Salman Novruzov

Salman Novruzov (Salman Əzim oğlu Novruzov; d. 22 mart 1942. Kiçik Məzrə, Basarkeçər rayonu, Ermənistan SSR) — kimya elmləri namizədi (1974), dosent (kimya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru).

Novruzov Salman

Həyatı

Salman Novruzov Qərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistan) Göyçə mahalının Basarkeçər (indi Vardenis) rayonunun Kiçik Məzrə kəndində 22 mart 1942-ci ildə anadan olmuşdur. Doğulmağına 2 ay qalmış Salman müəllimin atası Novruzov Əzim Əhməd oğlu Böyük Vətən Müharibəsinə gedir.Ona görə də Salman müəllimin uşaqlığı çox çətin olur.Öhdəsində 5 uşaq qalan anası Reyvə xala əziyyətlərə dözərək, kolxozda işləməklə yanaşı varlı adamların evində də işləyərək uşaqlarını namusla böyütdü, dürüst tərbiyə verərək onları əsl vətandaş kimi yetişdirdi. Ərinin qara kağızını alanda da bu mətin qadın sarsılmadı. Daha da əzmlə çalışaraq övladlarını da zəhmətə öyrətdi. Onlar da analarının zəhmət və qayğısını itirməyərək ona layiq övladlar kimi yetişdilər.

Əslində Salman müəllimin ilkin adı Salman olmayıb.Salman doğulandan 2-3 gün sonra qonşu qadınlar adəti üzrə yığışaraq adını Əhliman qoyurlar. O,bu adla düz 17 il yaşayır və oxuyur. Kiçik Məzrə kəndinin adətinə uyğun olaraq hər il Novruz Bayramı qabağı evlərdə və həyət-bacada təmizlik və səliqə-sahman işləri aparılırdı.Salmangilin evində də belə bir iş aparılan zaman Salmanın gözü tavanla tir arasındakı kağız bükümlərinə sataşır. Anasından soruşur ki,bu nə kağızlardır.Atandan gələn məktublardır deyə anası cavab verir. 1942-ci ilin fevralında gələn məktubda oxuyur ki,"İsmayıl əmi oğlum olarsa adını Salman qoyun"(İsmayıl kişi Əzim kişinin ən çox hörmət və ehtiram etdiyi nurani bir qocaydı. Əzim kişi müharibəyə gedəndə ailəsini ona etibar etmişdi,çünki, İsmayıl kişi həm də Əzim kişinin yaxın qonşusuydu). Salman müəllim bu məktubu oxuduqdan sonra bütün çətinliklərə baxmayaraq sənədlərdə adını dəyişdirərək Salman edir. Yəni Salman müəllim məktubda yazılan o sözləri atasının vəsiyyəti kimi qəbul edir. Salman müəllim orta məktəbi 7-ci sinfə qədər öz kəndlərində, 8, 9 və10 - cu sinifləri isə qonşu Böyük Məzrə kəndində oxuyr. O, hər iki məktəbdə yalnız beş qiymətlərlə oxuyur və orta məktəbi qızıl medalla bitirir. Böyük Məzrə kəndinin müəllimləri Salmanın ailəsinə dəfələrlə təşəkkür məktubu göndərərək onun tərbiyəli və istedadlı bir şagird olduğunu qeyd edirlər.

Bakıya gəlmək və imtahan müddətində Bakıda qalmaq üçün lazım olan pulu əldə etmək məqsədilə qonşu Qaraiman kəndində ev tikən qohumunun evində fəhlə işləyir. İş qurtardıqdan sonra qohumu onun zəhmət haqqını vermir. Salman nə qədər xahiş etsə də, "indi pulum yoxdur olanda verəcəyəm" deyir. Salman öz kəndlərinə geri dönəndə təsadüfən Böyük Məzrəli fizika müəllimi Nəriman Kərimovla rastlaşır.Olanları Nəriman müəllimə danışır.Nəriman müəllim bir qədər fikirləşdikdən sonra bir şey fikirləşərik deyib uzaqlaşır. İki gündən sonra Nəriman müəllim Salmanı yanına çağırıb Bakıya mənimlə gedirsən deyir.(Nəriman müəllim o vaxt Azərbaycan Dövlət Universitetinin fizika-riyaziyyat fakültəsində qiyabi təhsil alırdı). Nəriman müəllim öz sevimli şagirdini Bakıya gətirir,qaldığı evdə ona yer,üstəlik 70 manat da pul verir. Ona görə də Salman müəllim deyir:

