Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin şübhə doğurur. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Müsəlman-türk qətliamları, türk qətliamları ya da türk qırğını, Osmanlı imperiyasının dağılma və Rusiya imperiyasının Qafqazda hakim olduğu dövrdə müsəlman olmayan etnik qruplar tərəfindən başda türklər olmaqla müsəlman əhaliyə qarşı etnik təmizləmə. Justin Makkarty bu hadisələrdən bəhs edərkən, öldürülənlərin əksəriyyətinin türkcə danışdığını bildirmişdir. Makkarty, 1821–1822-ci illər arasında təxminən 5.5 milyon türkün Avropadan sürgün edildiyini və 5 milyondan çoxunun öldürüldüyünü ya da qaçarkən xəstəlikdən, aclıqdan öldüyünü təxmin etməkdədir. Etnik təmizləmə 1829–1830-cu illərdə serb və yunanların müstəqilliklərini qazanmalarının, 1877–1878-ci illərdə 93 Hərbinin, 1905–1907 I Rus inqilabı zamanı Qafqazdakı güc boşluğunun yaranmasının, 1912–1913-cü illərdə Balkan müharibələrinin, 1918–1920-ci illərdə Qafqazda yeni respublikalar yaranmasının, Birinci Dünya müharibəsi və sonrakı dövrdə erməni üsyanları, quldur dəstələri ilə Türkiyə İstiqlaliyyət Müharibəsi zamanı Anadolunun yunanlar tərəfindən işğalı nəticəsində meydana gəldi. Maykl Mann 1914-də, Karnegie Endovment adlı məruzəsində bu hadisələrin Avropada daha əvvəllər görülməmiş ölçüdə etnik təmizləmə olaraq ifadə etmişdi. XX əsrin əvəllərində Balkanların Osmanlı idarəçiliyindəki bölgələrdə 4.4 milyon türk yaşamaqda olduğu təxmin edilir. Mariya Todorovaya görə, XIX əsrin son 30 ilində bir milyondan çox müsəlman Balkanları tərk etmişdir. 1912–1926-cı illər arasında 2.9 milyona yaxın müsəlman ya öldürülmüş ya da Türkiyəyə köç etməyə məcbur edilmişdir. Birinci Dünya müharibəsi və Türk İstiqlaliyyət müharibəsi zamanı Anadoluda 2.5 milyon türkün öldüyünə dair iddialar vardır. XIX əsrin sonu v\ XX əsrin əvvəllərində erməni quldur dəstələri tərəfindən Qafqazda edilən qətliamların qurbanlarının sayı bardəə müxtəlif rəqəmlər səsləndirilir. Bu rəqəmlər təxminən 2.5 milyon həndəvərindədir. 1877–1878 Rus-türk müharibəsi zamanı Justin Makkarty 260 min insanın tleyinin naməlum olduğunu yazsa da, Kamal Karpat bu sayı 300 min göstərir.
Yunan müstəqillik hərəkatları
Yunan müstəqillik mübarizəsi dövründə, yunan əsgərlər tərəfindən bölgədə yaşayan türklərə və albanlara qarşı qətliamlar olmuşdur. Yunanıstanın hər yerində baş verən bu cür hücumlar zamanı Uilyam Oqden Nilesin yazdığına görə 3 min nəfərdən çox insan öldürülmüşdür.
Peloponnes
Peloponnesdə yaşayan türk və alban kökənli əhali, xüsusilə də yunan əsgərlərin üstün olduğu bölgələrdə qətliamlara məruz qaldı. Peloponnesdəki türk və alban topluluqları yox oldu. Tarixçilər bu müddətdə yarımadada ümumilikdə keşişlərin təşviqi ilə 20 mindən çox müsəlman-türkün öldürüldüyünü bildirir. Bəzi tarixçilər isə bu sayını 15 min olaraq göstərməkdədir. Lakin təkcə Tripoliçe qətliamında 35 min türkün öldürüldüyünə dair də məlumatlar vardır. Rus hərbçiləri və yunanlar, 1770-ci ildə Mistras kəndində 400 türkü öldürmüşdür. Türk uşaqlar minarələrdən aşağı atılmışdır. Uilyam Oqden Nilesin bu üsyanlar zamanı tutduğu qeydlərə görə Patras kəndinin türk əhalisi də tamamən öldürülmüşdür. 1821, avqustda Monemvasia qəsəbəsinin türk sakinləri uzun müddət davam edən mühasirə nəticəsində aclıqla üzləşdilər. Hətta ac əhali meyidləri belə yeməyə çalışdı. Yunanların təslim olacaqları halda onları Anadoluya aparacağı vədinə qarşılıq şəhər təslim edildi. Türklərin bir çoxu öldürüldü. Bir qrupu insan yaşamayan adaya buraxıldı və sonda fransız bir tacir tərəfindən xilas edildilər. Uilyam St. Kleirə görə, "Peloponnesdəki soyqırım ancaq öldürəcək başqa türk qalmadığında sona çatdı."
Navarin qətliamı
Yunanlar tərəfindən mühasirəyə alınan Navarin şəhərinin türk əhalisi aclıq yaşayırdı. Sonda türklərin etibarlı şəkildə Misirə göndərilmələrinə qərar verildi. Bu şərtlə şəhər qapıları yunanlar üçün açıldı. Yunanlar qaça bilən 160 nəfər şəxsdən başqa yerdə qalan 3 min nəfər öldürüldü.
Tripoliçe qətliamı
Tripoliçe qətliamı Moreya üsyanı zamanı bölgədə türklərə qarşı edilən qətliamların ən böyüyüdür. Şəhərin yunanların əlinə keçməsindən bir necə gün sonra şəhərə gələn Britaniyalı Tomas Qordon, 8 min şəxsin öldürüldüyünü bildirmişdir. Qətliamdan bəzi qul kimi saxlanılan qadınlar və pulla dəyişdirilmək üçün öldürülməmiş bəzi tanınmış türklər sax qurtula bildi. Justin Makkarty isə qətliamda ölənlərin sayının 35 min nəfər olduğunu bildirir. Teodor Kolokotronis qətliamdan bu sözlərlə bəhs etmişdir:
 | Cümə günündən bazara qədər yunan əsgərləri qadın, uşaq və kişiləri qətl etdi. Tripoliçe və ətrafında ümumilikdə 32 min nəfər öldürüldü. Sonda bir nümayəndə gəldi və qətliam dayandı. |  |
Orta Yunanıstan
Afinada sadəcə 190-ı hərbi xidmətə uyğun olan 1190 türk həyatlarına toxunulmayacağı barədə yunan tərəfinin söz verməsinən sonra təslim oldu. V. Alison Flippsə görə bu qorxunc savaşda çox vaxtı olduğu kimi bu dəfə də təslim olan əhali öldürüldü. Agrinio qəsəbəsində yaşayan 500 türk ailəsi və 200 yəhudi ailəsinin hamısı öldürüldü.
