fbpx
Wikipedia

Nadirin Əfqanıstan yürüşləri

Avqust 09, 2021

Nadirin Əfqanıstan yürüşləri — Nadirin Əfqanıstandakı abdalı tayfasına qarşı yürüşləri.

Nadirin Əfqanıstan yürüşləri
Əsas münaqişə: Nadirin yürüşləri
Tarix 1726-1740
Yeri Xorasan, Herat, Əfqanıstan
Səbəbi Əfqan abdalı tayfasının qiyam edərək Heratı işğal etməsi.
Nəticəsi Nadirin qələbəsi
Ərazi dəyişikliyi Nadir qiyamdan əvvəlki Səfəvi ərazilərini qaytardıqdan sonra yeni əraziləri işğal etdi.
Münaqişə tərəfləri

Əfşarlar İmperiyası

Abdalı tayfası

Komandan(lar)

Nadir şah Əfşar
Qəni xan Abdalı

Zülfüqar xan
Allahyar xan

Narazılığın səbəbləri

Hələ 1597-ci ildə şah I Abbas tərəfindən abdali tayfasının başçısı Sado təyin edildi, bu tayfaya qilzaylar qarşısında üstünlük verdi. Abdali tayfası, şah I Abbasa Qəndaharın mühasirəsində yardım etdiyinə görə, Sado sultan titulu aldı. XVII-XVII əsrlərin kəsiyində abdalinin sayı olduqca çoxaldı. Onların arasında, Səfəvi şahlarından və onların təyin etdiyi Qəndahar hakimlərindən, narazılıq artırdı. Sadonun nəslindən olan Abdulla-xan Sadozayın Səfəvilərə qarşı təbliğatı xüsusi ilə təhlükəli idi. Herat bəylərbəyi Məhəmməd Zaman-xan Ustaclının ölümündən sonra yaranan qarışıqlıqdan istifadə edərək Abdulla öz oğlu Əsədulla ilə hakimiyyəti öz əlinə almağa çalışdı. Çevriliş alınmadı, çünki yeni təyin olunmuş bəylərbəyi Abbasqulu xan Şamlı, abdali tayfasına qarşı qüvvəsini cəmləşdirərək, onlarla bacara bildi və Abdulla ilə Əsədullanı zindana saldı. Lakin vəziyyət gərgin olaraq qalırdı. Ola bilsin, burada abdaliyə meyl edənlər az deyildi. Abbas Qulu xanın yetərincə çevik olmayan daxili siyasəti, tezliklə qızılbaşlardan ibarət Herat qarnozonunun narazılığına səbəb oldu. Onlar Abbas Qulu xanı tutub İsfahana göndərdilər ki, əvəzinə başqa hakim göndərsinlər. Bu fövqəladə hadisə ilə bağlı olaraq Abdulla oğlu ilə birlikdə zindandan qaça bildi. Onlar bütün narazıları öz bayrağı altına yığmağa başladılar. Əsədullanın başçılıq etdiyi dəstələr İsfahandan Herata göndərilən Cəfər xan Ustaclının korpusunu məğlub etdilər. Sonra abdali tayfası Quriyyan yaxınlığında onlara qarşı Məşhəd hakiminin göndərdiyi qoşunu məğlub etdilər.

Abdalı tayfasının güclənməsi

1716-cı ildə Məşhədə get-gedə güclənən abdali tayfası ilə mübarizə üçün yeni hakim gəldi Fətəli xan Türkmən. Qusuyyedə, Heratdan təxminən 80 km. qərbdə, onun çoxminlik ordusu abdali qoşunu ilə qarşılaşdı. Döyüş vaxtı Fəth Əli xan vəziyyəti öz xeyrinə dəyişə bildi və Əsədullanı qaçmağa məcbur etdi. Lakin təxminən min nəfərlə Əsədullanı qovmaqda olan Fəth Əli xan əsas qüvvələrdən aralandı və Əsədullanın geriyə çevirdiyi qoşunla üz-üzə qaldı və məğlub oldu. Fəth Əli xan həlak oldu. Təşviş içində atılan toplar və sursat abdaliyə qaldı. Öz uğurunu inkişaf etdirərək Əsədulla xan Məşhədə qədər gəldi, ama uğursuz mühasirədən sonra Herata qayıtdı.

