevgisinin həvalə edildiyini söyləyən hissədir.
  • Ümumi Prinsiplər əksinə dövlətlə əlaqədar tərifləri ehtiva edir və "Türk Milləti" olaraq təyin olunan vətəndaşların suveren hüquqlarından ötəri konstitusiya dövlət orqanlarına verdiyi səlahiyyətləri təyin edir. İlk üç maddə 4-cü maddədə deyildiyi kimi dəyişdirilə bilməz və dəyişdirilə bilməz.
  • Respublikanın Əsas İdarəetmə Orqanları olaraq təyin olunan və səlahiyyət bölgüsü prinsipi ilə hərəkət etməyə borclu olan Qanunverici, İcra və Məhkəmə orqanlarına verilən səlahiyyət və vəzifələri müəyyən edir.
  • Maliyyə və İqtisadi Müddəalar dövlətin hərəkət edəcəyi əsas maliyyə və iqtisadi siyasət və qaydaları müəyyən edir.
  • Müxtəlif Müddəalar müddəaları bölməsində, əvvəlində də bəhs edilən İnqilab qanunlarının qorunması ilə bağlı vəziyyət, əvvəlki konstitusiyalardakı qanunları sadalayaraq ətraflı izah edilmişdir.
  • Müvəqqəti müddəalar bölməsinə konstitusiya dəyişiklikləri zamanı yaranan müvəqqəti hallar daxildir.
  • Yekun müddəalar Konstitusiyaya necə dəyişiklik ediləcəyi və bu konstitusiya mətninin məzmunu barədə texniki məlumatları ehtiva edir.

Ümumi qiymətləndirmə

 
İstanbul Çağlayan Ədalət Sarayı, İstanbulun Şişli rayonunda məhkəmə binası.

"Suverenlik qeyd-şərtsiz Türk millətinə aiddir və bu Konstitusiyada suveren hüquqlardan istifadə səlahiyyətləri, qanunların, icra və məhkəmə hakimiyyəti arasında, üfüqi bir ekvivalentlik yaratmaqla bölüşdürülmüşdür.

Suverenliyin həyata keçirilməsi heç bir halda heç bir şəxsə, qrupa və ya sinfə həvalə edilə bilməz. Heç bir şəxs və ya orqan mənbəyini Konstitusiyadan götürməyən bir dövlətin gücünü həyata keçirə bilməz. Konstitusiyanın müddəaları qanunverici, icraedici və məhkəmə orqanlarını, inzibati orqanları və digər qurumları və şəxsləri bir-birinə bağlayan əsas hüquqi qaydalardır. Qanunlar Konstitusiyaya zidd ola bilməz.

Qanunverici orqan Türkiyə xalqı adından Türkiyə Böyük Millət Məclisinə məxsusdur və bu səlahiyyət başqasına verilə bilməz. Qanunvericilik hissəsində, 1961-ci il sistemi ilə tətbiq edilən ikiqat palatalı parlament sistemi ləğv edildi və parlament təkpalatalı sistemə keçdi.

İcra hakimiyyəti həm də dövlət başçısı olan Prezidentə verilir.

Məhkəmə hakimiyyəti Türkiyə xalqı adına müstəqil və qərəzsiz məhkəmələr tərəfindən həyata keçirilir.

Konstitusiyada dövlət demokratik, dünyəvi və sosial bir hüquqi dövlət olaraq təyin olunur. Dövlətin formasını, dilini, paytaxtını və rejimin əsas xüsusiyyətlərini təyin edir. 5 -ci maddə dövlətin əsas məqsəd və vəzifələrini aşağıdakı kimi müəyyən edir;

  Dövlətin əsas hədəfləri və vəzifələri Türkiyə xalqının müstəqilliyini və bütövlüyünü, ölkənin bölünməzliyini, Cümhuriyyəti və demokratiyanı qorumaq, fərdlərin və cəmiyyətin rifahını, dincliyini və xoşbəxtliyini təmin etməkdir; Şəxsiyyətin əsas hüquq və azadlıqlarını məhdudlaşdıran siyasi, iqtisadi və sosial əngəlləri, sosial hüquq dövlətinə və ədalət prinsiplərinə zidd olaraq aradan qaldırmağa çalışmaq və insanın maddi və mənəvi varlığının inkişaf üçün lazımi şərtləri hazırlamaqdır.  

