Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Fridman nəzəriyyəsi () — kainatın inkişaf istiqamətinin təyini üçün istifadə olunan nəzəriyyədir. Bu nəzəriyyəyə əsasən Kainatın sıxlığının verilmiş qiymətində Kainat ya məkana görə sonsuz, ya da sonlu ola bilər.
Tarixi
1916-cı ildə A. Eynşteyn ümumi nisbilik nəzəriyyəsində zaman və məkan xassələrinin Kainatda materiyanın paylanması və hərəkətindən asılı olduğunu isbat etdi. Bununla da, zaman-məkan xassələrinin təsvir edildiyi qədər də sadə və bəsit olmadığı müəyyən edildi. Yeni nəzəriyyəyə əsasən kütləsi böyük olan cazibə mərkəzləri yaxınlığında zamanın sürəti yavaşıyır. A. Eynşteyn, nisbilik nəzəriyyəsinin müddəalarını Kainatın izotrop, bircins və stasionar modelini qurmaq üçün tətbiq edir. Sonuncu model səhv olduğundan Eynşteyn bir nəticə ala bilmir. 1922-ci ildə rus riyaziyyatçısı A. A. Fridman isbat etdi ki, ümumi nisbilik nəzəriyyəsinə əsasən Kainatın zamana görə dəyişən qeyri-stasionar modelini almaq mümkündür. Bununla da, Fridman müasir kosmoloji nəzəriyyələr üçün riyazi özül yaradır.
İzahı
Ümumi nisbilik nəzəriyyəsinə görə böyük miqyaslarda məkanın xassələri maddənin orta sıxlığından asılı olur.
- Orta sıxlıq, böhran sıxlığından az olarsa, Kainat zaman və məkanca sonsuzdur. Belə olduqda, məkan artıq Evklid yox, Lobaçevski həndəsəsi ilə təsvir edilir.
- Orta sıxlıq böhran sıxlığa bərabər olduğu halda, o Evklid həndəsəsi ilə təsvir edilir.
- Orta sıxlıq bohran sıxlıqdan böyük olarsa, Kainat Riman həndəsəsinin postulatları ilə təsvir olunur.
Deməli, məkan və zamanın xassələri materiya ilə sıx əlaqədardır. Fridman modelinə görə, Kainatın taleyi materiyanın orta sıxlığından asılıdır. Orta sıxlığın qiymətinə uyğun Kainat üçün iki cür model təklif olunur:
- Birinci modelə görə, Kainatın orta sıxlığı böhran sıxlıqdan kiçik və ona bərabər olarsa, Kainat məkana görə sonsuz olmalıdır. Bu halda, Kainatın genişlənməsi həmişə davam edəcəkdir.
- İkinci modelə görə, Kainat maddələsinin orta sıxlığı böhran sıxlıqdan böyük olarsa, materiyanın yaratdığı qravistasiya sahəsi Kainatı məkan üzrə əyir və nəticədə özünə qapayır. Bu modelə əsasən, Kaiant kürənin səthi kimi qeyri-məhdud olsa da, sonludur. Belə halda qravitasiya sahəsi tədricən Kainatın genişlənməsini dayandırır. Kainat yenidən sıxılmağa başlayır.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Fridman nezeriyyesi kainatin inkisaf istiqametinin teyini ucun istifade olunan nezeriyyedir Bu nezeriyyeye esasen Kainatin sixliginin verilmis qiymetinde Kainat ya mekana gore sonsuz ya da sonlu ola biler Tarixi1916 ci ilde A Eynsteyn umumi nisbilik nezeriyyesinde zaman ve mekan xasselerinin Kainatda materiyanin paylanmasi ve hereketinden asili oldugunu isbat etdi Bununla da zaman mekan xasselerinin tesvir edildiyi qeder de sade ve besit olmadigi mueyyen edildi Yeni nezeriyyeye esasen kutlesi boyuk olan cazibe merkezleri yaxinliginda zamanin sureti yavasiyir A Eynsteyn nisbilik nezeriyyesinin muddealarini Kainatin izotrop bircins ve stasionar modelini qurmaq ucun tetbiq edir Sonuncu model sehv oldugundan Eynsteyn bir netice ala bilmir 1922 ci ilde rus riyaziyyatcisi A A Fridman isbat etdi ki umumi nisbilik nezeriyyesine esasen Kainatin zamana gore deyisen qeyri stasionar modelini almaq mumkundur Bununla da Fridman muasir kosmoloji nezeriyyeler ucun riyazi ozul yaradir IzahiUmumi nisbilik nezeriyyesine gore boyuk miqyaslarda mekanin xasseleri maddenin orta sixligindan asili olur Orta sixliq bohran sixligindan az olarsa Kainat zaman ve mekanca sonsuzdur Bele olduqda mekan artiq Evklid yox Lobacevski hendesesi ile tesvir edilir Orta sixliq bohran sixliga beraber oldugu halda o Evklid hendesesi ile tesvir edilir Orta sixliq bohran sixliqdan boyuk olarsa Kainat Riman hendesesinin postulatlari ile tesvir olunur Demeli mekan ve zamanin xasseleri materiya ile six elaqedardir Fridman modeline gore Kainatin taleyi materiyanin orta sixligindan asilidir Orta sixligin qiymetine uygun Kainat ucun iki cur model teklif olunur Birinci modele gore Kainatin orta sixligi bohran sixliqdan kicik ve ona beraber olarsa Kainat mekana gore sonsuz olmalidir Bu halda Kainatin genislenmesi hemise davam edecekdir Ikinci modele gore Kainat maddelesinin orta sixligi bohran sixliqdan boyuk olarsa materiyanin yaratdigi qravistasiya sahesi Kainati mekan uzre eyir ve neticede ozune qapayir Bu modele esasen Kaiant kurenin sethi kimi qeyri mehdud olsa da sonludur Bele halda qravitasiya sahesi tedricen Kainatin genislenmesini dayandirir Kainat yeniden sixilmaga baslayir