Abdalı tayfası ilə gilzayların toqquşması

Şah sarayı abdalı tayfasının genişlənən hərəkatını yatırmaq üçün son cəhd etdi. Bəzi mənbələrə görə bu 1719-cu ildə baş verdi. Bu məqsədlə Xorasana, sayı 35 min olan yaxşı təchiz olunmuş korpus və artilleriya ilə, Səfi Qulu xan göndərildi. Nişapurda o, şimaldan gəlmiş və özbaşınalıq edən türkmənlərə görə yubanmalı oldu. Onları məğlub edərək, Səfi qulu xan Məşhədə daxil oldu, qısa dincdən sonra Herata yollandı. Lakin burada o Əsədullaya məğlub oldu və özünü barıt çəlləyi ilə partlatdı. Heratda möhkəmlənən Əsədulla Qəndəharda yerləşən gilzaylarla müharibəyə hazırlaşmağa başladı.

Əsədullanın abdalı tayfası ilə Mahmudun gilzayları arasında həlledici döyüş, Fərəhdən təxminən 120 km şərqdə, Dilaram yanında baş verdi. Abdalı sarsıdıcı məğlubiyətə uğradılar. Əsədulla xan öldürüldü.

Gilzayların qiyamı

  Əsas məqalə: Hotakilər

Herat vilayətində abdali tayfası mühitində qarşıdurmalar davam edən müddətdə, ölkənin mərkəzində vəziyət köklü surətdə dəyişdi 1722-ci ildə qilzaylar İsfahanı və Səfəvi taxtını aldılar. Paytaxt süqut edəndən sonra şah Sultan Hüseynin oğullarından biri Təhmasib də özünü şah elan etdi və bütün narazıları öz ətrafında yığmağa başladı. O Mazandaranı öz əsas bazası etdi. Əfşar tayfasından olan gənc və çox enerjili sərkərdə Nadir ona qoşuldu. Qısa müddət ərzində 1726-cı ilin dekabrında Nadir Məşhədi tutdu. Buranın hakimi Məlik Mahmud Sistani əvvəlcə sürgün , sonra isə edam edildi.

Nadirin abdalı tayfasına qarşı yürüşü

 
Nadirin miniatür üzərində təsviri, 1769

Məşhəd Nadirin əsas bazası və qərargahı, sonralar isə paytaxtı idi. Səfəvilərin Məşhəd rayonunda nominal, əslində isə özünün, hakimiyətini möhkəmləndirən Nadir, tabe əraziləri genişləndirməyə başladı. Məsələn 1727-ci ildə o kiçik Kain şəhərinin hakimini Təhmasibə tabe olmasına nail oldu. Növbədə abdali tayfası və onların əsas dayağı olan Heratın tabe edilməsi dururdu. Nadir anlayırdı ki abdaliyə qarşı yürüş bütün dövlətin taleyini həll etməlidir.

O İranda rus rezidenti olan S.Avramova deyirdi : “50 minlik əfqan abdaliyə qarşı gedirik, əgər qalib gəlsək, onda səni bir şahid kimi buraxacağıq, əgər məğlub olsaq onda bil ki, İran dövlətinin sonudur və özün öz taleyini həll et” Bu sözlər, abdali tayfasının Nadirin qoşununu hətta darmadağın etməsi ehtimalının nə qədər güclü olmasını göstərir. Öz döyüş bacarığını onlar Səfəvilərlə 1716 – 1719-cu illər döyüşlərində göstərdilər. Heratdan 100 km qərbdə yerləşən Sanqan şəhəri civarında abdalinin 7 – 8 minlik korpusu ilə qarşılaşan Nadir şəxsən onların inadına şahid oldu. Nadirə tabe olmamaqlarına kömək etmək üçün 1727 –ci ildə abdali bu şəhərə yaxınlaşdı.

