Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Polipropilen
Polipropilen (PP) — propilenin (propenin) termoplastik polimeridir. Polipropilen poliolefinlər qrupuna aid edilir və qismən kristallik, həmçinin qeyri-polyardır. O, yüksək kimyəvi davamlılığa malik ağ rəngli mexaniki möhkəm materialdır.
Alınması
Phillips Petroleum şirkətinin kimyaçıları J. Paul Hogan və Robert Banks ilk dəfə 1951-ci ildə propilenin polimerləşməsini nümayiş etdirdilər. İzotaktik polipropilenədək stereoseçici polimerləşmə isə 1954-cü ildə üzvi kimya sahəsində ixtisaslaşmış alimlər Karl Siqler (Almaniya) və Culio Natta (İtaliya) tərəfindən kəşf olunmuşdur. Polipropilen metal-kompleks katalizatorlarının, məsələn Siqler-Natta katalizatorlarının (məsələn, TiCl4 və AlR3 qarışığı) iştirakı ilə propilenin polimerləşməsindən alınır:
nCH2=CH(CH3) → [-CH2-CH(CH3)-]n
Polipropilenin sintezi üçün tələb olunan şərait aşağı təzyiqli polietilenin istehsalı şəraitinə yaxındır. Bu zaman konkret katalizatorun növündən asılı olaraq müxtəlif növ polimerlər və ya onların qarışıqları alına bilər.
Polipropilen ağ rəngli toz və ya səpilmə sıxlığı 0.4–0.5 q/sm³ olan qranullar şəklində istehsal olunur. Polipropilen stabilləşdirilmiş, rənglənmiş və rəngsiz formada istehsal edilir.
Molekul quruluşu
Metil qrupunun molekul zəncirinə nəzərən fəzada yerləşməsinin xarakterinə görə poliprolpilenin aşağıdakı növləri fərləndirilir: izotaktik, sindiotaktik, ataktik və stereoblok.
| Metil qrupları | Təsviri |
| Ataktik polipropilen | metil qrupları zəncirin hər iki tərəfində tamamilə nizamsız yerləşmişdir, belə polimerlər yağabənzərdən mumabənzərədək konsistensiyaya malik olur. |
| Sindiotaktik polipropilen | polimer zəncirlərində metil qrupları mərkəzi zəncirin solunda və sağında növbəli — dəqiq şəkildə ardıcıl yerləşir; sindiotaktik polipropilen şəffafdır və izotaktik polipropilenə nəzərən daha özlüdür |
| Stereoblok polipropilen | makromolekulları növbələnən izotaktik və ataktik quruluşlu bloklardan ibarətdir |
| İzotaktik polipropilen | makromolekullarında bütün metil qrupları zəncirin bir tərəfində yerləşir, bu tip polimerlər ataktik polipropilenlərlə müqayisədə 50% daha sərt və 25% daha bərkdir. |
İzotaktik və sindiotaktik molekulyar quruluşlar fəzavi müntəzəmliyin müxtəlif dərəcəsi ilə səciyyələndirilə bilər.
Polipropilenin stereoizomerləri öz mexaniki, fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri baxımından bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənirlər. Ataktik polipropilen yüksək axıcılığa, təxminən 80 °C ərimə temperaturuna və 850 kq/m³ sıxlığa malik, dietil efirində yaxşı həll olunan kauçukaoxşar materialdır. İzotaktik polipropilen, ataktik polipropilendən xeyli fərqlənir və bir sıra üstün xüsusiyyətlərə malikdir: yüksək elastiklik modulu, 910 kq/m³ sıxlıq, 165–170 °C ərimə temperaturu və kimyəvi reagentlərə qarşı daha yüksək davamlılıq.
Fiziki-mexaniki xassələri
Polietilendən fərqli olaraq polipropilenin sıxlığı daha azdır (0.91 q/sm3), daha bərkdir (sürtülməyə qarşı davamlıdır), daha termiki davamlıdır (140 °C temperaturda yumşalmağa başlayır, ərimə temperaturu 175 °C-dir), demək olar ki, korroziya səbəbindən çatlamaya məruz qalmır. İşığa və oksigenə qarşı yüksək həssaslığıa malikdir (stabiliziatorların daxil edilməsi zamanı həssaslıq bir qədər aşağı düşür).
