Qızılsəbət
Qızılsəbət (lat. Solidago) — gövdəsi düzduran, aşağı hissəsindən çılpaq, yuxarı hissədən budaqlanan, çoxillik ot bitkisi.
| Qızılsəbət | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Solidago | |||||||||||||||
| Solidago virgaurea | |||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||
| Solidago | |||||||||||||||
Bitkinin botaniki adı latın sözündən götürülərək «solidare» - «sağlamlığını möhkəmləndir», «solidum agaere» - «müalicə et, sağalt» mənasını bildiıir. Bitkinin adı isə qızılsəbət və ya qızıl çubuq adlanır.
Növləri
- Solidago albopilosa E.L.Braun
- Solidago altiplanities C.E.S.Taylor & R.John Taylor
- Solidago altissima L.
- Solidago altissima subsp. altissima
- Solidago altissima subsp. gilvocanescens (Rydb.) Semple
- Solidago amplexicaulis Torr. & A.Gray
- Solidago arenicola B.R.Keener & Kral
- Solidago arguta Aiton
- Solidago arguta var. bootii (Hook.)
- Solidago arguta subsp. caroliniana (A.Gray)
- Solidago arguta var. harrisii Cronquist
- Solidago arguta var. neurolepis Steyerm.
- Solidago × asperula Desf.
- Solidago aurea Spreng.
- Solidago auriculata Shuttlew. ex S.F.Blake
- Solidago bartramiana Fernald
- Solidago × beaudryi B.Boivin
- Solidago × bernardii B.Boivin
- Solidago bicolor L.
- Solidago brachyphylla Chapm. ex Torr. & A.Gray
- Solidago buckleyi Torr. & A.Gray
- Solidago caesia L.
- Solidago caesia var. caesia L.
- Solidago calcicola (Fernald) Fernald
- Solidago californica Nutt.
- Solidago canadensis L.
- Solidago canadensis var. lepida (DC.) Cronquist
- Solidago chilensis Meyen
- Solidago chilensis var. megapotamica (DC.) Cabrera
- Solidago compacta Turcz.
- Solidago confinis A.Gray
- Solidago curtisii Torr. & A.Gray
- Solidago curtisii var. flaccidifolia (Small) R.E.Cook & Semple
- Solidago decurrens Lour.
- Solidago delicatula Small
- Solidago drummondii Torr. & A.Gray
- Solidago durangensis G.L.Nesom
- Solidago erecta Pursh
- Solidago ericamerioides G.L.Nesom
- Solidago × erskinei B.Boivin
- Solidago faucibus Wieboldt
- Solidago fistulosa Mill.
- Solidago flexicaulis L.
- Solidago gattingeri Chapm.
- Solidago gigantea Aiton
- Solidago glabra Desf.
- Solidago glomerata Michx.
- Solidago guiradonis A.Gray
- Solidago hintoniorum G.L.Nesom
- Solidago hispida Muhl. ex Willd.
- Solidago houghtonii Torr. & A.Gray
- Solidago inornata Lunell
- Solidago juliae G.L.Nesom
- Solidago juncea Aiton
- Solidago kralii Semple
- Solidago kuhistanica Juz.
- Solidago kurilensis Juz.
- Solidago lancifolia (Torr. & A.Gray) Chapm.
- Solidago latissimifolia Mill.
- Solidago leavenworthii Torr. & A.Gray
- Solidago leiocarpa DC.
- Solidago litoralis Savi
- Solidago ludoviciana (A.Gray) Small
- Solidago × lutescens (Lindl. ex DC.) B.Boivin
- Solidago macrophylla Banks ex Pursh
- Solidago macvaughii G.L.Nesom
- Solidago microglossa DC.
- Solidago minutissima (Makino) Kitam.
- Solidago missouriensis Nutt.
- Solidago mollis Bartl.
- Solidago multiradiata Aiton
- Solidago nana Nutt.
- Solidago nemoralis Aiton
- Solidago nemoralis subsp. decemflora (DC.) brammall ex Semple
- Solidago nemoralis subsp. nemoralis
- Solidago nitida Torr. & A.Gray
- Solidago odora Ait.
