Qaraxanilər sülaləsi

Qaraxanilər (840 — 1212) —Qaraxanilər dövlətini idarə etmiş türk sülaləsi.

Qaraxanilər sülaləsi
Banisi	Bilgə Qul Qədir xan
Sonuncu hökmdar	IV Məhəmməd Buğra xan və Osman xan Qaraxani
Əsası qoyulub	840
Soyun kəsilməsi	-
Milliyyət	Türk
Titullar
xaqan, xan, xatun

Tarixi

Qaraxanilərin kökü ilə bağlı 8 fərziyyə var, hamısını da fərqli alimlər ortaya atıb:

1. Uyğur fərziyyəsi: J.Deqinye, J.H.Klorot, J.P.Abel Remyusa, M.Fraen, J.Reyno, H.Vamberi, Vilhelm Radlov və J.Markvart
2. Türkman fərziyyəsi: J. V. Hammey, Purgstall, G. Weil
3. Yağma fərziyyəsi: V. Minorski, Faruk Sümer, Reşat Genç
4. Karluk fərziyyəsi: F. Qrenar, Eduard Şavannes, M. Fuat Köprülü
5. Yağma fərziyyəsi: M. F. Köprülü
6. Çigil fərziyyəsi: V. Bartold
7. Aşina fərziyyəsi : Zəki Vəlidi Toqan
8. Türkeş fərziyyəsi: Sadettin Gömeç

Böyük xaqanları (840—1041)

1. Bilgə Qul Qədir xan – xaqan (840—893).
2. Bazir Arslan xan – xaqan (893—920).
3. Oğulcaq xan – xaqan (893—940).
4. Satıq Buğra xan – xaqan (940—955).
5. Musa Baytaş Buğra xan – xaqan (955—970).
6. I Harun Buğra xan – xaqan (970—993).
7. Nəsr bin Əli xan – xaqan (993—999).
8. I Əhməd xan – xaqan (999—1015).
9. Mənsur Arslan xan – xaqan (1015—1024).
10. II Əhməd xan – xaqan (1024—1026).
11. Yusif Qadir xan – xaqan (1026—1041).

Şərq xanlığı (1041—1211)

Yeddiçay, Şərqi Türkistan mərkəzi Balasaqun, 1130-cü ildən mərkəzi Qaşqar. Titul: xan.

1. Süleyman Arslan xan – xan (1041—1055)
2. II Məhəmməd Buğra xan – xan (1055—1057).
3. I İbrahim Buğra xan – xan (1057—1059).
4. Mahmud Toğrul xan – xan (1059—1074).
5. Ömər Toğrul xan – xan (1074—1075).
6. II Harun Buğra xan – xan (1075—1102).
7. Əhməd Arslan xan – xan (1102—1130).
8. II İbrahim Buğra xan – xan (1130—1156)
9. III Məhəmməd Buğra xan – xan (1156—1180).
10. II Yusif Tamğaç xan – xan 1180—1205).
11. IV Məhəmməd Buğra xan – xan (1205-1211)

Şərq xanlığı Özkənddə (1141—1211)

Orta Asiya. Mərkəzi Özkənd. Titul: xan.

1. Hüseyn Toğrul Qara xan – xan (1141—1156)
2. Mahmud Toğan xan – xan (1156—1162)
3. III İbrahim Buğra xan – xan (1162—1178)
4. Əhməd Qadir xan 1178—1210
5. Mahmud Gücarslan xan 1210—1211

Qərb xanlığı (1041—1212)

Orta Asiya. Mərkəzi Səmərqənd. Titul: xan.

1. Məhəmməd xan Qaraxani – (1041—1052).
2. İbrahim Tamğaç xan (1052—1068)
3. Şəmsmülk Nəsr xan – xan(1068—1080).
4. Xızır xan Qaraxani – xan (1080—1087).
5. Əbülmüzəffər Əhməd xan – xan (1087—1095).
6. I Məsud xan Qaraxani – хаn (1095—1097).
7. Süleyman Təkin xan – xan (1097—1098).
8. I Mahmud xan Qaraxani – xan (1998—1099).
9. Cəbrayıl Qədir xan – xan (1099—1102).
10. II Məhəmməd xan Qaraxani – xan (1102—1129).
11. III Nəsr xan Qaraxani – xan (1129).
12. Əhməd xan Qaraxani – xan (1129—1130).
13. Həsən xan Qaraxani – xan (1130—1132).
14. II İbrahim xan Qaraxani – xan (1132—1132).
15. II Mahmud xan (Qaraxani) – xan (1132—1141).
16. III İbrahim xan Qaraxani – xan (1141—1156).
17. Əli xan Qaraxani – xan (1156—1163).
18. II Məsud xan Qaraxani – xan (1163—1178).
19. IV İbrahim xan Qaraxani – xan (1178—1201).
20. Osman xan Qaraxani – xan(1201—1212).

Memarlıq

•  

  Bilgə Qul Qədir xanın türbəsi, Taraz şəhəri

•  

  Satıq Əbdülkərim Buğra xan türbəsi

•  

  Rabat Məlik karvansarayı

•  

  Şəmsmülk Nəsr xanın əmri ilə arvadı Ayşə Bibi xatun üçün tikilən Ayşə Bibi xatun türbəsi, Taraz şəhəri

•  

  Qaraxani mavzoleyi, Qırğızıstan

•  

  Deqqaroni məscidi

•  

  Buxara məscidi

•  

  Uzgen minarəsi

•  

  Burana qülləsi

İstinadlar

1. Hikmet Yurdu, Yıl: 6, C: 6, Sayı: 11, Ocak–Haziran 2013/1, ss.415-424,Karahanlıların Menşe Ve Kuruluş Faraziyeleri, Muhammet Kemaloğlu
2. SÜMER, Faruk, Oğuzlar (Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları), İstanbul, 1999
3. BARTHOLD, V. V, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, İstanbul, 1981.
4. GÖMEÇ, Saadettin, Kök Türk Tarihi, Ankara, 1997.

Mənbə

• [1] История СССР, с древнейших времен, т. 1, с. 429. (rus.)
• [2] Щербак А.М. К истории образования узбекского национального языка. ВЯ, 1954, № 6, с. 107-115. (rus.)
• [3] Гафуров Б.Г. История таджикского народа, т. 1, с. 213.  (rus.)
• [4] Svat Soucek, A History of Inner Asia, Cambridge University Press (Februar 2000) ISBN 978-0-521-65704-4  (ing.)

Xarici keçidlər