Fövqəladə vəziyyət rejimini tənzimləyən maddədə (Fövqəladə Hallar, maddə 119) nəzərdə tutulan şərtlər daxilində qanunvericilik hakimiyyətinin prezidentin fərmanları ilə qismən prezidentə verilməsi nəzərdə tutulur.

Bundan əlavə, müvəqqəti 15-ci maddə, xunta dövründə edilən təcrübələrin və Konstitusiyaya uyğunluğu baxımından qəbul edilən hüquqi tənzimləmələrin nəzarətini qadağan etdi. Bu maddə 2010-cu il Türkiyə Konstitusiya Dəyişiklikləri Referendumu ilə ləğv edildi.

1982-ci il Konstitusiyası hər şeyi qaydalar və qanunla və təfərrüatı ilə həll edən ali normativ hüquqi aktdır.

Dəyişikliklər

Türkiyə Respublikasının Konstitusiyasına müxtəlif dəyişikliklər edilmişdir. Belə ki, Giriş mətn; 17 may 1987-ci il tarixli 3361 nömrəli qanunla, 8 iyul 1993 -cü il tarixli 3913 saylı qanunla, 23 iyul 1995-ci il tarixli 4121 nömrəli qanunla, 18 iyun 1999-cu il tarixli 4388 saylı qanunla, 3 avqust 2001-ci il tarixli 4446 saylı qanunla və 4709 saylı qanunla, 21 noyabr 2001-ci il tarixli 4720 saylı qanunla, 27 dekabr 2002-ci il tarixli 4777 nömrəli qanunla, 7 may 2004-cü il tarixli 5170 saylı qanunla, 21 iyun 2005-ci il tarixli 5370 saylı qanunla, 29 oktyabr 2005-ci il tarixli 5428 nömrəli qanunla, 13 oktyabr 2006 -cı il tarixli 5551 saylı qanunla, 10 may 2007-ci il tarixli 5659 nömrəli qanunla, 31 may 2007-ci il tarixli 5678 nömrəli qanunla, 9 fevral 2008-ci il tarixli 5735 saylı qanunla, 5 Konstitusiya Məhkəməsi may 2008 tarixli və 2008/16 nömrəli qərar, 2008/116 saylı qərar, 7 may 2010-cu il tarixli 5982 nömrəli qanun, Konstitusiya Məhkəməsinin 7 iyul 2010 və 2010/49 nömrəli qərarı, qərar 2010/87, 20 may 2016 21 yanvar 2017-ci il tarixli 6718 nömrəli Qanuna 21 yanvar 2017-ci il tarixli 6771 saylı Qanun da daxil olmaqla ümumilikdə iyirmi bir dəfə dəyişiklik edilmişdir.

Konstitusiyaya edilən əyişikliklərdən ən vacibi 16 aprel 2017-ci ildə qəbul edilən 6771 nömrəli qanun olmuşdur. Dəyişikliklər, əsasən, icraedici qüvvənin "Cumhurbaşkanlığı"nın əlinə keçməsi, o cümlədən qanunverici və məhkəmə orqanlarının təşkilatlanmasını əhatə etmişdir. Eyni zamanda, "Cumhurbaşkanlığı"na qanunvericilik ilə əlaqədar bəzi səlahiyyətlər də verilmişdir.

İstinadlar

  1. Энциклопедия Кругосвет
  2. "1982 ANAYASASI'NDA DEĞİŞEN MADDELER". Odatv.com. İstifadə tarixi: 6 April 2016.
  3. http://www.tbmm.gov.tr/english/about_tgna.htm
  4. Earl, Edward Meade. "The New Constitution of Turkey". Political Science Quarterly 40, no. 1 (March 1925): 89.
  5. Serra Cremer, A. Turkey Between the Ottoman Empire and the European Union: Shifting Political Authority Through the Constitutional Reform, Fordham International Law Journal. Volume 35, Issue 1, 2016 p. 282, 297, 298
  6. . Ankara. ISBN 975-7852-28-7.
  7. (#empty_citation)
  8. . The Globe and Mail. Toronto. 16 September 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  9. (PDF) https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf (#bare_url_missing_title).
  10. (PDF) https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf (#bare_url_missing_title).
  11. (PDF) https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf (#bare_url_missing_title).
  12. Ergun Ozbudun, Turkey's Constitutional Reform and the 2010 Constitutional Referendum, IEMed 2011, available at http://www.iemed.org/observatori-en/arees-danalisi/arxius-adjunts/anuari/med.2011/Ozbudun_en.pdf (accessed Mar. 3, 2016).
  13. "82 Anayasası'nda bugüne kadar yapılan değişiklikler". www.cumhuriyet.com.tr (türk). 7 May 2010. İstifadə tarixi: 10 March 2020.
  14. Constitution of the Republic of Turkey, art. 59, official English translation (Turkish Grand National Assembly [TBMM]), available at https://global.tbmm.gov.tr/docs/constitution_en.pdf (accessed Mar. 3, 2016).
  15. Esen, Berk; Gümüşçü, Şebnem (3 July 2017). "A Small Yes for Presidentialism: The Turkish Constitutional Referendum of April 2017". South European Society and Politics. 22 (3): 303–326. doi:10.1080/13608746.2017.1384341. hdl:11693/38208. ISSN 1360-8746. (#parameter_ignored)