Nadir abdali tayfasının Sanqana yaxınlaşmasını gözləməyərək sanqanlıları məğlub etdi. Buna baxmayaraq abdalıilərlə döyüş dörd gün davam etdi. Nadir cəzairçi - tüfəngçilərini, onlara rəqibə sərrast atəş imkanı verən açıq səngərlərdə yerləşdirdi, özü isə 500 süvari ilə abdali tayfasının cinahlarına və arxasına, abdali qoşunu geri çəkilənə qədər ardıcıl zərbələr endirdi.

Aldığı təcrübə Nadirə onun abdaliyə qarşı 1729-cu ildəki yürüşündə də ehtiyatlı olmağa sövq edirdi. O mayın 3-də Məşhəddən çıxdı.

Xarici təhlükə qarşısında abdali tayfası daxili qarşıdurmanı dayandırdılar. Heratda Allahyar oturdu, Fərəhdə Zülfiqar. Qoşunlar, on il əvvəl abdali tayfası Səfi qulu xanın qızılbaşlarının darmadağın etdikləri Kafir-Qalada qarşılaşdılar. Abdali tayfası qızılbaşları ilk sıxışdırsa da, güman ki Nadirin şəxsən süvarilərin hücumuna başçılıq etməsi vəziyəti dəyişdi. İki gün davam edən döyüşdə Nadir qalib gəldi. Abdalilər yaralıları, topları və sursatı ataraq Herata sığındılar. Lakin Allahyar Nadirlə bir dəfə də Rəbat-i- Periyyanda qarşılaşdılar. Abdali yenə məğlub oldu və Nadirlə sülh razılığına gedəcəkdilər, ama Zülfiqarın yaxınlaşması, onları ruhlandırdı. Allahyar Nadirin düşərgəsi olan Şəkibana şərqdən hücum etdi, Zülfiqar isə qərbdən. Belə çətin vəziyətdə Nadir çıxış yolu tapa bildi və qüvvələrini elə paylaşdırdı ki nəinki ikiqat zərbəyə dözə bildi, həm də sonda qalib gəldi.

Müvəqqəti sülh

Nadir şah tərəfdən daha bir məğlubiyətə uğradılan, heratlılar, onun şərtlərinə razılaşdılar və bəxşişlərlə onun yanına gəldilər. 1729-cu ilin iyununda ümumi razılıq əsasında sülh bağlandı. Allahyar Heratın hakimi olaraq qalırdı ama Səfəvilərin adından idarə etməliydi. Abdalı tayfası xəzinəyə vergi verməyi boyun oldular. Nadir Heratda öz qarnizonunu, yerli camaatı qəzəbləndirməmək üçün yerləşdirmədi. Hər iki tərəf sövdələşməni müvəqqəti hesab edirdi. Heratda olduqca gərgin vəziyət hökm sürürdü. Bu barədə Barnabadinin "Təzkirə"sində belə nəql olunur ki, Nadirlə birlikdə Herat əyalətini şiələr də tərk etdi. Onlar bunu təhlükəsizliklərinə görə etdilər. O cümlədən, bir neçə illiyə öz doğma yurdlarını ruhanilərdən olan mülkədarlar - Barnabadilər nəslinin nümayəndələri də tərk etdilər. Elə həmin vaxt Xorasanın şimalına şiə-cəmşid tayfaları yerləşdi.

Nadirin nisbətən yumşaq şərtləri, onun tutduqları İsfahandan hər tərəfə hakimiyətlərini yayan və o zaman artıq Səmnanı mühasirəyə alan qilzaylarla gözlənilən müharibədə iki cəbhəyə vuruşmamaq niyyətindən irəli gəlirdi.