Dünya yaxşı adamlardan xali deyil və o belə adamların çiynində bərqərardır. Onlar olmasa DÜNYA məhvərindən qopar. Belə adamlardan biri də rəhmətlik qardaşımdır(FƏRMAYIL NOVRUZOV). O,mənim üçün əlindən gələn hər şeyi etmişdir.Öz əlim çörəyə çatana qədər və ondan sonra da onun əli həmişə mənim kürəyimdə olmuşdur.Allah ona rəhmət eləsin. Qardaşım deyərdi: pis adamlardan fərqli olaraq yaxşı adamlar yaxşılıq etməyəndə darıxırlar

Ulu Göyçənin "Yaxşı" adlandırılan ziyalıları çoxdur. Onlardan birinci olaraq vaxtilə Azərbaycanda Üzümçülük və Şərabçılıq Komitəsinin sədri işləmiş YUNİS RZAYEVİN adını çəkmək lazımdır. Allah ona rəhmət eləsin. Salman müəllim deyir ki, O,mənə də unudulmaz yaxşılıqlar edib. Onu da deyim ki,Yunis Rzayev tək deyil. Əvvəlcə Şuşa rayonunun partiya komitəsinin birinci katibi, sonra Bakıda Abşeron rayonunun partiya komitəsinin birinci katibi işləmiş, özünü yazıları ilə istedadlı yazıçı ,şair, publisist və jurnalist kimi təsdiq etmiş, mərhum QƏŞƏM ASLANOV, Azərbaycanın Səhiyyə Nazirinin müavini olmuş, mərhum SƏRDAR KƏRİMOV, Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin rektoru, akademik ƏHLİMAN ƏMİRASLANOV, həmin universitetin tədris işləri üzrə prorektoru,professor SABİR ƏLİYEV, vaxtilə Gəncə səhər Baş Polis İdarəsinin Rəisi, sonralar Bakıda Daxili İşlər Nazirliyində Daxili Təhqiqatlar İdarəsinin Rəisi işləmiş, mərhum General-mayor RASİM MUSAYEV kimi ziyalılar göyçəlilər üçün çox işlər görmüşlər. Allah ölənlərə rəhmət eləsin, qalanlara isə uzun ömür, möhkəm cansağlığı versin. Onlar bütün Azəbaycanın fəxr edə biləcəyi ziyalılardır. Adları çəkilən ziyalılar məşhur Göyçə ziyalılarının tam siyahısını təşkil etmir.

Salman müəlim 1960-cı ildə Dadaş Bünyadzadə adına Xalq Təsərrüfatı İnstitutunun Əmtəəşünaslıq fakültəsinə daxil olsa da orada oxumaq istəmir. 1961-1964-cü illərdə ordu sıralarında qulluq edir. O,rus dilini yaxşı bildiyinə görə onu 6-aylıq kursa göndərirlər.Moskvada beton üzrə ixtisaslaşan Salman müəllim yenidən həmin hərbi hissəyə qayıdaraq əvvəlcə beton zavodunda usta,sonra direktor müavini,daha sonra isə iki il direktor vəzifəsində çalışır(20-21 yaşlarında). Gücü 300 kubmetr/ gün olan zavodda demək olar ki,hər gün plandan artıq beton verdiyinə görə Salman müəllim dəfələrlə müxtəlif mükafatlara, o cümlədən 15 günlük məzuniyyətə layiq görülmüşdür. O,həyatda dürüst,işində isə çox məsuliyyətlidir. Onun dürüst və məsuliyyətli olması hər yerdə ona hörmət qazandırmışdır.

