fbpx
Wikipedia

Saqinamə

Avqust 22, 2021

Saqinamə ən'ənəvi Azərbaycan musiqisində, dəstgah muğamlarda - «dəraməd», «təsnif», «diringə» və «rənglər»lə yanaşı «saqinamə» janrı da özünə məxsus yer tutur. «Saqinamə» ərəb və fars sözlərindən əmələ gəlmişdir. Qədim şairlərin saqiyə xitabən yazdıqları qəsidə, mənzumə və sair şeirlər «saqinamə» formasında öz əksini tapmışdır. Bundan başqa klassik Şərq ədəbiyyatında da «saqinamə» adətən poemaların əvvəlində verilir və əsərin proloqu mahiyyətini daşıyır. Nizami, Şeyx Iraqi, Əmir Xosrov Dəhləvi, Xacə Kirmani, Xacə Hafiz Şirazi, Əbdürrəhman Cami, Məhəmməd Füzuli, Əlişir Nəvai və başqa məşhur Şərq şairləri «saqinamə»lərin klassik nümunələrini qələmə almışlar. XII əsrdən e'tibarən fars, ərəb, türk dilli ədəbiyyatda «saqinamə»lərə geniş təsadüf edirik. «Saqinamə»lərin ilk ən gözəl nümunələrini Nizamidə tapırıq. Adətən «saqinamə»lər ayrı-ayrı məsnəvilərin əvvəllərində verilir.

«Təzkireyi-meyxanə»də XII - XIX əsrlərdə yaşamış onlarca şairin saqinaməsi toplanmışdır. «Saqinamə»lər əruz vəzninin ən müxtəlif bəhrələrində, eləcə də müxtəlif poetik formalarda yazılırdı: məsnəvi, qəzəl, qit'ə, rübai və sair formalarda. «Saqinamə»lər adətən saqiyə müraciətlə başlanır. Anadilli şeirimizdə «Saqinamə»nin klassik nümunələrini Füzulidə tapırıq. Ancaq «saqinamə»lərdə mey, şərab, badə, saqi ifadələri real mə'nadan daha çox simvolik xarakter daşıyırlar.

Bu obrazlar təsəvvür fəlsəfəsi ilə əlaqədar konkret mə'nalara malikdirlər. Orası da var ki, ayrı-ayrı sufi təriqətlərində konkret muğamlarda ifa olunurdu. «Saqinamə»ni ilk dəfə poeziyaya gətirən Nizami olmuşdur. Hafiz Şirazi saqinamə və muğamnamələr yaymaq sahəsində daha geniş fəaliyyət göstərmişdir. Hafiz Şirazi Nizamidən sitatlar vermişdir, ondan müəyyən beytlər gətirmişdir. «Saqinamə»lərin şairin bədbinlik ruhu ilə əlaqədar yaranmasını təsdiqləyən alimlər var. Lakin başqa bir qrup tədqiqatçılar «Saqinamə»ləri optimistik, nikbin ruhlu əsərlər saymışlar. «Saqinamə»lər zaman ötdükcə daha çox dünyəvi, real əsas kəsb etmiş, bu şeirlərdə zövq, sevinc vəsf edilmişdir. Ədəbiyyatda olduğu kimi, musiqimizdə də «Saqinamə» keçmiş zamanlardan indiki dövrümüzə qədər muğamlarımızın tərkibindəki şöbə və guşələrdə öz adını qoruyub saxlamışdır. Hal-hazırda Azərbayçan musiqisində cəmi iki «Saqinamə» qorunub saxlanmışdır. Bu «Saqinəmə»lərdən biri «Şur», digəri isə «Hümayun» muğamına daxildir.

«Şur» muğamında səslənən «Saqinamə»yə - «Saqinamə-Əcəmi» də deyirlər. Bu ona görədir ki, «Şur» muğamında səslənən «Saqinamə-Əcəmi» məhz Azərbaycan muğamının intonasiya köklərində inkişaf edir. «Şur» muğamındakı «Saqinamə» əsasən «Simayi-şəms» şöbəsinin pərdələrində səslənir. «Saqinamə» «Şur» dəstgahının zilində, daha dəqiq desək aşağıdakı ardıcıllıqda ifa olunur: 

