Orxan və ya Orxon-Yenisey abidələri — Orxon-Yenisey abidələrini isveç zabiti Filip Stralenberqin tapıntılardan sonra bu yazılarla tədqiqatçılar daha çox maraqlanmağa başladılar.Türk xalqlarına məxsus üzərində qədim türk yazıları olan abidədir. Bu abidənin adı ilk dəfə XII əsr tarixçisi Ələddin Ata Məlikin "Cüveyni-tarixi-cahangüşə" əsərində çəkilir. Orxon çayı sahilində tapıldığına görə bu cür adlandırılıb və qədim türk tayfaları tərəfindən düzəldilmişdir. Orxon abidələri qədim türk dilini öyrənmək baxımından olduqca vacibdir. Orxon abidələrinə Ongin, Gül-Tigin, Bilgə xaqan, Tonyukuk, Kuli-Çor, Moyun-Çor, İşe-Ashet, Hoytu-Təmir və Suci abidələri daxildir.Abidəni tərcümə edən danimarkalı alim Vilhelm Tomsendir
Abidənin aşkar olunması
Orxon-Yenisey abidələrinin mövcudluğu uzun müddət Avropa ölkələrində və Rusiyada məlum olmamışdı. Onları ilk dəfə XVIII əsrin əvvəllərində Rusiya ilə İsveç arasında baş vermiş müharibədə Poltava döyüşündə əsir düşmüş İsveç zabiti Filipp Starlenberq üzə çıxarmışdı. O, 13 il Sibirdə Tobol əyalətində yaşamış, həmin ərazinin keçmiş xalqları haqqında materiallar toplamış, həm də Orxon-Yenisey abidələrinin üzünü çıxarmış və vətənində dərc etdirmişdi.
Türkcənin bilinən yazılı ilk nümunələri VIII əsrin əvvəllərinə aid olan və Orxon vadisində olan, buna görə də Orxon abidələri və ya Orxon-Yenisey Abidələri olaraq adlandırılan kitabələrdir. Bu kitabələr Türkçənin, tarixi müddətdəki qrammatik quruluşu və bu quruluşun dəyişməsiylə əlaqədar məlumatlar verdiyi kimi, türklərin dövlət anlayışı ilə rəhbərliyi, türklərin mədəni elementləri, türklərin qonşuları ilə soydaşlarıyla olan əlaqələri və ictimai həyatıyla və s. əlaqədar əhəmiyyətli məlumatlardan ibarətdir.
Orxon abidəsi
Yazının tərcüməsi
Kültigin və Bilgə xaqan doğma qardaş olublar.731-ci ildə Kültigin döyüşdə həlak olur.Onun ölümünə kədərlənən Bilgə xaqan onun şərəfinə qəbirüstü abidə ucaldır.Abidə qardaşların hərbi istedadadından,qələbələrindən danışır.Sonra isə Bilgə xaqan öncədən özü üçün də abidə ucaltmışdır.Bilgə Xaqan abidəsində Azərbaycancaya tərcümə etdikdə, belə deyilir:
Türk Oğuz Bəyləri, eşidin! Üstdə göy çökmədikcə, altda yer dənizi deşmədikçe, elini mərasimi kim poza bilər.
Ey Türk Milləti! Özünə dön. Səni yüksəltmiş Bilgə Xaqanına, azad və müstəqil ölkənə qarşı səhv etdin, pis vəziyyətə saldın.
Millətin adı yox olmasın deyə, Türk milləti üçün gecə yatmadım, gündüz oturmadım. Qardaşım Gül-Tigin və iki Şad ilə öləsiylə bitənə çalışdım…
"Edgü bilge kişi edgü alp kişi yorıtmaz ermiş." "İyi bilgili insanı,iyi cesur insanı yürütmezmiş." "…ıraḳ erser yablaḳ aġı birür, yaġuḳ erser edgü aġı birür tip ança boşġurur ermiş." "…uzak ise kötü mal verir,diyip öyle öğretiyormuş.
Orxon Abidələri'ndə Minicilik
Moğollar və Türklər, Hunlar zamanından bəri gerçək mənada minicilikdə usta xalqlar olaraq ün etmişlər. Əhəmiyyətli dil sənədi olaraq qəbul edilən Orxon abidələri'nde, əgər piyada olaraq gidilmeden məcburiyyətində olunsaydı o zaman biz bunu böyük bir yoxsulluğun işarəsi olaraq qəbul edəcəkdim.
Orxon abidələri mətni (unicode) 2012-04-11 at the Wayback Machine
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.