1965-ci ildə o, S. M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinə əla qiymətlə (eksperiment yolu ilə) daxil olur. Oxuduğu müddətdə yalnız beş qiymətlərlə oxuyaraq 1970-ci ildə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirir. Oxuduğu illərdə maddi imkanı olmadığına görə gecələr müxtəlif müəssisələrdə gözətçi işləyir,gündüzlər isə universitetdə oxuyur. Onu təyinatla gənc mütəxəssis kimi üzvi kimya kafedrasında saxlayırlar. Həmin ildə o,aspiranturaya daxil olur və elmi işininin əsas hissəsini Kazan şəhərində S. M. Kirov adına Kimya Texnologiya İnstitutunda yerinə yetirir. A.E. Arbuzov kimyaçılar məktəbinin nümayədələri, dünya şöhrətli alimlər, professor Aleksandr İvanoviç Razumov və pofessor Viktor Vladimiroviç Moskva Salman müəllimin elmi rəhbəri olmağa razılıq verirlər.Bu məqsədlə onlar Salman müəllimi bir neçə imtahan tipli yoxlamadan keçirirlər.Salman müəllim elmi işini Kazanda vaxtından əvvəl yerinə yetirərək 1974-cü ildə namizədlik dissertasiyası müdafiə edir və kimya elmləri namizədi adına layiq görülür. Buna baxmayaraq Azərbaycan Dövlət Universitetində onu 3 il laborant vəzifəsində işlədirlər. Salman müəllim məcbur olub Azərbaycanın Təhsil Nazirliyinə müraciət edir. Təhsil naziri Qurban Əliyev universitetin rektoru Faiq Bağırzadə ilə telefonla danışdıqdan sonra Salman müəllimə təzə yaradılmış Mühəndis-İnşaat İnstitutunda müəllim işləməyi təklif edir. Salman müəllim məsələnin nə yerdə olduğunu anlayaraq razılıq verir. Beləliklə o,1977-ildən taleyini həmin institutla bağlayır.(Təhsil Naziri Qurban Əliyev çox obyektiv və xeyirxah adam olsa da rektora etiraz etməyə cürət etmədi.O vaxtlar F. Bağırzadənin qardaşı K. Bağırov Azərbaycanda birinci katib işləyirdi.) Əsində o, təyinatla gənc mütəxəssis kimi universitetdə saxlanmışdı və orada da qalıb işləməliydi. Onu da qeyd etməliyəm ki, Salman müəllimin Kazana getməsində və dünya şöhrətli alimlərlə tanış olmasında Bakı Dövlət Universitetinin professoru, Kazanda namizədlik və doktorluq dissertasiyaları müdafiə etmiş Valeh İsmayılovun böyük rolu olmuşdur.Ona görə də Salman müəllim Valeh müəllimə həmişə minnətdarlığını bildirir.O deyir ki,Valeh müəllim Azərbaycanda Kazan kimyaçılar məktəbinin nümayəndələrini yetişdirmişdir. O,qeyd edir ki, bəlkə də taledir. Mənim ətrafımda həmişə yaxşı adamların sayı pis adamların sayından çox olub.Yaxşı adamların hesabına mən çox şeylərə nail olmuşam.Belə adamlardan biri də Valeh müəllimdir.

Salman müəllim həyatda dürüst,dostluqda sədaqətli, yaxşılığı unutmayan, işində isə məsuliyyətli adam olduğuna görə ətrafındakılardan həmişə hörmət və ehtiram görür,özü də onlara hörmət və ehtiram göstərir.Bu belə də olmalıdır.

