Pallas dırmanantəlxəsi (lat.Zamenis sauromates) — Suilanıkimilər fəsilsinə aid növ.
Təsviri
Bədəninin üst tərəfində 4 tutqun xallar sırası olur. Bel tərəf boyunca iri qəhvəyi-qonur qara romb və ya oval şəkilli xallar olur. Bu xallar qovuşaraq dalğavari zolaq əmələ gətirir. Bədənin yanlarında cavan fərdlərdə aydın nəzərə çarpır. Yetkin fərdlərdə isə ümumi əlvan fonda itir. Bədənin yanlarında yerləşən xüsusi pulcuqlar qırmızımtıl və ya narıncı rəngdə olur. Başın yanlarında tutqun zolaq yaşlı fərdlərdə gözün arxa kənarından ağızın küncünə qədər, cavan fərdlərdə isə sifətin yanlarından burun dəliklərindən başlayaraq gözün ön kənarına qədər aydın nəzərə çarpır. Üstdodaq qalxancıqları yaşlı fərdlərdə açıq- sarı olur. Gözün qüzehli qişası qaradır. Bədənin alt tərəfi samanı-sarı, bəzən isə xırda dağınıq xallar və ya xalsız olur. Bədənin uzunluğu L. 1600; L/L.cd. 3.5-4.9 bədənin orta hissəsində onu əhatə edən bir cərgədəki pulcuqların sayı Sq-25, az hallarda isə 23 və ya 27 olur. Qarın tərəfdə yerləşən qalxancıqların miqdarı Ventr 187 - 224 (erkək fərdlərdə) 205 - 234 (dişi fərdlərdə); quyruğun alt rərəfində yerləşən qalxancıqların miqdarı 56 - 90 cüt; anal qalxancığı 1/1; gicgah qalxancıqlarının miqdarı 2-3+4-3.
Yayılması
Arealı Siciliya adası və Apenin yarımadasından başlayaraq Yuqoslaviya, Albaniya, Yunanıstan, Bolqarıstan və Şərqi Rumıniyadan keçərək Qazaxıstan, Kiçik Asiya, Şimali İraq və Şimali-Qərbi İranda, Livan və İsrailin sərhəddinə yaxın yerləşən Qərman dağ massivinədək olan əraziləri əhatə edir. Bu növə Moldaviyada, Cənubi Ukraynada, Rusiyanın Avropa hissəsinin cənubunda, Şimali Qafqazda, Şərqi Gürcüstanda, Azərbaycanda, Ermənistanda, Dağıstanda, Astarxan vilayətinin cənubunda və Qərbi Qazaxıstanda Aral dənizinin şimali-qərbinə qədər olan ərazidə yayılmışdır. Azərbaycanda isə Xanlar, Lənkəran rayonlarında, Qarabağda, Şirvan çöllərində, Kürün orta və aşağı axarları boyunca olan ərazilərdə yayılmışdır. Bu ilana İsmayıllı rayonunun İvanovka, Talış və Aşıqbayramlı kəndlərinin ətrafındakı meşə sahəsində rast gəlmişik. Növün Şamaxı şəhərinin şərq hissəsində, Gəncə şəhəri ətrafında, Yevlax rayonunun Havalı kəndi yaxınlığında rast gəlindiyi ədəbiyyat məlumatlarında qeyd olunmuşdur.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Pallas dırmanatəlxəsi çöl və meşə çölün daşlı və qumlu, seyrək kollu və qayalı yamaclarında, habelə meşə ətəyində, qırılmış tuqay meşələrinin sahələrində məskunlaşır. Bu ilana kəndlərin, qəsəbələrin ətrafında üzüm bağlarında, meşə və kolluqlarda yaşayır. Cənubi Qafqazda dəniz səviyyəsindən 2500 m hündürlüyə qədər yayıla bilir. Sığınacaq kimi tarla sıçanlarının, qum siçanlarının qazdığı yuvalardan, daşların arasındakı boşluqlardan və ağacların koğuşlarından istifadə edir. Xam çöllərdə, meşə və kolluq sahələrdə 4–5 km-də 2-3 fərdinə rast gəlmək olur. Qış yuxusundan aprel ayının üçüncü on günlüyündə oyanır. Bir dəfədə 6-dan 16-ya qədər yumurta qoyur. Pallas dırmanantəlxəsi siçanabənzər gəmiricilərdə, quşlar və onların yumurtaları ilə qidalanır. Yumurtalarını iyun ayıın əvvəllərində qoyur. Bala fərdlərin uzunluğu 190–240 mm olur. Qış yuxusuna sentyabrın sonunda və ya oktyabrın əvvəllərində gedir.
