Vikipediya azad ensiklopediya Qettiyer problemi ing Gettier problem epistemologiya sahəsində anlayışının izahı ilə bağlı

Vikipediya azad ensiklopediya Qettiyer problemi ing Gettier problem epistemologiya sahesinde anlayisinin izahi ile bagli olan esas felsefi problemlerden biri Amerikali filosof Edmund Qettiyere aid edilen Qettiyer tipli eks numuneler adeten Qettiyer hallari adlandirilir biliyin uzun muddet qebul edilmis ing Justified True Belief JTB anlayisina meydan oxuyur JTB yanasmasina gore bilik esaslandirilmis dogru inanca beraberdir yeni her hansi bir iddia ucun uc sert esaslandirma dogruluq ve inanc yerine yetirilirse hemin iddia haqqinda bilik movcuddur Qettiyer 1963 cu ilde derc olunmus Is Justified True Belief Knowledge Esaslandirilmis dogru inanc bilikdirmi adli uc sehifelik meqalesinde iki eks numune vasitesile gostermeye calisir ki ele hallar movcuddur ki ferdler bir iddia ile bagli esaslandirilmis ve dogru inanca sahib olsalar da yene de hemin iddiani bilmirler Bunun sebebi ondan ibaretdir ki inanc ucun esaslandirma movcud olsa da hemin esaslandirmani teskil eden sebebler sonradan yanlis cixir Belelikle Qettiyer iddia edir ki JTB yanasmasi yetersizdir cunki bilik ucun teleb olunan butun sertleri ehate etmir Qettiyer problemi Qettiyer hali ve ya hetta Qettiyerlesdirilmis Gettiered sifeti bezen epistemologiya sahesinde JTB yanasmasini tekzib etmeyi hedefleyen istenilen hali tesvir etmek ucun istifade olunur Qettiyerin meqalesine verilen cavablar coxsayli olmusdur Bezi filosoflar onun numunelerini qeyri kafi esaslandirma kimi redd etmis digerleri ise JTB yanasmasini deyisdirmeye ve bu eks numunelerin tesirini azaltmaga calismislar Qettiyer problemleri hetta sosioloji eksperimentlerde de tetbiq edilmisdir bu tedqiqatlarda muxtelif demoqrafik qruplara aid insanlarin Qettiyer hallarina verdikleri intuitiv reaksiyalar oyrenilmisdir Tarixi span Bilik in ne oldugu suali felsefenin ozu qeder qedimdir Bu movzunun erken numunelerine xususile Menon 97a 98b ve eserlerinde rast gelinir Qettiyer ozu adini dasiyan bu problemi ilk defe ireli suren sexs olmamisdir problemin movcudlugu hem hem de terefinden taninmisdi Rassell bu meseleni ozunun Human Knowledge Its Scope and Limits adli eserinde muzakire etmisdir Eslinde bu problem Orta esrlerden etibaren melum idi ve hem hind filosofu hem de mentiqci bu probleme dair numuneler teqdim etmisdiler Dharmottara Ascertainment of Knowledge Biliyin mueyyenlesdirilmesi eserine teq 770 tarixli serhinde asagidaki iki numuneni teqdim edir Bir parca et qizartmaq ucun yeni bir od qaladilib Od hele tustu cixarmir lakin etin qoxusu bir suru heserati celb edib Uzaqdan baxan bir musahideci ufuqdeki qara surunu gorub onu tustu ile sehv salir ve deyir Orada od yanir Bu halda musahideci uzaqda odun yandigini bilirmi Bir seyyah sehrada su axtarir Qarsidaki vadide mavi rengde parildayan bir sahe gorur Teessuf ki bu bir ilgimdir Lakin xosbextlikden o hemin yere catdiqda qayanin altinda heqiqeten de su movcuddur Seyyah tepenin ustunde ilgimla qarsilasdigi anda qarsida su oldugunu bilirdimi Qettiyerden sonra Qerb felsefesinde ireli surulmus bilik nezeriyyelerinin bir coxu Dharmottaradan evvel ve sonra fealiyyet gostermis Hind