Polipropilenin dartılma zamanı xassələri yükün tətbiq olunma sürətindən və temperaturdan asılı olur. Polipropilenin dartılma sürəti nə qədər aşağı olarsa, mexaniki xassələrin göstəricilərinin qiyməti bir o qədər yüksək olur. Dartılmanın yükəsk sürətilərində polipropilenin dartılmada möhkəmlik həddi onun axıcılıq həddindən aşağı olur.
Polipropilenin əsas fiziki-mexaniki xassələri cədvəldə təqdim olunmuşdur:
| Sıxlıq, q/sm³ | 0.90-0.91 |
| Dartılmada möhkəmlik həddi, kqq/sm | 250-400 |
| Nisbi uzanma, % | 200-800 |
| Əyilmədə elastiklik modulu, kqq/sm | 6700-11900 |
| Dartılmada axıcılıq həddi, kqq/sm | 250-350 |
| Axıcııq həddindı nisbi uzanma, % | 10-20 |
| Brinelə görə bərklik, kqq/mm² | 6.0-6.5 |
Kimyəvi xassələri
Polipropilen kimyəvi davamlı materialdır. Ona yalnız güclü oksidləşdiricilər — xlorsulfon turşusu, tüstülənən azot turşusu, halogenlər, oleum — nəzərəçarpacaq dərəcədə təsir edir. Qatılaşdırılmış 58%-li sulfat turşusu və 30%-li hidrogen peroksid otaq temperaturunda cüzi təsir edir. Bu reagentlər ilə uzunmüddətli təmas 60°C və daha yüksək temperaturda polipropilenin parçalanmasına səbəb olur.
Polipropilen otaq temperaturunda üzvi həlledicilərdə cüzi şəkildə şişir. 100 °C-dən yuxarı temperaturda o, benzol, toloul kimi aromatik karbohidrogenlərdə həll olur.
Polipropilen üçlü karbon atomunun olması sayəsində oksigenin təsirinə, xüsusilə ultrabənövşəyi şüaların və yüksək temperaturun təsirinə qarşı daha həssasdır. Bu da polipropilenin polietilenlə müqayisədə qocalmağa (köhnəlməyə) daha çox meylli olmasını izah edir. Polipropilenin qocalma prosesi daha yüksək sürətlə gedir və onun mexaniki xüsusiyyətlərinin kəskin şəkildə pisləşməsi ilə müşayiət olunur. Bu səbəbdən polipropilen yalnız stabilləşdirilmiş şəkildə istifadə olunur. Stabilizatorlar polipropileni həm emal prosesi zamanı, həm də istismar dövründə parçalanmadan qoruyur.
Polipropilen suya davamlı materialdır. Hətta 6 ay ərzində uzunmüddətli su ilə təmas zamanı (otaq temperaturunda) polipropilenin suudması 0.5%-dən az, 60 °C temperaturda isə 2%-dən az olur.