Nadir qısa zaman ərzində əfqanları oradan qovaraq İsfahanı geri aldı, və Osmanlılarla münasibətlərdə müəyyən uğurlara nail oldu. Bundan sonra o yenə bütün diqqətini Herat əyalətinə yönəltdi, çünki iki-üç il ərzində abdalı mühitində Səfəvi hakimiyətinə qarşı yenə narazlıq qalxdı, buna böyük dərəcədə əfqanların Qəndəhar hakimi Hüseynin onlarla sövdələşməsi təkan verdi. Nəticədə heratlılar, Nadir qarşısında götürdüyü öhdəliklərə əməl etməsinə görə Allahyarı qovdular, və daha aqressiv Zülfüqarı çağırdılar, o isə Herata gələrək, Məşhəd üzərinə yürüşə hazırlaşmağa başladı. Bundan xəbər tutan Allahyar da olduğu Maruçakdan, Məşhədə tələsdi. Lakin Zülfiqarın Məşhədi almaq üçün yetərincə qüvvəsi olmadığına görə o bir neçə kiçik toqquşmadan sonra Herata qayıtdı. Elə ki Nadirin abdalı tayfasına qarşı yeni yürüş barədə məlum oldu, Zülfiqar bunu dəf etmək üçün düşünməyə başladı. O bu məqsədlə, əvvəllər heratlıları Səfəvi hakimiyətindən qurtulmağa çağıran Gəndəhar hakimi Hüseynə müraciət etdi. Hüseynin bu barədə öz niyyəti vardı, o Nadirin abdalı tayfası ilə toqquşmasında maraqlı idi. Çünki bu halda onlar qarşılıqlı olaraq tükənib Qəndəhara təhdid ola bilməyəcəkdi. Buna görə o Nadirlə əlaqələri düzəltmək istəyirdi və eyni zamanda Nadirə qarşı Zülfiqara kömək kimi 2-3 minlik seçmə qoşun göndərmişdi.

Nadirin abdalıya qarşı yeni kampaniyası

1730-cu il avqust ayının 16-da Nadir Təbrizdən Məşhədə doğru hərəkətə başladı. O, hətta şəxsi əşyalarını da sərkərdələrinə tapşırdı ki, onun sürətli hərəkətinə mane olmasın. Nadir istəyirdi ki, mümkün qədər tez Məşhədə yetişsin. Ondan xahişlər edilsə də, Nadir yol boyu uzunmüddətli istirahətlərə dayanmadı. Qəzvinə çatandan sonra ona xəbər gətirdilər ki, əfqanlar Məşhədin mühasirəsini dayandırıb Herata dönüblər. Bu xəbər Nadiri bir qədər sakitləşdirdi.

Nadir 35 gündən sonra Nişapura çatdı. Nadir Məşhəd ətrafında vəziyyətin mürəkkəbləşməsinə, Məşhəd qarnizonunun qaladan kənara çıxaraq əfqanlarla döyüşə girməsinə görə qardaşı İbrahim xandan çox qəzəbli idi. Ona görə xəbər göndərdi ki, o gələnə kimi, İbrahim xan Məşhədi tərk etsin və Əbivərdə yollansın.

Nadirin Məşhədə gəlməsi Heratı ələ keçirmiş Zülfüqar xanı ciddi təşvişə saldı. O bir müddət yuxarıda toxunulan işlərə vaxt sərf etsə də Zülfüqar xan şübhə etmirdi ki, Nadir üzünü Herata sarı da çevirəcəkdir. Buna görə o da müəyyən hazırlıq işləri görməyə çalışırdı. Ona yardım edə biləcək yeganə adam Qəndəhar hakimi, Mahmud Gilzayinin qardaşı Sultan Hüseyn idi və ona görə də ona müraciət etdi. Sultan Hüseyn də Nadirin qəzəbindən və Nadirin bir gün onun da üstünə qoşun çəkəcəyindən qorxurdu. Buna görə də o, böyük bir dəstə silahlandırıb Zülfüqar xanın yardımına göndərdi.

