Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Otyeyənlər (lat. Psocoptera) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinə aid heyvan qrupu.
| Otyeyənlər | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Otyeyənlər | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Xarici quruluşu
Uzunluğu 1,5 mm, sapşəkilli bığcıqlı və özünəməxsus baş quruluşu olan xırda, zərif cücülərdir. Otyeyənlərin bədəni yumşaq, uzunsov, silindrik və ya dorsoventral istiqamətdə yastılanmışdır. Başı hipoqnatik və ya proqnatikdir. Ağız orqanları gəmirici tipli, ancaq uzunsov lasiniyalıdır. Bığcıqları nazik, uzun, 13-50 buğumlu, tükcüklüdür. Qanadlılarda gözlər iri, çoxfasetli, bəzi qanadsızlarda isə reduksiya olunmuşdur. Qanadları zarşəkillidir, dinc halda kürəyində damvarı yığılır, bəzi növlərdə gödəlmiş və ya yoxdur. Ayaqları yüyürücü, nazik, pəncələri 2-3 buğumlu, 2 caynaqlıdır. Dişinin qarıncığında kiçik yumurtaqoyan vardır.
Həyat tərzi
Otyeyənlərin çevrilməsi natamamdır. Sürfələr yaşlılara bənzəyir və 6-ya qədər yaş keçirir. Mayalanma - spermatofordur, çox vaxt partenogenetik yolla çoxalır. Yaşayış yerlərində 100-ə qədər yumurta qoyur, üstünü nazik hörümçək toru ilə örtür. Əksər növlər yumurta mərhələsində qışlayır, bizim şəraitdə bəzən sürfələr və imaqo da qışlaya bilir. Yaşlı fərdlərə adətən iyun-oktyabrda təsadüf etmək olur. Tropiklərdə ayrı-ayrı növləri ildə bir neçə nəsil verir.
Otyeyənlər bitkilər arasında, ağac gövdələrində, ağac qabığının yarıqlarında, şibyələrdə, xəzəlin içində, torpaqda, daşların altında, mənzillərdə, anbarlarda, kitabxanalarda, quş və cücü yuvalarında və s. yaşayır. Təbiətdə yaşlı fərdlər yerüstü yaşıl su bitkiləri, şibyələr, göbələklər, kif və çürümüş bitki və heyvan qalıqları ilə qidalanırlar. Ayrı-ayrı növləri mənzillərdə məhsul ehtiyatlarını, herbariləri, cücü kolleksiyalarını, kitabları korlayır və ehtimal ki, fitozları yayırlar. Çox vaxt kütləvi şəkildə təsadüf edilir. Otyeyənlərin qanadsız formaları bitlərə bənzəyir və cəld qaçırlar.
Yayılması
Dünya faunasında 29 fəsiləyə və 250 cinsə mənsub olan 1500-dən artıq növü məlumdur. Onların əksəriyyəti tropik və subtropik ölkələrdə yayılmışdır. MDB faunasında 60-a yaxın növü məlumdur. Azərbaycanda otyeyənlərin faunası zəif öyrənilmiş, cəmi 6 növ aşkar edilmişdir. Qafqazın başqa regionlarında da bu cücülər az tədqiq edilmişdir.
Azərbaycanın hər yerində evlərdə toz biti (Trogium pulzatorium L.) rast gəlinir. Onu yarmanın, quru meyvələrin, arı şanlarının, şəkərin içində görmək olar. Kitabları, cücü kolleksiyalarını və s. korlayır. Sinantrop növlərdən evlərdə, yarpaq altında, ağac gövdələrində, ot tayalarında, quş yuvalarında Trogidae fəsiləsindən kosmopolit Lachesilla pedicularia L., Lepinotus inguilinus Heyd və L.reticulatus End. növləri, kitab biti, kosmopolit Liposcelis divinaterius Mull. yaşayır. Enliyarpaq meşələrdə üzvi qalıq topalarında Euclismia conspurcata Ramb. qeydə alınmışdır. Bütövlükdə Azərbaycan faunasının otyeyənlər kompleksi zəif öyrənilmişdir və əsaslı tədqiqat nəticəsində təkcə region faunası üçün deyil, bütövlükdə elm üçün yeni növlər aşkar edilə bilər.
