Nyasa (həmcinin Мalavi, ing.Nyasa və ya Malawi, port.Lago Niassa) — Şərqi Afrika ərazisində yerləşən Şərqi Afrika Rift dərəsi boyunca yerləşın sahəsinə görə üçüncüdür. Üstəlik bu rifin cənubunda yerləşən sonuncu göldür. Göl Malavi, Mozambik və Tanzaniya arasında sərhədi təşkil edir. Göl şimaldan cənuba 560 km, maksikal dərinliyi isə 706 metr təşkil edir. Dünyada sahəsinə görə 10-cu, dərinliyinə görə isə üçünçüdür. Dünyada şirin su etdiyyatının 7% özündə birləşdirir.
«Nyasa» sözü Yao xalqının dilində «göl» mənasını verir.
Coğrafiyası
Göl Şərqi Afrika Rift dərəsi boyunca yer qabığının çatında 578 km uzunluğa və 16–80 km arası enə malik dərədə yerləşir. Gölün səthi 472 metr dəniz səviyyəsindən yuxarıda yerləşir. Sahəsi 29 604 km² təşkil edir. Gölün orta dərinliyi 292 m, maksimal dərinliyi 706 metrdir. Gölün dibi dəniz səviyyəsindən aşağıda yerləşir. Ümumi həcmi 8 400 km³-dir. Gölün ətrafı dağlarla əhatələnmişdir. Şimal-qərbində geniş düzənlik vardır. Bu hissədən Sonqve çayı gölə axır.
Gölün dibi qalın örtüklə örtülmısi yaşının qədimliyini sübut edir. Fərziyələrə görə yaşı isə 4 milyondur.
Hövzə ətrafında yerləşən ən hündür dağlar Livinqston dağlarıdır. Gölün şimal-şərqində Ruhuhu çayı Livinqston dağlarını yarır.
Hidroqrafiya
Gölü 14 çay qidalandırır. Onlar arasında Ruhuhu, Sonqve, Şimali Rukuru, Cənubi Rukuru, Dvanqva, Bua və Lilonqve ən uzun çaylardır. Göldən axan yeganə çay isə Şire çayıdır. Göldən axan çayın axını 63 km³ təşkil edir. Gölə axan suyun cəmi 16 % çayla, yerdə qalan hissəsi isə buxarlanma ilə gölü tərk edir. Göl öz suyunun tərkibini 114 ilə dəyişir. Axarı olan göllər arasında suyu nisbətən şor və ağırdır. Səbəb isə güçlü buxarlanmadır.
Gölün istənilən kimyavi çirklənməsi ancaq, buxarlanma və Şire çayı vastəsi ilə təmiizlənə bilər. Əgər çirklənmə bütün gölü əhatə etsə onun təmişlənməsi yalnız 650 ilə baş verir.
Gölün səviyyəsi yağıntılardan asılı olaraq dəyişir. İqlim dəyişilikləri özünü açıq aydın göstərir. Yağıntının artması, buxarlanmanın azlığı səbəbindən gölün ətraf əraziləri basması müşahidə edilmişdir. 1978—1980-ci illərdə isə suyun səviyyəsi azalmış Şire çayından axın tamamən dayanmışdır. Bu hadisə 1915-1937 illər ərzində də bu təkrarlanmışdır. 1997-ci ildə isə axın tamamən kəsilmişdir.
Siyasi müəyyənləşmə
Göl üç ölkə arasında bölünmüşdür: Malavi, Mozambik və Tanzaniya. Gölün şimalında Malavi ilə Tanzaniya arasında mübahisəli ərazi vardır. Tanzaniya düşünür ki, sərhəd 1914-ci Qərbi Afrika və Nyasalend arasında olduğu kimi olmalıdır. Bölgə Nyasalend və mandat altında olan Tanqanika arasında bölünürdü. Gölün şimal-şərqində əhali olduqca az məskunlaşmışdı. Bu səbəbdən bölgəyə ayrı inzibati mərkəz təşkil etməyə ehtiyac duyulmurdu. Keçmişdə gölün bu hissəsi uğrunda toqquşmalar baş vermişdir.