Nadirin qoşununun sayı 36 min nəfəridi və onların əsasını əfşarlar, mərvilər,qaracurlular, qacarlar, bayatlar bəğayirilər və digər soylar təşkil edirdilər. Göründüyü kimi, Nadir əvvəllər olduğu kimi bu döyüşdə də əsasən türk soylarına arxalanırdı. Məşhəddən yola düşməzdən əvvəl Nadir İmam Rzanın məqbərəsini ziyarət etdi (165). Herata doğru hərəkət zamanı Nadir marşrutu üzərində olan və hələlik onun nəzarəti altında olmayan qalaları və məntəqələri də nəzarət altına götürdü. Herat üzərinə qəti hücumun təşkil edilməsi üçün bu şəhərdən üç fərsəng məsafədə olan bir yerdə qoşunlar düşərgə saldı.Nadir qoşunları üç gün həmin məntəqədə istirahət edib həlledici döyüşlərə hazırlaşdılar. Nadirin qoşunlarının Herat ətrafına çatması haqqında Zülfüqar xana da məlumat verildi. Həmin xəbəri alan kimi Zülfüqar xan Herat ətrafındakı əhalini qala daxilinə köçürdü, qalanın möhkəmləndirilməsi tədbirlərinə əl atdı. Qala möhkəmləndiriləndən sonra Zülfüqar xan Nadirlə qarşılaşmaq üçün qoşunu ilə qalanı tərk etdi. Nadir də öz qoşunu ilə onun qarşısına yollandı. O özünün parkını, yüklərini, təchizatını Xaf adlanan qalada saxladı və topların müşayiəti ilə qoşununu Herat döyüşünə çıxardı. Nadir qarşıya qoyulan tapşırığın uğuruna nail olunması üçün bu dəfə də döyüşə ən təcrübəli sərkərdələrini cəlb etdi: Kəlbəli xan, İmamverdi xan Əfşar, Rəhim xan Gəraylı, Məhəmməd Sultan Qaracurlu, Şahqulu bəy Mərvi, Rzaqulu bəy, Pir Məhəmməd Mərvi və başqaları.

Döyüş başlanan kimi Zülfüqar xanın dörd dəstəyə bölünmüş qoşunu irəli atıldı. Nadir əsas qüvvələrinə 20 metr qalana kimi əfqanların irəliləməsinə imkan verdi. Onları ilk qarşılayan artilleriya və tüfəngdarlar oldu. Nadirin əmri ilə tüfəngdarlar bir dizini yerə qoyaraq döyüş mövqeyi tutdular və iki istiqamətdən əfqanların üzərinə güllə yağdırdılar. Bir tərəfdən də top atəşləri qarşı tərəfə endirilən zərbəni gücləndirdi. Əfqanlar yenə iradə nümayiş etdirdilər, Nadirin məharətli taktikasından itkilərlə üzləşsələr də irəliyə hərəkət etməkdən çəkinmədilər. Amma pusquda dayanan qüvvələrin arxadan döyüşə qoşulması əfqanların bütün cəhdlərini nəticəsiz qoydu. Onların geri çəkilməkdən başqa yolu qalmadı. Baxmayaraq ki, geri çəkilmək də onlara asanlıqla başa gəlmirdi. Böyük itkilər verəndən sonra Zülfüqar xan Herata çəkilib oradakı qalaya sığındı.

