fbpx
Wikipedia

Nurməhəmməd Əndəlib

Avqust 12, 2021

Nurməhəmməd Əndəlib (1660-1740)—türkmən şairi.

Nurməhəmməd Əndəlib
azərb. Nurməhəmməd Əndəlib‎
Doğum tarixi
Doğum yeri Daşoğuz, Türkmənistan
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Daşoğuz, Türkmənistan
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti şair, yazıçı
Nurməhəmməd Əndəlib Vikimənbədə

Həyatı

Nurməhəmməd Əndəlib zəngin türkmən ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biri, özündən sonra gələn bütün türkmən şairlərinin müəllimi və ustadıdır. Azadi, Şahbəndə, Məxdimqulu, Şeydayi, Məğrubi, Qayıbi, Talıbi, Qurdoğlu, Kəminə, Seyidnəzər Seydi, Zəlili, Seydulla Seydi, Zinhari, Molla Nəfəs, Aşiqi, Katibi, Möhtaci, Miskin Qılınc, Balqızıl kimi ta-nınmış söz ustaları onun ardıcılları və şagirdləridir.

Əndəlibin türkmən ədəbiyyatı qarşısındakı xidmətləri son dərəcə böyükdür. Hər şeydən əvvəl o, müasir türkmən ədəbiy-yatının və ədəbi yazı dilinin banisidir. Ondan əvvəl yaşayıb-ya-radan türkmən şairlərindən Bayram xan Baharlı və Vəfai öz əsərlərini həmin dövrdə bütün Orta Asiyada geniş yayılan və əsasən mədrəsə təhsili görmüş adamların işlətdiyi ədəbi çağatay türkcəsi ilə qələmə almışlar. Əndəlib isə əsərlərini uşaqlıqdan bəri sevə-sevə dinlədiyi milli-məhəlli dastanların təsiri altında şirin türkmən dilində yazmaqla bir ilki gerçəkləşdirmişdir. Şairin ikinci böyük xidməti türkmən ədəbiyyatını mövzu və janr baxımından zənginləşdirməsidir. Əslində, o, realist türkmən poeziyasının ilk rüşeymlərini qoymuş, Məxdumqulu isə onu zirvəyə qaldırmışdır. Milli ədəbiyyatda ilk poemanın, ilk dastanın müəllifi də Əndəlibdir. Nəhayət, o, türkmən ədəbiyyatında ilk tərcüməçi-lərdən biridir.

Nurməhəmməd Əndəlibin həyatı haqqında əldə dəqiq məlumat yoxdur. Son dövrlərdə aparılan tədqiqatlar nəticəsində onun 1660-cı ildə Daşoğuz vilayətinin İlanlı bölgəsinin Qaramazı kəndində anadan olduğu təsbit edilmişdir.

Şair 1740-cı il-də 80 yaşında vəfat etmişdir.

Əndəlib amansız bir xəstəliyə tutulduğu için təbdili-iqlim məqsədilə özbəklər arasına köçmüs, Ürgəncdə, əsasən də Xivə-də yaşamışdır. O, «Risaleyi-Nəsimi» poemasının giriş qismində həyatı, doğulduğu və yaşadığı yer, habelə təxəllüsü haqqında kiçik bilgilər vermişdir:

Adım idi Nurməhəmməd Qərib,
Sözdə təxəllüsüm idi Əndəlib.

Şəhrimiz Urgənc – vilayət idi,
Xanımız Şirqazi himayət idi.

Əsli-məkanım ki Qaramazıdır,
Adəmi işrətdə qışı-yazıdır.

Bil ki, Qaramazı bizim cayımız,
Zikri-xuda eşq ilə dilxahımız...

Barça xəlayiq içində bəd işim,
Yetdi əlli beşə mənim bu yaşım.

Şair öz əsərlərini Əndəlib təxəllüsü ilə yazmışdır. Rəvayə-tə görə, o, gəncliyində Gül adlı bir qızı sevmiş, ona nisbət olsun deyə özünə Əndəlib, yəni «Bülbül» təxəllüsünü seçmişdir. Adının tərkibindəki Qərib sözü isə doğma vətəndən, el-obadan uzaqda yaşamasına işarədir. Şeirlərində özünü Əndəlibi-binəva, Əndəlibi-zar, Əndəlibi-bəlakeş adlandırması həyatının məşəq-qət içində keçdiyini göstərir:

Gahi xərabatda işim, gah fəğan,
Külbeyi-əhzan idi gahi məkan.