Tibet epistemoloqlari terefinden artiq muzakire olunmusdur Xususile XIV esrde biliyin etrafli sebebiyyet kausal nezeriyyesini inkisaf etdirmisdir Rasselin numunesi dayanmis saat numunesi ing stopped clock case adlanan hal asagidaki kimidir Alisa saatin uzerinde ikini gosteren bir saat gorur ve vaxtin iki oldugunu dusunur Heqiqeten de saat ikidir Lakin burada bir problem var Alisanin bilmediyi bir fakt ondan ibaretdir ki baxdigi saat on iki saat evvel dayanib Belelikle Alisa tesadufen dogru olan ve esaslandirilmis bir inama sahibdir Rassel bu probleme ozunemexsus bir cavab teqdim edir Edmund Qettiyer terefinden problemin formalasdirilmasi ise muhum ehemiyyet kesb etmisdir cunki bu U V O Kuayn ve basqalari terefinden tesviq edilen felsefi naturalizmin yukselisi dovrune tesaduf etmis ve esaslandirmanin nezeriyyelerine dogru bir kecidin esaslandirilmasi ucun istifade olunmusdur ve Cozef Kruz bildirmisler ki Qettiyer problemi muasir epistemologiyanin xarakterini koklu sekilde deyisdirmis ve biliyin tehliline aciq ve ciddi manee yaratdigi ucun epistemologiyanin merkezi problemlerinden birine cevrilmisdir 13 14 bu tarixi tehlili redd edir Epistemoloji tayfanin miras qalmis revayetine gore JTB esaslandirilmis dogru inam yanasmasi 1963 cu ile qeder epistemoloji ortodoksiya statusuna malik idi ve Edmund Qettiyer terefinden darmadagin edildi Halbuki burada maraqli bir tarixi ironiya movcuddur Qettiyerden evvel bilik haqqinda JTB tehlilinin aciq sekilde ifade olundugu numuneleri tapmaq ele de asan deyil Sanki secilen bir tenqidci onu mehv ederken eyni zamanda bir enene yaratmisdir 6 7 Buna baxmayaraq Plantinqa qebul edir ki Qettiyerden evvel bezi filosoflar xususile ve Alfred Culs Ayer bilik haqqinda JTB yanasmasini ireli surmusler 7 Bilik esaslandirilmis dogru inam kimi JTB span Bilik haqqinda JTB yanasmasi iddia edir ki bilik anlayisi konseptual olaraq esaslandirilmis dogru inam kimi tehlil edile biler Basqa sozle Smit bu gun yagis yagdigini bilir kimi cumlelerin menasi asagidaki sertler toplusu ile izah edile biler bu sertler biliyin movcud olmasi ucun sertlerdir Bir subyekt S P hokmunun dogru oldugunu o zaman ve yalniz o zaman bilir ki P dogrudur S P nin dogru olduguna inanir S P nin dogru olduguna inanmaqda Bu bilik anlayisi ilk defe Platona aid edilse de Platon ozu dialoqunda 210a bu yanasmaya qarsi arqumentler ireli surmusdur Mehz bu bilik anlayisi Qettiyer terefinden tenqid obyektine cevrilmisdir Qettiyerin iki orijinal eks numunesi span Qettiyer oz meqalesinde eks numunelerden istifade ederek gostermeye calisir ki JTB yanasmasina gore biliyin butun uc sertini dogruluq inam ve esaslandirmani odeyen lakin buna baxmayaraq bilik kimi qebul edilmeyen hallar movcuddur Buna gore de Qettiyer iddia edir ki onun eks numuneleri biliyin JTB tehlilinin yanlis oldugunu ve bilik anlayisini duzgun izah etmek ucun ferqli konseptual tehlile ehtiyac oldugunu gosterir Qettiyerin numuneleri Smit adli uydurma bir obraz uzerinde qurulmus iki eks numuneden ibaretdir Her iki numune iki iddiaya esaslanir birincisi esaslandirmanin yolu ile qorunmasi ikincisi ise bu prinsipin Smitin iddia edilen inamina ardicil sekilde tetbiq olunmasidir Yeni eger Smit P ye inanmaqda esaslandirilmisdirsa