fbpx
Wikipedia

Qafqaz Müsəlmanları Qurultayı

September 15, 2021

Qafqaz müsəlmanlarının qurultayının çağrılması

Yeni inqilabi şəraitdə Azərbaycan xalqının məqsəd və arzularını müəyyənləşdirmək məqsədi ilə bağlı ilk addım 1917-ci il aprelin 15-20-də Bakıda keçirilmiş Qafqaz müsəlmanlarının qurultayında atıldı.

Qurultay ərəfəsində Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatlarının Müvəqqəti Komitəsi Qafqaz müsəlmanlarına müraciət dərc etdi. Müraciətdə deyilirdi: "Komitə ümummüsəlman qurultayı çağırmaqdan, milli-siyasi proqramı irəli sürməkdən imtina edir, lakin məhz indi millətlərin mənafeyini ən yaxşı təmin edə biləcək dövlət idarəçiliyi haqqında fikrini bildirməyi zəruri sayır... Belə bir idarə forması, söz yox ki, yalnız demokratik respublikadır"

Hələ qurultay açılmamışdan əvvəl Azərbaycanın siyasi təşkilatları Rusiyanın gələcək siyasi quruluşu haqqında öz məramlarını elan etmişdilər. Onlar bütün Rusiyada demokratik respublikanın yaradılması ideyasını irəli sürən və müdafiə edən ilk təşkilatlardan biri idi.

Qurultayın təşkili və keçirilməsi

Qurultayda Azərbaycanın siyasi partiya və ictimai təşkilatlarının, həmçinin Şimali Qafqaz, Gürcüstan və İrəvan müsəlmanlarının nümayəndələri iştirak edirdilər.

Qurultayda əsas məsələlərdən biri Rusiyanın gələcək siyasi quruluşu və kiçik xalqların hüquqlarına aid idi. Rusiyanın siyasi quruluşu barədə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə məruzə etdi. O göstərdi ki, "dövlətə daxil olan müxtəlif millətlərin möhkəm birliyini onların dövlət ittifaqı haqqında azad ifadə olunmuş arzusundan başqa heç bir qüvvə təmin edə bilməz". Qurultay Qafqaz müsəlmanlarının milli-siyasi idealları haqqında Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin məruzəsi üzrə qətnamə qəbul etdi. Qətnamədə deyilirdi: "Federativ əsaslarla demokratik respublika Rusiya dövlət quruluşunun müsəlman xalqlarının mənafeyini ən yaxşı təmin edən forma kimi tanınsın".

RSDFP BK-nın qərarına əsasən qurultayın işində iştirak edən bolşevik hümmətçilər Nəriman Nərimanov, M.Əzizbəyov və R.Nağıyev nümayəndələr qarşısında tələblər irəli sürdülər. Onların tələbləri sosialist inqilabının ümumdünya miqyasında qələbəsi uğrunda hamını proletar Rusiyası şüarı altında birləşməyə çağıran sırf inqilabi şüarlardan ibarət idi. N.Nərimanov deyirdi: " Rusiyada inqilab ümumdünya imperialist müharibəsindən sonra bütün dünyada inqilabın başlanması deməkdir". O, kiçik xalqların taleyini yalnız fəhlə-kəndli Rusiyasının taleyi ilə bağlayırdı.

Qurultay aprelin 20-də keçirilmiş iclasında Qafqaz müsəlmanlarının Müvəqqəti hökumətə, habelə müharibə və Rusiyanın digər xalqlarına münasibəti məsələlərini müzakirə etdi.

Qafqaz müsəlmanları qurultayı Rusiya Müvəqqəti hökumətinin 1917-ci il 6 mart tarixli qətnaməsinin "Əsgər və Fəhlə Deputatları Sovetinin razılığı ilə bəyan etdiyi prinsiplərini ardıcıl və dönmədən həyata keçirəcəyi müddətdən onun bütün tədbirlərini hər cəhətdən müdafiə etməyi zəruri saydı".