- Solidago odora subsp. chapmanii (A.Gray) Semple
- Solidago odora var. odora Aiton
- Solidago ohioensis Riddell
- Solidago orientalis G.L.Nesom
- Solidago ouachitensis C.E.S.Taylor & R.John Taylor
- Solidago ovata Friesner
- Solidago paniculata DC.
- Solidago patagonica Phil.
- Solidago patula Muhl.
- Solidago patula subsp. patula
- Solidago patula subsp. strictula Torr. & A.Gray
- Solidago perornata Lunell
- [[Solidago petiolaris Accepted M TICA]] petiolaris
- Solidago pilosa Mill.
- Solidago pinetorum Small
- Solidago plumosa Small
- Solidago pringlei Fernald
- Solidago ptarmicoides (Torr. & A.Gray) B.Boivin
- Solidago puberula Nutt.
- Solidago puberula subsp. puberula
- Solidago puberula subsp. pulverulenta (Nutt.) Semple
- Solidago pulchra Small
- Solidago radula Nutt.
- Solidago riddellii Frank
- Solidago rigida L.
- Solidago rigida subsp. glabrata (E.L.Braun) S.B.Heard & Semple
- Solidago rigida subsp. humilis (Porter) S.B.Heard & Semple
- Solidago rigida subsp. rigida L.
- Solidago roanensis Porter
- Solidago rugosa Mill.
- Solidago rugosa subsp. aspera (Aiton) Cronquist
- Solidago rugosa var. rugosa Mill.
- Solidago rugosa var. sphagnophila C.Graves
- Solidago rupestris Raf.
- Solidago satanica Lunell
- Solidago sempervirens Michx.
- Solidago sempervirens var. mexicana (L.) Fernald
- Solidago serotina Aiton
- Solidago serotinoides A
- Solidago shortii Torr. & A.Gray
- Solidago simplex Kunth
- Solidago simplex var. chlorolepis
- Solidago simplex var. gillmanii (A.Gray) G.S.Ringius
- Solidago simplex var. monticola (Porter) G.S.Ringius
- Solidago simplex var. nana (A.Gray) G.S.Ringius
- Solidago simplex var. ontarioensis
- Solidago simplex var. racemosa (Greene) G.S.Ringius
- Solidago simplex subsp. randii (Porter) G.S.Ringius
- Solidago simplex var. simplex Kunth
- Solidago spathulata DC.
- Solidago speciosa A.Gray
- Solidago speciosa subsp. pallida (Porter) Semple
- Solidago speciosa var. rigidiuscula Torr. & A.Gray
- Solidago speciosa var. speciosa Nutt.
- Solidago spectabilis (D.C.Eaton) A.Gray
- Solidago sphacelata Raf.
- Solidago spiraeifolia Fisch. ex Herder
- Solidago spithamaea M.A.Curtis
- Solidago squarrosa Nutt.
- Solidago stricta Aiton
- Solidago stricta subsp. gracillima (Torr. & A.Gray) Semple
- Solidago stricta subsp. stricta
- Solidago tarda Mackenzie
- Solidago tortifolia Elliott
- Solidago uliginosa Nutt.
- Solidago × ulmicaesia Friesner
- Solidago ulmifolia Muhl. ex Willd.
- Solidago velutina DC.
- Solidago velutina subsp. californica (Nutt.) Semple
- Solidago velutina subsp. sparsiflora (A.Gray) Semple
- Solidago verna M.A.Curtis ex Torr. & A.Gray
- Solidago villosicarpa LeBlond
- Solidago virga-aurea Auct.
- Solidago virgaurea L.
- Solidago virgaurea subsp. alpestris (Waldst. & Kit.) Gremli
- Solidago virgaurea subsp. armena (Grossh.) Greuter
- Solidago virgaurea subsp. asiatica Kitam. ex Hara
- Solidago virgaurea subsp. caucasica (Kem.-Nath.) Greuter
- Solidago virgaurea subsp. dahurica (Kitag.) Kitag.
- Solidago virgaurea subsp. gigantea (Nakai) Kitam.
