Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Rübab — mizrabla çalınan simli-dartımlı musiqi aləti.
| Rübab | |
|---|---|
 | |
| Hornbostel–Zaks təsnifatı | 321.321-6 |
| Əlaqəli alətlər | Rəbab |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixçə
Rübabın vətəni ərəb ölkələri hesab edilir. Alət e. ə. I minillikdə icad edilib. X əsrdə yaşamış görkəmli alim Əl-Fərabiyə görə, rübab qədim mənşəli Şərq musiqi alətidir".
Orta əsrlərdə Azərbaycanda geniş istifadə edilmişdir. Nizaminin, Nəsiminin, Füzulinin, S. Ə. Şirvaninin və bir çox klassiklərin yaradıcılığında rübabın təsviri verilmişdir. N. Gəncəvinin, Ə. Xaqaninin (XII əsr) şerlərinə istinad etsək, Azərbaycanda rübabın Qaşqar (Qoşqar) növündən istifadə edilib. Bəzi qaynaqlara görə, Çində Kaşqar adlı çayın ətrafında uyğurlar yaşadığından alətə də Qaşqar rübabı adını veriblər. Orta əsrlərdə Səlcuqlarla birgə Anadoluya çox sayda uyğur sənətkarlar da gəlib Təbriz (türk) və ümumiyyətlə Şərq miniatürünün inkişafına böyük təkan verirlər. Onlar eyni zamanda Orta Asiyada yayğın olmuş çalğı alətlərini də yaymış ola bilərdilər. Azərbaycanda Qoşqar adlı həm dağ, həm çay (Daşkəsən rayonunun ərzaisində) var. Sonralar Çindəki uyğurların bir hissəsi Özbəkistana köcdükdə bu alət orada da geniş yayılır.
Nizami Gəncəvi incə və zərif rübabı nəğməkar quşların cəhcəhi ilə müqayisə edir. Şirvan musiqi məclislərinin bəzəyi olmuş rübab Xaqani Şirvaninin əsərində belə tərənnüm edilir: Mey eşqinə düşmüş rübab, Qolunda çox vardır tənab. Çəkmiş bu yolda çox əzab Quru qamış tək çox sanar.
XVII əsrdə çəng ilə rübabın birlikdə səsləndirilməsinə işarə edən yazır:
- Gözlərində oynar gözəl və şərab,
- Qulağında çalır çəng ilə rübab.
XVIII əsrdən başlayaraq rübab Azərbaycanda tədricən unudulmuş, dövrümüzə qədər gəlib çatmamışdır. Musiqi mədəniyyəti tarixində əhəmiyyətli rol oynamış rübab yenidən bərpa edilərək səsləndirilir.
Söz açımı
"Rübab" ərəbcə "buynuzlu ağac" anlamına gəlir. Alətin qolu və çanağı arasında buynuzabənzər çıxıntılar vardır. Belə çıxıntılar rübabların yalnız Qaşqar növündə olur. Deməli, Qaşqar rübabı bu alətin ən qədim sayıla bilər.
Növləri
Keçmişdə 3–6 ipək simli rübablar istifadə olunub. Bəzən bir ipək teli gümüş tellə əvəz edirdilər.
Orta Asiya xalqları arasında müxtəlif növləri məşhurdur:
- Qaşqar rübabı — (3 yox) 5 simi, 27 pərdəsi var.
- Tacik rübabı
- Əfqan rübabı
- Bədəxşan rübabı
- Dulan rübabı
- Pamir rübabı
Bəzən tamamilə eyni növdə və eyni konstruksiyada olan rübab başqa – başqa adlandırılır.
Quruluşu
Rübab özünə məxsus çanaq və uzun qoldan ibarətdir. Çanaq tut, qoz və ya fıstıq, qol isə qoz ağacından hazırlanır.
Çanağın üzünə balıq dərisindən, yaxud öküz ürəyinin pərdəsindən hazırlanmış üzlük çəkilir və ipəkdən, yaxud bağırsaqdan eşilmiş iki qoşa və bir tək sim bağlanır. Qolunda 18 pərdəsi olur. Ümumi uzunluğu 910 mm, çanağının eni 210 mm, hündürlüyü 80 mm-dir.
Rübabın əsas olaraq üç simi var, lakin rezonans vermək üçün çox zaman əlavə bir neçə sim də qoşulur. Rübab simləri qaramal buynuzundan hazırlanan kiçik mizrabla səsləndirilir. Diapazonu böyük oktavanın "si" səsindən ikinci oktavanın "mi" səsinə kimidir.
İstinadlar
- Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti — Rübab 2016-03-05 at the Wayback Machine
- Abbasqulu Nəcəfzadə. Çalğı alətlərimiz 2022-03-25 at the Wayback Machine. Bakı, 2004.
- С. Абдуллаева, доктор искусствоведения, профессор. Древние азербайджанские музыкальные инструменты. 2019-07-12 at the Wayback Machine Журнал İRS, № 2(62), 2013.