Egey adaları
Yunanıstanın müstəqilliyini qazandığı dövrdə Egey adalarında da türklər öldürülmüşdür. 1821-ci ilin mart ayında, yunanlar tərəfindən Sakız adasına bir hücum təşkil edildi və türklər öldürüldü. Egey adaları Osmanlıya qarşı üsyan edən yunanlar, bölgədən keçən türk ticarət gəmilərinə və digər mülki gəmilərə belə hücumlar etdilər. Teodoros kolokotronis Hydra adasında 90-dan çox müsəlmanın öldürüldüyünü bildirir. Hydrada adanın müsəlman sakinlərinə edilən qətliamın xaricində bir gəmidəki bütün müsəlmanlar da öldürüldü.
Bolqarların etdiyi qətliamlar
Aprel üsyanı
Aprel, 1876-cı ildə başlayan bolqar üsyanının başlanğıcında yüzlərlə türk öldürüldü. Bəzi mənbələrə görə ölən türk sayı 1000 nəfər olmuşdur. Stanford J. Shou Bolqarıstanda 4 min xristian mülki əhalinin öldüyünü, ölən müsəlman sayının isə bundan daha çox olduğunu yazmış, müsəlman və xristian kəndləri arasında qarşılıqlı qətliamlar olduğunu bildirmişdir. Lord Konrossa görə, "onlar vəhşicəsinə müsəlman türklərinə hücum etdilər və qətl etməyə başladılar." Dennis P. Hupchickə görə, "Pis silahlandırılan dağınıq üsyançılar, yeni yazılan vətənpərvər mahnılarını oxumaqdan və çoxu sülhpərvər olan müsəlman qonşularını doğramaqdən başqa demək olar ki, heç nə eləmədilər."
Bolqarların etdiyi digər qətliamlar
Osmanlı arxivlərinə görə 1908-ci ildə bolqar quldur dəstələri, 1877–1878-ci illər müharibəsi zamanı Balkanlardakı türk kəndlərinə hücum edərək, dinc əhalini qəlt edirdi. 1912, noyabrda, indiki Makedoniyada olan Ustrumca kəndində Bolqarlar 30 türkü öldürdü. Yenə 1912-ci ilin sonlarında bolqarlar Makedoniyada müsəlmanlara qarşı bir ay davam edən bir qətliam etdilər və 3–4 min dinc insan öldürüldü.
1877–1878-ci illər müharibəsi
Bu müharibə zamanı olan itkilər haqqında dəqiq saylar məlum deyil. Riçard J. Krampton 130.000–150.000 nəfərlik toplu köçün olduğunu və bunun təxminən yarsıının Berlin konqresi zamanı cəsarət edib, geri döndüyünü ifadə etmişdir. Dennis Hupchik və Justin Makkarty isə 260.000 nəfərin itkin düşdüyünü və 500.000 nəfərin qaçqın olduğunu bildirmişdir. Kamal Karpat isə 300.000 nəfərin öldürüldüyü və 1–1.5 milyon nəfərin köç etməyə məcbur edildiyini müdafiə etmişdir. Nedim İpek də bu rəqəmləri vermişdir. Bir başqa ABŞ mənbəsi müharibə zamanı 400.000 türkün öldürüldüyünü və 1 milyon türkün köç etməyə məcbur edildiyini bildirir. Fransız komandanı Romieu Hərbi nazirliyə göndərdiyi məruzəsində 1878 və irəliləyən illərdə, erməni dəstələrinin türklərə qarşı terror həyata keçirdiyini bildirmişdir. Rus və bolqar hərbi dəstələri cənuba doğru irəlilədikcə yerli türklərə qarşı qətliamlar törədirdilər. O dövrə aid Britaniya sənədlərində qətliamlarla bağlı məlumatlar vardır. Bu məruzələrə görə İssova Bala (Yuxarı İssova) kəndində 170 evdən 96-sı və məktəb yandırılmışdır. Yuxarı Sofular kəndi əhalisinin qətl edildiyi, bundan əvvəl isə kənddəki 120 evdən 13-ünün, məktəbin və məscidin də yandırılmışdır. Qozluca kəndində 18 türk öldürülmüş və meyidləri yandırılmışdır. Qızanlıq qəsəbəsində də türklər öldürülmüşdür. İngilis məruzələrinə görə Qızanlıq yaxınlarındakı Muflis kəndində rus və bulqarlardan ibarət bir qrup tərəfindən 127 nəfər öldürülmüşdür. Rus qaynaqlarına görə, Osmanlının Qafqazda itirdiyi torpaqlardan 1881-ci ilə qədər 82 min türk Qars bölgəsinə köç etmişdir
Balkan müharibələri və Birinci Dünya müharibəsində Balkanlar
| | Türklər xristianlardan, bolqarlar, yunanlardan və türklərdən, yunanlar və türklər bolqarlardan, arnavutlardan və serblərdən qaçır | |
-Karnegie Endovment raportu
Balkan müharibələri zamanı bolqarlar, yunanlar və ermənilərin türklərə və müsəlmanlara qarşı etdikləri qətliamlar, 1912 Karnegie Endovment raportunda ətraflı olaraq izah edilir. Dennis Hubchick Balkan müharibələrinin sonunda təxminən 1.5 milyon müsəlman-türkün öldüyünü və 400 mindən çox qaçqın olduğunu təxmin edir. Beynəlxalq raportlara görə Balkan müharibələri zamanı Serbiya və Çernoqoriya ordusu tərəfindən albanlara qarşı qətliamlar olmuşdur. I Balkan müharibəsi zamanı Serbiya və Çernoqoriya Osmanlı qüvvələrinin bügünkü Albaniya və Kosovadan qovulmasından sonra alban əhalisinə qarşı xeyli sayda cinayətlər işlədilər. Bunlar dövrün Avropa, Amerika və serb müxalifət qəzetlərində yer almışdır. Bu cinayətləri araşdırmaq üçün Karnegie Beynəlxalq Sülh Vəqfi xüsusi bir heyət qurdu və 1913-cü ildə Balkanlara göndərdi. Serb idarəçiliyində