       Şah — Xətai       Saqinamə       Mavəraünnəhr       Sərənc

«Şur» muğamındakı «Saqinamə»nin melodiyası çox həzin və lirikdir. Melodiya əvvəldən axıra qədər çox ciddi üslubda inkişaf edir. Melodiyanın belə bir inkişafı «Saqinamə»nin özünə məxsus xüsusi ölçüsü ilə əlaqədardır. Məhz bu metroritmik xüsusiyyət — «Saqinamə»ni dəstgah formasına daxil olan digər. janrlardan — dəraməd, təsnif və sair ayırmağa imkan yaradır. Metroritmik xüsusiyyətlərinə görə «Saqinamə»nin təsnif janrına müəyyən oxşarlığı var. Lakin bu iki janrı bir-biri ilə qarışdırmaq olmaz. Ona görə ki, təsnif müəyyən ölçüyə malik olub, üçlük ifada zərb (dəf) alətinin müşayiəti ilə çalınıb oxunur, «Saqinamə» isə elə həmin hey'ətdə, amma zərbsiz, yalnız tarın və kamançanın müşayiəti ilə ifa olunur.

«Hümayun» muğamında səslənən «Saqinamə» bir sıra cəhətlərdən — inkişaf prinsipi, forma quruluşu, metroritmik xüsusiyyətinə görə «Şur» dəstgahındakı «Saqinamə»yə yaxındır. «Şur» muğamındakı «Saqinamə»dən fərqli olaraq, «Hümayun» muğamındakı «Saqinamə»yə - «Saqinamə-Ərəbi»də deyirlər. Bu da ondan irəli gəlir ki, «Hümayun» muğamında çalıb-oxunan «Saqinamə» ərəb musiqisinin intonasiyaları ilə zəngindir. «Hümayun» «Saqinamə»si muğamın zilində, «Bidad» və «Üzzal» şö'bələrinin arasında çalınır: 

      Məsnəvi      Tərkib      Bidad      Saqinamə      Üzzal

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hər iki «Saqinamə» həm instrumental və həm də vokal-instrumental ifada səslənə bilər.

XIX əsrin ikinci yarısında, XX əsrin əvvəllərində «Saqinamə»lər Azərbaycanda yalnız ins trumental ifada səslənirdi. Bu haqda «Bakı musiqi məçlisləri»nin təşkilatçılarından biri olan Məşədi Süleyman bəy Mansurovun xatirələri çox maraqlıdır (əlyazması B. Mansurovun şəxsi arxivindədir). O, yazır: «Keçmişdə muğamlar saat yarım, iki saat çalıb-oxunardı. Məclisdə əyləşənlərə bir növ fasilə verməkdən ötrü, sazəndələr «Saqinamə» çalarmışlar. Çünki bir saat, saat yarım oxuyandan sonra xanəndə də yorulur, qulaq asmaq da çətin olur. «Saqinamə» çalınan vaxt oxuyan boğazını təmizləyirdi, nəfəsini düzəldirdi. Görürdün ki, məclisdə də bir az canlanma başlanıb. Bu vaxt qulluqçular əllərində məcməyi camaat üçün çay, şərbət, su gətirirdilər. «Saqinamə» çalınıb qurtaran kimi, məclis yenə də sakitləşirdi, xanəndə və sazəndələr dəstgahın ardını çalıb-oxumağa başlayırdılar». Sonralar «Saqinamə»ləri sözlə ilk dəfə oxuyan Cabbar Qaryağdı oğlu olmuşdur. Bu barədə Bəhram Mansurov öz xatirələrində belə yazır: — «Mən, on iki il Cabbar əmi ilə yoldaş olmuşam, yə'ni onun iştirakı ilə olan bir çox toy məclislərində və konsertlərdə onu müşayiət etmişəm. Cabbar əmi o vaxtlar bir sıra muğamlarda «Saqinamələr» oxuyurdu. Mən ona deyəndə ki, - «Cabbar əmi, mən atamdan eşitmişəm ki,«Saqinamə»ləri keçmişdə ancaq sazəndələr çalıblar, oxumayıblar» - o da mənə belə cavab verərdi: - «Bunların musiqisi gözəldir, çox xoşuma gəlir. Ona görə də gələçəkdə bu havalar itməsin deyə, onlara söz qoşmuşam».

Bundan sonra «Saqinamə»lər də bir çox şö’bə və guşələrimiz kimi yaddan çıxmağa başlamışlar. Yaxın keçmşndə klassik ifaçılar tərəfindən çalınıb-oxunan «Saqnamə»lər indiki dövrdə yalnız tarzən Bəhram Mansurovun yaddaşında qorunub saxlanmışdır.

