Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Türk vanı (türk. Van Kedisi) — uzun tüklü ev pişikləri cinsi, müasir Türkiyə ərazisinin Şərqi Anadolu regionundakı Van ilində yerləşən Van gölünün ətrafında təsadüfən peyda olan van pişiklərinin populyasiyası əsasında yaranmışdır.
CFA-nın müəyyənləşdirməsinə görə, türk vanı təbii cins, daha doğrusu ev pişiklərinin "aborigen cinsi"dir. Aparılan genetik tədqiqatlar nəticəsində türk vanının ev pişiklərinin qədim cinslərindən biri olması sübut olunmuşdur.
Cinsin rəsmi tanınma tarixi
1955-ci ilin iyul-avqust aylarında britaniyalı jurnalist qadın Lora Laşinqton (ing. Laura Lushington) və fotoqraf Sonya Hellidey (ing. Sonia Halliday) Britaniya qəzetlərindən birinə reportaj hazırlamaq məqsədilə Türkiyəyə səfər edirlər. Lora Laşinqton pişikləri çox sevirdi və bir dəfə o, effektli xarici görünüşə malik bir pişik görür. O, onlara qarşı maraq göstərməyə başlayır və nəticədə ona müxtəlif cinsdən olan iki pişik hədiyyə verirlər. O bu pişikləri özü ilə Londona gətirir. Pişiklər onu təkcə öz xarici görkəmlərinə görə deyil, həm də pişiklər üçün gözlənilməz davranışları ilə heyran etmişdir. Geriyə qayıdan yolda hava çox isti olduğundan maşın çox qızmışdı. Ona görə Lora maşına sərin su tökmək qərarına gələrək maşını çayın yanında saxlayır. Özü isə ağacların kölgəsində dincəlməyə gedir. Məlumdur ki, pişiklər sudan aralı gəzməyi xoşlayırlar, lakin Lora bu pişiklərin insanlar kimi çaya çimmək üçün tullanaraq dayazlıqda üzməsini görərək heyran olmuşdur. Bu iki van pişiyi Türkiyədən Böyük Britaniyaya gətirilən ilk van pişikləri olmuşdur. Erkək pişiyi Van Atilla (ing. Van Atilla), dişi cinsi isə Van Güzəli İsgəndərun (ing. Van Guzelli Iskenderun) adlandırdılar. Van Güzəli İsgəndərunun saxlanmış şəklinin ağ-qara rəngdə olmasına baxmayaraq, əslində o, ağ-qırmızı rəngdə olmuşdur.
4 ildən sonra Lora Laşinqton Türkiyədən daha 2 ədəd van pişiyini Londona gətirir. Beləliklə, van pişiklərinin Avropada seleksiyası və törənilməsinin başlanğıcı qoyuldu. 1969-cu ildə Türkiyədən kifayət qədər pişiyin gətirilməsindən sonra bu 4 cütlükdən nəsil törətmək qərarına gəlinir. Beləliklə, tərəfindən bu pişiklər "Türk vanı" adını alırlar. 1971-ci ildə türk van pişiyi FiFe tərəfindən tam təsdiqlənir.
Xarici görkəmi
Türk vanı kifayət qədər iri bir pişikdir. Onun bədəni uzun, əzələli, döş qəfəsi üzmək üçün yaxşı inkişaf etmiş, beli quyruğu istiqaməti boyunca düzbucaqlı formasında daralmış, pəncələrinin altı, tüklərinin kiçik bir hissəsi çəhrayı rəngdədir. Yaşlı erkək pişiklər 6–9 kq, dişilər isə 4,5–6 kq qədər olurlar. Burundan quyruğunun sonuna qədər olan uzunluğu 90–120sm olur. Gözləri sarı, mis və yaxud mavi rəngdə olur. Həmçinin gözlərinin rəngi müxtəlif olanlarına da rast gəlinir: belə ki, bir gözü göy, digər gözü isə sarı və yaxud mis rəngində olur. Hesab olunur ki, van pişiklərinə məxsus ənənəvi rəng olan ağ rəngin altında klassik tabbi rənginə rast gəlmək olar.
Lora Laşinqtonun təsvirinə əsasən, türk van pişiklərinin tüklərinin rəngi təbaşir kimi ağappaqdır və su samurunun xəzini xatırladır. TİCA təşkilatının təsvirinə əsasən isə van pişiklərinin tüklərinin teksturası sugötürməyən kişmiri xatırlatdığından heç bir çirki götürmür. Türk van pişiyinin tüklərinin klassik rəngi kimi bütün təşkilatlar tərəfindən van rəngi qəbul olunmuşdur.