- "Muğam Ensiklopediyası - Rübab (Rebab)". 2016-03-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-03-04.
- "Azərbaycan ənənəvi musiqisi atlası - Rübab". 2022-01-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-03-04.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rubab mizrabla calinan simli dartimli musiqi aleti RubabHornbostel Zaks tesnifati 321 321 6Elaqeli aletler Rebab Vikianbarda elaqeli mediafayllarXIX esre aid rubab Azerbaycan poct markasindaTarixceRubabin veteni ereb olkeleri hesab edilir Alet e e I minillikde icad edilib X esrde yasamis gorkemli alim El Ferabiye gore rubab qedim menseli Serq musiqi aletidir Orta esrlerde Azerbaycanda genis istifade edilmisdir Nizaminin Nesiminin Fuzulinin S E Sirvaninin ve bir cox klassiklerin yaradiciliginda rubabin tesviri verilmisdir N Gencevinin E Xaqaninin XII esr serlerine istinad etsek Azerbaycanda rubabin Qasqar Qosqar novunden istifade edilib Bezi qaynaqlara gore Cinde Kasqar adli cayin etrafinda uygurlar yasadigindan alete de Qasqar rubabi adini veribler Orta esrlerde Selcuqlarla birge Anadoluya cox sayda uygur senetkarlar da gelib Tebriz turk ve umumiyyetle Serq miniaturunun inkisafina boyuk tekan verirler Onlar eyni zamanda Orta Asiyada yaygin olmus calgi aletlerini de yaymis ola bilerdiler Azerbaycanda Qosqar adli hem dag hem cay Daskesen rayonunun erzaisinde var Sonralar Cindeki uygurlarin bir hissesi Ozbekistana kocdukde bu alet orada da genis yayilir Nizami Gencevi ince ve zerif rubabi negmekar quslarin cehcehi ile muqayise edir Sirvan musiqi meclislerinin bezeyi olmus rubab Xaqani Sirvaninin eserinde bele terennum edilir Mey esqine dusmus rubab Qolunda cox vardir tenab Cekmis bu yolda cox ezab Quru qamis tek cox sanar XVII esrde ceng ile rubabin birlikde seslendirilmesine isare eden yazir Gozlerinde oynar gozel ve serab Qulaginda calir ceng ile rubab XVIII esrden baslayaraq rubab Azerbaycanda tedricen unudulmus dovrumuze qeder gelib catmamisdir Musiqi medeniyyeti tarixinde ehemiyyetli rol oynamis rubab yeniden berpa edilerek seslendirilir Soz acimi Rubab erebce buynuzlu agac anlamina gelir Aletin qolu ve canagi arasinda buynuzabenzer cixintilar vardir Bele cixintilar rubablarin yalniz Qasqar novunde olur Demeli Qasqar rubabi bu aletin en qedim sayila biler NovleriKecmisde 3 6 ipek simli rubablar istifade olunub Bezen bir ipek teli gumus telle evez edirdiler Orta Asiya xalqlari arasinda muxtelif novleri meshurdur Qasqar rubabi 3 yox 5 simi 27 perdesi var Tacik rubabi Efqan rubabi Bedexsan rubabi Dulan rubabi Pamir rubabi Bezen tamamile eyni novde ve eyni konstruksiyada olan rubab basqa basqa adlandirilir QurulusuRubab ozune mexsus canaq ve uzun qoldan ibaretdir Canaq tut qoz ve ya fistiq qol ise qoz agacindan hazirlanir Canagin uzune baliq derisinden yaxud okuz ureyinin perdesinden hazirlanmis uzluk cekilir ve ipekden yaxud bagirsaqdan esilmis iki qosa ve bir tek sim baglanir Qolunda 18 perdesi olur Umumi uzunlugu 910 mm canaginin eni 210 mm hundurluyu 80 mm dir Rubabin esas olaraq uc simi var lakin rezonans vermek ucun cox zaman elave bir nece sim de qosulur Rubab simleri qaramal buynuzundan hazirlanan kicik mizrabla seslendirilir Diapazonu boyuk oktavanin si sesinden ikinci oktavanin mi sesine kimidir IstinadlarEfrasiyab Bedelbeyli Izahli monoqrafik musiqi lugeti Rubab 2016 03 05 at the Wayback Machine Abbasqulu Necefzade Calgi aletlerimiz 2022 03 25 at the Wayback Machine Baki 2004 S Abdullaeva doktor iskusstvovedeniya professor Drevnie azerbajdzhanskie muzykalnye instrumenty 2019 07 12 at the Wayback Machine Zhurnal IRS 2 62 2013 Mugam Ensiklopediyasi Rubab Rebab 2016 03 05 tarixinde Istifade tarixi 2014 03 04 Azerbaycan enenevi musiqisi atlasi Rubab 2022 01 26 tarixinde Istifade tarixi 2014 03 04