ve P nin dogrulugunun Q nun dogrulugunu teleb etdiyini anlayirsa o zaman Q ya inanmaqda da esaslandirilmis sayilir Qettiyer bu eks numuneleri I Hal ve II Hal adlandirir I Hal span Tesevvur edek ki Smit ve Cons mueyyen bir is ucun muraciet edibler Ferz edek ki Smit asagidaki birge hokm ucun guclu subutlara malikdir d Cons isi alacaq sexsdir ve Consun cibinde on eded pul var Smitin d hokmu ucun subutu ondan ibaret ola biler ki sirketin prezidenti ona Consun secileceyini demis ve Smit on deqiqe evvel Consun cibindeki pullari saymisdir d hokmu asagidaki neticeni dogurur e Isi alacaq sexsin cibinde on eded pul var Ferz edek ki Smit d den e ye kecidi anlayir ve d ye esaslanaraq e ni qebul edir Bu halda Smitin e nin dogru olduguna inanmaqda esaslandirilmis oldugu aydindir Lakin tesevvur edek ki Smitin xeberi olmadan isi alan sexs ele Smitin ozudur Cons deyil Hemcinin Smitin bilmediyi halda onun da cibinde on eded pul var Belelikle e hokmu dogrudur lakin Smitin e ye geldiyi d hokmu yanlisdir Bu numunede asagidakilar dogrudur i e dogrudur ii Smit e nin dogru olduguna inanir iii Smit e nin dogru olduguna inanmaqda esaslandirilmisdir Buna baxmayaraq aydindir ki Smit e nin dogru oldugunu bilmir cunki e nin dogrulugu Smitin cibindeki pullarin sayina esaslanir halbuki Smit cibinde nece pul oldugunu bilmir ve inamini Consun cibindeki pullarin sayilmasina esaslandirir halbuki o sehven Consun isi alacagini dusunur II Hal span Gizli terefinden iddia edildiyine gore Smit Consun Ford avtomobili var hokmune inanmaqda esaslandirilmisdir Buna gore de Smit esasen bele neticeye gelir Ya Consun Fordu var ya da Braun Barselonadadir halbuki Smit Braunun harada olmasi barede hec bir melumata malik deyil Eslinde ise Consun Ford avtomobili yoxdur lakin tam tesaduf neticesinde Braun heqiqeten de Barselonadadir Belelikle Smitin inami dogru ve esaslandirilmisdir lakin bu yene de bilik sayilmir Yalan ilkin muddealar ve umumilesdirilmis Qettiyer tipli problemler span Qettiyerin her iki klassik numunesinde esaslandirilmis dogru inam Smitin iddialari mubahiseli olsa da yalan ilkin inanclardan mentiqi netice cixarma yolu ile elde edilmisdir I halda Cons isi alacaq II halda ise Consun Fordu var Bu Qettiyere verilen erken cavablarin bezilerini bele bir neticeye getirmisdir ki biliyin terifi asanliqla deyisdirile biler bilik yalan esaslanmayan esaslandirilmis dogru inamdir Lakin burada daha maraqli bir problem ortaya cixir netice cixarilarken hansi ilkin muddealarin heqiqeten dogru hansilarinin ise yanlis oldugunu nece mueyyen etmek olar Cunki Qettiyer hallarinda gorunduyu kimi ilkin muddealar inanmaq ucun olduqca esasli ve ehtimalen dogru ola biler lakin inancli sexs ucun namelum olan elave faktorlar ve melumat catismazligi movcud ola biler Bu da bele bir sual yaradir bir neticeni mohkemlendirmezden evvel arqumentdeki butun ilkin muddealari subut etmeye ne derecede qeder getmek lazimdir Istinadlar span Gettier Edmund L Is Justified True Belief Knowledge Analysis 23 6 1 iyun 1963 121 123 doi 10 1093 analys 23 6 121 hdl 10366 127431 Istifade tarixi 5 aprel 2018 Is Justified True Belief Knowledge Popiel Maximilian A Systematic Review of Studies Using Gettier Type Thought Experiments