40 54 47 şm e 40 06 47 ş u H G Y O Vikipediya azad ensiklopediya Sürmənə40 54 47 şm e 40 06 47 ş u H G Y Oölkə TürkiyəTa

40 54 47 sm e 40 06 47 s u H G Y O Vikipediya azad ensiklopediya Surmene40 54 47 sm e 40 06 47 s u H G Y OOlke TurkiyeTarixi ve cografiyasiSahesi 166 km 2014 Merkezin hundurluyu 20 m 733 mSaat qursagi UTC 03 00EhalisiEhalisi 27 428 nef 2018 Resmi dili turk diliReqemsal identifikatorlarPoct indeksi 61600Neqliyyat kodu 61Digersurmene gov trSurmene Vikianbarda elaqeli mediafayllar Surmene turk Surmene Trabzon ilinin ilcesi Tarixi span Eramizdan evvel 8 ci esrde Milet kolonistleri evvelce Sinopda sonra Trabzonda e e 756 meskunlasaraq Kolxida xalqlari kimi taninan yerli ehali ile ticarete basladilar Trabzonda meskunlasmanin daha evvelki dovrlere aid oldugu dusunulse de en azindan Milet kolonistlerinin meskunlasmasi ile bolge yazili menbeler vasitesile taninmaga basladi Cox guman ki Surmene kimi taninan yer bu tarixlerden sonra kolonistlerin ve yerli ehalinin ticaret etdiyi bazar yeri kimi qurulmusdur Serqi Qara deniz bolgesi eramizdan evvel VI esrin evvellerinde Fars erazisine birlesdirilse de kolonistler imtiyazli huquqlarla ticaretlerini davam etdire bildiler Herodot xeber verir ki Fars imperatoru Kserksin indiki Yunanistana seferi zamani onun ordusunda Trabzon bolgesinden olan Tiberiyalilar Makronlar ve Mosinikler kimi yerli xalqlar da var idi Eramizdan evvel IV esrde qeleme aldigi Anabasis eserinde Ksenofont Trabzonun serqinde yasayan yerli xalqlardan biri kimi Makronlari da qeyd edir ve onlarin Zanlari meydana getiren laz ve meqrellerin ecdadlari oldugu umumi qebul edilir Mitridatis adli fars zadeganinin qurdugu Pont kralliginin e e 281 66 torpaqlarinda bir muddet qalan Surmene daha sonra Roma torpaqlarina qatildi Qisa muddet erzinde el deyisdirdikden sonra Trabzon bolgesi eramizdan evvel 63 cu ilde mutleq olaraq Roma hakimiyyeti altina kecdi Tarix boyu Surmene adi bir birine yaxin olan bir nece yasayis menteqesi ucun islenmisdir Roma ve Bizans dovrunde eramizin 3 cu esrinden etibaren Sourmania Susurmena Sousourmena adi ile taninan yasayis menteqesinin adi zamanla Surmeneye cevrilmisdir Bu sebebden bugunku Araqli ve Koprubasi ilcelelerinin tarixi Surmenenin 20 ci esrin ortalarina qederki tarixi ile ic icedir Roma valisi Arrianin eramizin 131 132 ci ilde yazdigi Periplus Ponti Euxini adli eserinde Issiporto Hyssiporto Limani olaraq behs edilen yer bugunku Arakli limanini tesvir edir Eramizdan evvel VI esrde yasamis qedim cografiyasunas Pseudo Skylaksin Rize ile Trabzon arasinda yerlesdiyini qeyd etdiyi Psaron limaninin bu liman olmasi ehtimali yuksekdir Limana adini veren Isso Hyssos cayi bu gun de Qaradere adlanir Bu dovrde Roma Imperiyasinin serq serhedinde oldugu ucun Qaraderenin Qara denize tokulduyu limana nezaret eden qalada Roma qarnizonu Hyssus Legion var idi Limani idare eden bu qarnizonun Canayer yaylasinda bu gun Araqli ilcesinin Buzluca mehellesi serhedlerinde yerlesen qala ve ya Araqli burnunda yerlesen qala oldugu guman edilir Bezi fikirlere gore limanda yerlesen qala Caneyer qalasinin sahildeki uzantisi seklinde bir hissesi idi O zamanlar indiki Gumushane ilinin Sadak kendinde yerlesen Satala Legionu ile bu limanin Qaradere yolu boyunca quru elaqesi var idi ki bu da Trabzonun daxili bolgelerle elaqesini temin edirdi Herbi baximdan daxili bolgelerin Qara denize