Azərbaycanın səth sularının əsasını çay suları təşkil edir. Bunun 65%-i qonşu ərazilərdən axıb gələn tranzit çayların və yalnız 35 %-i yerli çayların hesabınadır.
Çayların çirklənməsi
Respublikamızın əsas su arteriyası olan Kür çayı və onun əsas qolu Araz hələ Azərbaycan ərazisinə daxil olana qədər qonşu ölkələrdə güclü çirklənməyə məruz qalır. Bunlarla yanaşı, Son zamanlar Böyük Qafqazın Kür hövzəsinə aid olmayan və birbaşa Xəzər dənizinə tökülən şimal-şərq həssəsi çaylarının və Lənkəran regionuna daxil olan çayların çirklənməsi də müşahidə edilir. Son zamanlar Böyük Qafqazın Kür hövzəsinə aid olmayan və birbaşa Xəzər dənizinə tökülən şimal-şərq həssəsi çaylarının və Lənkəran regionuna daxil olan çayların çirklənməsi də müşahidə edilir.
Antropogen amillərin təsirinin güclənməsi ilə əlaqədar olaraq Kür, Araz çayları və onların qollarının suyunun kimyəvi tərkibində böyük dəyişikliklər baş vermişdir. Son 40 il ərzində Salyan şəhəri yanında Kür çayı suyunun minerallığı 3 dəfədən çox artaraq 1020 mq/l olmuşdur. Bu dövr ərzində Araz çayının Saatlı məntəqəsində suyun minerallaşması 400 mq/l-dən 1300 mq/l-ə qədər artmışdır.
Əvvəllər çayların suyu hidrokarbonat sinfinə və kalsium qrupuna mənsub olduğu halda, hazırda sulfatlı-natriumludur. Suyun kimyəvi tərkibinin və keyfiyyətinin dəyişməsinin əsas səbəbi Kür – Araz ovalığında suvarılan sahələrdən qayıdan suların və kollektor – drenaj sularının Kür çayına və onun qollarına daxil olmasıdır. Həmin ovalıqda yerləşən bütün göllərin suyunun kimyəvi tərkibində də belə dəyişikliklər baş vermişdir.
Göllərin çirklənməsi
Azərbaycanın göl şəbəkəsi çaylara nisbətən çox zəif inkişaf etmişdir. Ölkədə 300-ə yaxın göl olduğu halda yalnız 6 gölün (Sarısu, Ağgöl, Mehman, Ağzıbirçala, Acınohur və Masazır) sahəsi 10 km2-dən artıqdır. Sahəsi 1 km2-dən artıq olan göllərin sayı isə 25-dir. Göllərin ümumi sahəsinin (250 km2) 83%-ni və ya 207 km2-ni yuxarıda qeyd olunan 5 göl təşkil edir.
Yerləşməsinə və hidroloji xüsusiyyətlərinə görə respublikanın göllərini 3 əsas qrupa ayırmaq olar:
Kür-Araz ovalığının göllərinin çirklənməsi
Kür və Araz çayları axımının tənzim edilməsi əvvəllər daşqın suları hesabına qidalanan Kür-Araz ovalığı göllərinin bir qrupunun (Şilyan, Bostançala, Qarasu, Mahmudçala, Ağçala və başqaları) qurumasına, Sarısu, Mehman, Ağgöl və Hacıqabul göllərinin hidroloji rejimi və ekoloji vəziyyətində isə əsaslı dəyişikliklərin baş verməsinə səbəb olmuşdur. Bu göllərin suyu şorlaşmış (5000-13000 mq/l) və onlardan ovlanan balığın miqdarı kəskin azalmışdır. Göllərin mühüm balıqçılıq əhəmiyyətini özlərinə qaytarmaq və ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması üçün onların Kürlə əlaqəsinin bərpa edilməsi son dərəcə vacibdir (bu göllər haqqında daha ətraflı məlumat II fəsildə verilir).
Abşeron göllərinin çirklənməsi
Abşeron yarımadasında olan 150-ə qədər gölün ümumi sahəsi 50 km2-dir. Bütün göllərin suyu şordur. Yay aylarında bir çox kiçik göllər tamamilə quruyur. Suyun duzluluğu 5-300 q/l arasında tərəddüd edir. Xlor və natrium ionları üstünlük təşkil edir. XVII əsrdən başlayaraq xörək duzu istehsalına və müalicə əhəmiyyətli palçığına görə Abşeron göllərinin şöhrəti təkcə Azərbaycana deyil, qonşu ölkələrə, o cümlədən İrana və Türkiyəyə yayılır. Masazır gölü, Fatmayı və Qobu qrupu gölləri duzla daha zəngindir. Təkcə Masazır gölünün xörək duzu ehtiyatı 20 min tondan artıqdır. Həmin gölün palçığından indiyə qədər bəzi xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir.