Gölün böyük hissəsi 68 % Malavi ərazisidir. 25 % Tanzaniya, 7 % isə Mozambik ərazisinə daxildir. . Tanzaniya hissəsi göldə balansanın qorunması baxımından əhəmiyyətlidir.
Limoma adası və Çisumulu adaları gölün Mozambik sahilində yerləşməsinə baxmayaraq Malaviyə məxsusdur. Adalar bütünlüklə Mozambik sektoru ilə əgatələnmişdir.
Afrikanın mərkəzində böyük bir dənizin olması avropalılara hələ yük illiklər öncə məlum idi. Artıq XVII—XVIII yüz illiklərdə tərtib edilən xəritələrdə gölün sahəsi dəqiq şəkildə göstərilirdi. Böyük ehtimal ki hələ X əsrdən ərəblər bölgəyə ticarət məqsədi ilə ayaq basmışlar. David Livinqston1860-cı ildə Zambezi çayı ilə mənbəyə doğru uğursuz cəhddən sonra Şire çayını tətqiq edir. Şire çayı ilə Nyasa gölünü aşkarlayır. O, ilk avropalı olur ki, Nyasa gölünü görür. Gölü ilk dəfə ətraflı şəkildə təsvir edir
David Livinqston bölgəni tətqiq etdikdən sonra məlumatları 1865-ci ildə Londona ötürür. O, bölgə xalqının adət-ənənələri, burada aparılan böyük ticarətdən digərlərini xəbərdar edir. Üstəlik o, burada aparılan aktiv qul alverinin olduğunu bildirir. İl ərzində min qul göllə keçirilərək Hind okeanı sahillərində yerləşən müsəlmat ölkələrinə aparıldığını bildirir. Livinqston düşünürdü ki, qul alverinin qarşısının alınması üçün gölə bir Kanoner qayığının gözətçi fəaliyyəti yetərlidir. Üstəlik qul alverinin yerinə digər ticarət növləri və xristianlığın yayılması fikirini irəli sürülürdü. 1891-ci ildə bölgənin Britaniyanın protektoru elan edilməsi quldarlığı tam ləğv edilməsi ilə nəticələnir. 1907-ci ildə ilə protektorat Nyasalend adlandırılır. Koloniya 1966-cı ildə müstəqil Malavi dövləti qurulur.
1914-cü ildə göl tarixində ilk və hələ ki yeganə olan dəniz döyüşü olmuşdur. Bu döyüş zamanı Britaniya gəmisi tərəfindən alman hərbi təhcizalı paraxodunun batırılması olur.
Əslində gölün ilk açılışını edən avropalı Qaşmar Bukarru olmuşdur. O, hələ 1616-ci ildə göl ətrafına ayaq basaraq onu aşkarlamışdır. Portuqaliya dövlət arxivi açılarkən bu təsdiqini tapır.
2005-ci ildə ildə göldə Toba vulkanının külü aşkarlanır. Halbuki vulkan göldən 7 min km şərqdə yerləşir (Sumatra adası).
İstinadlar
"Malawi Cichlids". AC Tropical Fish. Aquaticcommunity.com. İstifadə tarixi: 2007-04-02.
"Lake Malawi". World Lakes Database. International Lake Environment Committee Foundation. 2012-02-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-04-02.
"Govt clarifies on Tanzania-Malawi border". KForum. 1 August 2007. İstifadə tarixi: 2009-01-26.
. 2011-04-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-06-08.
. 2009-10-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-06-08.