- Solidago virgaurea var. insularis (Kitam.) Hara
- Solidago virgaurea subsp. jailarum (Juz.) Tzvelev
- Solidago virgaurea subsp. lapponica (With.) Tzvelev
- Solidago virgaurea subsp. macrorrhiza (Lange) Nyman
- Solidago virgaurea subsp. talyschensis (Tzvelev) Sennikov
- Solidago virgaurea subsp. taurica (Juz.) Tzvelev
- Solidago virgaurea subsp. turfosa (Woronow ex Grossh.) Greuter
- Solidago wrightii A.Gray
- Solidago yokusaiana Makino
Haqqında
Bu cinsə təxminən 130 növə yaxın çoxillik ot bitkisi daxildir. Onların vətəni Şimali Amerika, Avrasiyanın mülayim iqlim zonaları və Cənubi Amerika dağlarıdır. Kanada qızılsəbəti (S. canadensis) — hündürlüyü 180 sm-ə çatan kökümsovlu, çoxillik bitkidir. Sarı rəngdə olan xırda səbət gülləri piramidaşəkilli çiçək qrupunda toplanmışdır.
Bitkinin vətəni Kanada, ABŞ-ın şərqi və Meksikanın şimal-şərq vilayətləridir. Gülçülükdə Kanada qızılsəbəti 1648-ci ildən istifadə olunur. Çiçəklərinin hündürlüyü, forması, ölçüsü, rəngi və müxtəlif çiçəkləmə vaxtına görə fərqlənən hibrid bağ formaları vardır.
Qızılsəbət qələmlə çoxaldılır. Gövdənin aşağı hissəsində yerləşən yarpaqları uzunsov lansetvari, yuxarıdakılar isə enli lansetvaridir. Çiçəkləri boru və dilşəkilli olub, sarı rəngdədir. Səbətciyi uzunsov süpürgəvari çiçəkdir. İyul-avqust aylarında çiçək açır, avqust-sentyabrda meyvəsi yetişir. Adi qızılsəbət Azərbaycanın Quba, Lənkəran rayonlarında yayılmışdır. Bitkiyə orta dağlıq zonalardan başlamış, subalp sahələrə qədər rast gəlmək olar. Qızılsəbətə ən çox meşəliklərdə, kolluqlarda, dağ çəmənliklərində, eləcə də bağ və bostan sahələrində təsadüf etmək olar.
Qızılsəbət dərman bitkisi kimi elmə XVI-XVII əsrlərdən məlum olmuşdur. Hal-hazırda bir sıra Avropa ölkələrində ondan hazırlanan preparatların köməyilə bir çox xəstəliklər müalicə olunur. Dərman məqsədləri üçün bitkinin yuxarı hissəsində yerləşən və yarpaqlarla əhatə olunan budaq və çiçəklərindən istifadə olunur. Dərman üçün bitkini çiçək açan zaman toplamaq məsləhətdir. Bitkini çiçəyi solan zaman topladıqda isə qurudulmuş xammal didilir, dağılmağa başlayır. Toplanmış xammal daimi mehvuran kölgə yerlərdə qurudulmalıdır.
Qızılsəbət otunun tərkibində efır yağı, flavonoidlər, acımtıl maddə və fenol birləşmələri aşkar edilmişdir. Bitkidən hazırlanan cövhər, dəmləmə, məlhəm və preparatlardan bir sıra xəstəliklərdə - soyuqdəymədə, sidikqovucu, ödqovucu, büzüşdürücü vasitə kimi istifadə edilir. Bundan başqa bitkidən hazırlanan preparatlar böyrək, sidik kisəsi və öd yollarında olan daşların əridilib orqanizmdən kənar edilməsində işlədilir.
Qızılsəbət preparatlarından istifadə edən zaman sidiyin qələvilik xüsusiyyətləri artır, bunun nəticəsində urat və oksalat turşuları parçalanıb həll olunaraq böyrəkdən təmizlənir. Bundan əlavə bitkinin dəmləmə və cövhərindən sidik kisəsi, prostat vəzinin xroniki iltihabı, plevrit, pielonefrit və s. xəstəlikləri də müalicə edirlər.
İstinadlar
- Qızılsəbət
Qızılsəbət:The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)