Salman müəllim Mühəndis- İnşaat İnstitutunun kimya kafedrasında əvvəlcə, assistent, baş müəllim,sonra isə dosent vəzifələrində çalışır.Həmin institutda işlədiyi zaman Təhsil Nazirliyinin xəttilə fransız dili öyrənmək üçün Morez Torez adına Moskva Dövlət Pedoqoji Xarici Dillər İnstitutuna bir il müddətinə ezam edilir(1985). O, həmin müddətdə nəinki fransız dili öyrənərək xaricdə işləmək hüququ qzanır,həm də fransız dili müəllimi diplomuna sahib olur. Salman müəllim ailə vəziyyətilə əlaqədar olaraq xaricə işləməyə gedə bilmir,sonralar belə bir imkan yaransa da Moskva buna imkan vermir.

Salman müəllimdən hansı hərəkət və fəaliyyətindən peşmansan deyə soruşanda o deyir ki,həyatda səhvsiz və səhvindən peşman olmayan adam yoxdur.Mən də onlardan biriyəm. Ona görə də mən əsasən aşağıdakı hərəkətlərimdən çox peşmançılıq hissi keçirirəm:

1) 1977-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetindən çıxıb Mühəndis-İnşaat İnstitutuna getdiyimə görə; universiteti, onun kontingentini getdiyim institut və kontingenti ilə müqayisə etdikdə məqsədim, arzularım, sanki dünyagörüşüm dəyişdi;

2)Doktorluq dissertasiyası müdafiə etmədiyimə görə; mənim savadım, elmi potensialım və işgüzarlığım buna imkan verirdi;

3) Səmimi və dürüst bildiyim bir adamla 20 il səmimi ailəvi dostluq etdiyimə görə; sonralar o adam vəzifəyə keçdi və bəlli oldu ki,heç də səmimi və dürüst birisi deyilmiş.

ELMİ FƏALİYYƏTİ:

Salman müəllim Memarlıq və İnşaat Universitetində pedoqji fəaliyyətlə yanaşı,elmi - tədqiqt işlərilə də ciddi məşğul olur. Odur ki,onun 100-dən çox elmi-pedoqoji əsəri çap olunub. Onlardan 26-sı xarici mətbuatda, əsasən Rusiyanın kimya üzrə nüfuzlu jurnallarında nəşr olunmuşdur.O,Təhsil Nazirliyinin qrifilə nəşr olunan 10-dan çox dərslik və dərs vəsaitinin müəllifidir. Onlardan 4-ü iri həcmli dərslik, 4-ü isə iri həcmli dərs vəsaiti və bir neçə metodik göstəriş və proqramlardır. Onun 14 müəlliflik şəhadətnaməsi vardır. Onların əksəriyyəti patent kimi qəbul edilmiş və SSRİ büdcəsinə on minlərlə dollar pul gətirmişdir. .O,Dissetasiya işində karbon turşularının efirlərinin fosfor 5-xloridlə fosforlaşma reaksiyasını ilk dəfə aparmış və həmin reaksiyanın getmə mexanizmini öyrənmişdir.Salman müəllimin sintez etdiyi yeni maddələrin çoxu geniş tətbiq sahəsi tapmışdır.Onların bəziləri polivinilxloridin termostabilizatoru, tikici aqenti və elektrolit mühitdə antikorroziant kimi tətbiq olunur.Həmin işlər patent kimi qəbul edilərək müəlliflik şəhadətnaməsi ilə müdafiə olunur.

Dərslik və dərs vəsaitlərinin bəzilərinin adları aşağıda verilir:

Dərslikləri

1. S.Ə. Novruzov. Ümumi kimya texnologiyası və sənaye ekologiyası (1991) - 383 səh.
2. S. Ə. Novruzov və b. Ümumi kimya (1989) - 351 səh.
3. S. Ə. Novruzov. Qeyri-üzvi kimya texnologiyası (2007) - 307 səh.
4. S. Ə. Novruzov. Üzvi kimya texnologiyası və sənaye ekologiyası (2007) - 239 səh.
5. S. Ə. Novruzov və b. Ümumi kimya praktikumu (1988) - 306 səh.
6. S. Ə. Novruzov. Üzvi kimya praktikumu (2015) - 268 səh.
7. S. Ə. Novruzov. Üzvi kimyadan laboratoriya işləri (1983) - 181 səh.
8. S. Ə. Novruzov. Polimer kimyasından laboratoriya işləri (1984) - 80 səh.