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • TBMM'de Türkiye Cumhuriyeti Anayasası

September 19, 2021
türkiyə, respublikasının, konstitusiyası, 1982, konstitusiyası, türk, türkiye, cumhuriyeti, anayasası, noyabr, 1982, ildə, ümumxalq, səsverməsi, ilə, qəbul, edilən, türkiyənin, yüksək, normativ, hüquqi, aktı, sentyabr, hərbi, çevrilişindən, sonra, hərbi, rəhbə. Turkiye Respublikasinin Konstitusiyasi ve ya 1982 ci il Konstitusiyasi turk Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi 7 noyabr 1982 ci ilde umumxalq sesvermesi ile qebul edilen Turkiyenin en yuksek normativ huquqi akti 1 12 sentyabr herbi cevrilisinden sonra herbi rehberliyin emri ile Mesveret Meclisi terefinden hazirlanmis ve 23 sentyabr 1982 ci ilde Mesveret Meclisi ve 18 oktyabr 1982 ci ilde Milli Tehlukesizlik Surasi terefinden qebul edilmisdir Konstitusiya referendum neticesinde 91 37 lehine olmaqla qebul edilmisdir Turkiye Respublikasinin Konstitusiyasiturk Turkiye Cumhuriyeti AnayasasiNov konstitusiyaOlke TurkiyeRatifikasiya edilib 18 oktyabr 1982Imzalanib 9 noyabr 1982Quvveye minib 9 noyabr 1982Turkiye Respublikasinin Gerbi Konstitusiyanin ilk uc maddesinin deyisdirilmesi ve ona deyisiklik teklif edilmesi dorduncu madde ile qadagandir Bu gune qeder Konstitusiyaya iyirmi bir defe 1987 ci 2007 ci 2010 cu 2017 ci illerde deyisiklik edilib Konstitusiyada 7 bolme 177 madde ve 16 muveqqeti madde var 2 Mundericat 1 Tarixi 1 1 1921 ve 1924 cu il konstitusiyalari 1 2 1961 ci il konstitusiyasi 2 1982 ci il konstitusiyasi 2 1 Mezmunu 2 2 Umumi qiymetlendirme 2 3 Deyisiklikler 3 Istinadlar 4 Hemcinin bax 5 Xarici kecidlerTarixi Redakte Ilk Osmanli Parlamentinin Meclis i Umumi acilisi 1877 1921 ve 1924 cu il konstitusiyalari Redakte Osmanli imperiyasi dovrunde ve Turkiye Cumhuriyyeti quruldugu andan olkenin bir nece konstitusiyasi olmusdur Turkiye dovletciliyinin ilk Konstitusiyasi Osmanli imperiyasinda qebul edilen 1876 ci il Konstitusiyasi sayilir 1876 ci ilde Yeni Osmanlilar terefinden elan edilen Osmanli imperiyasinin konstitusiyasi resmi olaraq legv edilmese de 1878 ci ilde Sultan II Ebdulhemid terefinden parlamentin buraxilmasi ile eslinde fealiyyetini dayandirmisdi Osmanli imperiyasinin suqutundan sonra yaranan Turkiye Cumhuriyyetinde kecmis konstitusiyadaki problemleri aradan qaldirmaq bunu muasir Turkiyeye uygunlasdirmaq ucun 20 yanvar 1921 ci ilde yeni konstitusiya qebul edilir Yeni konstitusiyani 23 aprel 1920 de qurulan Turkiye Boyuk Millet Meclisi TBMM tertib etmisdi Bu konstitusiya 23 maddeye sahib olub 1876 ci ilde qebul edilmis konstitusiyani legv etmir Onun evezine kecmis konstitusiyanin yeni konstitusiyaya zidd olan hisselerini ehtiva etmirdi Bunlara numune olaraq yeni konstitusiyada hakimiyetin millete mexsus oldugu qeyd edilmesi meclisli dovlet sisteminin menimsenildiyi suverenliyin meclisde oldugu bildirilmesi meclisin missiyalarinin elece de vilayet qeza nahiye bolgusunun deqiqlesdirilmesini gostermek olar Diger olkelerden ferqli olaraq qanunverici ve icraedici quvve TBMM nin elinde toplanmisdir 3 Bu konstitusiya ile hakimiyyetin menbesi millete verilmis ve bunu istifade etmel selahiyyetine malik tek qurumun meclisin oldugu gosterilmisdir Bu konstitusiyada