olan Kosova vilayətindəki qurban sayının ilk bir necə ayda 25.000 nəfər olduğu təxmin edildi. Juzuf Hamzaya görə Balkan müharibələri dövründə Makedoniya bölgəsində 300 mindən çox türk öldürülmüşdür. Bəzi türklər məcburi şəkildə xristianlaşdırılmışdır. Poroyda 200 min, Seresdə 10 min və Ədirnədə 5 min türk öldürülmüşdür. Karnegie Endovment məruzəsi Serezin bolqarlar tərəfindən ələ keçirilməsindən qısa müddət sonra türk sakinlərinin öldürüldüyünü bildirmişdir. Justin Makkarty Dramaya bolqarların girməsindən sonra yüzlərlə türkün öldürüldüyünü yazır. Dədəağac bolqarların "Makedon könüllüləri" tərəfindən alındığından sonra, şəhərdəki yüzlərlə türkün hamısı öldürülmüşdü. Danimarkanın Riget qəzeti üçün xəbərlər yazan Fritz Maqnussen, Kumanova-Üsküb bölgəsində 3000 albanın serblər tərəfindən öldürüldüyünü, alban kəndlərinin yandırılıb, evlərin sakinlərinin "siçanlar kimi" vurulduğunu yazıb. Priştinedə şəhərin müsəlman əhalisi şəhərin qalasına ağ bayraq sancaraq, serbləri aldadaraq bəzilərini öldürmüşdü. Bundan sonra serb ordusu şəhərə girdi və elə ilk gündəcə 5 min nəfər öldürüldü. Ferizovikdə albanların güclü müqavimətinə qarşı serblər şəhəri sonda ələ keçirə bildilər. Serblərin şəhəri ələ keçirməsinin ardından serb ordusunun komandanı tərəfindən xalqdan evlərinə dönmələri və silahlarını təhvil vermələri istəndi. Bundan sonra şəhər əhalisi güclü qətliama məruz qaldı. Birinci Dünya müharibəsi zamanı 1914, oktyabrda Doksatdakı yunanlar bölgədəki türklərə qarşı qətliamlar etdi. Sağ qalanlara isə torpaqlarını yunanlara verməsi barədə sənədlərə imza atdırdılar. Vodinada isə 300 türk öldürüldü. Dədəağacda isə Osmanlı arxivlərinə görə yunanlar "məzalim və qətliam" etmişlər. 1912 ilə 1922-ci illər arasında bölgədəki qətliamlar güclü bir formada davam etdi.
Türkiyə istiqlaliyyət müharibəsi
1919, 14–15 may günü İzmirin işğalından sonra yunan qüvvələri şəhərin türk əhalisinin bir hissəsini məhv etdi. Antanta mənbələrinə görə 15 may, 1919-cu ildə 300–400 türk öldürülmüşdür. Yunan ordusu Anadolunun içlərinə doğru irəlilədikcə bölgədə yaşayan türklər qətliamlar, təcavüzlər və sürgünlə qarşı-qarşıya qaldı. Bir Britaniyalı hərbçi Harold Armstrong yunan ordusunun İzmirdən Anadolunun içlərinə doğru irəliləyərkən mülkiləri öldürərək, yandıraraq, yağmalayaraq və təcavüz edərək getdiyini bildirdi. Britaniyalı tarixçi Arnold J. Toynbee, 15 may 1919-cu ildə İzmirin işğalından sonra təkil edilmiş "vəhşiliklərin" yaşandığını yazıb. Marjorie Housepian yunan işğalı zamanı İzmirdə 4 min türkün öldürüldüyünü yazmışdır. Manisadan verilən xəbərlərə görə, yunan ordusu mülkiləri güllələmiş və öldürmüşdür. 16–17 iyun, 1919-da Menemendə yunan əsgərləri bir qətliam etmiş, Avropa mənbələrinə görə bu qətliamda ən az 200 türk öldürülmüş, daha çox insan isə yaralanmışdır. Bəzi türk mənbələri isə ölü sayını 1000 olaraq göstərmişdir. Antanta dövlətlərinin zabiti Hatkinson Turqutlu, İzmir və Nazillidə yunanların türklərə qarşı qətliamlar keçirdiyini bildirmişdir. Osmanlı mənbələri yunanların Akhisar və Gördesdə türkləri öldürüb, qəsəbələri yandırdıqlarını bildirmişdir. İohannes Kolmodin, yunan qüvvələrinin geri çəkilərkən 250 kəndi yandırdıqlarını və 1922-ci il İzmir yanğınını törətdiklərini yazır. Orta Şərq tarixi mütəxəsisi Netteton Fisher bu mövzuyla bağlı "geri çəkilən yunan ordusu bir yandırıb-yıxma politikası mənimsədi və qarşsıına çıxan bütün müdafiəsiz türklərə qarşı vəhşiliklər tətbiq etdi" deyə qeyd edir. Tarixi, müqəddəs Manisa şəhərində 18 min tikilidən yalnız 500-ü salamat qala bilmişdi. Cənub-şərqi Anadolu bölgəsində erməni-fransız qüvvələri türklərə qarşı öldürmə, yaralama, soyğun və b. tətbiq etmişdir. Türk İstiqlaliyyət müharibəsinin son mərhələsində Tədqiq Heyəti yaradılmış və Aydın və ətrafında araşdırmalar aparılmış və məruzə edilmişdir. Bu məruzə "Tədqiq Heyəti məruzəsi" olaraq bilinməkdədir.
| | Maddə 32. Alovlar içində qalan məhəllədən qaçmağa çalışan qadın, kişi, uşaq, türklərin böyüb bir qismi məhəlləni şimal qisminə bağlayan bütün yolları tutan yunan əsgərləri tərəfindən səbəbsizcə öldürülmüşdür. Maddə 40. Aydın vilayətinin yunan qüvvələri tərəfindən işğalı məhsul və mülk baxımından böyük maddi ziyanlar yaratmışdır. | |
Böyük hücum zamanı məğlub olan yunan əsgərlərinin Anadoludan çıxacağı qətiləşdikdən sonra yerli əhaliyə qarşı qətliamlar və təcavüzlər görünməmiş həddə çatmışdı.