baglanmasinda muhum rol oynayan liman buradaki karvan yolu sayesinde ticaret baximindan da boyuk ehemiyyet kesb edirdi II esrden etibaren Trabzon bolgesinde yasayan yerli ehali xristianlasmaga basladi ve I Konstantinin xristianligi imperiyanin resmi dini elan etmesi ile Trabzonda yepiskopluq quruldu Belelikle Trabzon bolgesinde yerlesen Surmenedeki yerli ehali tez bir zamanda Xristianlasaraq sonralar Rum adlandirilacaq xristian icmasini meydana getirdi Ilk defe Araqli limaninda yerlesdiyi ucun xatirlanan Surmene adinin daha sonra bir az yuxarida Canayer yaylasinda herbi baza olaraq qurulan qala ve qesebe ucun istifade edildiyi gorulur Bunun 541 562 ci illerde Bizans ve Sasaniler arasinda Lazika muharibesi zamani limana karvan yoluna ve diger qalalara baxan strateji movqeyi ile elaqedar oldugu dusunulur Bizans ve daha sonra Trabzon Imperiyasi dovrunde qesebe Sourmania adlanan herbi ve inzibati bolge olan Surmene Bandonunun merkezi olmusdur Limani ve karvan yolu uzerinde olmasi sebebinden ehemiyyetli bir yere sahib olan Surmene 1458 ci ilde Halanikda indiki Surmene Zeytinli mahali ehemiyyetli bir bazar yeri olaraq yeniden quruldu Agqoyunlu dovletinin hokmdari Uzun Hesen Trabzon imperatoru IV Iohannin qizi Despine xatunla evlendiyi zaman ona cehiz Draxoma kimi verilmis torpaqlar arasinda Surmene Bandonunda yerlesen ve monastir mulku olan Zeytinli kendi de var idi Sonraki illerde Gemora Yomra Bandonunun legv edilerek Surmene Bandonuna baglandigi nezere alinarsa sozugeden bazar yerinin ehemiyyetli bir movqede oldugu anlasilir 1461 ci ilde Herseqli Ehmed Pasanin komandanligi ile Osmanli ordusu Qaradere vadisinin yuxarisindan sahile enerek qalani ele kecirdi ve bununla da Surmene qesebesini Osmanli hakimiyyeti altina aldi Hemin il Trabzonun Osmanli torpaqlarina qosulmasi ile qesebe yeni qurulan Trabzon Sancaginin nahiyesine Osmanlica ﺳﻮرﻣﻨﻪ Surmene cevrildi 1486 ci il siyahiyaalinmasina gore Surmenede dovlet memurlari esgerlerden basqa muselman ehali yox idi Lakin 1486 ci ilde Surmene nahiyesinde 26 1515 ci ilde ise 9 ailenin ya surgun ya da oz isteyi ile meskunlasdigi gorunur Hemcinin qeydlerde Surmeneden 10 xristian ailenin Giresuna 4 ailenin ise Tireboluya koc etdiyi bildirilir Qesebede muselman ve xristian kocleri sonraki illerde de davam etmisdir Meselen 1554 cu il siyahiyaalinmasinda yazilan melumata gore Cancaya Gumushane Surmene mahalindan 2 subay ve 7 aile muselman 1 tek ve 1 aile xristian kocmusdur Karaman ve Rum vilayetinin 387 sayli muhasibat defterindeki qeydlere gore 1520 ci ilde Surmene mahalinda 23 kend ve 2 oba var idi Aho Araqli Halanik Hamandos Hara Ipoforya Ivyan Kahora Koloynasa civarai Mahorahos Manalai Malahanov Misohor Samayeri Yarakar Zaniki Zaroha Zavendika Zavli Zavzaka ve Zeraniki O dovrde Surmene nahiyesinde 124 u muselman 2390 i xristian olmaqla 2514 ev teserrufat var idi ve orada 2737 neefer yetkin kisiler yasayirdi O dovrdeki ev teserrufatlarinin sayina ve kisi ehalisine esaslanaraq Surmene nahiyesinde 13 478 neferin 290 i muselman idi yasadigi ve muselmanlarin nisbetinin 2 15 civarinda oldugu hesablanmisdir 1554 cu il qeydlerinde Surmene mahalinda kendlerin sayi 23 oldugu halda kendlerin sayi 18 e catmisdir 1583 cu il siyahiyaalinmasina gore Surmene mahali 54 kend ve 22 obadan ibaret idi Bu dovrde Surmene nahiyesinde texminen 16 817 nefer 2 702 si muselman idi yasayirdi ve