Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Naxçıvanın Orta Eneolit dövrü, Naxçıvantəpə., Uçan ağıl və Uzunoba yaşayış yerlərində aparılan arxeoloji tədqiqatlarla öyrənilmişdir.
| Naxçıvanın Orta Eneolit mədəniyyəti | |
|---|---|
| Yeri | |
| Tərkibində |  Azərbaycan |
| Coğrafi region | |
| Lokallaşdırılması | Urmiya hövzəsi, Naxçıvan |
| Təmsil edən | Qədim Türklər |
| Təsərrüfat tipi | Əkinçilik və Maldarlıq |
| Tədqiqatçılar | Vəli Baxşəliyev, |
Cənubi Qafqazda Erkən və Orta Eneolit dövrü
Cənubi Qafqazda Eneolit dövrünün erkən və orta mərhələsinə aid mədəniyyət yox deyiləcək qədər azdır. Naxçıvantəpə yaşayış yerinin tədqiqi Eneolit dövrünün erkən və orta mərhələsini öyrənməyə imkan verir. Bu baxımdan Sirabçay hövzəsində aşkar olunan Uzunoba və Uçan ağıl yaşayış yerlərinin də müəyyən əhəmiyyəti vardır. Bu yaşayış yerlərindən götürülən karbon analizlərin nəticələri e. ə. 4690–4450-ci illəri göstərməklə Ovçular təpəsi. ilə təmsil olunan Son Eneolit dövründən əvvəlki dövrə aiddir.
Naxçıvanda Erkən və Orta Eneolit dövrü ilə bağlı tədqiqatlar
Naxçıvantəpənin üst qatları Dalmatəpə tipli basma naxışlı və boyalı keramika ilə xarakterizə olunur. Dalmatəpə tipli boyalı keramika məmulatı Naxçıvanda hələlik Uzunoba və Uçan ağıl yaşayış yerindən tək-tək nümunələrlə məlumdur. Babək rayonunun Göynük kəndi yaxınlığında yerləşən Bülövqaya yaşayış yerində Dalmatəpə tipli boyalı keramikanın aşkar olunması bu tip keramikanın gələcəkdə başqa abidələrdən də tapılacağna işarə edir. Dalmatəpə tipli basma naxışlı keramika tək-tək nümunələrlə Qarabağ abidələrindən də məlumdur. Qeyd etmək lazımdır ki, Dalmatəpə mədəniyyətinə aid keramika məmulatının bir qrupu qırmızı rəngdə boyanması ilə xarakterizə olunur. Bu tip keramika Uçan ağıl, Uzunoba, Bülövqaya yaşayış yerlərindən, həmçinin Qarabağ abidələrindən məlumdur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, qırmızı rənglə anqoblanmış keramika Naxçıvanda Xələc yaşayış yerində geniş yayılmışdır. Xələc keramikasının formaca Urmiya hövzəsindəki Göytəpə yaşayış yerindən aşkar olunan qablarla bənzər olmasına baxmayaraq boyama motivləri tamamilə fərqlidir, lakin Göytəpədə də anqobüstü naxışlara rastlanır. Yanıqtəpə ilə də bəzi müqayisələr aparmaq mümkündür. Yanıqtəpə qablarında Xələc üçün xarakterik olan enli paralel xətlərə rastlanır. Xələc keramikasının bəzəmə motivi yaxınlıqda yerləşən Tilkitəpəvə Texut keramikasından fərqlənərək Mil düzünün abidələri, xüsusilə Kəbirli keramikasının naxışları ilə uyğundur. Onlar naxışların çəkilmə texnikasına görə də eynidir. Bəzi hallarda Xələcdə olduğu kimi anqobüstü naxışlardan istifadə olunmuşdur. Xələc keramikasının naxış motivlərinin bənzər olduğu abidələrdən biri Norşuntəpədir, lakin Norşuntəpədə boya anqob üzərinə deyil qabın saxsısı üzərinə çəkilmişdir. Xələc boyalılarının bəzi bəzəmə motivləri Хalaf tipli qablarda da işlənmişdir. Araşdırmalar qırmızı anqoblu keramikanın Eneolit dövrünün erkən mərhələsi üçün xarakterik olduğunu, Eneolitin orta mərhələsində də davam etdiyini göstərir.
