Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Nişapur xanlığı və ya Qara Bayat əmirliyi — Xorasanda 1747-ci ildən 1800-cü ilə qədər mövcud olmuş yarımmüstəqil xanlıq. Xorasanda mövcud olmuş xanlığın paytaxtı Nişapur şəhəri olmuş və Qara Bayat tayfası tərəfindən idarə edilmişdir.Nadir şahın ölümündən sonra Əfşar imperiyasının parçalanması şçəraitində formalaşmış xanlıq daha sonra Qacar tayfası tərəfindən 1800-ci ildə ələ keçirilmişdir.
| Xanlıq | |
| Nişapur xanlığı | |
|---|---|
 | |
| | |
| Paytaxt | Nişapur |
| Rəsmi dilləri | Azərbaycan dili fars dili |
| Dövlət dini | İslam |
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya |
| Sülalə | Bayat tayfası |
Tarixi
Səfəvi dövrü
Qara Bayat tayfası ənənəvi olaraq Nişapur ətrafında məskunlaşmışdılar və bölgədəki Qızılbaş hakimiyyəti zamanı buranın hakimi rolunu icra etmişdilər. Bu Qacar sülaləsi dövrünə qədər davam etmişdir.I İsmayılın Xorasana yürüşü zamanı (1510-cu ildə) bölgədəki Qara Bayat tayfasından olan hakimlər ona tabe oldular. Məhəmməd Xudabəndənin hakimiyyəti dövründə Xorasanda özbəklərlə olan müharibələr zamanı Qara Bayat tayfasının döyüşçüləri özbəklərə qarşı şiddətli müqavimət göstərdikləri üçün Səfəvi şahı onları vergidən azad etmişdi.I Abbasın hakimiyyəti dövründə tayfanın başçısı olan Məhəmməd Sultan Bayat İsfərayenin, Nişapurun və Səbzəvarın hakimi təyin etdi. Əfqan istilası zamanı Qara Bayat əmiri Mələk Mahmud Sistaniyə tabe olmuş, lakin sonra ona qarşı üsyan etmiş və edam edilmişdir.
Xanlığın yaradılması
1747-ci ildə Əhməd xan Bayat Qara Bayat xanlığının əsasını qoydu. Bu hadisə Nadir şahın ölümündən sonra onun imperiyasının dağılması fonunda baş vermişdi. Bu zaman Əhməd xanın tabeliyində 10 min ailə var idi. 1 oktyabr 1748-ci ildə Bayat tayfasından olan digər Xorasandan olan tayfa başçıları ilə birləşərək oradan qovaraq Şahrux şahı şah elan etdilər.Mir Seyid Məhəmməd tərəfindən Şahrux şahın 14 yanvar 1750-ci ildə devrilməsindən sonra Əhməd xan türkman süvari döyüşçü bölüyünün komandanı təyin edildi. Bir müddət sonra Əhməd xan Abbasqulu xan tərəfindən öldürüldü və xanlığın hakimiyyəti onun əlinə keçdi. 20 mart tarixində Şahruxun yenidən şah olmasından sonra Xorasandakı ali hakimiyyət dağıldı və tayfa başçıları oradakı ali hakimiyyəti ələ keçirmək üçün müharibələrə başladılar.
Əfqan işğalı
Ümumi hakimiyyət boşluğundan istifadə edən Əhməd şah Dürrani 1750-ci ilin iyulunda Heratı ələ keçirdi və Məşhədi mühasirəyə aldı. Əhməd şaf 10 noyabrda Məşhədin mühasirəsindən əl çəkdi və Nişapuru mühasirəyə almağa yollandı. Lakin əfqan ordusu ağır şaxtalar nəticəsində xeyli itki vermişdi və buna görə də, 1751-ci ilin qışında geri çəkilməyə məcbur oldular. Bundan sonra Xorasandakı tayfa başçıları yenidən öz aralarında çəkişmələrə başladılar. Onlardan biri olan Mir Aləm xan Kuzeymə digər bütün qüvvələrdən üstün oldu və Kuçan kürdləri, Kalat-i Nadir cəlairiləri də daxil olmaqla, bütün qüvvələri özünə tabe etdi.