Azərbaycan musiqisinin qədim növlərindən biri olan «Saqinamə» haqqında bu məqalə ilk tədqiqat işidir.

Eldar Mansurov

Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Məruzələri, tom XLIII cild, № 8, 1987-ci il.

P.S. Bəstəkar Eldar Mansurov 1983-cü ildə Tar, iki violin, viola və violonçello üçün "Saqinamə" əsəri yazmışdır.

Xarici keçidlər

Video

  • Eldar Mansurov - "Saginameh" for tar & string quartet (1/2)
  • Eldar Mansurov - "Saginameh" for tar & string quartet (2/2)

Avqust 22, 2021
saqinamə, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, . Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Saqiname en enevi Azerbaycan musiqisinde destgah mugamlarda deramed tesnif diringe ve rengler le yanasi saqiname janri da ozune mexsus yer tutur Saqiname ereb ve fars sozlerinden emele gelmisdir Qedim sairlerin saqiye xitaben yazdiqlari qeside menzume ve sair seirler saqiname formasinda oz eksini tapmisdir Bundan basqa klassik Serq edebiyyatinda da saqiname adeten poemalarin evvelinde verilir ve eserin proloqu mahiyyetini dasiyir Nizami Seyx Iraqi Emir Xosrov Dehlevi Xace Kirmani Xace Hafiz Sirazi Ebdurrehman Cami Mehemmed Fuzuli Elisir Nevai ve basqa meshur Serq sairleri saqiname lerin klassik numunelerini qeleme almislar XII esrden e tibaren fars ereb turk dilli edebiyyatda saqiname lere genis tesaduf edirik Saqiname lerin ilk en gozel numunelerini Nizamide tapiriq Adeten saqiname ler ayri ayri mesnevilerin evvellerinde verilir Tezkireyi meyxane de XII XIX esrlerde yasamis onlarca sairin saqinamesi toplanmisdir Saqiname ler eruz vezninin en muxtelif behrelerinde elece de muxtelif poetik formalarda yazilirdi mesnevi qezel qit e rubai ve sair formalarda Saqiname ler adeten saqiye muracietle baslanir Anadilli seirimizde Saqiname nin klassik numunelerini Fuzulide tapiriq Ancaq saqiname lerde mey serab bade saqi ifadeleri real me nadan daha cox simvolik xarakter dasiyirlar Bu obrazlar tesevvur felsefesi ile elaqedar konkret me nalara malikdirler Orasi da var ki ayri ayri sufi teriqetlerinde konkret mugamlarda ifa olunurdu Saqiname ni ilk defe poeziyaya getiren Nizami olmusdur Hafiz Sirazi saqiname ve mugamnameler yaymaq sahesinde daha genis fealiyyet gostermisdir Hafiz Sirazi Nizamiden sitatlar vermisdir ondan mueyyen beytler getirmisdir Saqiname lerin sairin bedbinlik ruhu ile elaqedar yaranmasini tesdiqleyen alimler var Lakin basqa bir qrup tedqiqatcilar Saqiname leri optimistik nikbin ruhlu eserler saymislar Saqiname ler zaman otdukce daha cox dunyevi real esas kesb etmis bu seirlerde zovq sevinc vesf edilmisdir Edebiyyatda oldugu kimi musiqimizde de Saqiname kecmis zamanlardan indiki dovrumuze qeder mugamlarimizin terkibindeki sobe ve guselerde oz adini qoruyub saxlamisdir Hal hazirda Azerbaycan musiqisinde cemi iki Saqiname qorunub saxlanmisdir Bu Saqineme lerden biri Sur digeri ise Humayun mugamina daxildir Sur mugaminda seslenen Saqiname ye Saqiname Ecemi de deyirler Bu ona goredir ki Sur mugaminda seslenen Saqiname Ecemi mehz Azerbaycan mugaminin intonasiya koklerinde inkisaf edir Sur mugamindaki Saqiname esasen Simayi sems sobesinin perdelerinde seslenir Saqiname Sur destgahinin zilinde daha deqiq desek asagidaki ardicilliqda ifa olunur Sah Xetai Saqiname Maveraunnehr Serenc Sur mugamindaki Saqiname nin melodiyasi cox hezin ve lirikdir Melodiya evvelden axira qeder cox ciddi uslubda inkisaf edir