xelifelik ve sultanliq sistemi tamamile legv olunmusdur Buna baxmayaraq yeni konstitusiyanin sahib oldugu problemleri aradan qaldirmaq ucun 1923 cu ilde qurulan cumhuriyyet 20 aprel 1924 cu ilde tertib edilen yeni bir konstitusiyani qebul edir Baxmayaraq ki 1921 ci il konstitusiyasini legv edir bu konstitusiya sadece eyni sistemin daha yaxsilasdirlmis formasidir Bu konstitusiyada ustun irade olan milleti hec cur mehdudlasdirilmamisdir Buna gore de konstitusiyada meclisi ve hokumeti serhedleyen hec bir maddeye yer verilmemisdir Hetta haqq ve azadliqlari mueyyenlesdiren maddeler arasinda dovleti bunlardan qoruyacaq hec bir cumle qeyd edilmemisdir Konstitusiya vetendaslara onlarin temel azadliqlarini bildirir sosial iqtisadi haqlar haqqinda hec bir melumat vermirdi 4 1961 ci il konstitusiyasi Redakte TBMM gerbi 27 may 1960 ci il tarixinde ordu dovlet cevrilisi edib hakimiyete gelir Buna sebeb olaraq ise Demokrat Partiyanin DP selahiyyetlerinden ve milletden sui istifade etmesi gosterilir Bu cevrilisden sonra 9 iyul 1961 ci il tarixli yeni konstitusiya qebul edilir Bu konstitusiya tertib edilerken coxpartiyali sistemin ehtiyaclarini daha yaxsi qarsilayacagi ve milletden sui istifadeye son verileceyi dusunulmusdu Bu konstitusiya xalqin secimi ile qebul edilen ilk konstitusiya olmus 60 lehine ses ile quvveye minmisdir Yeni konstitusiyanin esas xususiyeti dovleti mehdudlasdirmasi idi Bir terefden evvelki konstitusiya kimi hakimiyetin mutleq sekilde milletin oldugunu bildirilir elave olaraq ise bu quvveni istifade ede bilecek qurumlarin konstitusiyada gosterilen orqanlar oldugu ireli surulurdu Bununla da parlament artiq tek qalmir quvve icraedici qanunverici ve mehkeme qollari arasinda bolusdurulurdu Mehkeme sisteminin musteqilliyine duzelisler edilir icraedici ve qanunverici orqanlarin butun qerarlarina nezaret edecek orqanin mehkeme oldugu gosterilirdi Qanunlarin konstitusiyaya uygun olub olmadigina nezaret eden Anayasa Mahkemesi yaradilir Insan huquqlari ile bagli maddelere umumi deyisiklikler edilir ve toxunulmazliq verilir Diger terefden meclisde coxlugu teskil eden partiya bu selahiyyetden sui istifade etmesin deye meclis Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu na bolunur Belelikle palatalar bir birini tenzimleye bilecekdiler Iqtidarin gucune xalqin nezaret etmesi ucun universitetlerin ve Turkiye Radio ve Televiziya Qurumunun TRT azad fealiyyet gostermesine temin edilir TRT de her hansi bir senzuraya qadagan qoyulur Ali qanunda esasi Ataturk terefinden qoyulmus ordu ve dovletin tehlukesizlik prinsipleri de gozlenilirdi 5 1961 ci il Konstitusiyasini hazirlayan Tesis Meclisinden ferqli olaraq bu konstitusiyani hazirlayan ve onun layihesini qebul eden Mesveret Meclisi tamamile teyinatla quruldu 6 1982 Konstitusiyasi 1 626 431 eleyhine yuzde 8 63 sesle 17 215 559 beli yuzde 91 37 ile qebul edildi 7 Bu nisbet 1961 ci il Konstitusiyasinin 61 5 beli sesleri ile muqayisede cox yuksek qebul seviyyesini eks etdirir Bu yuksek qebul nisbetinin sebebleri arasinda Milli Guvenlik Qurumunun partiyasiz gorunusu medianin ciddi nezareti siyasi partiyalarin baglanmasi 12 sentyabr 1980 ci ilden evvel insanlarin siyasilere inamsizligi zorakiliga reaksiya