«Doubt over 'volcanic winter' after Toba super-eruption. 2013»
Xarici keçidlər
Lake basin management initiative
Lake Malawi — History of Lake Malawi 2006-11-19 at the Wayback Machine
Preserving the Future for Lake Malawi
Malavinin və Nyaska gölünün xəritəsi
Avqust 11, 2021
nyasa, həmcinin, Мalavi, malawi, port, lago, niassa, şərqi, afrika, ərazisində, yerləşən, şərqi, afrika, rift, dərəsi, boyunca, yerləşın, sahəsinə, görə, üçüncüdür, üstəlik, rifin, cənubunda, yerləşən, sonuncu, göldür, göl, malavi, mozambik, tanzaniya, arasınd. Nyasa hemcinin Malavi ing Nyasa ve ya Malawi port Lago Niassa Serqi Afrika erazisinde yerlesen Serqi Afrika Rift deresi boyunca yerlesin sahesine gore ucuncudur Ustelik bu rifin cenubunda yerlesen sonuncu goldur Gol Malavi Mozambik ve Tanzaniya arasinda serhedi teskil edir Gol simaldan cenuba 560 km maksikal derinliyi ise 706 metr teskil edir Dunyada sahesine gore 10 cu derinliyine gore ise ucuncudur Dunyada sirin su etdiyyatinin 7 ozunde birlesdirir Nyasa goluing Nyasa ing Malawi port Lago Niassa suah ziwa NyasaUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 474 mEni 75 kmUzunlugu 560 kmSahil uzunlugu 1245 kmSahesi 29600 km Hecmi 8400 km Su tutumu 6593 km Derin yeri 706 mOrta derinliyi 292 mTokulen cay RhuhuAxan cay SiveSeffafligi 13 23 mYerlesmesi11 52 c e 34 35 s u Olkeler Malavi MalaviTanzaniya TanzaniyaMozambik MozambikNyasa golu Vikianbarda elaqeli mediafayllar Nyasa sozu Yao xalqinin dilinde gol menasini verir Mundericat 1 Cografiyasi 1 1 Hidroqrafiya 1 2 Siyasi mueyyenlesme 2 Arasdirma tarixi 3 Istinadlar 4 Xarici kecidlerCografiyasi RedakteGol Serqi Afrika Rift deresi boyunca yer qabiginin catinda 578 km uzunluga ve 16 80 km arasi ene malik derede yerlesir Golun sethi 472 metr deniz seviyyesinden yuxarida yerlesir Sahesi 29 604 km 1 teskil edir Golun orta derinliyi 292 m maksimal derinliyi 706 metrdir Golun dibi deniz seviyyesinden asagida yerlesir Umumi hecmi 8 400 km dir Golun etrafi daglarla ehatelenmisdir Simal qerbinde genis duzenlik vardir Bu hisseden Sonqve cayi gole axir Golun dibi qalin ortukle ortulmisi yasinin qedimliyini subut edir Ferziyelere gore yasi ise 4 milyondur Hovze etrafinda yerlesen en hundur daglar Livinqston daglaridir Golun simal serqinde Ruhuhu cayi Livinqston daglarini yarir Hidroqrafiya Redakte Golu 14 cay qidalandirir Onlar arasinda Ruhuhu Sonqve Simali Rukuru Cenubi Rukuru Dvanqva Bua ve Lilonqve en uzun caylardir Golden axan yegane cay ise Sire cayidir 2 Golden axan cayin axini 63 km teskil edir Gole axan suyun cemi 16 cayla yerde qalan hissesi ise buxarlanma ile golu terk edir Gol oz suyunun terkibini 114 ile deyisir Axari olan goller arasinda suyu nisbeten sor ve agirdir Sebeb ise guclu buxarlanmadir Golun istenilen kimyavi cirklenmesi ancaq buxarlanma ve Sire cayi vastesi ile temiizlene biler Eger cirklenme butun golu ehate etse onun temislenmesi yalniz 650 ile bas verir Golun seviyyesi yagintilardan asili olaraq deyisir Iqlim deyisilikleri ozunu aciq aydin gosterir Yagintinin artmasi buxarlanmanin azligi sebebinden golun etraf erazileri basmasi musahide edilmisdir 1978 1980 ci illerde ise suyun seviyyesi azalmis Sire cayindan axin tamamen dayanmisdir Bu hadise 1915 1937 iller erzinde de bu tekrarlanmisdir 1997 ci ilde ise axin tamamen kesilmisdir Siyasi mueyyenlesme Redakte Gol uc olke arasinda bolunmusdur Malavi Mozambik ve Tanzaniya Golun simalinda Malavi ile Tanzaniya arasinda mubahiseli erazi vardir Tanzaniya dusunur ki