Erdem,KONUR,"ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SİYASİ MESAJLAR",Edebiyat ve Sanat Akademisi
Pentti,AALTO,"ORHON YAZITLARI’NDAKİ AT İSİMLERİ ÜZERİNE[ölü keçid]",Türkoloji Makaleleri 2016-03-31 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
Türk xalqlarının mədəniyyəti
Abidə ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Yanvar 22, 2022
orxon, abidələri, orxan, orxon, yenisey, abidələri, orxon, yenisey, abidələrini, isveç, zabiti, filip, stralenberqin, tapıntılardan, sonra, yazılarla, tədqiqatçılar, daha, çox, maraqlanmağa, başladılar, türk, xalqlarına, məxsus, üzərində, qədim, türk, yazıları. Orxan ve ya Orxon Yenisey abideleri Orxon Yenisey abidelerini isvec zabiti Filip Stralenberqin tapintilardan sonra bu yazilarla tedqiqatcilar daha cox maraqlanmaga basladilar Turk xalqlarina mexsus uzerinde qedim turk yazilari olan abidedir Bu abidenin adi ilk defe XII esr tarixcisi Eleddin Ata Melikin Cuveyni tarixi cahanguse eserinde cekilir Orxon cayi sahilinde tapildigina gore bu cur adlandirilib ve qedim turk tayfalari terefinden duzeldilmisdir Orxon abideleri qedim turk dilini oyrenmek baximindan olduqca vacibdir Orxon abidelerine Ongin Gul Tigin Bilge xaqan Tonyukuk Kuli Cor Moyun Cor Ise Ashet Hoytu Temir ve Suci abideleri daxildir Abideni tercume eden danimarkali alim Vilhelm Tomsendir Mundericat 1 Abidenin askar olunmasi 2 Yazinin tercumesi 3 Orxon Abideleri nde Minicilik 4 Hemcinin bax 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerAbidenin askar olunmasi RedakteOrxon Yenisey abidelerinin movcudlugu uzun muddet Avropa olkelerinde ve Rusiyada melum olmamisdi Onlari ilk defe XVIII esrin evvellerinde Rusiya ile Isvec arasinda bas vermis muharibede Poltava doyusunde esir dusmus Isvec zabiti Filipp Starlenberq uze cixarmisdi O 13 il Sibirde Tobol eyaletinde yasamis hemin erazinin kecmis xalqlari haqqinda materiallar toplamis hem de Orxon Yenisey abidelerinin uzunu cixarmis ve veteninde derc etdirmisdi Turkcenin bilinen yazili ilk numuneleri VIII esrin evvellerine aid olan ve Orxon vadisinde olan buna gore de Orxon abideleri ve ya Orxon Yenisey Abideleri olaraq adlandirilan kitabelerdir Bu kitabeler Turkcenin tarixi muddetdeki qrammatik qurulusu ve bu qurulusun deyismesiyle elaqedar melumatlar verdiyi kimi turklerin dovlet anlayisi ile rehberliyi turklerin medeni elementleri turklerin qonsulari ile soydaslariyla olan elaqeleri ve ictimai heyatiyla ve s elaqedar ehemiyyetli melumatlardan ibaretdir 1 Orxon abidesiYazinin tercumesi RedakteKultigin ve Bilge xaqan dogma qardas olublar 731 ci ilde Kultigin doyusde helak olur Onun olumune kederlenen Bilge xaqan onun serefine qebirustu abide ucaldir Abide qardaslarin herbi istedadadindan qelebelerinden danisir Sonra ise Bilge xaqan onceden ozu ucun de abide ucaltmisdir Bilge Xaqan abidesinde Azerbaycancaya tercume etdikde bele deyilir Turk Oguz Beyleri esidin Ustde goy cokmedikce altda yer denizi desmedikce elini merasimi kim poza biler dd Ey Turk Milleti Ozune don Seni yukseltmis Bilge Xaqanina azad ve musteqil olkene qarsi sehv etdin pis veziyyete saldin dd Milletin adi yox olmasin deye Turk milleti ucun gece yatmadim gunduz oturmadim Qardasim Gul Tigin ve iki Sad ile olesiyle bitene calisdim Edgu bilge kisi edgu alp kisi yoritmaz ermis Iyi bilgili insani iyi cesur insani yurutmezmis iraḳ erser yablaḳ aġi birur yaġuḳ erser edgu aġi birur tip anca bosġurur ermis uzak ise kotu mal verir diyip oyle ogretiyormus dd Orxon Abideleri nde Minicilik RedakteMogollar ve Turkler Hunlar zamanindan beri gercek menada minicilikde usta xalqlar olaraq un etmisler Ehemiyyetli dil senedi olaraq qebul edilen Orxon abideleri nde eger piyada olaraq gidilmeden mecburiyyetinde olunsaydi o zaman biz bunu boyuk bir yoxsullugun isaresi olaraq qebul edecekdim etu yadi g tu yayig qar yayaw koyb cazig cuv Sura yak satisin piyada mo yada gu kalm yadu kasib yoxsul Ramstedt KW 213b Orxon abideleri nde bele izah ediler 2 Hemcinin bax RedakteOrxon elifbasi Orxon abideleri metni unicode Arxivlesdirilib 2012 04 11 at the Wayback MachineIstinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Erdem KONUR ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SIYASI MESAJLAR Edebiyat ve Sanat Akademisi Pentti AALTO ORHON YAZITLARI NDAKI AT ISIMLERI UZERINE olu kecid Turkoloji Makaleleri Arxivlesdirilib 2016 03 31 at the Wayback MachineXarici kecidler RedakteTurk xalqlarinin medeniyyeti Abide ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Orxon abideleri amp oldid 6256987, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