1754-cü ildə Mir Aləm xan Xuzeymə Abbasqulu xan Bayatın tabe olmaqdan imtina etdiyinə görə Nişapuru mühasirəyə aldı. Lakin Əhməd şah gözlənilmədən yenidən Xorasana hücum etdi. Cəm yaxınlığında baş vermiş döyüşdə Mir Aləm xan məğlub oldu və 1754-cü ilin iyununda Tun ələ keçirildi.İranika Ensiklopediyasının bildirdiyinə görə, həmin ildə əfqanlar Nişapuru mühasirəyə alsalar da, uğurlu ola bilməmişdilər. 23 iyul Məşhəd yenidən əfqanlar tərəfindən mühasirəyə alındı. Beş ay davam edən mühasirədən sonra Səbzəvar əhalisi Mir Aləm xanı əfqanlara təslim etdi və o, edam edildi. 1 dekabr və ya 2 dekabrda şəhər əfqanların əlinə keçdi və 1755-ci ilin yayında Əhməd şah Dürrani yenidən Nişapura hücum etdi.
17 iyun 1755-ci ildə əfqanların yenidən Nişapurda peydə olmasından sonra Abbasqulu xan əfqanlara tabe oldu. Lakin qısa müddət sonra Qacar qüvvələrinin Mazinan yaxınlığında əfqan qüvvələri məğlub etdiyi xəbəri gəlib çatdı. Nəticədə Bayat tayfasından olan döyüşçülər əfqanlara qarşı müqavimət göstərməyə həvəsləndilər və baş vermiş döyüş 7 gün davam etdi. Nəhayət 24 iyunda şəhər əfqanların əlinə keçdi, şəhər dağıdıldı və onun infrastrukturu Əhməd şahın əmri ilə parçalandı. Əhməd şahın Bayat döyüşçülərin cəsarətindən və döyüş bacarıqlarından heyrətləndiyi bildirilir. O, buna görə, onlardan bir qismini Əfqanıstana apararaq orada məskunlaşdırmışdı.
Abbasqulu xanın hakimiyyətinin geridə qalan hissəsi
Əhməd şah Abbasqulu xanı Kabula sürgün etsə də, o, oradakı əfqanların hörmətini qazandı. Əhməd şah Abbasqulunun bacısı ilə evləndi və Əhməd şahın qızı Abbasqulunun oğlu ilə evləndirildi. Sonda Abbasqulu xanın Nişapura geri dönməsinə icazə verildi və Malkolmun bildirdiyinə görə, həyatının geridə qalan hissəsini şəhərin dağıntılarını ortadan qaldırmağa və onun əzəmətini bərpa etməyə həsr etdi. Qaynaqlarda onun ədalətli və mərhəmətli hökmdar kimi təsvir edilir və onun hakimiyyətinin son dönəmində Nişapurda elə bir böyük siyasi hadisəninbaş vermədiyi bildirilir. Bircə istisna kimi isə Nadir şahın soyundan gələn, Şahrux şahın oğlu Nəsrullah Mirzə Əfşarın 1768-1769-cu ildə Məşhədi qardaşı olan Nadir Mirzə Əfşardan almasını göstərmək olar. Bundan sonra o, Nişapuru mühasirəyə aldı, çünki Abbasqulu tabe olmaqdan imtina etmişdi. Bundan istifadə edən Nadir Mirzə Əfşar bu şansı dəyərləndirərək Məşhədi mühasirəyə aldı. Nəsrullah Mirzə geri dönməyə məcbur oldi və Nişapurun mühasirəsini uğursuz şəkildə sonlandırdı.
Cəfərqulu xanın hakimiyyəti
Abbasqulu xan öldükdən sonra varislik böhranı ortaya çıxdı. Onun 8 oğlu olsa da, onlardan yalnız ikisinin adı qaynaqlarda hakimiyyət uğrunda mübarizə aparanların siyahısında çəkilir. Onun ən böyük oğlu hakimiyyət üçün uyğunsuz olaraq dəyərləndirilirdi. Buna görə də, onun ikinci oğlu Əliqulu xan hakimiyyəti ələ aldı. Lakin Əliqulunun hakimiyyət iddiası əmisi Cəfərqulu tərəfindən qəbul edilmədi. Qısa mübarizədən sonra Cəfərqulu Əliqulunun gözlərini kor etdirdi və yeni əmir oldu. O, azad olmaq şansını gözləyən adi insanlar arasında çox da populyar deyildi. Bu şans Ağa Məhəmməd xan Qacar 1796-cı ildə Xorasanı işğal edəndə gələcəkdi.