Müharibəyə münasibət məsələsində isə qurultay Rusiya demokratiyasının müharibənin ilhaqsız və təzminatsız qurtarmaq tələbinə qoşulmağı qərara aldı. Başqa xalqlara münasibət məsələsinə gəldikdə isə qurultayın qərarında deyilirdi: "Rusiya dövlətinin bütün xalqlarının, o cümlədən Qafqaz xalqlarının milli-siyasi ideallarını həyata keçirmək cəhdləri hər vəchlə müdafiə olunmalıdır". Qurultay qarşılıqlı hörmət əsasında ümumi demokratik idealları həyata keçirmək məqsədilə onlarla yaxınlaşmağın zəruriliyini vurğuladı, həmçinin Qafqazda qadınların vəziyyəti haqqında məsələni də müzakirə etdi. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə müsəlman qadının azad və bərabər hüquqlu olmasını müsəlman xalqlarının milli-azadlıq mübarizəsində ən mühüm məsələlərdən biri kimi qiymətləndirdi. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə göstərirdi:"Bütün digər xalqların qadınları kişilərlə bərabər ictimai-siyasi hərəkatda iştirak etdiyi və bununla da öz millətinin uğurlarına kömək etdiyi bir vaxtda müsəlman qadın dustaqlıqda qala bilməz və qalmamalıdır". Siyasi komissiyanın qətnaməsində müsəlman qadınlara kişilərlə bərabər siyasi və iqtisadi hüquqlar verilməsinin zəruri sayıldığı bəyan edildi. Bu qətnamə Rusiyada ictimai həyatın bütün sahələrində kişilərə qadınların hüquqlarını bərabər tutan siyasi sənəd idi.

Qurultayın gündəliyinə fəhlə və torpaq haqqında məsələlər də daxil edilmişdi. Lakin qurultay bu məsələlərə aid qətnamə qəbul etmədi və onların həllini Müəssislər Məclisi çağırılana qədər təxirə saldı. Lakin buna baxmayaraq, qurultayda bu məsələlərə dair bəzi layihələr irəli sürüldü. Fəhlə və torpaq komissiyası adından məruzə edən X.P.Sultanov nümayəndələri fəhlə məsələsinə dair qətnamə layihəsi ilə tanış etdi. Həmin layihədə fəhlələrin həyat və güzəranını yüngülləşdirən bir sıra sosial islahatlar keçirilməsi təklif olunur, onların hamısının yalnız Müəssislər Məclisində qanunvericilik yolu ilə həll edilməli olduğu vurğulanırdı.

Torpaq məsələsinə aid aşağıdakı təkliflərin həyata keçirilməsi zəruri sayılırdı:"Qafqazda əməkçi kəndlilərin torpaq ehtiyaclarını ödəmək məqsədilə bütün dövlət, udel və idarə torpaqları müsadirə olunsun və iri xüsusi torpaq mülkiyyəti ədalətli qiymətlərlə məcburi şəkildə özgələşdirilsin".

Məruzədə göstərilirdi ki, torpaqdan, istifadə edilməsi məsələsində meydana çıxa biləcək bütün mübahisə və anlaşılmazlıqlar kəndlilər, torpaq sahibləri və qəza icraiyyə komitələrinin nümayəndələrindən ibarət (barışdırıcı) komissiya tərəfindən həll edilməlidir.

Qurultayın müzakirə etdiyi son məsələ əhalinin əsas kütləsinin savadsız olduğu Qafqaz xalqları üçün çox böyük əhəmiyyəti olan kütləvi təhsil haqqında idi. Pedaqoq M.Ə.Əfəndiyevin məruzəsi üzrə "Türk dilində ümumi, məcburi və pulsuz təhsilin zəruriliyi haqqında" qətnamədə müəllim kadrlar hazırlamaq üçün seminariya və institutlar açılması nəzərdə tutulurdu.

Qurultayın sonuncu günü Qafqazda müsəlman milli komitələrinin təşkili və iki mərkəzin - biri Şimali Qafqaz üçün Vladiqafqazda və digəri Cənubi Qafqaz üçün Bakıda yerləşən iki mərkəzi büro açılması haqqında qərar qəbul edildi.

Müsəlmanların Ümumqafqaz qurultayı Rusiya müsəlmanlarının siyasi həyatında mühüm rol oynadı, siyasi hadisələrin həmin mərhələsində onların mənafelərini ifadə edərək, Rusiya müsəlmanları milli hərəkatının gücləndirilməsi yollarını, demokratik respublika prinsiplərinə söykənən dövlət quruluşu seçimini müəyyənləşdirdi.

Mənbə

  • Məmmədzadə M. B. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı, 1992.
  • Məmmədov X. Azərbaycan milli hərəkatı (1875-1917-ci illər). Bakı, 1996.
  • Musayev O., Səfərova T. Şimali Azərbaycanda ictimai-siyasi vəziyyət və milli demokratik fikir (XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəlləri). В., 1995

İstinadlar

  1. Məmmədzadə M.B. Milli Azərbaycan hərəkatı. Bakı, 1992.
  2. "Каспий", 19 апреля 1917 г
  3. ↑ ARDA, f. 970, siy. 1, iş 18, v. 3.
  4. Нариманов Н. Статьи и письма, səh.17
  5. ARDA, f. 970, siy. 1, iş 18, v. 3; "Каспий", 19 апреля 1917 г
  6. ↑ "Баку", 23 апреля 1917 г.
  7. "Каспий", 22 апреля 1917 г