1905–1906 erməni-müsəlman davası
Erməni-Azərbaycan müharibəsi (1905–1906) — inqilab zamanı ermənilərin və azərbaycanlıların (Rusiyada o zaman transqafqaz tatarı adlanırdı) arasında zaqafqaziyada qanlı toqquşma. Ən amansız toqquşmalar Bakıda fevral və avqust aylarında baş verdi. Eyni zamanda 1905-ci ilin mayında Naxçıvanda baş verdi. 1905-ci ildə təxminən 158 Azərbaycan və 128 erməni qəsəbəsi dağıdılmışdı və 3-dən 10 minə qədər insan həlak olmuşdur. Bir tərəfdən, xristian erməniləri, və digər tərəfdən, Zaqafqaziyanın müsəlman xadimlərinin qan tökmələrinə baxmayaraq, çar hakimiyyəti müharibəni dayandırmaq üçün praktik olaraq heç bir səy göstərmədi.
Mart soyqırımı
Mart soyqırımı və ya Mart hadisələri — 1918-ci ilin 30 mart və 3 aprel tarixləri arasında Bakı şəhərində və Bakı quberniyasının müxtəlif bölgələrində, eləcə də Şamaxı, Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Hacıqabul, Səlyan, Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvan və digər ərazilərdə Bakı Soveti və Daşnaksütundan olan erməni silahlı dəstələrinin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri qırğın. Rəsmi mənbələrə əsasən soyqırım nəticəsində 12 minə yaxın azərbaycanlı qətlə yetirilmiş, on minlərlə insan itkin düşmüşdür.
Azərbaycanın Ümumilli lideri Heydər Əliyevin 26 mart 1998-ci il tarixli Sərəncamı ilə 31 mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü kimi qeyd olunur.
Münasibətlər, akademik araşdırmalar və anım günləri
Müsəlman-türk qətliamları haqqında Türkiyədə, Azərbaycanda yazılmış məqalələr və kitablar vardır. Bunların içində arxiv sənədlərini istifadə eədərk qətliamları araşdlranlar da vardır. Türkiyə Respublikası Baş Nazirlik Dövlət Arxivləri, "erməni məsələsi" adlı bir arxiv sənədi kolleksiyası yayımlamışdır, bunların içində qətliamlarla əlaqəli olan sənədlər də vardır. Bəzi sənədlərdə işğal qüvvələrinin də qətliamlarına yer verilmişdir. Bunlardan başqa Justin Makkarty "Ölüm və Sürgün" (orijinal adı- Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821–1922) kitabında qətliamlara yer ayırmışdır. O dövrki qətliamları öyrənmək üçün erməni daşnak lideri Ovanes Kaçaznuninin məruzəsi, rus general L. H. Bolhovitinovun 11 dekabr, 1915-ci il tarixli məruzəsi mühüm əhəmiyyət daşıyır. Türk istiqlaliyyət müharibəsinin sonlarında qurulan "Tədqiq Heyəti"nin topladığı sənədlər dövrü qətliamları haqqında ətraflı məlumatlar verir. Bəzi türk və Osmanlı qaynaqlarında qətliamlara "soyqırım" deyilir. Həmçinin Uilyam St. Kleir Moreya yarımadasında türklərin qırğınına "soyqırım" demişdir. Mark Levene, 1870-ci illərdə Kraliça Viktoriya dövrü ictimaiyyətinin xristianlara qarşı qətliam və sürgünlərə daha çox diqqət edib, müsəlmanlara qarşı qətliam və sürgünlərə o qədər də diqqət etmədiyini, hətta daha çox hallarda bəyənildiyini irəli sürür. Leveneyə görə, böyük güclər Berlin konqresində ulus-dövlətçiliyi müdafiə edərək, Balkanlarda da bu sistemin oturuşmasını istəmişlər və buna görə də türk qətliamlarının olmasını labüd hesab edirmişlər. Karnegie Beynəlxalq Sülh Vəqfi, 1912 və 1914-cü illər məruzələrində Balkanlardakı qətliamlardan ətraflı bəhs etmişlər. Mark Mazover serblərin etdiyi qətliamların "soyqırım deyil, intiqam məqsədli" olaraq ifadə etmişdir. Norveçli hərbçi Henrix Avqust Angel serblərin qərb dünyasında "şeytan" tanıdılmasının "utanc verici bir ədalətsizlik" olduğuunmüdafiə etmişdir. Dimitrie Tucovic, qətliamlarla bağlı demişdir:
| | Biz serblər bütün bir milləti məqsədli şəkildə öldürməyə çalışdıq. O günah sırasında yaxalandıq və əngəlləndik. İndi cəzamızı çəkməyə məcburuq... Balkan müharibələri Serbiya torpaqlarıyla yanaşı düşmənlərini də iki qatına çıxardı. | |
Osmanlı dövründə böyük müsəlman şəhərlərində qətliamlara qarşı çoxsaylı mitinqlər təşkil edilirdi. Dövrün Osmanlı xalqı yunanların Anadolunu işğal edərkən etdiyi qətliamları müsəlman əhalini yox etməyə yönəlmiş bir hərəkət olaraq görürdü. İzmirdəki Osmanlıların Haqqlarının Qorunması Komissiyası, 1919-da qətliamları "bölgədəki böyük türk çoxunluğu ani bir formada yox etməyə yönəlmiş bir yunan hərəkatı" olaraq ifadə etmişdi. Qətliamlar dövrün qərb medyasında da yer almışdır. Türkiyə qonqarma erməni soyqırımına qarşı müsəlman0türk qətliamlarını irəli sürür. Barak Obama "erməni qırğını" ilə əlaq'dar 24 aprel? 2011 tarixli nitqinin ardından Amerika Türk Birliyi Obamanın türklərin məruz qaldığı qətliamlar və etnik təmizləməni yox saydığını iddia etdi. İğdırdakı ermənilər tərəfindən qətl edilən Şəhid Türklər Anıt və Muzeyi hər ay təxminənn 4 min nəfər tərəfindən ziyarət olunur. Ermənilərin 1918-ci il, 31 martda Azərbaycanda türklərə qarş törətdiyi soyqırımla bağlı Quba şəhərində memorial vardır. Həmçinin Xocalı soyqırımı ilə bağlı da Bakıda memorial vardır.
