Ontoloji sübut — fəlsəfi baxış. Anselmin təqdim etdiyi ontolji sübut "ən mükəmməl varlıq" haqqında zehni təsəvvürlərə əsaslanıradı. Belə ki,"ən mükəmməl varlıq" barədə təsəvvürü mümkün və düzgün sayırıqsa, o həqiqi və xarici aləmdə mütləq varlığa malik olmalıdır [mənbə göstərin]
Orta əsrlərdə xristian ilahiyyatçısı Anselm (1033-1109) Allahın varlığını təkcə zehni anlayışa əsaslanaraq, "ontoloji yolla" sübuta yetirməyə çalışır. Anselmin fikrincə, bütün insanlar "ən mükəmməl varlıq" məfhumunu öz zehnlərində təsəvvür edə bilərlər. Lakin o bununla kifayətlənmir və deyir: "Ən mükəmməl varlıq" təkcə zehndə ola bilməz. Zehndə "var" olan bu varlıq mütləq xarici aləmdə də "var" olmalıdır. Çünki biz "ən mükəmməl" varlığı təsəvvür etmişdik. Xarici aləmdə var olan mövcud isə zehndə var olan mövcuddan daha mükəmməldir. Deməli,"biz ən mükəmməl varlıq haqqında düşünürüksə, bu varlıq mütləq (təkcə zehndə deyil) xarici aləmdə mövcud olmalıdır (Çünki təkcə zehndə olmaq onu ən mükəmməl varlıq etmir.) Nəticədə, insanların asanlıqla təsəvvür etdikləri "ən mükəmməl varlıq "xaric aləmdə də mövcud olan Allahdır.
Rene Dekart və Ontoloji sübut
Ontoloji sübutun digər forması, yeni dövr Avropa fəlsəfəsinin əsasını qoyanlardan biri Rene Dekart (1596-1650) tərəfindən irəli sürülmüşdür. Dekart rasionalizminin əsas prinsipi bu idi ki,"yalnız tamamilə şübhəsiz və aydın dərk edilən şeyi həqiqət kimi qəbul etmək ola". Bu əsasla o şərti olaraq bütün mövcudlara şübhə etdikdən sonra bir şey müstəsna oldu. Bu, şübhənin özü idi. Yəni Dekart şübhənin özünü, şübhəsiz və aydın dərk etdiyinə görə öz fəlsəfəsinin təməl prinsipini, özünün həqiqi varlıq olmasını sübuta yetirdi. Daha sonra öz təsəvvürləri haqqında düşünməyə başladı.Yəni mənim zehnimdəki müxtəlif təsəvvürlər haradan gəlmişdir? Onlar tam xəyala əsaslanır, yoxsa real bir varlıqdan qaynaqlanır? Həmin təsəvvürlərdən biri də,"Allah"haqqında təsəvvürdür.Dekart deyir:"Mən Allahı belə təsəvvür edirəm: Əbədi, dəyişməz, müstəqil, sonsuz bilik və qüdrətə malik bir varlıq. Mən və mənim kimi bütün mövcudları O yaratmışdır. "Dekartın bu təsəvvürlə bağlı iki sualı var:Birincisi,qəbul edilən prinsipə əsasən(şübhəsiz və aydın dərk edilənləri həqiqət adlandırmaq olar) mən üçbucaqa aid xüsusiyyətləri şübhəsiz və aydın dərk etdiyim üçün onları üçbucağın xüsusiyyətləri sayır və üçbucağın həqiqətən var olduğunu qəbul edirəm. İndi mən Allahın xüsusiyyətləri haqqında təsəvvürlərimin şübhəsiz və aydın dərk edilməsini əsas götürüb,Allahın həqiqətən "var" olduğunu iddia edə bilərəmmi?Dekartın cavabı müsbətdir: "Allah var!" Çünki mən elə bir həqiqətin xüsusiyyətlərini tam şübhəsiz və aydındərk edirəm.
Dekart bildirir ki,mən həmin təsəvvürləri öz zehnimdə yaratmağa qadir deyiləm. Çünki mən Allahı sonsuz qüdrət,bilik və bir sözlə əzəmətə malik bir həqiqət kimi anlayıram.Mən özüm məhdud varlıq olaraq,qeyri-məhdud varlıq barədə təsəvvürü necə yarada bilərəm?Dekart belə hesab edir ki,o buna qadir deyil.Bunu mənim zehnimdə təkcə sonsuz qüdrət və əhatəyə malik bir varlıq yarada bilər. Demək,belə bir varlıq həqiqətdir və o "Allah"dır.İstər Anselm,istərsədə Dekartın irəli sürdüyü ontoloji sübut qərbdə xeyli etiraza səbəb olmuşdur.