serhed 1914 ci Qerbi Afrika ve Nyasalend 3 arasinda oldugu kimi olmalidir Bolge Nyasalend ve mandat altinda olan Tanqanika arasinda bolunurdu Golun simal serqinde ehali olduqca az meskunlasmisdi Bu sebebden bolgeye ayri inzibati merkez teskil etmeye ehtiyac duyulmurdu Kecmisde golun bu hissesi ugrunda toqqusmalar bas vermisdir Golun boyuk hissesi 68 Malavi erazisidir 25 Tanzaniya 7 ise Mozambik erazisine daxildir Tanzaniya hissesi golde balansanin qorunmasi baximindan ehemiyyetlidir Limoma adasi ve Cisumulu adalari golun Mozambik sahilinde yerlesmesine baxmayaraq Malaviye mexsusdur Adalar butunlukle Mozambik sektoru ile egatelenmisdir Arasdirma tarixi Redakte David Livinqston Afrikanin merkezinde boyuk bir denizin olmasi avropalilara hele yuk illikler once melum idi Artiq XVII XVIII yuz illiklerde tertib edilen xeritelerde golun sahesi deqiq sekilde gosterilirdi Boyuk ehtimal ki hele X esrden erebler bolgeye ticaret meqsedi ile ayaq basmislar David Livinqston 1860 ci ilde Zambezi cayi ile menbeye dogru ugursuz cehdden sonra Sire cayini tetqiq edir Sire cayi ile Nyasa golunu askarlayir O ilk avropali olur ki Nyasa golunu gorur Golu ilk defe etrafli sekilde tesvir edir 4 David Livinqston bolgeni tetqiq etdikden sonra melumatlari 1865 ci ilde Londona oturur O bolge xalqinin adet eneneleri burada aparilan boyuk ticaretden digerlerini xeberdar edir Ustelik o burada aparilan aktiv qul alverinin oldugunu bildirir Il erzinde min qul golle kecirilerek Hind okeani sahillerinde yerlesen muselmat olkelerine aparildigini bildirir Livinqston dusunurdu ki qul alverinin qarsisinin alinmasi ucun gole bir Kanoner qayiginin gozetci fealiyyeti yeterlidir Ustelik qul alverinin yerine diger ticaret novleri ve xristianligin yayilmasi fikirini ireli surulurdu 1891 ci ilde bolgenin Britaniyanin protektoru elan edilmesi quldarligi tam legv edilmesi ile neticelenir 1907 ci ilde ile protektorat Nyasalend adlandirilir Koloniya 1966 ci ilde musteqil Malavi dovleti qurulur 1914 cu ilde gol tarixinde ilk ve hele ki yegane olan deniz doyusu olmusdur Bu doyus zamani Britaniya gemisi terefinden alman herbi tehcizali paraxodunun batirilmasi olur Eslinde golun ilk acilisini eden avropali Qasmar Bukarru olmusdur O hele 1616 ci ilde gol etrafina ayaq basaraq onu askarlamisdir Portuqaliya dovlet arxivi acilarken bu tesdiqini tapir 5 2005 ci ilde ilde golde Toba vulkaninin kulu askarlanir Halbuki vulkan golden 7 min km serqde yerlesir Sumatra adasi 6 Istinadlar Redakte Malawi Cichlids AC Tropical Fish Aquaticcommunity com Istifade tarixi 2007 04 02 Lake Malawi World Lakes Database International Lake Environment Committee Foundation 2012 02 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 04 02 Govt clarifies on Tanzania Malawi border KForum 1 August 2007 Istifade tarixi 2009 01 26 Luxury Malawi Safari Lake Malawi Liwonde Likoma Island Wilderness Journeys 2011 04 25 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 06 08 David Libinqstoun Afrikani tetqiq edenin heyati Fikir 1984 2009 10 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 06 08 Doubt over volcanic winter after Toba super eruption 2013 Xarici kecidler RedakteLake basin management initiative Lake Malawi History of Lake Malawi Arxivlesdirilib 2006 11 19 at the Wayback Machine Preserving the Future for Lake Malawi Malavinin ve Nyaska golunun xeritesiMenbe https az wikipedia org w index php title Nyasa amp oldid 5680647, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