September 15, 2021
qafqaz, müsəlmanları, qurultayı, mündəricat, qafqaz, müsəlmanlarının, qurultayının, çağrılması, qurultayın, təşkili, keçirilməsi, mənbə, istinadlarqafqaz, müsəlmanlarının, qurultayının, çağrılması, redaktəyeni, inqilabi, şəraitdə, azərbaycan, xalqının, məqsəd,. Mundericat 1 Qafqaz muselmanlarinin qurultayinin cagrilmasi 2 Qurultayin teskili ve kecirilmesi 3 Menbe 4 IstinadlarQafqaz muselmanlarinin qurultayinin cagrilmasi RedakteYeni inqilabi seraitde Azerbaycan xalqinin meqsed ve arzularini mueyyenlesdirmek meqsedi ile bagli ilk addim 1917 ci il aprelin 15 20 de Bakida kecirilmis Qafqaz muselmanlarinin qurultayinda atildi Qurultay erefesinde Baki Muselman Ictimai Teskilatlarinin Muveqqeti Komitesi Qafqaz muselmanlarina muraciet derc etdi Muracietde deyilirdi Komite umummuselman qurultayi cagirmaqdan milli siyasi proqrami ireli surmekden imtina edir lakin mehz indi milletlerin menafeyini en yaxsi temin ede bilecek dovlet idareciliyi haqqinda fikrini bildirmeyi zeruri sayir Bele bir idare formasi soz yox ki yalniz demokratik respublikadir 1 Hele qurultay acilmamisdan evvel Azerbaycanin siyasi teskilatlari Rusiyanin gelecek siyasi qurulusu haqqinda oz meramlarini elan etmisdiler Onlar butun Rusiyada demokratik respublikanin yaradilmasi ideyasini ireli suren ve mudafie eden ilk teskilatlardan biri idi Qurultayin teskili ve kecirilmesi RedakteQurultayda Azerbaycanin siyasi partiya ve ictimai teskilatlarinin hemcinin Simali Qafqaz Gurcustan ve Irevan muselmanlarinin numayendeleri istirak edirdiler Qurultayda esas meselelerden biri Rusiyanin gelecek siyasi qurulusu ve kicik xalqlarin huquqlarina aid idi Rusiyanin siyasi qurulusu barede Mehemmed Emin Resulzade meruze etdi O gosterdi ki dovlete daxil olan muxtelif milletlerin mohkem birliyini onlarin dovlet ittifaqi haqqinda azad ifade olunmus arzusundan basqa hec bir quvve temin ede bilmez 2 Qurultay Qafqaz muselmanlarinin milli siyasi ideallari haqqinda Mehemmed Emin Resulzadenin meruzesi uzre qetname qebul etdi Qetnamede deyilirdi Federativ esaslarla demokratik respublika Rusiya dovlet qurulusunun muselman xalqlarinin menafeyini en yaxsi temin eden forma kimi taninsin 3 RSDFP BK nin qerarina esasen qurultayin isinde istirak eden bolsevik hummetciler Neriman Nerimanov M Ezizbeyov ve R Nagiyev numayendeler qarsisinda telebler ireli surduler Onlarin telebleri sosialist inqilabinin umumdunya miqyasinda qelebesi ugrunda hamini proletar Rusiyasi suari altinda birlesmeye cagiran sirf inqilabi suarlardan ibaret idi N Nerimanov deyirdi Rusiyada inqilab umumdunya imperialist muharibesinden sonra butun dunyada inqilabin baslanmasi demekdir O kicik xalqlarin taleyini yalniz fehle kendli Rusiyasinin taleyi ile baglayirdi 4 Qurultay aprelin 20 de kecirilmis iclasinda Qafqaz muselmanlarinin Muveqqeti hokumete habele muharibe ve Rusiyanin diger xalqlarina munasibeti meselelerini muzakire etdi Qafqaz muselmanlari qurultayi Rusiya Muveqqeti hokumetinin 1917 ci il 6 mart tarixli qetnamesinin Esger ve Fehle Deputatlari Sovetinin raziligi ile beyan etdiyi prinsiplerini ardicil ve donmeden heyata kecireceyi muddetden onun butun tedbirlerini her cehetden mudafie etmeyi zeruri saydi 5 Muharibeye munasibet meselesinde ise qurultay Rusiya demokratiyasinin muharibenin ilhaqsiz ve tezminatsiz qurtarmaq telebine qosulmagi qerara aldi Basqa xalqlara munasibet meselesine geldikde ise qurultayin qerarinda deyilirdi Rusiya dovletinin butun xalqlarinin o cumleden Qafqaz xalqlarinin milli siyasi ideallarini heyata kecirmek cehdleri her vechle mudafie olunmalidir Qurultay qarsiliqli hormet