Anselmin təqdim etdiyi ontolji sübut "ən mükəmməl varlıq" haqqında zehni təsəvvürlərə əsaslanıradı. Belə ki,"ən mükəmməl varlıq" barədə təsəvvürü mümkün və düzgün sayırıqsa, o həqiqi və xarici aləmdə mütləq varlığa malik olmalıdır. Axı xarici aləmdə "var" olmayan bir şey necə "ən mükəmməl varlıq" sayıla bilər? Anselmin müasirlərindən olan Qalino adlı bir keşiş,Anselmin müddəalarını rədd edir və deyir: "Öncə bunu nəzərə almaq lazımdır ki,biz insan olaraq "ən mükəmməl varlıq" məfhumunu düzgün dərk etmək iqtidarında deyilik. Məsələn, mən "insanlar" məfhumunu təsəvvür edirəm.Çünki,öncədən insanlar barədə müəyyən məlumata malikəm,onları yaxından müşahidə edirəm,onlar haqqında konkret təsəvvürüm var.Lakin "ən mükəmməl varlıq" heç bir müşahidə və təcrübəyə malik deyiləm. Hətta ən mükəmməl varlığın tərifini və onun xüsusiyyətlərini bilmirəm.Demək,mən bu məfhumu düzgün dərk edə bilmərəm."
Bundan əlavə Qalino etiraz edir ki, Anselmin Allahın varlığı barədə ontoloji sübutu ilə bir çox qeyri-həqiqi məfhumların həqiqi olduğunu iddia etmək olar. Məsələn,mən ən mükəmməl şəraitli bir ada təsəvvür edirəm.Bu ada sonsuz gözəlliyə malikdir.Deməli belə bir ada həqiqətən vardır?Xarici aləmdə həqiqi varlığa malik olan ada mənim zehnimdə təsəvvür etdiyim adadan daha gözəl və daha yüksək şəraitə malikdir? Mən ən mükəmməl və ən gözəl ada təsəvvür etmişdim.Nəticə etibarilə həqiqi ada belə bir xüsusiyyətə malik olsa,"var" sayılar.Qeyd edək ki,digər mütəfəkkirlər Qalinonun misalına irad tutmuşlar. Dekartın ilahi varlığın sübutu haqqında mülahizələrinə gəldikdə isə onun ontoloji sübutu, Anselmin mülahizələrindəki nümunədən bir o qədər fərqlənmir.Çünki onların hər ikisi zehni təsəvvürdən birbaşa həqiqi varlığa körpü atır.Bu isə heç bir fəlsəfi-məntiqi qanunla izah edilə bilməz.XVIII əsrin tanınmış alman filosofu İmmanuel Kant (1727-1804 )ontoloji formada Allahın varlığının sübutunu tam əsassız hesab edir.
Kant "Xalis zəkanın tənqidi" əsərində yazır: "Ontoloji sübuta əsasən,bizdə "ən kamil və mükəmməl varlıq" haqqında təsəvvür varsa,bu o deməkdir ki,həmin təsəvvür həqiqətən xarici aləmdə müəyyən varlıqda təzahür etmişdir. Yəni kamil varlığın ən birinci xüsusiyyəti,onun "var" olmasıdır. O, "var" deyilsə demək naqisdir,kamil deyil." Kant təəccüblə deyir:"Onlar nəzərə almırlar ki,biz əvvəlcə təsəvvür etdiyimiz məfhumun həqiqətən var olduğunu sübuta yetirməli,sonra onun xüsusiyyətlərini və kamillik sifətlərini sadalamalıyıq.Təkcə zehndə olan məfhum hansı kamillik xüsusiyyətlərinə malik olmalıdır? Bu zərurət haradan yaranmışdır?" Kant hesab edir ki,"ən mükəmməl varlıq" məfhumu bütün müsbət xüsusiyyətlərə,o cümlədən "var" olmaq xüsusiyyətinə malik olsa da,bu yalnız "məfhum" və "təsəvvür" həddindədir.Bunun həqiqətən "var" olmasını təsdiqləmək üçün müxtəlif sübutlar lazımdır.O deyir:"Ən mükəmməl varlığı təsəvvür edirəm,demək,həmin varlıq həqiqətən var" iddiası ona bənzəyir ki,mən xeyli qızıl pula malik olduğumu təsəvvür edirəm.Deməli,mənin həqiqətən xeyli miqdarda qızıl pulum var.Qeyd edək ki, Kant ilahi varlığı qəbul edənfilosoflar sırasına daxildir.Lakin o bildirir ki,ontoloji üsulla Allahın varlığını sübut etmək olmaz.Ontoloji sübutun tənqidində Kantla həmrəy ola bilərik.Çünki bir varlığı təsəvvür etmək,onun gerçəkdə varlığı demək deyil.Misal üçün,mən zehnimdəki "od"u xarici aləmdəki odla eyni saya bilmərəm.Çünki zehndə olan od həqiqi odun təkcə zehni təsəvvürüdür.Deməli,"ən mükəmməl varlığı"təsəvvür etməklə həmin varlığın həqiqətən "var"olmasını sübut etmək mümkün deyil.