Xarakteri
Türk vanı — inadcıl, tərs olmasına baxmayaraq, özünün əzizlənməsini xoşlayır. Van pişikləri adətən çox enerjili və adama yovuşan olurlar. Melodik səsləri vardır. Van pişikləri bacardıqca hündürlüyə qalxaraq tullanmağı xoşlayır və öz sahibini onunla birlikdə qaçmağa məcbur edirlər. Bu pişiklər suda üzməyi xoşlayırlar və sudan tamamilə qorxmurlar. Van pişiklərini krandan axan sakit suyun səsi cəlb edir:
A Turkish Van is large, wonderful, active, intelligent, beautiful, strong, very, powerful, healthy breed of cats, with no known genetic.
Van pişiyinin bütün ailəyə bağlı olmasına baxmayaraq, o həmişə ailədən birini özü üçün xüsusi olaraq seçir. Onlar öz sahiblərinin etdiyi bütün işlərdə yanında olur və onları daima izləyirlər.
Cinsin tarixi
yaranmasına qədər bu pişiklər "vana katu" adlandırılmışdır. Adının erməni dilindən mənası "Vandan olan pişik" və yaxud "Van gölündən olan pişik" kimi tərcümə olunurdu.
İlk dəfə van pişiklərinin Avropaya gətirilməsi səlibçilərlə bağlıdır. XVII əsrdən başlayaraq, Qərbi Ermənistana gəlmiş avropalı səyyahlar dəfələrlə bu pişikləri xatırlamış və bunları təsvir etmişdir. Lakin bütün uzuntüklü pişikləri o dövrdə rəngindən və bədən quruluşundan asılı olmayaraq, anqor pişikləri adlandırmışdılar. O cümlədən, fransız arxeoloqu, arxitekturu və rəssamı Yaxın Şərqdə olarkən 1856-cı il 11 may tarixində yazılmış məktubunda müxtəlif rəngli uzun tüklü pişiklərin təsvirini vermişdir:
Mən Ərzurumdakı böyük Ermənistan yaylasında bu pişik cinsinin çoxlu sayda gözəl nümunələrini gördüm. Burada iqlim Anqorun iqlimindən çox fərqlənir. Bu cins Kürdüstanda çoxsaylıdır. Mən onlara həmçinin Bitlisdə və rast gəldim. Daha yaxşı nümunələrini mən Azərbaycanla sərhəddə yerləşən Kürdüstandan şərqdə yerləşən Van şəhərinin arxiyepiskopunda gördüm. Onda 3 belə pişik vardı: biri parlaq boz rəngdə, digəri ağ və qara xallı narıncı rəngdə, üçüncüsü isə tamamilə ağ rəngdə idi. Onların çox gözəl tükü var idi.
Avropaya gətirilmiş van pişikləri müxtəlif adlarla tanınmışdır. Onları ağ halqaquyruqlu pişiklər və rus anqorları adlandırırdılar. Fransız rəssamı "Ağ pişikli qız" rəsmində ənənəvi van rəngində olan van pişiyi təsvir edilmişdir.
Van Universitetində van pişiyi üzrə tədqiqat mərkəzi
XX əsrin sonlarında nəzdində Van pişiyi üzrə Tədqiqat Mərkəzi yaradılmışdır. Burada gözləri müxtəlif rəngdə olan van pişiklərinin törədilməsi və tədqiqatı aparılır. Bu mərkəzdə müxtəlif yaşlarda olan van pişikləri saxlanılır. 2006-cı il məlumatlarına əsasən, tədqiqat mərkəzində təxminən 100-ə qədər müxtəlif yaşlarda olan van pişiyi saxlanılır. Turistlərin bu pişiklərə baxmaq istəməsi 1 türk lirəsinə başa gəlir.