Dissertasiyanın mövzusu

"Фосфорилирование эфиров карбоновых кислот с пятихлорстым фосфором и некоторые превращения продуктов фосфорилирования"

Elmi rəhbərləri:

Kimya elmləri doktoru, profssor Aleksandr İvanoviç Razumov -S.M.Kirov adına Kazan Kimya-Texnologiya İnstitutu

Kimya elmləri doktoru, professor Viktor Vladimiroviç Moskva-S.M.Kirov adına Kazan Kimya - Texnologiya İnstitutu

Salman müəllimin patent və ixtiralarının bəziləri aşağıda verilir.Bundan məqsəd istifadə etmək istəyənlərin işini asanlaşdırmaqdır

1) Авт.свид.№1804072. Алиев А.Б.,Новрузов С.А."Диаллиловый эфир 2-хлорциклогексилфосфонистой кислоты в качестве сшивающего агента поли- винилхлорида" (1992).

2) Авт. свид.№1580787. Алиев А.Б.,Новрузов С.А.,и др."4-(Диметиламинометилен)дифенил в качестве ингибитора коррозии стали в двухфазных системах електролит-углеводород"(1990).

3) Авт. свид.№1550904.Исмаилов ВюМ.,Новрузов С.А.и. др."Сшивающий агент роливинилхлорида"(1989).

4) Авт. свид. №1415726.Садыхзаде С.И. Новрузов С.А.,и др."2-метил-3- бензил-5-фурфурилоксиметилен-1,3-оксазолидин в качестве сшивающего агента поливинилхлорида"(1988).

5) Авт. свид.№1354677.Садыхзаде С.И.,Новрузов С.А.и др."1-фурфурилокси-3-бензиламинопропанол-2 в качестве сшивающего агента поливинилхлорида"(1987).

6) Авт.свид.№1097626.Садыхзаде С.И.,Новрузов С.А.,и др."2-этилиден-1-(1,2-эпоксиглисидоксимино)-циклогексан в кфчестве термостблизатора поливинилхлорида"(1984).

7) Авт.свид.№1094295.Садыхзаде С.И.,Новрузов С.А.и др."2-фенил-3-бензил-5-диэтиламинометилоксазолидин в качестве ингибитора коррозии стали"(1984).

Bu sahəyə aid digər samballı məqalələri SSRİ- nin ən nüfuzlu jurnallarından olan "журнал органической химии"(ЖОХ) jurnalında nəşr olunmuşdur:

8) Реакция пятихлористого фосфора с изопренхлоридами.Новрузов С А.,Исмаилов В.М. ЖОХ,43,1197 ( 1973).

9) Взаимодействие пятихлорстого фосфора с алкилацетатами.Новрузов С.А.,Москва В.В.,и др.ЖОХ,43,212 (1973).

10) Фосфорилирование дихлордиэтилового эфира пятихлористым фосфором.Новрузов С.А.Москва В,В.и др.ЖОХ 43,2085 (1973).

11) Схема фосфорилирования алкилацетатов пятихлористым фосфором.Новрузов С.А.,.Москва В.В. и др.ЖОХ,43,1247 (1973)..

12) Реакция пятихлористого фосфора с изопренгидрохлоридами.Новрузов С.А.,Исмаилов В.М.и др.ЖОХ,44,2616 (1974).

13) Фосфорилирование эфиров ларбоновых кислот пятхлористым фосфором Новрузов С.А.,Москва В.В.и др.ЖОХ,44,2670 (1974).

14) Превращение замещенных винилфосфонатов под влиянием электрофильных реагентов.Новрузов С.А.,Москва В.В.ЖОХ,45,1708 (1975).