İstinadlar
- "New Republics in the Caucasus", The New York Times Current History, v. 11 no. 2 (March 1920), p. 492
- Michael Smith. "Anatomy of Rumor: Murder Scandal, the Musavat Party and Narrative of the Russian Revolution in Baku, 1917–1920", Journal of Contemporary History, Vol 36, No. 2, (Apr. 2001), p. 228
- "Michael Smith. "Azerbaijan and Russia: Society and State: Traumatic Loss and Azerbaijani National Memory"". 2011-03-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-03-02.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin neytralligi subhe dogurur Meqalede teref tutma ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen ve ya mubaligeli fikirlerin oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar muzakirelerde istirak edesiniz Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Muselman turk qetliamlari turk qetliamlari ya da turk qirgini Osmanli imperiyasinin dagilma ve Rusiya imperiyasinin Qafqazda hakim oldugu dovrde muselman olmayan etnik qruplar terefinden basda turkler olmaqla muselman ehaliye qarsi etnik temizleme Justin Makkarty bu hadiselerden behs ederken oldurulenlerin ekseriyyetinin turkce danisdigini bildirmisdir Makkarty 1821 1822 ci iller arasinda texminen 5 5 milyon turkun Avropadan surgun edildiyini ve 5 milyondan coxunun oldurulduyunu ya da qacarken xestelikden acliqdan olduyunu texmin etmekdedir Etnik temizleme 1829 1830 cu illerde serb ve yunanlarin musteqilliklerini qazanmalarinin 1877 1878 ci illerde 93 Herbinin 1905 1907 I Rus inqilabi zamani Qafqazdaki guc boslugunun yaranmasinin 1912 1913 cu illerde Balkan muharibelerinin 1918 1920 ci illerde Qafqazda yeni respublikalar yaranmasinin Birinci Dunya muharibesi ve sonraki dovrde ermeni usyanlari quldur desteleri ile Turkiye Istiqlaliyyet Muharibesi zamani Anadolunun yunanlar terefinden isgali neticesinde meydana geldi Maykl Mann 1914 de Karnegie Endovment adli meruzesinde bu hadiselerin Avropada daha evveller gorulmemis olcude etnik temizleme olaraq ifade etmisdi XX esrin evellerinde Balkanlarin Osmanli idareciliyindeki bolgelerde 4 4 milyon turk yasamaqda oldugu texmin edilir Mariya Todorovaya gore XIX esrin son 30 ilinde bir milyondan cox muselman Balkanlari terk etmisdir 1912 1926 ci iller arasinda 2 9 milyona yaxin muselman ya oldurulmus ya da Turkiyeye koc etmeye mecbur edilmisdir Birinci Dunya muharibesi ve Turk Istiqlaliyyet muharibesi zamani Anadoluda 2 5 milyon turkun olduyune dair iddialar vardir XIX esrin sonu v XX esrin evvellerinde ermeni quldur desteleri terefinden Qafqazda edilen qetliamlarin qurbanlarinin sayi bardee muxtelif reqemler seslendirilir Bu reqemler texminen 2 5 milyon hendeverindedir 1877 1878 Rus turk muharibesi zamani Justin Makkarty 260 min insanin tleyinin namelum oldugunu yazsa da Kamal Karpat bu sayi 300 min gosterir Mundericat 1 Yunan musteqillik herekatlari 1 1 Peloponnes 1 1 1 Navarin qetliami 1 1 2 Tripolice qetliami 1 2 Orta Yunanistan 1 3 Egey adalari 2 Bolqarlarin etdiyi qetliamlar 2 1 Aprel usyani 2 2 Bolqarlarin etdiyi diger qetliamlar 3 1877 1878 ci iller muharibesi 4 Balkan muharibeleri ve Birinci Dunya muharibesinde Balkanlar 5 Turkiye istiqlaliyyet muharibesi 6 1905 1906 ermeni muselman davasi 7 Mart soyqirimi 8 Munasibetler akademik arasdirmalar ve anim gunleri 9 IstinadlarYunan musteqillik herekatlariredakteYunan musteqillik mubarizesi dovrunde yunan esgerler terefinden bolgede yasayan turklere ve albanlara qarsi qetliamlar olmusdur Yunanistanin her yerinde bas veren bu cur hucumlar zamani Uilyam Oqden Nilesin yazdigina gore 3 min neferden cox insan oldurulmusdur Peloponnesredakte Peloponnesde yasayan turk ve alban kokenli ehali xususile de yunan esgerlerin ustun oldugu bolgelerde qetliamlara meruz qaldi Peloponnesdeki turk ve alban topluluqlari yox oldu Tarixciler bu muddetde yarimadada umumilikde kesislerin tesviqi ile 20 minden cox muselman turkun oldurulduyunu bildirir Bezi tarixciler ise bu sayini 15 min olaraq gostermekdedir Lakin tekce Tripolice qetliaminda 35 min turkun oldurulduyune dair de melumatlar vardir Rus herbcileri ve yunanlar 1770 ci ilde Mistras kendinde 400 turku oldurmusdur Turk usaqlar minarelerden asagi atilmisdir Uilyam Oqden Nilesin bu usyanlar zamani tutdugu qeydlere gore Patras kendinin turk ehalisi de tamamen oldurulmusdur 1821 avqustda Monemvasia qesebesinin turk sakinleri uzun muddet davam eden muhasire neticesinde acliqla uzlesdiler Hetta ac ehali meyidleri bele yemeye calisdi Yunanlarin teslim olacaqlari halda onlari Anadoluya aparacagi vedine qarsiliq seher teslim edildi Turklerin bir coxu olduruldu Bir qrupu insan yasamayan adaya buraxildi ve sonda fransiz bir tacir terefinden xilas edildiler Uilyam St Kleire gore Peloponnesdeki soyqirim ancaq oldurecek basqa turk qalmadiginda sona catdi Navarin qetliamiredakte Yunanlar terefinden muhasireye alinan Navarin seherinin turk ehalisi acliq yasayirdi Sonda turklerin etibarli sekilde Misire gonderilmelerine qerar verildi Bu sertle