Mənşəyi haqda əfsanə
Van pişiklərinin əksəriyyətinin sol çiynində balaca bir xala rast gəlmək olar. Bu xal insan barmağının izini xatırladır. Bü cür iz ağ-qırmızı rəngli van pişiklərində də rast gəlinir. Əfsanəyə görə, Tanrı Nuhun gəmisinin dibində deşik açaraq gəmini batırmaq istəyən və şeytan tərəfindən yaradılan siçanları məhv etdiyinə görə, bu pişiklərə xeyir-dua vermişdir. Pişik Tanrının arzusunu yerinə yetirərək, Nuhun gəmisini xilas etmişdir. Minnətdarlıq əlaməti kimi, Tanrı bu pişiklərə xeyir-dua verərək sağ əlini onların bədəninə qoymuşdur. Bu cür şəkildə qırmızı-şabalıdı van rəngi və van pişiyinin özü yaranmışdır. Pişiyin sol çiynindəki izi kürdlər "Allahın sağ əlinin baş barmağının" izi adlandırırlar.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Turk vani turk Van Kedisi uzun tuklu ev pisikleri cinsi muasir Turkiye erazisinin Serqi Anadolu regionundaki Van ilinde yerlesen Van golunun etrafinda tesadufen peyda olan van pisiklerinin populyasiyasi esasinda yaranmisdir Turk vani CFA nin mueyyenlesdirmesine gore turk vani tebii cins daha dogrusu ev pisiklerinin aborigen cinsi dir Aparilan genetik tedqiqatlar neticesinde turk vaninin ev pisiklerinin qedim cinslerinden biri olmasi subut olunmusdur Cinsin resmi taninma tarixi1955 ci ilin iyul avqust aylarinda britaniyali jurnalist qadin Lora Lasinqton ing Laura Lushington ve fotoqraf Sonya Hellidey ing Sonia Halliday Britaniya qezetlerinden birine reportaj hazirlamaq meqsedile Turkiyeye sefer edirler Lora Lasinqton pisikleri cox sevirdi ve bir defe o effektli xarici gorunuse malik bir pisik gorur O onlara qarsi maraq gostermeye baslayir ve neticede ona muxtelif cinsden olan iki pisik hediyye verirler O bu pisikleri ozu ile Londona getirir Pisikler onu tekce oz xarici gorkemlerine gore deyil hem de pisikler ucun gozlenilmez davranislari ile heyran etmisdir Geriye qayidan yolda hava cox isti oldugundan masin cox qizmisdi Ona gore Lora masina serin su tokmek qerarina gelerek masini cayin yaninda saxlayir Ozu ise agaclarin kolgesinde dincelmeye gedir Melumdur ki pisikler sudan arali gezmeyi xoslayirlar lakin Lora bu pisiklerin insanlar kimi caya cimmek ucun tullanaraq dayazliqda uzmesini gorerek heyran olmusdur Bu iki van pisiyi Turkiyeden Boyuk Britaniyaya getirilen ilk van pisikleri olmusdur Erkek pisiyi Van Atilla ing Van Atilla disi cinsi ise Van Guzeli Isgenderun ing Van Guzelli Iskenderun adlandirdilar Van Guzeli Isgenderunun saxlanmis seklinin ag qara rengde olmasina baxmayaraq eslinde o ag qirmizi rengde olmusdur 4 ilden sonra Lora Lasinqton Turkiyeden daha 2 eded van pisiyini Londona getirir Belelikle van pisiklerinin Avropada seleksiyasi ve torenilmesinin baslangici qoyuldu 1969 cu ilde Turkiyeden kifayet qeder pisiyin getirilmesinden sonra bu 4 cutlukden nesil toretmek qerarina gelinir Belelikle terefinden bu pisikler Turk vani adini alirlar 1971 ci ilde turk van pisiyi FiFe terefinden tam tesdiqlenir Xarici gorkemiTurk vani kifayet qeder iri bir pisikdir Onun bedeni uzun ezeleli dos qefesi uzmek ucun yaxsi inkisaf etmis beli quyrugu istiqameti boyunca duzbucaqli formasinda daralmis pencelerinin alti tuklerinin kicik bir hissesi cehrayi rengdedir Yasli erkek pisikler 6 9 kq disiler ise 4 5 6 kq qeder olurlar Burundan quyrugunun sonuna qeder olan uzunlugu 90 120sm olur Gozleri sari mis ve yaxud mavi rengde olur Hemcinin gozlerinin rengi muxtelif olanlarina da rast gelinir bele ki bir gozu goy diger gozu ise sari ve yaxud mis renginde olur Hesab olunur ki van pisiklerine mexsus enenevi reng olan ag rengin altinda klassik tabbi rengine rast gelmek olar Lora Lasinqtonun tesvirine esasen turk van