Şairin təhsili, şəxsi həyatı haqqında yazılı mənbələrdə elə bir ciddi məlumat yoxdur. Ancaq əsərlərindən anlaşıldığına gö-rə, o çox mükəmməl təhsil almış, Şərq poeziyasını, onun bədii ifadə vasitələrini dərindən mənimsəmiş, ərəb, fars, tacik dillərini də yaxşı öyrənmişdir. Şairin «Şahnamə»ni tərcümə etməsi barədə bəzi məxəzlərdə bilgi verilir. Təəssüf ki, bu tərcümə in-diyədək tapılmamışdır. Əndəlibin bir sıra şairlərin əsərlərinə nə-zirə yazması onu göstərir ki, o, klassik Şərq şeirini ciddi mütaliə etmiş, söz sənətinin bütün incəliklərinə yiyələnmişdir.

Əndəlibin zəngin poetik irsinin çox az qismi bizə gəlib çatmışdır. Hazırda əlimizdə onun səkkiz qəzəli, bir neçə mü-rəbbəsi, müxəmməsi və müsəddəsi, bəzi başqa şeirləri var. Bunlar sayca az olsalar da, janr və məzmunca çox əlvan, bədii cəhətdən isə çox mükəmməl əsərlərdir. Əndəlib sənətinə dərin ehtiram bəslədiyi Nəvainin on yeddi, Füzulinin iki, Vəfai, Übeydi, Həbib və Caminin birər qəzəlinə təxmis, Nəvainin bir qəzəlinə təsmin, Məşrəbin bir qəzəlinə və bir mürəbbəsinə təz-min yazmışdır. Onun qələmə aldığı təzmin, təxmis və təsminlər ən yüksək poetik səviyyədədir, orijinallarından əsla geri qalmır. Bu, Əndəlibin parlaq istedadından xəbər verir.

Onun sənətinə hörmət əlaməti olaraq özbək şairləri Müxlis və Munis də hərəsi Əndəlibin bir qəzəlinə təxmis yazmışlar. Beləliklə, Əndəlib Orta Asiyada nəzirəçiliyin, dolayısı ilə, ədəbi əlaqələrin inkişafında mühüm rol oynamışdır. O, məşhur fars şairi Caminin on bir qəzəlini türkmən dilinə eyni ilhamla tərcümə etmişdir.

Böyük sənətkar yazdığı poemalarla özündən sonrakı şair-lərə də nümunə olmuşdur. Onun «Risaleyi-Nəsimi», «Oğuzna-mə», «Səəd Vəqqas» və «Qisseyi-firon» adlı dörd poeması var. Əndəlibin «Oğuznamə»si digər oğuznamələrlə məzmun etibarilə ümumən səsləşə, əksər məqamlarda üst-üstə düşsə də, bir sıra fərqlər də müşahidə edilir, yəni burada şairin orijinal dəst-xətti, bədii üslubu və təhkiyəsi özünü göstərir. Əndəlibdə Oğuz xanın türk cahan hakimiyyəti uğrunda mübarizəsi daha yığcam, daha fərqli epizodlarla təsvir edilir. Hətta eyni detallarda belə bəzi fərqlər görmək mümkündür. Oğuz xanın ölü-münə şairin mərsiyəsi onun ən orijinal tərəfidir.

Əndəlib «Risaleyi-Nəsimi» poemasında məşhur şair İma-dəddin Nəsiminin parlaq obrazını yaratmışdır. «Səəd Vəqqas» və «Qisseyi-firon» adlı poemalar dini səciyyəli əsərlərdir. Səəd Vəqqas məşhur islam sərkərdəsi və dövlət xadimi, öz səxavəti və xeyirxahlığı ilə əfsanəvi şöhrət qazanmış tarixi şəxsiyyətdır. Poemada onun mərdliyi və comərdliyi, bu yolda hətta oğlunu qurban verməsi təsvir olunur. «Qisseyi-firon» isə yəhudi peyğəmbəri Musanın doğulması və zülmkar Misir fironunu devirməsi haqqındadır.