Sayı
Xam torpaq olan ərazidə əlverişli biotopda 3–5 km məsafədə 3 fərdinə rast gəlinir. İsmayıllı rayon ərazisində İvanovka, Talış, Aşıqbayramlı kəndləri ətrafında 4–5 km məsafədə 1-2 fərdinə rast gəldik.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Sayının azalmasının əsas səbəblərindən biri onlar üçün əlverişlinin sahələrinin insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində kəskin şəkildə dəyişdirilməsidir.
Mənbə
1. Azərbaycanın heyvanlar aləmi, III cild, Onurğalılar. Bakı: Elm, 2004, səh. 225;
[https://web.archive.org/web/20150508063445/http://zoologiya.az/sueruennlr.html Arxivləşdirilib 2015-05-08 at the Wayback Machine AMEA. Zoologiya İnstitutu. Sürünənlər.
September 20, 2021
pallas, dırmanantəlxəsi, elmi, təsnifataləmi, heyvanlartip, xordalılaryarımtip, onurğalılarsinif, sürünənlərdəstə, pulcuqlularyarımdəstə, ilanlarfəsilə, suilanıkimilərcins, zamenisnöv, elmi, adızamenis, sauromates, pallas, 1813, elaphe, sauromatesvikinnövlərdə. Pallas dirmanantelxesiElmi tesnifatAlemi HeyvanlarTip XordalilarYarimtip OnurgalilarSinif SurunenlerDeste PulcuqlularYarimdeste IlanlarFesile SuilanikimilerCins ZamenisNov Pallas dirmanantelxesiElmi adiZamenis sauromates Pallas 1813 Elaphe sauromatesVikinnovlerdetesnifatVikianbardaaxtarUTMS 1 NCBI 1 Pallas dirmanantelxesi 1 lat Zamenis sauromates Suilanikimiler fesilsine aid nov Mundericat 1 Tesviri 2 Yayilmasi 3 Yasayis yeri ve heyat terzi 4 Sayi 5 Mehdudlasdirici amiller 6 Menbe 7 IstinadlarTesviri RedakteBedeninin ust terefinde 4 tutqun xallar sirasi olur Bel teref boyunca iri qehveyi qonur qara romb ve ya oval sekilli xallar olur Bu xallar qovusaraq dalgavari zolaq emele getirir Bedenin yanlarinda cavan ferdlerde aydin nezere carpir Yetkin ferdlerde ise umumi elvan fonda itir Bedenin yanlarinda yerlesen xususi pulcuqlar qirmizimtil ve ya narinci rengde olur Basin yanlarinda tutqun zolaq yasli ferdlerde gozun arxa kenarindan agizin kuncune qeder cavan ferdlerde ise sifetin yanlarindan burun deliklerinden baslayaraq gozun on kenarina qeder aydin nezere carpir Ustdodaq qalxanciqlari yasli ferdlerde aciq sari olur Gozun quzehli qisasi qaradir Bedenin alt terefi samani sari bezen ise xirda daginiq xallar ve ya xalsiz olur Bedenin uzunlugu L 1600 L L cd 3 5 4 9 bedenin orta hissesinde onu ehate eden bir cergedeki pulcuqlarin sayi Sq 25 az hallarda ise 23 ve ya 27 olur Qarin terefde yerlesen qalxanciqlarin miqdari Ventr 187 224 erkek ferdlerde 205 234 disi ferdlerde quyrugun alt rerefinde yerlesen qalxanciqlarin miqdari 56 90 cut anal qalxancigi 1 1 gicgah qalxanciqlarinin miqdari 2 3 4 3 Yayilmasi RedakteAreali Siciliya adasi ve Apenin yarimadasindan baslayaraq Yuqoslaviya Albaniya Yunanistan Bolqaristan ve Serqi Ruminiyadan kecerek Qazaxistan Kicik Asiya Simali Iraq ve Simali Qerbi Iranda Livan ve Israilin serheddine yaxin