Təsnifatı
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2005.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Otyeyenler lat Psocoptera heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin heseratlar sinfine aid heyvan qrupu OtyeyenlerElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip AltiayaqlilarSinif HeseratlarRanqsiz Yarimsinif QanadlilarBudaq Infrasinif YeniqanadlilarRanqsiz Ranqsiz ParaneopteralarRanqsiz OtyeyenlerBeynelxalq elmi adiPsocoptera Shipley 1904Sekil axtarisiITIS 103320NCBI 30259Xarici qurulusuUzunlugu 1 5 mm sapsekilli bigciqli ve ozunemexsus bas qurulusu olan xirda zerif cuculerdir Otyeyenlerin bedeni yumsaq uzunsov silindrik ve ya dorsoventral istiqametde yastilanmisdir Basi hipoqnatik ve ya proqnatikdir Agiz orqanlari gemirici tipli ancaq uzunsov lasiniyalidir Bigciqlari nazik uzun 13 50 bugumlu tukcukludur Qanadlilarda gozler iri coxfasetli bezi qanadsizlarda ise reduksiya olunmusdur Qanadlari zarsekillidir dinc halda kureyinde damvari yigilir bezi novlerde godelmis ve ya yoxdur Ayaqlari yuyurucu nazik penceleri 2 3 bugumlu 2 caynaqlidir Disinin qarinciginda kicik yumurtaqoyan vardir Heyat terziOtyeyenlerin cevrilmesi natamamdir Surfeler yaslilara benzeyir ve 6 ya qeder yas kecirir Mayalanma spermatofordur cox vaxt partenogenetik yolla coxalir Yasayis yerlerinde 100 e qeder yumurta qoyur ustunu nazik horumcek toru ile ortur Ekser novler yumurta merhelesinde qislayir bizim seraitde bezen surfeler ve imaqo da qislaya bilir Yasli ferdlere adeten iyun oktyabrda tesaduf etmek olur Tropiklerde ayri ayri novleri ilde bir nece nesil verir Otyeyenler bitkiler arasinda agac govdelerinde agac qabiginin yariqlarinda sibyelerde xezelin icinde torpaqda daslarin altinda menzillerde anbarlarda kitabxanalarda qus ve cucu yuvalarinda ve s yasayir Tebietde yasli ferdler yerustu yasil su bitkileri sibyeler gobelekler kif ve curumus bitki ve heyvan qaliqlari ile qidalanirlar Ayri ayri novleri menzillerde mehsul ehtiyatlarini herbarileri cucu kolleksiyalarini kitablari korlayir ve ehtimal ki fitozlari yayirlar Cox vaxt kutlevi sekilde tesaduf edilir Otyeyenlerin qanadsiz formalari bitlere benzeyir ve celd qacirlar YayilmasiDunya faunasinda 29 fesileye ve 250 cinse mensub olan 1500 den artiq novu melumdur Onlarin ekseriyyeti tropik ve subtropik olkelerde yayilmisdir MDB faunasinda 60 a yaxin novu melumdur Azerbaycanda otyeyenlerin faunasi zeif oyrenilmis cemi 6 nov askar edilmisdir Qafqazin basqa regionlarinda da bu cuculer az tedqiq edilmisdir Azerbaycanin her yerinde evlerde toz biti Trogium pulzatorium L rast gelinir Onu yarmanin quru meyvelerin ari sanlarinin sekerin icinde gormek olar Kitablari cucu kolleksiyalarini ve s korlayir Sinantrop novlerden evlerde yarpaq altinda agac govdelerinde ot tayalarinda qus yuvalarinda Trogidae fesilesinden kosmopolit Lachesilla pedicularia L Lepinotus inguilinus Heyd ve L reticulatus End novleri kitab biti kosmopolit Liposcelis divinaterius Mull yasayir Enliyarpaq meselerde uzvi qaliq topalarinda Euclismia conspurcata Ramb qeyde alinmisdir Butovlukde Azerbaycan faunasinin otyeyenler kompleksi zeif oyrenilmisdir ve esasli tedqiqat neticesinde tekce region faunasi ucun deyil butovlukde elm ucun yeni novler askar edile biler TesnifatiIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2005 Hemcinin bax