ontoloji, sübut, fəlsəfi, baxış, anselmin, təqdim, etdiyi, ontolji, sübut, mükəmməl, varlıq, haqqında, zehni, təsəvvürlərə, əsaslanıradı, belə, mükəmməl, varlıq, barədə, təsəvvürü, mümkün, düzgün, sayırıqsa, həqiqi, xarici, aləmdə, mütləq, varlığa, malik, olma. Ontoloji subut felsefi baxis Anselmin teqdim etdiyi ontolji subut en mukemmel varliq haqqinda zehni tesevvurlere esaslaniradi Bele ki en mukemmel varliq barede tesevvuru mumkun ve duzgun sayiriqsa o heqiqi ve xarici alemde mutleq varliga malik olmalidir menbe gosterin Orta esrlerde xristian ilahiyyatcisi Anselm 1033 1109 Allahin varligini tekce zehni anlayisa esaslanaraq ontoloji yolla subuta yetirmeye calisir Anselmin fikrince butun insanlar en mukemmel varliq mefhumunu oz zehnlerinde tesevvur ede bilerler Lakin o bununla kifayetlenmir ve deyir En mukemmel varliq tekce zehnde ola bilmez Zehnde var olan bu varliq mutleq xarici alemde de var olmalidir Cunki biz en mukemmel varligi tesevvur etmisdik Xarici alemde var olan movcud ise zehnde var olan movcuddan daha mukemmeldir Demeli biz en mukemmel varliq haqqinda dusunurukse bu varliq mutleq tekce zehnde deyil xarici alemde movcud olmalidir Cunki tekce zehnde olmaq onu en mukemmel varliq etmir Neticede insanlarin asanliqla tesevvur etdikleri en mukemmel varliq xaric alemde de movcud olan Allahdir Rene Dekart ve Ontoloji subut RedakteOntoloji subutun diger formasi yeni dovr Avropa felsefesinin esasini qoyanlardan biri Rene Dekart 1596 1650 terefinden ireli surulmusdur Dekart rasionalizminin esas prinsipi bu idi ki yalniz tamamile subhesiz ve aydin derk edilen seyi heqiqet kimi qebul etmek ola Bu esasla o serti olaraq butun movcudlara subhe etdikden sonra bir sey mustesna oldu Bu subhenin ozu idi Yeni Dekart subhenin ozunu subhesiz ve aydin derk etdiyine gore oz felsefesinin temel prinsipini ozunun heqiqi varliq olmasini subuta yetirdi Daha sonra oz tesevvurleri haqqinda dusunmeye basladi Yeni menim zehnimdeki muxtelif tesevvurler haradan gelmisdir Onlar tam xeyala esaslanir yoxsa real bir varliqdan qaynaqlanir Hemin tesevvurlerden biri de Allah haqqinda tesevvurdur Dekart deyir Men Allahi bele tesevvur edirem Ebedi deyismez musteqil sonsuz bilik ve qudrete malik bir varliq Men ve menim kimi butun movcudlari O yaratmisdir Dekartin bu tesevvurle bagli iki suali var Birincisi qebul edilen prinsipe esasen subhesiz ve aydin derk edilenleri heqiqet adlandirmaq olar men ucbucaqa aid xususiyyetleri subhesiz ve aydin derk etdiyim ucun onlari ucbucagin xususiyyetleri sayir ve ucbucagin heqiqeten var oldugunu qebul edirem Indi men Allahin xususiyyetleri haqqinda tesevvurlerimin subhesiz ve aydin derk edilmesini esas goturub Allahin heqiqeten var oldugunu iddia ede bileremmi Dekartin cavabi musbetdir Allah var Cunki men ele bir heqiqetin xususiyyetlerini tam subhesiz ve aydinderk edirem Dekart bildirir ki men hemin tesevvurleri oz zehnimde yaratmaga qadir deyilem Cunki men Allahi sonsuz qudret bilik ve bir sozle ezemete malik bir heqiqet kimi anlayiram Men ozum mehdud varliq olaraq qeyri mehdud varliq barede tesevvuru nece yarada bilerem Dekart bele hesab edir ki o buna qadir deyil Bunu menim zehnimde tekce sonsuz qudret ve ehateye malik bir varliq yarada biler Demek bele bir varliq heqiqetdir ve o Allah dir Ister Anselm istersede Dekartin ireli surduyu ontoloji subut qerbde xeyli etiraza sebeb olmusdur Anselmin teqdim etdiyi ontolji subut en mukemmel varliq haqqinda zehni tesevvurlere esaslaniradi Bele ki en mukemmel varliq barede tesevvuru mumkun