İstilikfiziki xassələri
Polipropilen polietilendən daha yüksək ərimə temperaturuna və müvafiq olaraq daha yüksək parçalanma temperaturuna malikdir. Təmiz izotaktik polipropilen 176 °C temperaturda əriyir. Polipropilenin maksimal istismar temperaturu 120-140 °C-dir. Polipropilendən hazırlanmış bütün məmulatlar qaynadılmaya qarşı davamlıdır və onların forması və ya mexaniki xassələri dəyişmədən buxarla sterilizasiya oluna bilər. Polipropilen istiliyə davamlılıq baxımından polietileni üstələsə də, şaxtaya davamlılıq baxımından ondan geri qalır. Onun kövrəklik (şaxtaya davamlılıq) temperaturu −5°C-dən −15°C-dək dəyişir. İzotaktik polipropilen makromolekuluna etilen manqalarının daxil edilməsi yolu ilə (məsələn, propilenin etilen ilə birgəpolimerləşməsi zamanı) şaxtaya davamlılığı artırmaq olar. Polipropilenin əsas istilikfiziki xassələrinin göstəriciləri cəsvəldə verilmişdir:
| Ərimə temperaturu, °C | 160-170 |
| İstiliyədavamlılıq, °C | 160 |
| Xüsusi istilik tutumu (20°C-dən 70°C-dək), kal/(q·°C) | 0.46 |
| Termiki xətti genişlənmə əmsalı (20°C-dən 100°C-dək), 1/°C | 1.1⋅10−4 |
| Kövrəklik temperaturu, °C | −5-dən −15-dək |
Elektrik xassələri
Polipropilenin elektrik xassələrinin göstəriciləri cədvəldə təqdim olunmuşdur:
| Xüsusi həcmi elektrik müqaviməti, Om·sm | 1016-1017 |
| 106 Hs-də dielektrik nüfuzluğu | 2.2 |
| 106 Hs-də dielektrik itkilərinin tangens bucağı | 2⋅10−4-5⋅10−5 |
| Elektrik möhkəmliyi (nümunənin qalınlığı 1 mm), kV/mm | 30-40 |
Emalı
Polipropilenin təkrar emal potensialı yüksəkdir. Əsas emal üsulları ekstruziya, vakuum- və pnevmoformlanma, ekstruziya-üfürmə, inyeksiya-üfürmə, inyeksiya, kompressiya formalanma və təzyiq altında tökmə üsullarıdır.
Ədəbiyyat
1.Gahleitner, Markus; Paulik, Christian (2014). "Polypropylene". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. pp. 1–44. doi:10.1002/14356007.o21_o04.pub2. .
2.Stinson, Stephen (1987). "Discoverers of Polypropylene Share Prize". Chemical & Engineering News. 65 (10): 30. doi:10.1021/cen-v065n010.p030
3.Morris, Peter J. T. (2005). Polymer Pioneers: A Popular History of the Science and Technology of Large Molecules. Chemical Heritage Foundation. p. 76. .
İstinadlar
- Ullmann's encyclopedia of industrial chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. 2010. ISBN .
- https://pubs.acs.org/doi/10.1021/cen-v065n010.p030 (#bare_url_missing_title).
- https://books.google.az/books?id=GjtJfmxvSWgC&pg=PA76&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false (#bare_url_missing_title).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Polipropilen Polipropilen PP propilenin propenin termoplastik polimeridir Polipropilen poliolefinler qrupuna aid edilir ve qismen kristallik hemcinin qeyri polyardir O yuksek kimyevi davamliliga malik ag rengli mexaniki mohkem materialdir Alinmasi Phillips Petroleum sirketinin kimyacilari J Paul Hogan ve Robert Banks ilk defe 1951 ci ilde propilenin polimerlesmesini numayis etdirdiler Izotaktik polipropilenedek stereosecici polimerlesme ise 1954 cu ilde uzvi kimya sahesinde ixtisaslasmis alimler Karl Siqler Almaniya ve Culio Natta Italiya terefinden kesf olunmusdur Polipropilen metal kompleks katalizatorlarinin meselen Siqler Natta katalizatorlarinin meselen TiCl4 ve AlR3 qarisigi istiraki ile propilenin polimerlesmesinden alinir nCH2 CH CH3 CH2 CH CH3 n Polipropilenin sintezi ucun teleb olunan serait asagi