Uzunoba yaşayış yeri müəyyən xüsusiyyətlərinə görə diqqət çəkir. Qazıntı zamanı e.ə. V minilliyin birinci yarısı ilə tarixlənən boyalı keramika parçalarının aşkar olunması mədəni təbəqənin e. ə. V minilliyə aid olduğunu göstərir ki, bu da region üçün olduqca nadir haldır. Bu dövrə aid maddi-mədəniyyət nümunələri Kültəpə yaşayış yerindən (Culfa, İran) də aşkar olunmuşdur ki, bu da həmin istiqamətin e. ə. V minillikdə, yaxud ondan əvvəl Şimal-Qərbi İranla (Cənubi Azərbaycan) Naxçıvançay vadisi arasında əsas yol olduğunu göstərir. Babək rayonunun Sirab kəndindən şimalda yerləşən Uçan ağıl yaşayış yerinin yerüstü materialları boyalı qablar və samanlı keramika nümunələrindən ibarətdir. Tapıntılar arasında Duzdağdan məlum olan daş baltalara bənzər bir ədəd əmək alətinin aşkar olunması da diqqətəlayiqdir. Uçan ağıl yaşayış yerinin tədqiqi zamanı saman qarışığı olan qırmızı rəngli keramika nümunələri, o cümlədən boyalı qabların parçaları aşkar olunmuşdur. Keramika nümunələrinin araşdırılması onların e. ə. V minilliyin birinci yarısına və Ovçular təpəsindən əvvələ aid olduğunu təsdiq edir. Bu, abidələrdən götürülən karbon nümunələrinin analizi ilə də təsdiq olunmuşdur. Uçan ağıl yaşayış yerindən Kültəpə yaşayış yerindən (Culfa, İran) məlum olan Dalmatəpə tipli boyalı keramika parçalarının aşkar olunması bu yaşayış yerləri arasında əlaqələrin olduğunu təsdiq etməkdədir. Bu yaşayış yerlərinin araşdırılması Naxçıvanın Erkən və Orta Eneolit dövrü mədəniyyətinin Urmiya hövzəsi ilə əlaqələr şəraitində inkişaf etdiyini göstərir.
Araşdırmalar Urmiya hövzəsinin yaşayış yerlərində başlıca olaraq Sünik obsidianından istifadə olunduğunu göstərir. Naxçıvan abidələrində isə əsasən Göyçə obsidianından istifadə olunmuşdur. Sünik obsidianı faiz etibarilə azdır və ikinci yerdədir. Ehtimal ki, Urmiya hövzəsində yaşayan insanlar Zəngəzur dağlarındakı xammal mənbələri ilə Naxçıvançay vadisində yaşayan insanlar vasitəsilə əlaqə saxlamışdırlar. Qeyd etmək lazımdır ki, bu yaxınlarda Naxçıvançay vadisindən üzərində mis filizinin izləri olan mədən alətinin tapılması bu əlaqələrin yalnız obsidianla deyil, həm də mis yataqları ilə bağlı olduğunu göstərir.
Yeni abidələrin tədqiqi Naxçıvanın Eneolit mədəniyyəti haqqında bitkin təsəvvür əldə etməyə imkan verir. Bu abidələrin tədqiqi həmçinin Naxçıvanın e.ə. V–IV minilliyə aid Eneolit abidələrini yenidən dövrləşdirməyə imkan verir: Hazırda Naxçıvantəpə yaşayış yerinin üst qatları, Uçan ağıl və Uzunoba yaşayış yerlərini Orta Eneolit dövrünə aid etmək olar. Bu mərhələ təqribən e.ə. 4600–4400-cü illəri əhatə edir.
İstinadlar
- Baxşəliyev V, Quliyeva Z, Həşimova T, Mehbalıyev K, Baxşəliyev E. (az.). Naxçıvan: "Əcəmi". 2018. 266s. 2013-07-11 tarixində orijinalından (#bad_url) arxivləşdirilib.
- Бахшалиев В.Б. Исследование энеолитических памятников Сирабчайской и Нахчыванчайской долин. Problems of the Archaeology of theCaucasus and Near East. Neolithic — Late Bronze Age. Baku: Институт археологии и этнографии. 2017, с. 108–121.
- Baxşəliyev V., Marro C., Aşurov S. Ovçular təpəsi (Azərbaycan və ingilis dillərində) 2016-03-05 at the Wayback Machine. (2006–2008-ci il tədqiqatlarınin ilk nəticələri / First Preliminary Report: the 2006–2008 seasons). Bakı: "Elm", 2010.
- Catherine Marro, Vəli Baxşəliyev, Səfər Aşurov. Excavation at Ovçulartepesi (Nakhchivan, Azerbaijan). Second Preliminary Report: The 2009–2010 Seasons // Anatolia Antiqua, XIX, 2011, s. 53–100.