Son 30 il ərzində sənayenin, xüsusilə neft istehsalının inkişafı və Abşeronda suvarma kanalının çəkilişi göllərin təbii rejimini kökündən dəyişdi. Nəticədə göllərin sayı, sahəsi və həcmləri artmaqla yanaşı, onlar ciddi çirklənməyə məruz qaldılar. Abşeron yarımadasında tarix boyu 50-yə qədər təbii göl olduğu halda, neft-mədən, kanalizasiya, qrunt sularının səviyyəsinin qalxması hesabına onların sayı 800-ə qədər çoxalmışdır. Hazırda bir çox göllər o qədər çirklənmişdir ki, onlardan nəinki rekreasiya və duz istehsalında, hətta suyundan texniki məqsədlər üçün istifadə etmək olmaz. Əslində göllərin belə vəziyyəti Abşeron yarımadasında ağır olan ekoloji vəziyyəti daha da gərginləşdirir.
Dağ göllərinin çirklənməsi
Kiçik Qafqazın dağ gölləri 1400-3000 m yüksəklikdə yerləşir. Onların sayı 20, ümumi sahəsi 12 km2-ə çatır. Böyük Qafqazda olan dağ göllərinin sayı 70-dən artıqdır. Lakin onların 50-nin sahəsi 1 hektardan kiçikdir. Yalnız 21 gölün sahəsi 1-3 ha arasında dəyişir. Ümumi sahəsi isə jəmi 2 km2-dir. Dağ göllərinin çoxu yaşayış məntəqələrindən və yollardan uzaqda yerləşdiyindən onların sahəsi, həcmi və suyunun keyfiyyəti ətrafdakı təbiət guşələri ilə birlikdə demək olar ki, heç bir antropogen çirklənməyə məruz qalmamışdır. Gözəl təbiət abidələri kimi şöhrət qazanmış Göygöl, Maralgöl, Alagöllər və s. göllərdən milli park yaratmaqla rekreasiya və əhalinin ekoloji tərbiyəsində geniş istifadə etmək olar.
səth, sularının, çirklənməsi, azərbaycanın, səth, sularının, əsasını, çay, suları, təşkil, edir, bunun, qonşu, ərazilərdən, axıb, gələn, tranzit, çayların, yalnız, yerli, çayların, hesabınadır, mündəricat, çayların, çirklənməsi, göllərin, çirklənməsi, kür, ara. Azerbaycanin seth sularinin esasini cay sulari teskil edir Bunun 65 i qonsu erazilerden axib gelen tranzit caylarin ve yalniz 35 i yerli caylarin hesabinadir Mundericat 1 Caylarin cirklenmesi 2 Gollerin cirklenmesi 2 1 Kur Araz ovaliginin gollerinin cirklenmesi 2 2 Abseron gollerinin cirklenmesi 2 3 Dag gollerinin cirklenmesi 3 Xarici kecid 4 Hemcinin bax 5 IstinadCaylarin cirklenmesi RedakteRespublikamizin esas su arteriyasi olan Kur cayi ve onun esas qolu Araz hele Azerbaycan erazisine daxil olana qeder qonsu olkelerde guclu cirklenmeye meruz qalir Bunlarla yanasi Son zamanlar Boyuk Qafqazin Kur hovzesine aid olmayan ve birbasa Xezer denizine tokulen simal serq hessesi caylarinin ve Lenkeran regionuna daxil olan caylarin cirklenmesi de musahide edilir Son zamanlar Boyuk Qafqazin Kur hovzesine aid olmayan ve birbasa Xezer denizine tokulen simal serq hessesi caylarinin ve Lenkeran regionuna daxil olan caylarin cirklenmesi de musahide edilir Antropogen amillerin tesirinin guclenmesi ile elaqedar olaraq Kur Araz caylari ve onlarin qollarinin suyunun kimyevi terkibinde boyuk deyisiklikler bas vermisdir Son 40 il erzinde Salyan seheri yaninda Kur cayi suyunun mineralligi 3 defeden cox artaraq 1020 mq l olmusdur Bu dovr erzinde Araz cayinin Saatli menteqesinde suyun minerallasmasi 400 mq l den 1300 mq l e qeder artmisdir Evveller caylarin suyu hidrokarbonat sinfine ve kalsium qrupuna mensub oldugu halda hazirda sulfatli natriumludur Suyun kimyevi terkibinin ve keyfiyyetinin deyismesinin esas sebebi Kur Araz ovaliginda suvarilan sahelerden qayidan sularin ve kollektor drenaj sularinin Kur cayina ve onun qollarina daxil olmasidir Hemin ovaliqda yerlesen butun gollerin suyunun kimyevi terkibinde de bele deyisiklikler bas vermisdir Gollerin cirklenmesi RedakteAzerbaycanin gol sebekesi