Tezis University of Denver 2016 Istifade tarixi 25 dekabr 2020 One use of the Gettier cases has been to test cross cultural differences on epistemic intuitions Turri John In Gettier s wake Hetherington Stephen Cade redaktor Epistemology the key thinkers Key thinkers in philosophy 2nd London England Zed Books 2019 ISBN 978 1 350 08529 9 Ichikawa Jonathan Jenkins Steup Matthias The Analysis of Knowledge Zalta Edward N redaktor The Stanford Encyclopedia of Philosophy Summer 2018 Metaphysics Research Lab Stanford University 2018 Istifade tarixi 23 fevral 2019 Nagel Jennifer Knowledge A Very Short Introduction Oxford University Press 2014 seh 58 ISBN 9780199661268 Dreyfus Georges B J Recognizing Reality Dharmakirti s Philosophy and its Tibetan Interpretations Albany NY SUNY Press 1997 seh 292 ISBN 9780791430972 Stoltz Jonathan Gettier and Factivity in Indo Tibetan Epistemology Philosophical Quarterly 57 228 2007 394 415 doi 10 1111 j 1467 9213 2007 493 x Ganeri Jonardon The Concealed Art of the Soul Theories of Self and Practices of Truth in Indian Ethics and Epistemology Oxford University Press 2007 132 138 ISBN 978 0 19 920241 6 Scheffler Israel 1 https archive org details conditionsofknow00sche Conditions of Knowledge An Introduction to Epistemology and Education bad url Chicago Scott Foresman 1965 ISBN 978 0 226 73668 6 McGrew Timothy McGrew Lydia Chapter 1 Internalism and the Collapse of the Qettiyer Problem Internalism and Epistemology The Architecture of Reason Routledge 2007 7 34 ISBN 978 0 415 77067 5 Cruz Joseph Contemporary Theories of Knowledge 2nd Rowman amp Littlefield Publishers 1999 ISBN 978 0 8476 8936 1 Warrant The Current Debate Oxford University Press 1992 ISBN 978 0 19 507862 6 Elave edebiyyat span Alai Mario Subjective and Objective Justification in the Solution of Gettier s Problem PDF L amp PS Logic and Philosophy of Science IX 1 2011 493 501 Istifade tarixi 13 noyabr 2019 Rodrigo Borges Claudio de Almeida and Peter D Klein eds Explaining Knowledge New Essays on the Gettier Problem Oxford University Press Oxford 2017 ISBN 978 0 198 72455 1 Floridi Luciano On the Logical Unsolvability of the Gettier Problem PDF Synthese 142 1 2004 61 79 doi 10 1023 B SYNT 0000047709 27594 c4 26 sentyabr 2007 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Alvin Goldman A Causal Theory of Knowing in The Journal of Philosophy v 64 1967 pp 357 372 Stephen Hetherington Knowledge and the Gettier Problem Cambridge University Press Cambridge 2016 ISBN 978 1 107 14956 4 Richard Kirkham Does the Gettier Problem Rest on a Mistake Mind 93 1984 Lehrer Keith Paxson Thomas Jr Knowledge Undefeated Justified True Belief The Journal of Philosophy 66 8 24 aprel 1969 225 237 doi 10 2307 2024435 ISSN 0022 362X JSTOR 2024435 Swain Marshall Epistemic Defeasibility American Philosophical Quarterly University of Illinois Press II 1 yanvar 1974 15 25 doi 10 4324 9780415249126 P012 1 JSTOR 20009512 Xarici kecidler span Text of the article Gettier problem Internet Encyclopedia of Philosophy apostrophe markup Safety Condition for Knowledge Internet Encyclopedia of Philosophy apostrophe markup Normativ yoxlamaBNF 18019748k Microsoft 2775920085 Kateqoriya Epistemologiya