- Baxşəliyev V, Naxçıvanda 2018-ci ilin Arxeoloji Tədqiqatları. Naxçıvan: "Əcəmi". 2019. 103s.
- Baxşəliyev E, Bülövqaya yaşayış yerinin keramikası. AMEA Naxçıvan Bölməsi, İctimai və humanitar elmlər seriyası. Naxçıvan, "Tusi" — 2021, № 1, Cild 17, s. 94–101.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Naxcivanin Orta Eneolit dovru Naxcivantepe Ucan agil ve Uzunoba yasayis yerlerinde aparilan arxeoloji tedqiqatlarla oyrenilmisdir Naxcivanin Orta Eneolit medeniyyetiYeri Naxcivan Muxtar RespublikasiTerkibinde AzerbaycanCografi region Ucan agilLokallasdirilmasi Urmiya hovzesi NaxcivanTemsil eden Qedim TurklerTeserrufat tipi Ekincilik ve MaldarliqTedqiqatcilar Veli Baxseliyev Cenubi Qafqazda Erken ve Orta Eneolit dovruCenubi Qafqazda Eneolit dovrunun erken ve orta merhelesine aid medeniyyet yox deyilecek qeder azdir Naxcivantepe yasayis yerinin tedqiqi Eneolit dovrunun erken ve orta merhelesini oyrenmeye imkan verir Bu baximdan Sirabcay hovzesinde askar olunan Uzunoba ve Ucan agil yasayis yerlerinin de mueyyen ehemiyyeti vardir Bu yasayis yerlerinden goturulen karbon analizlerin neticeleri e e 4690 4450 ci illeri gostermekle Ovcular tepesi ile temsil olunan Son Eneolit dovrunden evvelki dovre aiddir Naxcivanda Erken ve Orta Eneolit dovru ile bagli tedqiqatlarNaxcivantepenin ust qatlari Dalmatepe tipli basma naxisli ve boyali keramika ile xarakterize olunur Dalmatepe tipli boyali keramika memulati Naxcivanda helelik Uzunoba ve Ucan agil yasayis yerinden tek tek numunelerle melumdur Babek rayonunun Goynuk kendi yaxinliginda yerlesen Bulovqaya yasayis yerinde Dalmatepe tipli boyali keramikanin askar olunmasi bu tip keramikanin gelecekde basqa abidelerden de tapilacagna isare edir Dalmatepe tipli basma naxisli keramika tek tek numunelerle Qarabag abidelerinden de melumdur Qeyd etmek lazimdir ki Dalmatepe medeniyyetine aid keramika memulatinin bir qrupu qirmizi rengde boyanmasi ile xarakterize olunur Bu tip keramika Ucan agil Uzunoba Bulovqaya yasayis yerlerinden hemcinin Qarabag abidelerinden melumdur Yeri gelmisken qeyd edek ki qirmizi rengle anqoblanmis keramika Naxcivanda Xelec yasayis yerinde genis yayilmisdir Xelec keramikasinin formaca Urmiya hovzesindeki Goytepe yasayis yerinden askar olunan qablarla benzer olmasina baxmayaraq boyama motivleri tamamile ferqlidir lakin Goytepede de anqobustu naxislara rastlanir Yaniqtepe ile de bezi muqayiseler aparmaq mumkundur Yaniqtepe qablarinda Xelec ucun xarakterik olan enli paralel xetlere rastlanir Xelec keramikasinin bezeme motivi yaxinliqda yerlesen Tilkitepe turk ve Texut keramikasindan ferqlenerek Mil duzunun abideleri xususile Kebirli keramikasinin naxislari ile uygundur Onlar naxislarin cekilme texnikasina gore de eynidir Bezi hallarda Xelecde oldugu kimi anqobustu naxislardan istifade olunmusdur Xelec keramikasinin naxis motivlerinin benzer oldugu abidelerden biri Norsuntepedir lakin Norsuntepede boya anqob uzerine deyil qabin saxsisi uzerine cekilmisdir Xelec boyalilarinin bezi bezeme motivleri Halaf tipli qablarda da islenmisdir Arasdirmalar qirmizi anqoblu keramikanin Eneolit dovrunun erken merhelesi ucun xarakterik oldugunu Eneolitin orta merhelesinde de davam etdiyini gosterir Uzunoba yasayis yerinde arxeoloji qazintilar zamani Uzunoba yasayis yeri mueyyen xususiyyetlerine gore diqqet cekir Qazinti zamani e e V minilliyin birinci yarisi ile tarixlenen boyali keramika