tezyiqli polietilenin istehsali seraitine yaxindir Bu zaman konkret katalizatorun novunden asili olaraq muxtelif nov polimerler ve ya onlarin qarisiqlari alina biler Polipropilen ag rengli toz ve ya sepilme sixligi 0 4 0 5 q sm olan qranullar seklinde istehsal olunur Polipropilen stabillesdirilmis renglenmis ve rengsiz formada istehsal edilir Molekul qurulusu Metil qrupunun molekul zencirine nezeren fezada yerlesmesinin xarakterine gore poliprolpilenin asagidaki novleri ferlendirilir izotaktik sindiotaktik ataktik ve stereoblok Polipropilenin metil qruplari Metil qruplari TesviriAtaktik polipropilen metil qruplari zencirin her iki terefinde tamamile nizamsiz yerlesmisdir bele polimerler yagabenzerden mumabenzeredek konsistensiyaya malik olur Sindiotaktik polipropilen polimer zencirlerinde metil qruplari merkezi zencirin solunda ve saginda novbeli deqiq sekilde ardicil yerlesir sindiotaktik polipropilen seffafdir ve izotaktik polipropilene nezeren daha ozludurStereoblok polipropilen makromolekullari novbelenen izotaktik ve ataktik quruluslu bloklardan ibaretdirIzotaktik polipropilen makromolekullarinda butun metil qruplari zencirin bir terefinde yerlesir bu tip polimerler ataktik polipropilenlerle muqayisede 50 daha sert ve 25 daha berkdir Izotaktik ve sindiotaktik molekulyar quruluslar fezavi muntezemliyin muxtelif derecesi ile seciyyelendirile biler Polipropilenin stereoizomerleri oz mexaniki fiziki ve kimyevi xususiyyetleri baximindan bir birinden ehemiyyetli derecede ferqlenirler Ataktik polipropilen yuksek axiciliga texminen 80 C erime temperaturuna ve 850 kq m sixliga malik dietil efirinde yaxsi hell olunan kaucukaoxsar materialdir Izotaktik polipropilen ataktik polipropilenden xeyli ferqlenir ve bir sira ustun xususiyyetlere malikdir yuksek elastiklik modulu 910 kq m sixliq 165 170 C erime temperaturu ve kimyevi reagentlere qarsi daha yuksek davamliliq Fiziki mexaniki xasseleri Polietilenden ferqli olaraq polipropilenin sixligi daha azdir 0 91 q sm3 daha berkdir surtulmeye qarsi davamlidir daha termiki davamlidir 140 C temperaturda yumsalmaga baslayir erime temperaturu 175 C dir demek olar ki korroziya sebebinden catlamaya meruz qalmir Isiga ve oksigene qarsi yuksek hessasligia malikdir stabiliziatorlarin daxil edilmesi zamani hessasliq bir qeder asagi dusur Polipropilenin dartilma zamani xasseleri yukun tetbiq olunma suretinden ve temperaturdan asili olur Polipropilenin dartilma sureti ne qeder asagi olarsa mexaniki xasselerin gostericilerinin qiymeti bir o qeder yuksek olur Dartilmanin yukesk suretilerinde polipropilenin dartilmada mohkemlik heddi onun axiciliq heddinden asagi olur Polipropilenin esas fiziki mexaniki xasseleri cedvelde teqdim olunmusdur Polipropilenin esas fiziki mexaniki xasseleri Sixliq q sm 0 90 0 91Dartilmada mohkemlik heddi kqq sm 250 400Nisbi uzanma 200 800Eyilmede elastiklik modulu kqq sm 6700 11900Dartilmada axiciliq heddi kqq sm 250 350Axiciiq heddindi nisbi uzanma 10 20Brinele gore berklik kqq mm 6 0 6 5 Kimyevi xasseleri Polipropilen kimyevi davamli materialdir Ona yalniz guclu oksidlesdiriciler xlorsulfon tursusu tustulenen azot tursusu halogenler oleum nezerecarpacaq derecede tesir edir Qatilasdirilmis 58 li sulfat tursusu ve 30 li hidrogen peroksid otaq temperaturunda cuzi tesir edir Bu reagentler ile uzunmuddetli temas 60 C ve daha yuksek temperaturda polipropilenin parcalanmasina