seher qapilari yunanlar ucun acildi Yunanlar qaca bilen 160 nefer sexsden basqa yerde qalan 3 min nefer olduruldu Tripolice qetliamiredakte Tripolice qetliami Moreya usyani zamani bolgede turklere qarsi edilen qetliamlarin en boyuyudur Seherin yunanlarin eline kecmesinden bir nece gun sonra sehere gelen Britaniyali Tomas Qordon 8 min sexsin oldurulduyunu bildirmisdir Qetliamdan bezi qul kimi saxlanilan qadinlar ve pulla deyisdirilmek ucun oldurulmemis bezi taninmis turkler sax qurtula bildi Justin Makkarty ise qetliamda olenlerin sayinin 35 min nefer oldugunu bildirir Teodor Kolokotronis qetliamdan bu sozlerle behs etmisdir nbsp Cume gununden bazara qeder yunan esgerleri qadin usaq ve kisileri qetl etdi Tripolice ve etrafinda umumilikde 32 min nefer olduruldu Sonda bir numayende geldi ve qetliam dayandi nbsp Orta Yunanistanredakte Afinada sadece 190 i herbi xidmete uygun olan 1190 turk heyatlarina toxunulmayacagi barede yunan terefinin soz vermesinen sonra teslim oldu V Alison Flippse gore bu qorxunc savasda cox vaxti oldugu kimi bu defe de teslim olan ehali olduruldu Agrinio qesebesinde yasayan 500 turk ailesi ve 200 yehudi ailesinin hamisi olduruldu Egey adalariredakte Yunanistanin musteqilliyini qazandigi dovrde Egey adalarinda da turkler oldurulmusdur 1821 ci ilin mart ayinda yunanlar terefinden Sakiz adasina bir hucum teskil edildi ve turkler olduruldu Egey adalari Osmanliya qarsi usyan eden yunanlar bolgeden kecen turk ticaret gemilerine ve diger mulki gemilere bele hucumlar etdiler Teodoros kolokotronis Hydra adasinda 90 dan cox muselmanin oldurulduyunu bildirir Hydrada adanin muselman sakinlerine edilen qetliamin xaricinde bir gemideki butun muselmanlar da olduruldu Bolqarlarin etdiyi qetliamlarredakteAprel usyaniredakte Aprel 1876 ci ilde baslayan bolqar usyaninin baslangicinda yuzlerle turk olduruldu Bezi menbelere gore olen turk sayi 1000 nefer olmusdur Stanford J Shou Bolqaristanda 4 min xristian mulki ehalinin olduyunu olen muselman sayinin ise bundan daha cox oldugunu yazmis muselman ve xristian kendleri arasinda qarsiliqli qetliamlar oldugunu bildirmisdir Lord Konrossa gore onlar vehsicesine muselman turklerine hucum etdiler ve qetl etmeye basladilar Dennis P Hupchicke gore Pis silahlandirilan daginiq usyancilar yeni yazilan vetenperver mahnilarini oxumaqdan ve coxu sulhperver olan muselman qonsularini dogramaqden basqa demek olar ki hec ne elemediler Bolqarlarin etdiyi diger qetliamlarredakte Osmanli arxivlerine gore 1908 ci ilde bolqar quldur desteleri 1877 1878 ci iller muharibesi zamani Balkanlardaki turk kendlerine hucum ederek dinc ehalini qelt edirdi 1912 noyabrda indiki Makedoniyada olan Ustrumca kendinde Bolqarlar 30 turku oldurdu Yene 1912 ci ilin sonlarinda bolqarlar Makedoniyada muselmanlara qarsi bir ay davam eden bir qetliam etdiler ve 3 4 min dinc insan olduruldu 1877 1878 ci iller muharibesiredakteBu muharibe zamani olan itkiler haqqinda deqiq saylar melum deyil Ricard J Krampton 130 000 150 000 neferlik toplu kocun oldugunu ve bunun texminen yarsiinin Berlin konqresi zamani cesaret edib geri donduyunu ifade etmisdir Dennis Hupchik ve Justin Makkarty ise 260 000 neferin itkin dusduyunu ve 500 000 neferin qacqin oldugunu bildirmisdir Kamal Karpat ise 300 000 neferin oldurulduyu ve 1 1 5 milyon neferin koc etmeye mecbur edildiyini mudafie etmisdir Nedim Ipek de bu reqemleri vermisdir Bir basqa ABS menbesi muharibe zamani 400 000 turkun oldurulduyunu ve 1 milyon turkun koc etmeye mecbur edildiyini bildirir Fransiz komandani Romieu Herbi nazirliye gonderdiyi meruzesinde 1878 ve irelileyen illerde ermeni destelerinin turklere qarsi terror heyata kecirdiyini bildirmisdir Rus ve bolqar herbi desteleri cenuba dogru ireliledikce yerli turklere qarsi qetliamlar toredirdiler O dovre aid Britaniya senedlerinde qetliamlarla bagli melumatlar vardir Bu meruzelere gore Issova Bala Yuxari Issova kendinde 170 evden 96 si ve mekteb yandirilmisdir Yuxari Sofular kendi ehalisinin qetl edildiyi bundan evvel ise kenddeki 120 evden 13 unun mektebin ve mescidin de yandirilmisdir Qozluca kendinde 18 turk oldurulmus ve meyidleri yandirilmisdir Qizanliq qesebesinde de turkler oldurulmusdur Ingilis meruzelerine gore Qizanliq yaxinlarindaki Muflis kendinde rus ve bulqarlardan ibaret bir qrup terefinden 127 nefer oldurulmusdur Rus qaynaqlarina gore Osmanlinin Qafqazda itirdiyi torpaqlardan 1881 ci ile qeder 82 min turk Qars bolgesine koc etmisdirBalkan muharibeleri ve Birinci Dunya muharibesinde Balkanlarredakte nbsp Turkler xristianlardan bolqarlar yunanlardan ve turklerden yunanlar ve turkler bolqarlardan arnavutlardan ve serblerden qacir nbsp Karnegie Endovment raportu Balkan muharibeleri zamani bolqarlar yunanlar ve ermenilerin turklere ve muselmanlara qarsi etdikleri qetliamlar 1912 Karnegie Endovment raportunda etrafli olaraq izah edilir Dennis Hubchick Balkan muharibelerinin sonunda texminen 1 5 milyon muselman turkun olduyunu ve 400 minden cox qacqin