Əndəlib türkmən ədəbiyyatında ilk dəfə olaraq dastanları, rəvayətləri, xalq hekayələrini nəzmə çəkmiş, onları ədəbi cəhət-dən cilalamış, süjet xəttinə əl gəzdirmiş, şeirlərini yenidən iş-ləmişdir. Bunlar «Leyli və Məcnun», «Yusif və Züleyxa», «Baba Rövşən» və «Zeynal Ərəb» dastanlarıdır. Başqa bir mə-lumata görə, «Mirzə Həmdəm» dastanı da ona məxsusdur.

Bu dastanlardan ikisi, daha doğrusu, «Leyli və Məc-nun»la «Yusif və Züleyxa» eynən Azərbaycan versiyası ilə səsləşir və bizə məlum olan məzmundadır. Şairin dini-mənqibəvi səciyyə daşıyan «Baba Rövşən» və «Zeynal Ərəb» dastanları isə bizdə bilinmir və aşıqlarımızın dastan repertuarında yoxdur. Şairin dastanlarının hamısı süjet və sənətkarlıq baxımından çox mükəmməl, şeirləri isə çox gözəldir.

2011-ci il Əndəlibin 350 illik yubileyi ili idi. Bu münasibətlə Türkmənistanın müxtəlif şəhərlərində bir sıra yubiley tədbirləri, təntənəli mərasimlər keçirildi. 10-12 mart tarixlərində isə şairin vətəni Daşoğuzda Türkmənistan Elmlər Akademiyasının və Daşoğuz vilayət icra hakimiyyətinin birgə əməkdaşlığı ilə Əndəlibə həsr olunan beynəlxalq elmi konfrans təşkil edildi. Ramiz Əskər bu yubileyə töhfə olaraq Nurməhəmməd Əndəlibin «Şeirlər, poemalar, dastanlar» (Bakı, 2011, 292 s.) adlı kitabını Azərbaycan dilində nəşrə hazırladı. Şairin burada verilən şeirləri həmin kitabdan alınmışdır.

Ədəbiyyat

  • Nurməhəmməd Əndəlib, Şeirlər, poemalar, dastanlar, Bakı, 2011, 292 s.

İstinadlar

  1. Ramiz Əskər, Türkmən şeiri antologiyası (XVII-XIX əsrlər). Bakı, MBM, 2011, 400 s.
  2. Nurməhəmməd Əndəlib, Şeirlər, poemalar, dastanlar, Bakı, 2011, 292 s.