ve duzgun sayiriqsa o heqiqi ve xarici alemde mutleq varliga malik olmalidir Axi xarici alemde var olmayan bir sey nece en mukemmel varliq sayila biler Anselmin muasirlerinden olan Qalino adli bir kesis Anselmin muddealarini redd edir ve deyir Once bunu nezere almaq lazimdir ki biz insan olaraq en mukemmel varliq mefhumunu duzgun derk etmek iqtidarinda deyilik Meselen men insanlar mefhumunu tesevvur edirem Cunki onceden insanlar barede mueyyen melumata malikem onlari yaxindan musahide edirem onlar haqqinda konkret tesevvurum var Lakin en mukemmel varliq hec bir musahide ve tecrubeye malik deyilem Hetta en mukemmel varligin terifini ve onun xususiyyetlerini bilmirem Demek men bu mefhumu duzgun derk ede bilmerem Bundan elave Qalino etiraz edir ki Anselmin Allahin varligi barede ontoloji subutu ile bir cox qeyri heqiqi mefhumlarin heqiqi oldugunu iddia etmek olar Meselen men en mukemmel seraitli bir ada tesevvur edirem Bu ada sonsuz gozelliye malikdir Demeli bele bir ada heqiqeten vardir Xarici alemde heqiqi varliga malik olan ada menim zehnimde tesevvur etdiyim adadan daha gozel ve daha yuksek seraite malikdir Men en mukemmel ve en gozel ada tesevvur etmisdim Netice etibarile heqiqi ada bele bir xususiyyete malik olsa var sayilar Qeyd edek ki diger mutefekkirler Qalinonun misalina irad tutmuslar Dekartin ilahi varligin subutu haqqinda mulahizelerine geldikde ise onun ontoloji subutu Anselmin mulahizelerindeki numuneden bir o qeder ferqlenmir Cunki onlarin her ikisi zehni tesevvurden birbasa heqiqi varliga korpu atir Bu ise hec bir felsefi mentiqi qanunla izah edile bilmez XVIII esrin taninmis alman filosofu Immanuel Kant 1727 1804 ontoloji formada Allahin varliginin subutunu tam esassiz hesab edir Kant Temiz idrakin tenqidi eserinde RedakteKant Xalis zekanin tenqidi eserinde yazir Ontoloji subuta esasen bizde en kamil ve mukemmel varliq haqqinda tesevvur varsa bu o demekdir ki hemin tesevvur heqiqeten xarici alemde mueyyen varliqda tezahur etmisdir Yeni kamil varligin en birinci xususiyyeti onun var olmasidir O var deyilse demek naqisdir kamil deyil Kant teeccuble deyir Onlar nezere almirlar ki biz evvelce tesevvur etdiyimiz mefhumun heqiqeten var oldugunu subuta yetirmeli sonra onun xususiyyetlerini ve kamillik sifetlerini sadalamaliyiq Tekce zehnde olan mefhum hansi kamillik xususiyyetlerine malik olmalidir Bu zeruret haradan yaranmisdir Kant hesab edir ki en mukemmel varliq mefhumu butun musbet xususiyyetlere o cumleden var olmaq xususiyyetine malik olsa da bu yalniz mefhum ve tesevvur heddindedir Bunun heqiqeten var olmasini tesdiqlemek ucun muxtelif subutlar lazimdir O deyir En mukemmel varligi tesevvur edirem demek hemin varliq heqiqeten var iddiasi ona benzeyir ki men xeyli qizil pula malik oldugumu tesevvur edirem Demeli menin heqiqeten xeyli miqdarda qizil pulum var Qeyd edek ki Kant ilahi varligi qebul edenfilosoflar sirasina daxildir Lakin o bildirir ki ontoloji usulla Allahin varligini subut etmek olmaz Ontoloji subutun tenqidinde Kantla hemrey ola bilerik Cunki bir varligi tesevvur etmek onun gercekde varligi demek deyil Misal ucun men zehnimdeki od u xarici alemdeki odla eyni saya bilmerem Cunki zehnde olan od heqiqi odun tekce zehni tesevvurudur Demeli en mukemmel varligi tesevvur etmekle hemin varligin heqiqeten var olmasini subut etmek mumkun deyil Hemcinin bax RedakteTemiz idrakin tenqidi Menbe https az wikipedia org w index php title Ontoloji subut amp oldid 3753490, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