oldugunu texmin edir Beynelxalq raportlara gore Balkan muharibeleri zamani Serbiya ve Cernoqoriya ordusu terefinden albanlara qarsi qetliamlar olmusdur I Balkan muharibesi zamani Serbiya ve Cernoqoriya Osmanli quvvelerinin bugunku Albaniya ve Kosovadan qovulmasindan sonra alban ehalisine qarsi xeyli sayda cinayetler islediler Bunlar dovrun Avropa Amerika ve serb muxalifet qezetlerinde yer almisdir Bu cinayetleri arasdirmaq ucun Karnegie Beynelxalq Sulh Veqfi xususi bir heyet qurdu ve 1913 cu ilde Balkanlara gonderdi Serb idareciliyinde olan Kosova vilayetindeki qurban sayinin ilk bir nece ayda 25 000 nefer oldugu texmin edildi Juzuf Hamzaya gore Balkan muharibeleri dovrunde Makedoniya bolgesinde 300 minden cox turk oldurulmusdur Bezi turkler mecburi sekilde xristianlasdirilmisdir Poroyda 200 min Seresde 10 min ve Edirnede 5 min turk oldurulmusdur Karnegie Endovment meruzesi Serezin bolqarlar terefinden ele kecirilmesinden qisa muddet sonra turk sakinlerinin oldurulduyunu bildirmisdir Justin Makkarty Dramaya bolqarlarin girmesinden sonra yuzlerle turkun oldurulduyunu yazir Dedeagac bolqarlarin Makedon konulluleri terefinden alindigindan sonra seherdeki yuzlerle turkun hamisi oldurulmusdu Danimarkanin Riget qezeti ucun xeberler yazan Fritz Maqnussen Kumanova Uskub bolgesinde 3000 albanin serbler terefinden oldurulduyunu alban kendlerinin yandirilib evlerin sakinlerinin sicanlar kimi vuruldugunu yazib Pristinede seherin muselman ehalisi seherin qalasina ag bayraq sancaraq serbleri aldadaraq bezilerini oldurmusdu Bundan sonra serb ordusu sehere girdi ve ele ilk gundece 5 min nefer olduruldu Ferizovikde albanlarin guclu muqavimetine qarsi serbler seheri sonda ele kecire bildiler Serblerin seheri ele kecirmesinin ardindan serb ordusunun komandani terefinden xalqdan evlerine donmeleri ve silahlarini tehvil vermeleri istendi Bundan sonra seher ehalisi guclu qetliama meruz qaldi Birinci Dunya muharibesi zamani 1914 oktyabrda Doksatdaki yunanlar bolgedeki turklere qarsi qetliamlar etdi Sag qalanlara ise torpaqlarini yunanlara vermesi barede senedlere imza atdirdilar Vodinada ise 300 turk olduruldu Dedeagacda ise Osmanli arxivlerine gore yunanlar mezalim ve qetliam etmisler 1912 ile 1922 ci iller arasinda bolgedeki qetliamlar guclu bir formada davam etdi Turkiye istiqlaliyyet muharibesiredakte1919 14 15 may gunu Izmirin isgalindan sonra yunan quvveleri seherin turk ehalisinin bir hissesini mehv etdi Antanta menbelerine gore 15 may 1919 cu ilde 300 400 turk oldurulmusdur Yunan ordusu Anadolunun iclerine dogru ireliledikce bolgede yasayan turkler qetliamlar tecavuzler ve surgunle qarsi qarsiya qaldi Bir Britaniyali herbci Harold Armstrong yunan ordusunun Izmirden Anadolunun iclerine dogru irelileyerken mulkileri oldurerek yandiraraq yagmalayaraq ve tecavuz ederek getdiyini bildirdi Britaniyali tarixci Arnold J Toynbee 15 may 1919 cu ilde Izmirin isgalindan sonra tekil edilmis vehsiliklerin yasandigini yazib Marjorie Housepian yunan isgali zamani Izmirde 4 min turkun oldurulduyunu yazmisdir Manisadan verilen xeberlere gore yunan ordusu mulkileri gullelemis ve oldurmusdur 16 17 iyun 1919 da Menemende yunan esgerleri bir qetliam etmis Avropa menbelerine gore bu qetliamda en az 200 turk oldurulmus daha cox insan ise yaralanmisdir Bezi turk menbeleri ise olu sayini 1000 olaraq gostermisdir Antanta dovletlerinin zabiti Hatkinson Turqutlu Izmir ve Nazillide yunanlarin turklere qarsi qetliamlar kecirdiyini bildirmisdir Osmanli menbeleri yunanlarin Akhisar ve Gordesde turkleri oldurub qesebeleri yandirdiqlarini bildirmisdir Iohannes Kolmodin yunan quvvelerinin geri cekilerken 250 kendi yandirdiqlarini ve 1922 ci il Izmir yanginini toretdiklerini yazir Orta Serq tarixi mutexesisi Netteton Fisher bu movzuyla bagli geri cekilen yunan ordusu bir yandirib yixma politikasi menimsedi ve qarssiina cixan butun mudafiesiz turklere qarsi vehsilikler tetbiq etdi deye qeyd edir Tarixi muqeddes Manisa seherinde 18 min tikiliden yalniz 500 u salamat qala bilmisdi Cenub serqi Anadolu bolgesinde ermeni fransiz quvveleri turklere qarsi oldurme yaralama soygun ve b tetbiq etmisdir Turk Istiqlaliyyet muharibesinin son merhelesinde Tedqiq Heyeti yaradilmis ve Aydin ve etrafinda arasdirmalar aparilmis ve meruze edilmisdir Bu meruze Tedqiq Heyeti meruzesi olaraq bilinmekdedir nbsp Madde 32 Alovlar icinde qalan mehelleden qacmaga calisan qadin kisi usaq turklerin boyub bir qismi mehelleni simal qismine baglayan butun yollari tutan yunan esgerleri terefinden sebebsizce oldurulmusdur Madde 40 Aydin vilayetinin yunan quvveleri terefinden isgali mehsul ve mulk baximindan boyuk maddi ziyanlar yaratmisdir nbsp Boyuk hucum zamani meglub olan yunan esgerlerinin Anadoludan cixacagi qetilesdikden sonra yerli ehaliye qarsi qetliamlar ve tecavuzler gorunmemis hedde catmisdi 1905 1906 ermeni muselman davasiredakteErmeni Azerbaycan muharibesi 1905 1906 inqilab zamani ermenilerin ve azerbaycanlilarin Rusiyada o zaman