Avqust 12, 2021
nurməhəmməd, əndəlib, 1660, 1740, türkmən, şairi, azərb, doğum, tarixi, 1660doğum, yeri, daşoğuz, türkmənistanvəfat, tarixi, 1740vəfat, yeri, daşoğuz, türkmənistanvətəndaşlığı, türkmənistanfəaliyyəti, şair, yazıçı, vikimənbədəhəyatı, redaktə, zəngin, türkmən, . Nurmehemmed Endelib 1660 1740 turkmen sairi Nurmehemmed Endelibazerb Nurmehemmed Endelib Dogum tarixi 1660Dogum yeri Dasoguz TurkmenistanVefat tarixi 1740Vefat yeri Dasoguz TurkmenistanVetendasligi TurkmenistanFealiyyeti sair yaziciNurmehemmed Endelib VikimenbedeHeyati RedakteNurmehemmed Endelib zengin turkmen edebiyyatinin en gorkemli numayendelerinden biri ozunden sonra gelen butun turkmen sairlerinin muellimi ve ustadidir Azadi Sahbende Mexdimqulu Seydayi Megrubi Qayibi Talibi Qurdoglu Kemine Seyidnezer Seydi Zelili Seydulla Seydi Zinhari Molla Nefes Asiqi Katibi Mohtaci Miskin Qilinc Balqizil kimi ta ninmis soz ustalari onun ardicillari ve sagirdleridir Endelibin turkmen edebiyyati qarsisindaki xidmetleri son derece boyukdur Her seyden evvel o muasir turkmen edebiy yatinin ve edebi yazi dilinin banisidir Ondan evvel yasayib ya radan turkmen sairlerinden Bayram xan Baharli ve Vefai oz eserlerini hemin dovrde butun Orta Asiyada genis yayilan ve esasen medrese tehsili gormus adamlarin isletdiyi edebi cagatay turkcesi ile qeleme almislar Endelib ise eserlerini usaqliqdan beri seve seve dinlediyi milli mehelli dastanlarin tesiri altinda sirin turkmen dilinde yazmaqla bir ilki gerceklesdirmisdir Sairin ikinci boyuk xidmeti turkmen edebiyyatini movzu ve janr baximindan zenginlesdirmesidir Eslinde o realist turkmen poeziyasinin ilk ruseymlerini qoymus Mexdumqulu ise onu zirveye qaldirmisdir Milli edebiyyatda ilk poemanin ilk dastanin muellifi de Endelibdir Nehayet o turkmen edebiyyatinda ilk tercumeci lerden biridir Nurmehemmed Endelibin heyati haqqinda elde deqiq melumat yoxdur Son dovrlerde aparilan tedqiqatlar neticesinde onun 1660 ci ilde Dasoguz vilayetinin Ilanli bolgesinin Qaramazi kendinde anadan oldugu tesbit edilmisdir Sair 1740 ci il de 80 yasinda vefat etmisdir Endelib amansiz bir xesteliye tutuldugu icin tebdili iqlim meqsedile ozbekler arasina kocmus Urgencde esasen de Xive de yasamisdir O Risaleyi Nesimi poemasinin giris qisminde heyati doguldugu ve yasadigi yer habele texellusu haqqinda kicik bilgiler vermisdir Adim idi Nurmehemmed Qerib Sozde texellusum idi Endelib Sehrimiz Urgenc vilayet idi Xanimiz Sirqazi himayet idi Esli mekanim ki Qaramazidir Ademi isretde qisi yazidir Bil ki Qaramazi bizim cayimiz Zikri xuda esq ile dilxahimiz Barca xelayiq icinde bed isim Yetdi elli bese menim bu yasim Sair oz eserlerini Endelib texellusu ile yazmisdir Revaye te gore o gencliyinde Gul adli bir qizi sevmis ona nisbet olsun deye ozune Endelib yeni Bulbul texellusunu secmisdir Adinin terkibindeki Qerib sozu ise dogma vetenden el obadan uzaqda yasamasina isaredir Seirlerinde ozunu Endelibi bineva Endelibi zar Endelibi belakes adlandirmasi heyatinin meseq qet icinde kecdiyini gosterir Gahi xerabatda isim gah fegan Kulbeyi ehzan idi gahi mekan Sairin tehsili sexsi heyati haqqinda yazili menbelerde ele bir ciddi melumat yoxdur Ancaq eserlerinden anlasildigina go re o cox mukemmel tehsil almis Serq poeziyasini onun bedii ifade vasitelerini derinden menimsemis ereb fars tacik dillerini de yaxsi oyrenmisdir Sairin Sahname ni tercume etmesi barede bezi mexezlerde bilgi verilir Teessuf ki bu tercume in diyedek tapilmamisdir Endelibin bir sira sairlerin eserlerine ne zire yazmasi onu gosterir ki o klassik Serq seirini ciddi mutalie etmis soz senetinin butun inceliklerine yiyelenmisdir Endelibin zengin poetik irsinin cox az qismi bize gelib