sebeb olur Polipropilen otaq temperaturunda uzvi helledicilerde cuzi sekilde sisir 100 C den yuxari temperaturda o benzol toloul kimi aromatik karbohidrogenlerde hell olur Polipropilen uclu karbon atomunun olmasi sayesinde oksigenin tesirine xususile ultrabenovseyi sualarin ve yuksek temperaturun tesirine qarsi daha hessasdir Bu da polipropilenin polietilenle muqayisede qocalmaga kohnelmeye daha cox meylli olmasini izah edir Polipropilenin qocalma prosesi daha yuksek suretle gedir ve onun mexaniki xususiyyetlerinin keskin sekilde pislesmesi ile musayiet olunur Bu sebebden polipropilen yalniz stabillesdirilmis sekilde istifade olunur Stabilizatorlar polipropileni hem emal prosesi zamani hem de istismar dovrunde parcalanmadan qoruyur Polipropilen suya davamli materialdir Hetta 6 ay erzinde uzunmuddetli su ile temas zamani otaq temperaturunda polipropilenin suudmasi 0 5 den az 60 C temperaturda ise 2 den az olur Istilikfiziki xasseleri Polipropilen polietilenden daha yuksek erime temperaturuna ve muvafiq olaraq daha yuksek parcalanma temperaturuna malikdir Temiz izotaktik polipropilen 176 C temperaturda eriyir Polipropilenin maksimal istismar temperaturu 120 140 C dir Polipropilenden hazirlanmis butun memulatlar qaynadilmaya qarsi davamlidir ve onlarin formasi ve ya mexaniki xasseleri deyismeden buxarla sterilizasiya oluna biler Polipropilen istiliye davamliliq baximindan polietileni ustelese de saxtaya davamliliq baximindan ondan geri qalir Onun kovreklik saxtaya davamliliq temperaturu 5 C den 15 C dek deyisir Izotaktik polipropilen makromolekuluna etilen manqalarinin daxil edilmesi yolu ile meselen propilenin etilen ile birgepolimerlesmesi zamani saxtaya davamliligi artirmaq olar Polipropilenin esas istilikfiziki xasselerinin gostericileri cesvelde verilmisdir Polipropilenin esas istilikfiziki xasseleri Erime temperaturu C 160 170Istiliyedavamliliq C 160Xususi istilik tutumu 20 C den 70 C dek kal q C 0 46Termiki xetti genislenme emsali 20 C den 100 C dek 1 C 1 1 10 4Kovreklik temperaturu C 5 den 15 dek Elektrik xasseleri Polipropilenin elektrik xasselerinin gostericileri cedvelde teqdim olunmusdur Polipropilenin elektrik xasseleri Xususi hecmi elektrik muqavimeti Om sm 1016 1017106 Hs de dielektrik nufuzlugu 2 2106 Hs de dielektrik itkilerinin tangens bucagi 2 10 4 5 10 5Elektrik mohkemliyi numunenin qalinligi 1 mm kV mm 30 40 Emali Polipropilenin tekrar emal potensiali yuksekdir Esas emal usullari ekstruziya vakuum ve pnevmoformlanma ekstruziya ufurme inyeksiya ufurme inyeksiya kompressiya formalanma ve tezyiq altinda tokme usullaridir Edebiyyat 1 Gahleitner Markus Paulik Christian 2014 Polypropylene Ullmann s Encyclopedia of Industrial Chemistry Weinheim Wiley VCH pp 1 44 doi 10 1002 14356007 o21 o04 pub2 ISBN 9783527306732 2 Stinson Stephen 1987 Discoverers of Polypropylene Share Prize Chemical amp Engineering News 65 10 30 doi 10 1021 cen v065n010 p030 3 Morris Peter J T 2005 Polymer Pioneers A Popular History of the Science and Technology of Large Molecules Chemical Heritage Foundation p 76 ISBN 978 0 941901 03 1 IstinadlarUllmann s encyclopedia of industrial chemistry Weinheim Wiley VCH 2010 ISBN 978 3 527 30673 2 https pubs acs org doi 10 1021 cen v065n010 p030 bare url missing title https books google az books id GjtJfmxvSWgC amp pg PA76 amp redir esc y v onepage amp q amp f false bare url missing title