parcalarinin askar olunmasi medeni tebeqenin e e V minilliye aid oldugunu gosterir ki bu da region ucun olduqca nadir haldir Bu dovre aid maddi medeniyyet numuneleri Kultepe yasayis yerinden Culfa Iran de askar olunmusdur ki bu da hemin istiqametin e e V minillikde yaxud ondan evvel Simal Qerbi Iranla Cenubi Azerbaycan Naxcivancay vadisi arasinda esas yol oldugunu gosterir Babek rayonunun Sirab kendinden simalda yerlesen Ucan agil yasayis yerinin yerustu materiallari boyali qablar ve samanli keramika numunelerinden ibaretdir Tapintilar arasinda Duzdagdan melum olan das baltalara benzer bir eded emek aletinin askar olunmasi da diqqetelayiqdir Ucan agil yasayis yerinin tedqiqi zamani saman qarisigi olan qirmizi rengli keramika numuneleri o cumleden boyali qablarin parcalari askar olunmusdur Keramika numunelerinin arasdirilmasi onlarin e e V minilliyin birinci yarisina ve Ovcular tepesinden evvele aid oldugunu tesdiq edir Bu abidelerden goturulen karbon numunelerinin analizi ile de tesdiq olunmusdur Ucan agil yasayis yerinden Kultepe yasayis yerinden Culfa Iran melum olan Dalmatepe tipli boyali keramika parcalarinin askar olunmasi bu yasayis yerleri arasinda elaqelerin oldugunu tesdiq etmekdedir Bu yasayis yerlerinin arasdirilmasi Naxcivanin Erken ve Orta Eneolit dovru medeniyyetinin Urmiya hovzesi ile elaqeler seraitinde inkisaf etdiyini gosterir Arasdirmalar Urmiya hovzesinin yasayis yerlerinde baslica olaraq Sunik obsidianindan istifade olundugunu gosterir Naxcivan abidelerinde ise esasen Goyce obsidianindan istifade olunmusdur Sunik obsidiani faiz etibarile azdir ve ikinci yerdedir Ehtimal ki Urmiya hovzesinde yasayan insanlar Zengezur daglarindaki xammal menbeleri ile Naxcivancay vadisinde yasayan insanlar vasitesile elaqe saxlamisdirlar Qeyd etmek lazimdir ki bu yaxinlarda Naxcivancay vadisinden uzerinde mis filizinin izleri olan meden aletinin tapilmasi bu elaqelerin yalniz obsidianla deyil hem de mis yataqlari ile bagli oldugunu gosterir Yeni abidelerin tedqiqi Naxcivanin Eneolit medeniyyeti haqqinda bitkin tesevvur elde etmeye imkan verir Bu abidelerin tedqiqi hemcinin Naxcivanin e e V IV minilliye aid Eneolit abidelerini yeniden dovrlesdirmeye imkan verir Hazirda Naxcivantepe yasayis yerinin ust qatlari Ucan agil ve Uzunoba yasayis yerlerini Orta Eneolit dovrune aid etmek olar Bu merhele teqriben e e 4600 4400 cu illeri ehate edir IstinadlarBaxseliyev V Quliyeva Z Hesimova T Mehbaliyev K Baxseliyev E az Naxcivan Ecemi 2018 266s 2013 07 11 tarixinde orijinalindan bad url arxivlesdirilib Bahshaliev V B Issledovanie eneoliticheskih pamyatnikov Sirabchajskoj i Nahchyvanchajskoj dolin Problems of the Archaeology of theCaucasus and Near East Neolithic Late Bronze Age Baku Institut arheologii i etnografii 2017 s 108 121 Baxseliyev V Marro C Asurov S Ovcular tepesi Azerbaycan ve ingilis dillerinde 2016 03 05 at the Wayback Machine 2006 2008 ci il tedqiqatlarinin ilk neticeleri First Preliminary Report the 2006 2008 seasons Baki Elm 2010 Catherine Marro Veli Baxseliyev Sefer Asurov Excavation at Ovculartepesi Nakhchivan Azerbaijan Second Preliminary Report The 2009 2010 Seasons Anatolia Antiqua XIX 2011 s 53 100 Baxseliyev V Naxcivanda 2018 ci ilin Arxeoloji Tedqiqatlari Naxcivan Ecemi 2019 103s Baxseliyev E Bulovqaya yasayis yerinin keramikasi AMEA Naxcivan Bolmesi Ictimai ve humanitar elmler seriyasi Naxcivan Tusi 2021 1 Cild 17 s 94 101