Qacarların fəthi
1800-ci ildə Qacarlar əmirliyin ərazisini ələ keçirdilər. Lakin bundan sonra da Nişapurun inzibati idarəetməsi ilə Bayat tayfasından olanlar məşğul olurdular. qohumu Bəhman Mirzə Qacarın şahlıq iddiasını dəstəkləmək üçün üsyan qaldırdığı zaman Nişapur hakimi İmanverdi xan Bayat idi və o, şəhəri uğurlu şəkildə Həsən xan Saların ordusuna qarşı qorumuşdu.
Xanları
- Əhməd xan Bayat
- Abbasqulu xan Bayat (1747–1779)
- Əliqulu xan Bayat
- Cəfər xan Bayat (1779–1798)
Həmçinin bax
İstinadlar
- Malcolm, 1829. səh. 140-141
- Oberling, 2008
- Fasāʹī, 1972
- Noelle-Karimi, 2014
- Perry, 1985
- Куддуси, 1998
- Perry, 1984
- Barati, 2019
- Yusuf, 1988. səh. 130
Mənbə
- Мухаммед Гусейн Куддуси. Надир-шах. Гянджлик. 1998.
- Pierre Oberling. KHORASAN i. ETHNIC GROUPS. Encyclopedia Iranica. 2008.
- John R. Perry (1985). "ʿALAM KHAN". Encyclopedia Iranica. ʿALAM KHAN. Encyclopedia Iranica. 1985.
- Sir John Malcolm. The History of Persia: From the Most Early Period to the Present Time. Murray. 1829.
- Christine Noelle-Karimi. The Pearl in Its Midst: Herat and the Mapping of Khurasan (15th-19th Centuries). Austrian Academy of Sciences Press. 2014. ISBN .
- Ḥasan ibn Ḥasan Fasāʹī. History of Persia under Qajar rule. New York: Columbia University Press. 1972. ISBN .
- John R. Perry. AFSHARIDS. Encyclopedia Iranica. 1984.
- András Barati. The Succession Struggle Following the Death of Nādir Shāh (1747–1750). Orpheus Noster 11/4. 2019.
- Mohamed Yusuf. A History of Afghanistan; from 1793 A.D. to 1865 A.D. New York University. 1988. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nisapur xanligi ve ya Qara Bayat emirliyi Xorasanda 1747 ci ilden 1800 cu ile qeder movcud olmus yarimmusteqil xanliq Xorasanda movcud olmus xanligin paytaxti Nisapur seheri olmus ve Qara Bayat tayfasi terefinden idare edilmisdir Nadir sahin olumunden sonra Efsar imperiyasinin parcalanmasi sceraitinde formalasmis xanliq daha sonra Qacar tayfasi terefinden 1800 ci ilde ele kecirilmisdir XanliqNisapur xanligi 1747 1798Paytaxt NisapurResmi dilleri Azerbaycan dili fars diliDovlet dini IslamIdareetme formasi Mutleq monarxiyaSulale Bayat tayfasiTarixiSefevi dovru Qara Bayat tayfasi enenevi olaraq Nisapur etrafinda meskunlasmisdilar ve bolgedeki Qizilbas hakimiyyeti zamani buranin hakimi rolunu icra etmisdiler Bu Qacar sulalesi dovrune qeder davam etmisdir I Ismayilin Xorasana yurusu zamani 1510 cu ilde bolgedeki Qara Bayat tayfasindan olan hakimler ona tabe oldular Mehemmed Xudabendenin hakimiyyeti dovrunde Xorasanda ozbeklerle olan muharibeler zamani Qara Bayat tayfasinin doyusculeri ozbeklere qarsi siddetli muqavimet gosterdikleri ucun Sefevi sahi onlari vergiden azad etmisdi I Abbasin hakimiyyeti dovrunde tayfanin bascisi olan Mehemmed Sultan Bayat Isferayenin Nisapurun ve Sebzevarin hakimi teyin etdi Efqan istilasi zamani Qara Bayat emiri Melek Mahmud Sistaniye tabe olmus lakin sonra ona qarsi usyan etmis ve edam edilmisdir Xanligin yaradilmasi 