kecmise umumi umidsizliyi eks etdirirdi Bundan elave siyasi gucler ve partiyalar referendumun neticesi yox olarsa ne olacagina dair qeyri mueyyenlik de insanlarin he demesine tesir gostermisdi 1982 ci il konstitusiyasi Redakte Turkiye Konstitusiya Mehkemesinin Ankaradaki binasi 1980 ci il herbi cevrilisinin esas sebebi olaraq dovletin zeifliyi gosterilir Buna gore de tertib edilen yeni konstitusiyanin esas meqsedi dovleti guclendirmek onu muxalifetden qorumaq olmusdu Cevriliscilerin qurdugu Milli Meclis ile hazirlanmis olan yeni konstitusiyaya Milli Guvenlik Konseyi terefinden bezi deyisiklikler edilib hazir veziyyete getirilmisdir 1982 ci il konstitusiyasi esasen 12 sentyabr 1980 ci il tarixinden evvel ortaya cixan problemleri aradan qaldirmaq ve qanunlarin icrasi zamani ortaya cixan narahatliqlara son vermek ucun hazirlanmis konstitusiyadir Dovletin guclenmesi onun icraedici gucu ile elaqelendirilmis hetta dovletin fovqelade hallarda konstitusiyaya zidd qanunlar qebul etmesine bele icaze verilmisdir Icraedici orqanlarin qerarlarina muhakime orqani ne qeder nezaret etse de hokumetin hetta insan huquqlarina qarsi olan qerarlar qebul etmesine de serait yaradilmisdir Ona gore de haqqinda danisilan deyisikliyin huquqi dovlet anlayisina zidd oldugu aciq askar melumdur 1982 ci il konstitusiyasi forma ve sistem cehetden 1961 ci il konstitusiyasindan cox da ferqlenmirdi lakin 1961 ci il konstitusiyasinda dovlet qarsisinda sexslerin huquqlarini qorumaq one cixirdisa 1982 ci il konstitusiyasinda dovletin gucunu qorumaq daha on planda idi Buna gore de 1961 ci il konstitusiyasinda mehdudiyyetler istisna azadliq ise qayda olaraq yer alirdisa 1982 ci il konstitusiyasinda eksine mehdudiyyetler daha onemli yer tutmusdur Yeni konstitusiya teskilatlanmaga da boyuk mehdudiyyetler getirmisdi 1980 ci ilden evvel dovletin gucsuzluyu bas veren hadiselere sebeb kimi qebul edildiyi ucun yeni konstitusiya bu problemleri aradan qaldirmaq meqsedile vetendaslarin dernek ve hemkarlar ittifaqlarini nezaret altina almaga onlarin siyasilesmelerine yol vermemeye calismisdir Belelikle demokratiyanin prinsipleri pozulmusdur 8 Mezmunu Redakte Giris Umumi Prinsipler Esas huquq ve vezifeler Cumhuriyyetin Esas Idareetme Orqanlari Maliyye ve Iqtisadi Muddealar Muxtelif Muddealar Muveqqeti Muddealar ve Yekun Hokmler olmaqla umumilikde yeddi bolmeden ibaretdir Giris hissesinde Konstitusiyanin esaslandigi ve Konstitusiya metnine daxil oldugu esas fikir ve prinsipler gosterilir Konstitusiyanin nece serh edileceyini ve vetendaslara veten ve millet sevgisinin hevale edildiyini soyleyen hissedir Umumi Prinsipler eksine dovletle elaqedar terifleri ehtiva edir ve Turk Milleti olaraq teyin olunan vetendaslarin suveren huquqlarindan oteri konstitusiya dovlet orqanlarina verdiyi selahiyyetleri teyin edir Ilk uc madde 4 cu maddede deyildiyi kimi deyisdirile bilmez ve deyisdirile bilmez 9 Respublikanin Esas Idareetme Orqanlari olaraq teyin olunan ve selahiyyet bolgusu prinsipi ile hereket etmeye borclu olan Qanunverici Icra ve Mehkeme orqanlarina verilen selahiyyet ve vezifeleri mueyyen edir Maliyye ve Iqtisadi Muddealar dovletin hereket edeceyi esas maliyye ve iqtisadi siyaset ve qaydalari mueyyen