yerlesen Qerman dag massivinedek olan erazileri ehate edir Bu nove Moldaviyada Cenubi Ukraynada Rusiyanin Avropa hissesinin cenubunda Simali Qafqazda Serqi Gurcustanda Azerbaycanda Ermenistanda Dagistanda Astarxan vilayetinin cenubunda ve Qerbi Qazaxistanda Aral denizinin simali qerbine qeder olan erazide yayilmisdir Azerbaycanda ise Xanlar Lenkeran rayonlarinda Qarabagda Sirvan collerinde Kurun orta ve asagi axarlari boyunca olan erazilerde yayilmisdir Bu ilana Ismayilli rayonunun Ivanovka Talis ve Asiqbayramli kendlerinin etrafindaki mese sahesinde rast gelmisik Novun Samaxi seherinin serq hissesinde Gence seheri etrafinda Yevlax rayonunun Havali kendi yaxinliginda rast gelindiyi edebiyyat melumatlarinda qeyd olunmusdur Yasayis yeri ve heyat terzi RedaktePallas dirmanatelxesi col ve mese colun dasli ve qumlu seyrek kollu ve qayali yamaclarinda habele mese eteyinde qirilmis tuqay meselerinin sahelerinde meskunlasir Bu ilana kendlerin qesebelerin etrafinda uzum baglarinda mese ve kolluqlarda yasayir Cenubi Qafqazda deniz seviyyesinden 2500 m hundurluye qeder yayila bilir Siginacaq kimi tarla sicanlarinin qum sicanlarinin qazdigi yuvalardan daslarin arasindaki bosluqlardan ve agaclarin koguslarindan istifade edir Xam collerde mese ve kolluq sahelerde 4 5 km de 2 3 ferdine rast gelmek olur Qis yuxusundan aprel ayinin ucuncu on gunluyunde oyanir Bir defede 6 dan 16 ya qeder yumurta qoyur Pallas dirmanantelxesi sicanabenzer gemiricilerde quslar ve onlarin yumurtalari ile qidalanir Yumurtalarini iyun ayiin evvellerinde qoyur Bala ferdlerin uzunlugu 190 240 mm olur Qis yuxusuna sentyabrin sonunda ve ya oktyabrin evvellerinde gedir Sayi RedakteXam torpaq olan erazide elverisli biotopda 3 5 km mesafede 3 ferdine rast gelinir Ismayilli rayon erazisinde Ivanovka Talis Asiqbayramli kendleri etrafinda 4 5 km mesafede 1 2 ferdine rast geldik Mehdudlasdirici amiller RedakteSayinin azalmasinin esas sebeblerinden biri onlar ucun elverislinin sahelerinin insanin teserrufat fealiyyeti neticesinde keskin sekilde deyisdirilmesidir Menbe Redakte1 Azerbaycanin heyvanlar alemi III cild Onurgalilar Baki Elm 2004 seh 225 2 Alekperov A M Zemnovodnye i presmykayushiesya Azerbajdzhana Baku Elm 1978 str 128 131 3 Bannikov A G Darevskij I S Ishenko V G Rustamov E K Sherbak N N Opredelitel zemnovodnyh i presmykayushihsya fauny SSSR M Pros 1977 str 285 287 4 Tuniev B S Orlov N A Ananeva N B Agasyan A A Zmei Kavkaza taksonomicheskoe raznoobrazie ohrana Sankt Peterburg Moskva 2009 str 217 Istinadlar Redakte https web archive org web 20150508063445 http zoologiya az sueruennlr html Arxivlesdirilib 2015 05 08 at the Wayback Machine AMEA Zoologiya Institutu Surunenler Menbe https az wikipedia org w index php title Pallas dirmanantelxesi amp oldid 6092545, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