esasinda umumi demokratik ideallari heyata kecirmek meqsedile onlarla yaxinlasmagin zeruriliyini vurguladi 3 hemcinin Qafqazda qadinlarin veziyyeti haqqinda meseleni de muzakire etdi Mehemmed Emin Resulzade muselman qadinin azad ve beraber huquqlu olmasini muselman xalqlarinin milli azadliq mubarizesinde en muhum meselelerden biri kimi qiymetlendirdi Mehemmed Emin Resulzade gosterirdi Butun diger xalqlarin qadinlari kisilerle beraber ictimai siyasi herekatda istirak etdiyi ve bununla da oz milletinin ugurlarina komek etdiyi bir vaxtda muselman qadin dustaqliqda qala bilmez ve qalmamalidir Siyasi komissiyanin qetnamesinde muselman qadinlara kisilerle beraber siyasi ve iqtisadi huquqlar verilmesinin zeruri sayildigi beyan edildi 6 Bu qetname Rusiyada ictimai heyatin butun sahelerinde kisilere qadinlarin huquqlarini beraber tutan siyasi sened idi Qurultayin gundeliyine fehle ve torpaq haqqinda meseleler de daxil edilmisdi Lakin qurultay bu meselelere aid qetname qebul etmedi ve onlarin hellini Muessisler Meclisi cagirilana qeder texire saldi Lakin buna baxmayaraq qurultayda bu meselelere dair bezi layiheler ireli suruldu Fehle ve torpaq komissiyasi adindan meruze eden X P Sultanov numayendeleri fehle meselesine dair qetname layihesi ile tanis etdi Hemin layihede fehlelerin heyat ve guzeranini yungullesdiren bir sira sosial islahatlar kecirilmesi teklif olunur onlarin hamisinin yalniz Muessisler Meclisinde qanunvericilik yolu ile hell edilmeli oldugu vurgulanirdi Torpaq meselesine aid asagidaki tekliflerin heyata kecirilmesi zeruri sayilirdi Qafqazda emekci kendlilerin torpaq ehtiyaclarini odemek meqsedile butun dovlet udel ve idare torpaqlari musadire olunsun ve iri xususi torpaq mulkiyyeti edaletli qiymetlerle mecburi sekilde ozgelesdirilsin 6 Meruzede gosterilirdi ki torpaqdan istifade edilmesi meselesinde meydana cixa bilecek butun mubahise ve anlasilmazliqlar kendliler torpaq sahibleri ve qeza icraiyye komitelerinin numayendelerinden ibaret barisdirici komissiya terefinden hell edilmelidir Qurultayin muzakire etdiyi son mesele ehalinin esas kutlesinin savadsiz oldugu Qafqaz xalqlari ucun cox boyuk ehemiyyeti olan kutlevi tehsil haqqinda idi Pedaqoq M E Efendiyevin meruzesi uzre Turk dilinde umumi mecburi ve pulsuz tehsilin zeruriliyi haqqinda qetnamede muellim kadrlar hazirlamaq ucun seminariya ve institutlar acilmasi nezerde tutulurdu 7 Qurultayin sonuncu gunu Qafqazda muselman milli komitelerinin teskili ve iki merkezin biri Simali Qafqaz ucun Vladiqafqazda ve digeri Cenubi Qafqaz ucun Bakida yerlesen iki merkezi buro acilmasi haqqinda qerar qebul edildi Muselmanlarin Umumqafqaz qurultayi Rusiya muselmanlarinin siyasi heyatinda muhum rol oynadi siyasi hadiselerin hemin merhelesinde onlarin menafelerini ifade ederek Rusiya muselmanlari milli herekatinin guclendirilmesi yollarini demokratik respublika prinsiplerine soykenen dovlet qurulusu secimini mueyyenlesdirdi Menbe RedakteMemmedzade M B Milli Azerbaycan herekati Baki 1992 Memmedov X Azerbaycan milli herekati 1875 1917 ci iller Baki 1996 Musayev O Seferova T Simali Azerbaycanda ictimai siyasi veziyyet ve milli demokratik fikir XIX esrin sonu XX esrin evvelleri V 1995Istinadlar Redakte Memmedzade M B Milli Azerbaycan herekati Baki 1992 Kaspij 19 aprelya 1917 g 1 2 ARDA f 970 siy 1 is 18 v 3 Narimanov N Stati i pisma seh 17 ARDA f 970 siy 1 is 18 v 3 Kaspij 19 aprelya 1917 g 1 2 Baku 23 aprelya 1917 g Kaspij 22 aprelya 1917 gMenbe https az wikipedia org w index php title Qafqaz Muselmanlari Qurultayi amp oldid 6101282, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.