edir Muxtelif Muddealar muddealari bolmesinde evvelinde de behs edilen Inqilab qanunlarinin qorunmasi ile bagli veziyyet evvelki konstitusiyalardaki qanunlari sadalayaraq etrafli izah edilmisdir Muveqqeti muddealar bolmesine konstitusiya deyisiklikleri zamani yaranan muveqqeti hallar daxildir Yekun muddealar Konstitusiyaya nece deyisiklik edileceyi ve bu konstitusiya metninin mezmunu barede texniki melumatlari ehtiva edir Umumi qiymetlendirme Redakte Istanbul Caglayan Edalet Sarayi Istanbulun Sisli rayonunda mehkeme binasi Suverenlik qeyd sertsiz Turk milletine aiddir ve bu Konstitusiyada suveren huquqlardan istifade selahiyyetleri qanunlarin icra ve mehkeme hakimiyyeti arasinda ufuqi bir ekvivalentlik yaratmaqla bolusdurulmusdur 10 Suverenliyin heyata kecirilmesi hec bir halda hec bir sexse qrupa ve ya sinfe hevale edile bilmez Hec bir sexs ve ya orqan menbeyini Konstitusiyadan goturmeyen bir dovletin gucunu heyata kecire bilmez Konstitusiyanin muddealari qanunverici icraedici ve mehkeme orqanlarini inzibati orqanlari ve diger qurumlari ve sexsleri bir birine baglayan esas huquqi qaydalardir Qanunlar Konstitusiyaya zidd ola bilmez Qanunverici orqan Turkiye xalqi adindan Turkiye Boyuk Millet Meclisine mexsusdur ve bu selahiyyet basqasina verile bilmez Qanunvericilik hissesinde 1961 ci il sistemi ile tetbiq edilen ikiqat palatali parlament sistemi legv edildi ve parlament tekpalatali sisteme kecdi 11 Icra hakimiyyeti hem de dovlet bascisi olan Prezidente verilir Mehkeme hakimiyyeti Turkiye xalqi adina musteqil ve qerezsiz mehkemeler terefinden heyata kecirilir Konstitusiyada dovlet demokratik dunyevi ve sosial bir huquqi dovlet olaraq teyin olunur Dovletin formasini dilini paytaxtini ve rejimin esas xususiyyetlerini teyin edir 5 ci madde dovletin esas meqsed ve vezifelerini asagidaki kimi mueyyen edir Dovletin esas hedefleri ve vezifeleri Turkiye xalqinin musteqilliyini ve butovluyunu olkenin bolunmezliyini Cumhuriyyeti ve demokratiyani qorumaq ferdlerin ve cemiyyetin rifahini dincliyini ve xosbextliyini temin etmekdir Sexsiyyetin esas huquq ve azadliqlarini mehdudlasdiran siyasi iqtisadi ve sosial engelleri sosial huquq dovletine ve edalet prinsiplerine zidd olaraq aradan qaldirmaga calismaq ve insanin maddi ve menevi varliginin inkisaf ucun lazimi sertleri hazirlamaqdir Fovqelade veziyyet rejimini tenzimleyen maddede Fovqelade Hallar madde 119 nezerde tutulan sertler daxilinde qanunvericilik hakimiyyetinin prezidentin fermanlari ile qismen prezidente verilmesi nezerde tutulur Bundan elave muveqqeti 15 ci madde xunta dovrunde edilen tecrubelerin ve Konstitusiyaya uygunlugu baximindan qebul edilen huquqi tenzimlemelerin nezaretini qadagan etdi Bu madde 2010 cu il Turkiye Konstitusiya Deyisiklikleri Referendumu ile legv edildi 12 1982 ci il Konstitusiyasi her seyi qaydalar ve qanunla ve teferruati ile hell eden ali normativ huquqi aktdir Deyisiklikler Redakte Turkiye Respublikasinin Konstitusiyasina muxtelif deyisiklikler edilmisdir Bele ki Giris metn 17 may 1987 ci il tarixli 3361 nomreli qanunla 8 iyul 1993 cu il tarixli 3913 sayli qanunla 23 iyul 1995 ci il tarixli 4121 nomreli qanunla 18 iyun 1999 cu il tarixli 4388 sayli qanunla 3 avqust 2001 ci