pisiklerinin tuklerinin rengi tebasir kimi agappaqdir ve su samurunun xezini xatirladir TICA teskilatinin tesvirine esasen ise van pisiklerinin tuklerinin teksturasi sugoturmeyen kismiri xatirlatdigindan hec bir cirki goturmur Turk van pisiyinin tuklerinin klassik rengi kimi butun teskilatlar terefinden van rengi qebul olunmusdur XarakteriTurk vani inadcil ters olmasina baxmayaraq ozunun ezizlenmesini xoslayir Van pisikleri adeten cox enerjili ve adama yovusan olurlar Melodik sesleri vardir Van pisikleri bacardiqca hundurluye qalxaraq tullanmagi xoslayir ve oz sahibini onunla birlikde qacmaga mecbur edirler Bu pisikler suda uzmeyi xoslayirlar ve sudan tamamile qorxmurlar Van pisiklerini krandan axan sakit suyun sesi celb edir A Turkish Van is large wonderful active intelligent beautiful strong very powerful healthy breed of cats with no known genetic Van pisiyinin butun aileye bagli olmasina baxmayaraq o hemise aileden birini ozu ucun xususi olaraq secir Onlar oz sahiblerinin etdiyi butun islerde yaninda olur ve onlari daima izleyirler Cinsin tarixiyaranmasina qeder bu pisikler vana katu adlandirilmisdir Adinin ermeni dilinden menasi Vandan olan pisik ve yaxud Van golunden olan pisik kimi tercume olunurdu Ilk defe van pisiklerinin Avropaya getirilmesi selibcilerle baglidir XVII esrden baslayaraq Qerbi Ermenistana gelmis avropali seyyahlar defelerle bu pisikleri xatirlamis ve bunlari tesvir etmisdir Lakin butun uzuntuklu pisikleri o dovrde renginden ve beden qurulusundan asili olmayaraq anqor pisikleri adlandirmisdilar O cumleden fransiz arxeoloqu arxitekturu ve ressami Yaxin Serqde olarken 1856 ci il 11 may tarixinde yazilmis mektubunda muxtelif rengli uzun tuklu pisiklerin tesvirini vermisdir Men Erzurumdaki boyuk Ermenistan yaylasinda bu pisik cinsinin coxlu sayda gozel numunelerini gordum Burada iqlim Anqorun iqliminden cox ferqlenir Bu cins Kurdustanda coxsaylidir Men onlara hemcinin Bitlisde ve rast geldim Daha yaxsi numunelerini men Azerbaycanla serhedde yerlesen Kurdustandan serqde yerlesen Van seherinin arxiyepiskopunda gordum Onda 3 bele pisik vardi biri parlaq boz rengde digeri ag ve qara xalli narinci rengde ucuncusu ise tamamile ag rengde idi Onlarin cox gozel tuku var idi Avropaya getirilmis van pisikleri muxtelif adlarla taninmisdir Onlari ag halqaquyruqlu pisikler ve rus anqorlari adlandirirdilar Fransiz ressami Ag pisikli qiz resminde enenevi van renginde olan van pisiyi tesvir edilmisdir Van Universitetinde van pisiyi uzre tedqiqat merkeziVan pisiyi XX esrin sonlarinda nezdinde Van pisiyi uzre Tedqiqat Merkezi yaradilmisdir Burada gozleri muxtelif rengde olan van pisiklerinin toredilmesi ve tedqiqati aparilir Bu merkezde muxtelif yaslarda olan van pisikleri saxlanilir 2006 ci il melumatlarina esasen tedqiqat merkezinde texminen 100 e qeder muxtelif yaslarda olan van pisiyi saxlanilir Turistlerin bu pisiklere baxmaq istemesi 1 turk liresine basa gelir Menseyi haqda efsaneVan pisiklerinin ekseriyyetinin sol ciyninde balaca bir xala rast gelmek olar Bu xal insan barmaginin izini xatirladir Bu cur iz ag qirmizi rengli van pisiklerinde de rast gelinir Efsaneye gore Tanri Nuhun gemisinin dibinde desik acaraq gemini batirmaq isteyen ve seytan terefinden yaradilan sicanlari mehv etdiyine gore bu pisiklere xeyir dua vermisdir Pisik Tanrinin arzusunu yerine yetirerek Nuhun gemisini xilas etmisdir Minnetdarliq elameti kimi Tanri bu pisiklere xeyir dua vererek sag elini onlarin bedenine qoymusdur Bu cur sekilde qirmizi sabalidi van rengi ve van pisiyinin ozu yaranmisdir Pisiyin sol ciynindeki izi kurdler Allahin sag elinin bas barmaginin izi adlandirirlar