1747 ci ilde Ehmed xan Bayat Qara Bayat xanliginin esasini qoydu Bu hadise Nadir sahin olumunden sonra onun imperiyasinin dagilmasi fonunda bas vermisdi Bu zaman Ehmed xanin tabeliyinde 10 min aile var idi 1 oktyabr 1748 ci ilde Bayat tayfasindan olan diger Xorasandan olan tayfa bascilari ile birleserek oradan qovaraq Sahrux sahi sah elan etdiler Mir Seyid Mehemmed terefinden Sahrux sahin 14 yanvar 1750 ci ilde devrilmesinden sonra Ehmed xan turkman suvari doyuscu boluyunun komandani teyin edildi Bir muddet sonra Ehmed xan Abbasqulu xan terefinden olduruldu ve xanligin hakimiyyeti onun eline kecdi 20 mart tarixinde Sahruxun yeniden sah olmasindan sonra Xorasandaki ali hakimiyyet dagildi ve tayfa bascilari oradaki ali hakimiyyeti ele kecirmek ucun muharibelere basladilar Efqan isgali Umumi hakimiyyet boslugundan istifade eden Ehmed sah Durrani 1750 ci ilin iyulunda Herati ele kecirdi ve Meshedi muhasireye aldi Ehmed saf 10 noyabrda Meshedin muhasiresinden el cekdi ve Nisapuru muhasireye almaga yollandi Lakin efqan ordusu agir saxtalar neticesinde xeyli itki vermisdi ve buna gore de 1751 ci ilin qisinda geri cekilmeye mecbur oldular Bundan sonra Xorasandaki tayfa bascilari yeniden oz aralarinda cekismelere basladilar Onlardan biri olan Mir Alem xan Kuzeyme diger butun quvvelerden ustun oldu ve Kucan kurdleri Kalat i Nadir celairileri de daxil olmaqla butun quvveleri ozune tabe etdi 1754 cu ilde Mir Alem xan Xuzeyme Abbasqulu xan Bayatin tabe olmaqdan imtina etdiyine gore Nisapuru muhasireye aldi Lakin Ehmed sah gozlenilmeden yeniden Xorasana hucum etdi Cem yaxinliginda bas vermis doyusde Mir Alem xan meglub oldu ve 1754 cu ilin iyununda Tun ele kecirildi Iranika Ensiklopediyasinin bildirdiyine gore hemin ilde efqanlar Nisapuru muhasireye alsalar da ugurlu ola bilmemisdiler 23 iyul Meshed yeniden efqanlar terefinden muhasireye alindi Bes ay davam eden muhasireden sonra Sebzevar ehalisi Mir Alem xani efqanlara teslim etdi ve o edam edildi 1 dekabr ve ya 2 dekabrda seher efqanlarin eline kecdi ve 1755 ci ilin yayinda Ehmed sah Durrani yeniden Nisapura hucum etdi 17 iyun 1755 ci ilde efqanlarin yeniden Nisapurda peyde olmasindan sonra Abbasqulu xan efqanlara tabe oldu Lakin qisa muddet sonra Qacar quvvelerinin Mazinan yaxinliginda efqan quvveleri meglub etdiyi xeberi gelib catdi Neticede Bayat tayfasindan olan doyusculer efqanlara qarsi muqavimet gostermeye heveslendiler ve bas vermis doyus 7 gun davam etdi Nehayet 24 iyunda seher efqanlarin eline kecdi seher dagidildi ve onun infrastrukturu Ehmed sahin emri ile parcalandi Ehmed sahin Bayat doyusculerin cesaretinden ve doyus bacariqlarindan heyretlendiyi bildirilir O buna gore onlardan bir qismini Efqanistana apararaq orada meskunlasdirmisdi Abbasqulu xanin hakimiyyetinin geride qalan hissesi Ehmed sah Abbasqulu xani Kabula surgun etse de o oradaki efqanlarin hormetini qazandi Ehmed sah Abbasqulunun bacisi ile evlendi ve Ehmed sahin qizi Abbasqulunun oglu ile evlendirildi