il tarixli 4446 sayli qanunla ve 4709 sayli qanunla 21 noyabr 2001 ci il tarixli 4720 sayli qanunla 27 dekabr 2002 ci il tarixli 4777 nomreli qanunla 7 may 2004 cu il tarixli 5170 sayli qanunla 21 iyun 2005 ci il tarixli 5370 sayli qanunla 29 oktyabr 2005 ci il tarixli 5428 nomreli qanunla 13 oktyabr 2006 ci il tarixli 5551 sayli qanunla 10 may 2007 ci il tarixli 5659 nomreli qanunla 31 may 2007 ci il tarixli 5678 nomreli qanunla 9 fevral 2008 ci il tarixli 5735 sayli qanunla 5 Konstitusiya Mehkemesi may 2008 tarixli ve 2008 16 nomreli qerar 2008 116 sayli qerar 7 may 2010 cu il tarixli 5982 nomreli qanun Konstitusiya Mehkemesinin 7 iyul 2010 ve 2010 49 nomreli qerari qerar 2010 87 20 may 2016 21 yanvar 2017 ci il tarixli 6718 nomreli Qanuna 21 yanvar 2017 ci il tarixli 6771 sayli Qanun da daxil olmaqla umumilikde iyirmi bir defe deyisiklik edilmisdir 13 14 Konstitusiyaya edilen eyisikliklerden en vacibi 16 aprel 2017 ci ilde qebul edilen 6771 nomreli qanun olmusdur Deyisiklikler esasen icraedici quvvenin Cumhurbaskanligi nin eline kecmesi o cumleden qanunverici ve mehkeme orqanlarinin teskilatlanmasini ehate etmisdir Eyni zamanda Cumhurbaskanligi na qanunvericilik ile elaqedar bezi selahiyyetler de verilmisdir 15 Istinadlar Redakte Enciklopediya Krugosvet 1982 ANAYASASI NDA DEGISEN MADDELER Odatv com Istifade tarixi 6 April 2016 http www tbmm gov tr english about tgna htm Earl Edward Meade The New Constitution of Turkey Political Science Quarterly 40 no 1 March 1925 89 Serra Cremer A Turkey Between the Ottoman Empire and the European Union Shifting Political Authority Through the Constitutional Reform Fordham International Law Journal Volume 35 Issue 1 2016 p 282 297 298 Ankara ISBN 975 7852 28 7 empty citation Turkey s Erdogan ready to make changes after referendum win The Globe and Mail Toronto 16 September 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib PDF https www tbmm gov tr anayasa anayasa 2011 pdf bare url missing title PDF https www tbmm gov tr anayasa anayasa 2011 pdf bare url missing title PDF https www tbmm gov tr anayasa anayasa 2011 pdf bare url missing title Ergun Ozbudun Turkey s Constitutional Reform and the 2010 Constitutional Referendum IEMed 2011 available at http www iemed org observatori en arees danalisi arxius adjunts anuari med 2011 Ozbudun en pdf accessed Mar 3 2016 82 Anayasasi nda bugune kadar yapilan degisiklikler www cumhuriyet com tr turk 7 May 2010 Istifade tarixi 10 March 2020 Constitution of the Republic of Turkey art 59 official English translation Turkish Grand National Assembly TBMM available at https global tbmm gov tr docs constitution en pdf accessed Mar 3 2016 Esen Berk Gumuscu Sebnem 3 July 2017 A Small Yes for Presidentialism The Turkish Constitutional Referendum of April 2017 South European Society and Politics 22 3 303 326 doi 10 1080 13608746 2017 1384341 hdl 11693 38208 ISSN 1360 8746 parameter ignored Hemcinin bax RedakteTurkiyenin konstitusiya tarixi Turkiyenin dovlet qurulusuXarici kecidler RedakteTBMM de Turkiye Cumhuriyeti AnayasasiMenbe https az wikipedia org w index php title Turkiye Respublikasinin Konstitusiyasi amp oldid 6099047, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.