muselmanlarin umumi ehalideki payi 16 civarinda idi 1583 cu il siyahiyaalinmasinda kendlerin ve obalarin sayi artdi ekincilik ucun acilan torpaqlar elece de torpaqlarin parcalanmasi artdi Bu sebebden 1583 cu il siyahiyaalinmasinda muselman ehali arasinda cox az torpaq sahibi olan Bennak ev teserrufatlarinin sayi cox yuksek bir reqeme 423 e catdi Gorunduyu kimi erken Osmanli dovrunde yasayis menteqesinde yunanlar ustunluk teskil edirdi Trabzonlu P Minas Bijiskyanin 1819 cu ilde nesr etdirdiyi Qara deniz sahilinin tarixi ve cografiyasi adli eserinde yazdigina gore Hemsinden koc eden ermeniler daha cox Qaradere vadisi Araqli etrafinda meskunlasiblar L Hacikyan P Tumayantin 1870 ci ilde hazirladigi eserinde de bildirir ki Qaradere Araqli ermenileri 1690 1700 cu illere uygun gelen din deyisdirmekden qacan 170 180 il evvel Bayburtdan ve Ispirden esasen Hemsinden qacan ermenilerdir P Tumayant bu ermenilerin bir hissesinin 1780 ci ilden sonra muselman olduqlarini ehemiyyetli bir hissesinin ise Trabzonun merkezinden Adapazariya qeder Qara deniz sahili boyunca yerlesen muhum yasayis menteqelerine koc etdiklerini de bildirmisdir XVI esr qeydlerinde xristianlar arasinda ermenilerin ayri ayriliqda qeyd edilmemesi 19 cu esr Osmanli qeydlerinde ise nahiyede ermenilerin cox az olmasi yuxarida tesvir edilen tarixi prosesi tesdiqleyir Istinadlar span https www harita gov tr il ve ilce yuzolcumleri https www haritatr com trabzon ilceleri s3d https www lexpera com tr resmi gazete metin gun isigindan daha fazla yararlanmak amaciyla butun yurtta uygulanan ileri saat uygulamasinin devam 3 Inan F Arrianus un Arriani Periplus Ponti Euxini Arrianus un Karadeniz Seyahati Adli Eserine Gore Dogu Karadeniz Bolgesi ndeki Kucuk Limanlar Karadeniz Incelemeleri Dergisi Cilt 12 Sayi 24 Yil 2018 URL https dergipark org tr tr download article file 470609 Arxiv sureti 16 yanvar 2020 tarixinden Wayback Machine saytinda Arxivlesdirilib 2020 01 16 at the Wayback Machine Erisim 2019 09 23 Arslan M Arrianus un Karadeniz Seyahati Arriani Periplus Ponti Euxini Hellence Aslindan Ceviri ve Yorumlama Odin Yayincilik Istanbul 2005 URL http www mediterra org wp content uploads arrianus pdf Arxiv sureti 17 aprel 2016 tarixinden Wayback Machine saytinda Arxivlesdirilib 2016 04 17 at the Wayback Machine Erisim 2018 06 16 Bryer A Rumlar ve Turkmenler Karadeniz Istisnasi Ceviri M Sibel Incel ve Murat Kecis Karadeniz Incelemeleri Dergisi Sayi 16 Sf 227 dipnot 146 Yil 2014 URL https dergipark org tr download article file 106446 Erisim 2019 09 02 Dursun Y XV Yuzyildan XX Yuzyila Uc Merkezli Bir Nahiye Yomra Nahiyesi Ornegi Karadeniz Arastirmalari Enstitusu Dergisi KAREN Cilt 2 Sayi 2 Sf 33 Yil 2016 URL http www ktu edu tr dosyalar karendergi a5047 pdf Arxiv sureti 19 avqust 2019 tarixinden Wayback Machine saytinda Arxivlesdirilib 2019 08 19 at the Wayback Machine Erisim 2019 09 03 Hemcinin bax span Trabzon ilceleriIl merkeziTrabzonBagli ilcelerAgcaabad Araqli Arsin Besikduzu Carsibasi Caykara Dernekbazari Duzkoy Hayrat Korpubasi Macka Of Ortahisar Surmene Salbazari Tonya Veqfikebir YomraTurkiye haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Kateqoriyalar Elifba sirasina gore yasayis menteqeleriTurkiye qaralamalariTrabzon ilinin ilceleriGizli kateqoriyalar Vikipediya Vikidatada menbeleri olan meqalelerKartographer uzantisindan istifade eden sehifeler