15) Превращение замещенных винилфосфонатов под влиянием нуклеофильных реагентов.Новрузов С.А.,Москва В.В.и др.ЖОХ,46,534 (1976).

16) Производные фосфонхлоркарбоновых кислот.Новрузов С.А.Исмаилов В.М.,Москва В.В ".Химия элементорганических соединений",181,(1976).

17) О механизме реакции фосфорилирования эфиров карбоновых кислот пятихлористым фосфором.Новрузов С.А.Москва В,В.Сборник АГУ им.С.М.Кирова серия "Химия"

18) Кинетический метод определения константы нестойкости комплексных соединений Лантана и Церия(111) с Трилоном-Б. Новрузов С.А.,Мусаев Ш.А."Доклады АН Азерб. ССР, № 10 (1983).

19) Синтез и исследования аминометильных производных сложных эфиров оксибензойных кислот.Новрузов С.А.,Шыхалиев Ш.М."Доклады АН Азерб ССР № 6 (1984).

20) Ингибирующие свойства некоторых четвертичных аммониевых солей аминоспиртов в двухфазных сероводородсодержащих средах. Новрузов С.А.,Садыхзаде С.И."Коррозия и защита окружаюшей среды" г. Москва,выпуск 5 (1985).

21) Електролит блестящего цинкования.Новрузов С.А.,Садыхзаде С. И."Азербайджанский химический журнал" №2 (1986).

22) Исследование ингибирующих свойств аминоспиртов в системе углеводород-электролит.Новрузов С.А.,Садыхзаде С.И."Коррозия и зашита окружающей среды" г. Москва вып.7 (1985)

23) Синтез дибутиламино(морфолид)метилзамещенных 1,3-оксазолидинов и исследование их в качестве антиокислительных присадок к реактивному топливу Т-6. Новрузов С.А.,Садыхзаде С.И.и др."Азербаджанский химический журнал" №2 (1987).

24) Синтез фурфурил - оксиметилзамешенных 1,3 -оксазолидинов.Новрузов С.А.,Садыхзаде С.И. "Азербайджанский химический журнал" №5 (1987).

25) Синтез непредельных фосфорорганических соединений и использование их в качестве сшивающих агентов поливинилхлорида " Новрузов С, А. Садыхзаде С.И."Журнал пластмассы.№3 (1988).

26) Синтез пропилоксиметил и бензилметилзамещенных 1,3- оксазолидинов.Новрузов С.А.,Садыхзаде С.И."Азербаджанский химический журнал" №3 (1989).

27) Об использовании ингибирующих свойств 1-тетрагидрофурфурил-оксиметил 3-дигидроксиметиламинопропанола при коррозии стали в двухфазных системах углеводород-электролит. Новрузов С.А.,Алиев А.Б. журнал "Коррозия и защита окружающей среды" №4 (1989).

28) Сиинтез некоторых замещенных 1,3-оксазолидинов.Новрузов С.А.Мамедова Б.М и др.Сборник АГУ,(1990).

29) Исследование влияние технологической окалины на адсорбции некоторых ингибиторов.Новрузов С.А.,Алиев А Б "Азербайджанский химический журнал"№4 (1990).

30) Исследование отработанного гумбрина в качестве добавки к битуму.Новрузов С.А.,Субханвердиханов А.Э."Азербайджанское нефтяное хозяйство"№11 (1981).

Beləliklə,Salman müəllim,qeyd edildiyi kimi,100-dən çox elmi əsərin müəllifidir.

Ailəsi:

Salman müəllim ailəlidir. 2 övladı, 4 nəvəsi var.

Qızı - Novruzova Mətanət (1974) - Nəriman Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin dosenti ( biologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru).

Oğlu - Novruzov Elnur (1977) --- ali təhsilli iqtisadçı (iş adamı).

Salman müəllim rus və fransız dillərini bilir.

İstinadlar