Sonda Abbasqulu xanin Nisapura geri donmesine icaze verildi ve Malkolmun bildirdiyine gore heyatinin geride qalan hissesini seherin dagintilarini ortadan qaldirmaga ve onun ezemetini berpa etmeye hesr etdi Qaynaqlarda onun edaletli ve merhemetli hokmdar kimi tesvir edilir ve onun hakimiyyetinin son doneminde Nisapurda ele bir boyuk siyasi hadiseninbas vermediyi bildirilir Birce istisna kimi ise Nadir sahin soyundan gelen Sahrux sahin oglu Nesrullah Mirze Efsarin 1768 1769 cu ilde Meshedi qardasi olan Nadir Mirze Efsardan almasini gostermek olar Bundan sonra o Nisapuru muhasireye aldi cunki Abbasqulu tabe olmaqdan imtina etmisdi Bundan istifade eden Nadir Mirze Efsar bu sansi deyerlendirerek Meshedi muhasireye aldi Nesrullah Mirze geri donmeye mecbur oldi ve Nisapurun muhasiresini ugursuz sekilde sonlandirdi Ceferqulu xanin hakimiyyeti Abbasqulu xan oldukden sonra varislik bohrani ortaya cixdi Onun 8 oglu olsa da onlardan yalniz ikisinin adi qaynaqlarda hakimiyyet ugrunda mubarize aparanlarin siyahisinda cekilir Onun en boyuk oglu hakimiyyet ucun uygunsuz olaraq deyerlendirilirdi Buna gore de onun ikinci oglu Eliqulu xan hakimiyyeti ele aldi Lakin Eliqulunun hakimiyyet iddiasi emisi Ceferqulu terefinden qebul edilmedi Qisa mubarizeden sonra Ceferqulu Eliqulunun gozlerini kor etdirdi ve yeni emir oldu O azad olmaq sansini gozleyen adi insanlar arasinda cox da populyar deyildi Bu sans Aga Mehemmed xan Qacar 1796 ci ilde Xorasani isgal edende gelecekdi Qacarlarin fethi 1800 ci ilde Qacarlar emirliyin erazisini ele kecirdiler Lakin bundan sonra da Nisapurun inzibati idareetmesi ile Bayat tayfasindan olanlar mesgul olurdular qohumu Behman Mirze Qacarin sahliq iddiasini desteklemek ucun usyan qaldirdigi zaman Nisapur hakimi Imanverdi xan Bayat idi ve o seheri ugurlu sekilde Hesen xan Salarin ordusuna qarsi qorumusdu XanlariEhmed xan Bayat Abbasqulu xan Bayat 1747 1779 Eliqulu xan Bayat Cefer xan Bayat 1779 1798 Hemcinin baxXorasan turkleriIstinadlarMalcolm 1829 seh 140 141 Oberling 2008 Fasaʹi 1972 Noelle Karimi 2014 Perry 1985 Kuddusi 1998 Perry 1984 Barati 2019 Yusuf 1988 seh 130MenbeMuhammed Gusejn Kuddusi Nadir shah Gyandzhlik 1998 Pierre Oberling KHORASAN i ETHNIC GROUPS Encyclopedia Iranica 2008 John R Perry 1985 ʿALAM KHAN Encyclopedia Iranica ʿALAM KHAN Encyclopedia Iranica 1985 Sir John Malcolm The History of Persia From the Most Early Period to the Present Time Murray 1829 Christine Noelle Karimi The Pearl in Its Midst Herat and the Mapping of Khurasan 15th 19th Centuries Austrian Academy of Sciences Press 2014 ISBN 978 3 7001 7202 4 Ḥasan ibn Ḥasan Fasaʹi History of Persia under Qajar rule New York Columbia University Press 1972 ISBN 978 0 231 03197 4 John R Perry AFSHARIDS Encyclopedia Iranica 1984 Andras Barati The Succession Struggle Following the Death of Nadir Shah 1747 1750 Orpheus Noster 11 4 2019 Mohamed Yusuf A History of Afghanistan from 1793 A D to 1865 A D New York University 1988 ISBN 1466222417