Melodiyanin bele bir inkisafi Saqiname nin ozune mexsus xususi olcusu ile elaqedardir Mehz bu metroritmik xususiyyet Saqiname ni destgah formasina daxil olan diger janrlardan deramed tesnif ve sair ayirmaga imkan yaradir Metroritmik xususiyyetlerine gore Saqiname nin tesnif janrina mueyyen oxsarligi var Lakin bu iki janri bir biri ile qarisdirmaq olmaz Ona gore ki tesnif mueyyen olcuye malik olub ucluk ifada zerb def aletinin musayieti ile calinib oxunur Saqiname ise ele hemin hey etde amma zerbsiz yalniz tarin ve kamancanin musayieti ile ifa olunur Humayun mugaminda seslenen Saqiname bir sira cehetlerden inkisaf prinsipi forma qurulusu metroritmik xususiyyetine gore Sur destgahindaki Saqiname ye yaxindir Sur mugamindaki Saqiname den ferqli olaraq Humayun mugamindaki Saqiname ye Saqiname Erebi de deyirler Bu da ondan ireli gelir ki Humayun mugaminda calib oxunan Saqiname ereb musiqisinin intonasiyalari ile zengindir Humayun Saqiname si mugamin zilinde Bidad ve Uzzal so belerinin arasinda calinir Mesnevi Terkib Bidad Saqiname Uzzal Onu da qeyd etmek lazimdir ki her iki Saqiname hem instrumental ve hem de vokal instrumental ifada seslene biler XIX esrin ikinci yarisinda XX esrin evvellerinde Saqiname ler Azerbaycanda yalniz ins trumental ifada seslenirdi Bu haqda Baki musiqi meclisleri nin teskilatcilarindan biri olan Mesedi Suleyman bey Mansurovun xatireleri cox maraqlidir elyazmasi B Mansurovun sexsi arxivindedir O yazir Kecmisde mugamlar saat yarim iki saat calib oxunardi Meclisde eylesenlere bir nov fasile vermekden otru sazendeler Saqiname calarmislar Cunki bir saat saat yarim oxuyandan sonra xanende de yorulur qulaq asmaq da cetin olur Saqiname calinan vaxt oxuyan bogazini temizleyirdi nefesini duzeldirdi Gorurdun ki meclisde de bir az canlanma baslanib Bu vaxt qulluqcular ellerinde mecmeyi camaat ucun cay serbet su getirirdiler Saqiname calinib qurtaran kimi meclis yene de sakitlesirdi xanende ve sazendeler destgahin ardini calib oxumaga baslayirdilar Sonralar Saqiname leri sozle ilk defe oxuyan Cabbar Qaryagdi oglu olmusdur Bu barede Behram Mansurov oz xatirelerinde bele yazir Men on iki il Cabbar emi ile yoldas olmusam ye ni onun istiraki ile olan bir cox toy meclislerinde ve konsertlerde onu musayiet etmisem Cabbar emi o vaxtlar bir sira mugamlarda Saqinameler oxuyurdu Men ona deyende ki Cabbar emi men atamdan esitmisem ki Saqiname leri kecmisde ancaq sazendeler caliblar oxumayiblar o da mene bele cavab vererdi Bunlarin musiqisi gozeldir cox xosuma gelir Ona gore de gelecekde bu havalar itmesin deye onlara soz qosmusam Bundan sonra Saqiname ler de bir cox so be ve guselerimiz kimi yaddan cixmaga baslamislar Yaxin kecmsnde klassik ifacilar terefinden calinib oxunan Saqname ler indiki dovrde yalniz tarzen Behram Mansurovun yaddasinda qorunub saxlanmisdir Azerbaycan musiqisinin qedim novlerinden biri olan Saqiname haqqinda bu meqale ilk tedqiqat isidir Eldar MansurovAzerbaycan SSR Elmler Akademiyasinin Meruzeleri tom XLIII cild 8 1987 ci il P S Bestekar Eldar Mansurov 1983 cu ilde Tar iki violin viola ve violoncello ucun Saqiname eseri yazmisdir Xarici kecidler RedakteVideo Eldar Mansurov Saginameh for tar amp string quartet 1 2 Eldar Mansurov Saginameh for tar amp string quartet 2 2 Menbe https az wikipedia org w index php title Saqiname amp oldid 5075309, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.