catmisdir Hazirda elimizde onun sekkiz qezeli bir nece mu rebbesi muxemmesi ve museddesi bezi basqa seirleri var Bunlar sayca az olsalar da janr ve mezmunca cox elvan bedii cehetden ise cox mukemmel eserlerdir Endelib senetine derin ehtiram beslediyi Nevainin on yeddi Fuzulinin iki Vefai Ubeydi Hebib ve Caminin birer qezeline texmis Nevainin bir qezeline tesmin Mesrebin bir qezeline ve bir murebbesine tez min yazmisdir Onun qeleme aldigi tezmin texmis ve tesminler en yuksek poetik seviyyededir orijinallarindan esla geri qalmir Bu Endelibin parlaq istedadindan xeber verir Onun senetine hormet elameti olaraq ozbek sairleri Muxlis ve Munis de heresi Endelibin bir qezeline texmis yazmislar Belelikle Endelib Orta Asiyada nezireciliyin dolayisi ile edebi elaqelerin inkisafinda muhum rol oynamisdir O meshur fars sairi Caminin on bir qezelini turkmen diline eyni ilhamla tercume etmisdir Boyuk senetkar yazdigi poemalarla ozunden sonraki sair lere de numune olmusdur Onun Risaleyi Nesimi Oguzna me Seed Veqqas ve Qisseyi firon adli dord poemasi var Endelibin Oguzname si diger oguznamelerle mezmun etibarile umumen seslese ekser meqamlarda ust uste dusse de bir sira ferqler de musahide edilir yeni burada sairin orijinal dest xetti bedii uslubu ve tehkiyesi ozunu gosterir Endelibde Oguz xanin turk cahan hakimiyyeti ugrunda mubarizesi daha yigcam daha ferqli epizodlarla tesvir edilir Hetta eyni detallarda bele bezi ferqler gormek mumkundur Oguz xanin olu mune sairin mersiyesi onun en orijinal terefidir Endelib Risaleyi Nesimi poemasinda meshur sair Ima deddin Nesiminin parlaq obrazini yaratmisdir Seed Veqqas ve Qisseyi firon adli poemalar dini seciyyeli eserlerdir Seed Veqqas meshur islam serkerdesi ve dovlet xadimi oz sexaveti ve xeyirxahligi ile efsanevi sohret qazanmis tarixi sexsiyyetdir Poemada onun merdliyi ve comerdliyi bu yolda hetta oglunu qurban vermesi tesvir olunur Qisseyi firon ise yehudi peygemberi Musanin dogulmasi ve zulmkar Misir fironunu devirmesi haqqindadir Endelib turkmen edebiyyatinda ilk defe olaraq dastanlari revayetleri xalq hekayelerini nezme cekmis onlari edebi cehet den cilalamis sujet xettine el gezdirmis seirlerini yeniden is lemisdir Bunlar Leyli ve Mecnun Yusif ve Zuleyxa Baba Rovsen ve Zeynal Ereb dastanlaridir Basqa bir me lumata gore Mirze Hemdem dastani da ona mexsusdur Bu dastanlardan ikisi daha dogrusu Leyli ve Mec nun la Yusif ve Zuleyxa eynen Azerbaycan versiyasi ile seslesir ve bize melum olan mezmundadir Sairin dini menqibevi seciyye dasiyan Baba Rovsen ve Zeynal Ereb dastanlari ise bizde bilinmir ve asiqlarimizin dastan repertuarinda yoxdur Sairin dastanlarinin hamisi sujet ve senetkarliq baximindan cox mukemmel seirleri ise cox gozeldir 1 2011 ci il Endelibin 350 illik yubileyi ili idi Bu munasibetle Turkmenistanin muxtelif seherlerinde bir sira yubiley tedbirleri tenteneli merasimler kecirildi 10 12 mart tarixlerinde ise sairin veteni Dasoguzda Turkmenistan Elmler Akademiyasinin ve Dasoguz vilayet icra hakimiyyetinin birge emekdasligi ile Endelibe hesr olunan beynelxalq elmi konfrans teskil edildi Ramiz Esker bu yubileye tohfe olaraq Nurmehemmed Endelibin Seirler poemalar dastanlar Baki 2011 292 s adli kitabini Azerbaycan dilinde nesre hazirladi Sairin burada verilen seirleri hemin kitabdan alinmisdir 2 Edebiyyat RedakteNurmehemmed Endelib Seirler poemalar dastanlar Baki 2011 292 s Istinadlar Redakte Ramiz Esker Turkmen seiri antologiyasi XVII XIX esrler Baki MBM 2011 400 s Nurmehemmed Endelib Seirler poemalar dastanlar Baki 2011 292 s Menbe https az wikipedia org w index php title Nurmehemmed Endelib amp oldid 5531475, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.