transqafqaz tatari adlanirdi arasinda zaqafqaziyada qanli toqqusma En amansiz toqqusmalar Bakida fevral ve avqust aylarinda bas verdi Eyni zamanda 1905 ci ilin mayinda Naxcivanda bas verdi 1905 ci ilde texminen 158 Azerbaycan ve 128 ermeni qesebesi dagidilmisdi ve 3 den 10 mine qeder insan helak olmusdur Bir terefden xristian ermenileri ve diger terefden Zaqafqaziyanin muselman xadimlerinin qan tokmelerine baxmayaraq car hakimiyyeti muharibeni dayandirmaq ucun praktik olaraq hec bir sey gostermedi Mart soyqirimiredakteMart soyqirimi ve ya Mart hadiseleri 1918 ci ilin 30 mart ve 3 aprel tarixleri arasinda Baki seherinde ve Baki quberniyasinin muxtelif bolgelerinde elece de Samaxi Quba Xacmaz Lenkeran Haciqabul Selyan Zengezur Qarabag Naxcivan ve diger erazilerde Baki Soveti ve Dasnaksutundan olan ermeni silahli destelerinin azerbaycanlilara qarsi toretdikleri qirgin Resmi menbelere esasen soyqirim neticesinde 12 mine yaxin azerbaycanli qetle yetirilmis on minlerle insan itkin dusmusdur 1 2 3 Azerbaycanin Umumilli lideri Heyder Eliyevin 26 mart 1998 ci il tarixli Serencami ile 31 mart Azerbaycanlilarin Soyqirimi Gunu kimi qeyd olunur Munasibetler akademik arasdirmalar ve anim gunleriredakteMuselman turk qetliamlari haqqinda Turkiyede Azerbaycanda yazilmis meqaleler ve kitablar vardir Bunlarin icinde arxiv senedlerini istifade eederk qetliamlari arasdlranlar da vardir Turkiye Respublikasi Bas Nazirlik Dovlet Arxivleri ermeni meselesi adli bir arxiv senedi kolleksiyasi yayimlamisdir bunlarin icinde qetliamlarla elaqeli olan senedler de vardir Bezi senedlerde isgal quvvelerinin de qetliamlarina yer verilmisdir Bunlardan basqa Justin Makkarty Olum ve Surgun orijinal adi Death and Exile The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821 1922 kitabinda qetliamlara yer ayirmisdir O dovrki qetliamlari oyrenmek ucun ermeni dasnak lideri Ovanes Kacaznuninin meruzesi rus general L H Bolhovitinovun 11 dekabr 1915 ci il tarixli meruzesi muhum ehemiyyet dasiyir Turk istiqlaliyyet muharibesinin sonlarinda qurulan Tedqiq Heyeti nin topladigi senedler dovru qetliamlari haqqinda etrafli melumatlar verir Bezi turk ve Osmanli qaynaqlarinda qetliamlara soyqirim deyilir Hemcinin Uilyam St Kleir Moreya yarimadasinda turklerin qirginina soyqirim demisdir Mark Levene 1870 ci illerde Kralica Viktoriya dovru ictimaiyyetinin xristianlara qarsi qetliam ve surgunlere daha cox diqqet edib muselmanlara qarsi qetliam ve surgunlere o qeder de diqqet etmediyini hetta daha cox hallarda beyenildiyini ireli surur Leveneye gore boyuk gucler Berlin konqresinde ulus dovletciliyi mudafie ederek Balkanlarda da bu sistemin oturusmasini istemisler ve buna gore de turk qetliamlarinin olmasini labud hesab edirmisler Karnegie Beynelxalq Sulh Veqfi 1912 ve 1914 cu iller meruzelerinde Balkanlardaki qetliamlardan etrafli behs etmisler Mark Mazover serblerin etdiyi qetliamlarin soyqirim deyil intiqam meqsedli olaraq ifade etmisdir Norvecli herbci Henrix Avqust Angel serblerin qerb dunyasinda seytan tanidilmasinin utanc verici bir edaletsizlik olduguunmudafie etmisdir Dimitrie Tucovic qetliamlarla bagli demisdir nbsp Biz serbler butun bir milleti meqsedli sekilde oldurmeye calisdiq O gunah sirasinda yaxalandiq ve engellendik Indi cezamizi cekmeye mecburuq Balkan muharibeleri Serbiya torpaqlariyla yanasi dusmenlerini de iki qatina cixardi nbsp Osmanli dovrunde boyuk muselman seherlerinde qetliamlara qarsi coxsayli mitinqler teskil edilirdi Dovrun Osmanli xalqi yunanlarin Anadolunu isgal ederken etdiyi qetliamlari muselman ehalini yox etmeye yonelmis bir hereket olaraq gorurdu Izmirdeki Osmanlilarin Haqqlarinin Qorunmasi Komissiyasi 1919 da qetliamlari bolgedeki boyuk turk coxunlugu ani bir formada yox etmeye yonelmis bir yunan herekati olaraq ifade etmisdi Qetliamlar dovrun qerb medyasinda da yer almisdir Turkiye qonqarma ermeni soyqirimina qarsi muselman0turk qetliamlarini ireli surur Barak Obama ermeni qirgini ile elaq dar 24 aprel 2011 tarixli nitqinin ardindan Amerika Turk Birliyi Obamanin turklerin meruz qaldigi qetliamlar ve etnik temizlemeni yox saydigini iddia etdi Igdirdaki ermeniler terefinden qetl edilen Sehid Turkler Anit ve Muzeyi her ay texminenn 4 min nefer terefinden ziyaret olunur Ermenilerin 1918 ci il 31 martda Azerbaycanda turklere qars toretdiyi soyqirimla bagli Quba seherinde memorial vardir Hemcinin Xocali soyqirimi ile bagli da Bakida memorial vardir Istinadlarredakte New Republics in the Caucasus The New York Times Current History v 11 no 2 March 1920 p 492 Michael Smith Anatomy of Rumor Murder Scandal the Musavat Party and Narrative of the Russian Revolution in Baku 1917 1920 Journal of Contemporary History Vol 36 No 2 Apr 2001 p 228 Michael Smith Azerbaijan and Russia Society and State Traumatic Loss and Azerbaijani National Memory 2011 03 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 03 02 Menbe https az wikipedia org w index php title Turk qetliamlari amp oldid 8008786