caylara nisbeten cox zeif inkisaf etmisdir Olkede 300 e yaxin gol oldugu halda yalniz 6 golun Sarisu Aggol Mehman Agzibircala Acinohur ve Masazir sahesi 10 km2 den artiqdir Sahesi 1 km2 den artiq olan gollerin sayi ise 25 dir Gollerin umumi sahesinin 250 km2 83 ni ve ya 207 km2 ni yuxarida qeyd olunan 5 gol teskil edir Yerlesmesine ve hidroloji xususiyyetlerine gore respublikanin gollerini 3 esas qrupa ayirmaq olar Kur Araz ovaliginin gollerinin cirklenmesi Redakte Kur ve Araz caylari aximinin tenzim edilmesi evveller dasqin sulari hesabina qidalanan Kur Araz ovaligi gollerinin bir qrupunun Silyan Bostancala Qarasu Mahmudcala Agcala ve basqalari qurumasina Sarisu Mehman Aggol ve Haciqabul gollerinin hidroloji rejimi ve ekoloji veziyyetinde ise esasli deyisikliklerin bas vermesine sebeb olmusdur Bu gollerin suyu sorlasmis 5000 13000 mq l ve onlardan ovlanan baligin miqdari keskin azalmisdir Gollerin muhum baliqciliq ehemiyyetini ozlerine qaytarmaq ve ekoloji veziyyetin yaxsilasdirilmasi ucun onlarin Kurle elaqesinin berpa edilmesi son derece vacibdir bu goller haqqinda daha etrafli melumat II fesilde verilir Abseron gollerinin cirklenmesi Redakte Abseron yarimadasinda olan 150 e qeder golun umumi sahesi 50 km2 dir Butun gollerin suyu sordur Yay aylarinda bir cox kicik goller tamamile quruyur Suyun duzlulugu 5 300 q l arasinda tereddud edir Xlor ve natrium ionlari ustunluk teskil edir XVII esrden baslayaraq xorek duzu istehsalina ve mualice ehemiyyetli palcigina gore Abseron gollerinin sohreti tekce Azerbaycana deyil qonsu olkelere o cumleden Irana ve Turkiyeye yayilir Masazir golu Fatmayi ve Qobu qrupu golleri duzla daha zengindir Tekce Masazir golunun xorek duzu ehtiyati 20 min tondan artiqdir Hemin golun palcigindan indiye qeder bezi xesteliklerin mualicesinde istifade edilir Son 30 il erzinde senayenin xususile neft istehsalinin inkisafi ve Abseronda suvarma kanalinin cekilisi gollerin tebii rejimini kokunden deyisdi Neticede gollerin sayi sahesi ve hecmleri artmaqla yanasi onlar ciddi cirklenmeye meruz qaldilar Abseron yarimadasinda tarix boyu 50 ye qeder tebii gol oldugu halda neft meden kanalizasiya qrunt sularinin seviyyesinin qalxmasi hesabina onlarin sayi 800 e qeder coxalmisdir Hazirda bir cox goller o qeder cirklenmisdir ki onlardan neinki rekreasiya ve duz istehsalinda hetta suyundan texniki meqsedler ucun istifade etmek olmaz Eslinde gollerin bele veziyyeti Abseron yarimadasinda agir olan ekoloji veziyyeti daha da gerginlesdirir Dag gollerinin cirklenmesi Redakte Kicik Qafqazin dag golleri 1400 3000 m yukseklikde yerlesir Onlarin sayi 20 umumi sahesi 12 km2 e catir Boyuk Qafqazda olan dag gollerinin sayi 70 den artiqdir Lakin onlarin 50 nin sahesi 1 hektardan kicikdir Yalniz 21 golun sahesi 1 3 ha arasinda deyisir Umumi sahesi ise jemi 2 km2 dir Dag gollerinin coxu yasayis menteqelerinden ve yollardan uzaqda yerlesdiyinden onlarin sahesi hecmi ve suyunun keyfiyyeti etrafdaki tebiet guseleri ile birlikde demek olar ki hec bir antropogen cirklenmeye meruz qalmamisdir Gozel tebiet abideleri kimi sohret qazanmis Goygol Maralgol Alagoller ve s gollerden milli park yaratmaqla rekreasiya ve ehalinin ekoloji terbiyesinde genis istifade etmek olar Xarici kecid RedakteAZERBAYCANIN CAYLARI AZERBAYCANIN GOLLERIHemcinin bax RedakteCay cografiya Azerbaycan caylari GolIstinad RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Seth sularinin cirklenmesi amp oldid 5954941, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