Nadir qalada mühasirə olunmuş qüvvələrin xilası üçün heç bir şans vermədi və onların mühasirəni yarmaq cəhdlərinin hamısının qarşısı alındı. Bu yolla Herat qalası 6 ay mühasirədə saxlanıldı. Bu müddət ərzində mühasirədə olan əfqanlardan gizli yollarla qaladan qaçanları da az olmadı. Zülfüqar xanın bundan xəbəri var idi və artıq başa düşürdü ki, qurtuluş imkanları azalmaqdadır. Buna görə o bir də bütün qüvvələrini səfərbər edib şansını sınamaq qərarına gəldi. Nadir bu dəfə də qətiyyətli və sürətli hücumu ilə döyüşün gedişini öz xeyrinə dəyişdi və qələbəni əldə edə bildi. Kifayət qədər gücə və bir sıra mövqe üstünlüklərinə malik olan düşmənin bütün istiqamətlərdə nəfəsi kəsildi. Mənbələrin təbirincə deyilsə, əfqanlar Nadir tərəfindən qəhr və qətl edildi, sağ qalanlar da itaət altına gətirilərək Nadirin qoşunlarına qatıldı.

Həm əfqanlar, həm də Nadir şah bundan sonra da mübarizəni dayandırmadılar. Əfqanlar qalada artmaqda olan qıtlığı aradan qaldırmaq və mühasirə dairəsini bir qədər zəiflətmək üçün bir sıra cəhdlər göstərdilər, qaladan kənarda açıq döyüşlərə girməkdən çəkinmədilər. Bununla belə, onlar Heratı Nadirin mühasirəsindən çıxara bilmədilər. Əhalinin aclıqdan əzab çəkdiyini görən əfqan əyanları bir daha öz nümayən- dələrini Nadirin yanına göndərdilər, Nadirin şəhər əhalisinə divan tutmayacağı və Qurani-Kərimə and içəcəyi təqdirdə qalanı təslim etməyə hazır olduqlarını bildirdilər. Nadir bu təklifi də qəbul etdi və əfqan əyanları ilə görüşdü. Razılıq əldə ediləndən sonra Nadirin qüvvələri, sonra isə özü Herata daxil oldu. Yerli əyanlar söz verdilər ki, Zülfüqar xanla Allahyar xanı da tutaraq onun yanına gətirəcəklər. Bundan xəbər tutan Zülfüqar xanla Allahyar xan gizlicə qalanı tərk etdilər. Herat 1732-ci il fevralın 18-də təslim oldu

Ədəbiyyat

  • Н.Н.Туманович. История Герата XVI- XVIII века.Москва. Главная редакция восточной литературы 1989 səh. 156-160

İstinadlar

  1. Lokhart L. The Fall of the Safavi Dynasty and the Afghan Occupation of Persia. Cambridge, 1958. s.99
  2. Lokhart L. The Fall of the Safavi Dynasty and the Afghan Occupation of Persia. Cambridge, 1958. s.100
  3. Lokhart L. Nadir shah. A Critical Study Based Mainly upon Contemporary Sources. L.,1938
  4. цит. по Арунова М.Р. Гератское восстание Независимый Афганистан. M., 1958, s. 153-163
  5. Мухаммед-Казим. Наме-йи аламара-йи надири("Мироукрошающая Надирова книга") Изд.текста предисл. Н.Д. Миклухо-Маклая. Т. 1-3. М.,1960-1966(ПЛНВ. Тексты. Большая серия, 13)
  6. Lokhart L. Nadir shah. A Critical Study Based Mainly upon Contemporary Sources. L.,1938 səh. 31-32
  7. Барнабади Мухаммад Риза. Тазкире. Рукопись С 402, л. 36а; 6, т.1, л. 73
  8. Lokkart L. Nadir şah , ... c.63
  9. Aləm Ara-ye Naderi, c.I, ... s.160
  10. Tarix-e Cahanqoşa-ye Naderi ... s. 191-192
  11. Lokkart L. Nadir şah , ... C..63
  12. Aləm Ara-ye Naderi, c.I, ... s.170-171
  13. Aləm Ara-ye Naderi, c.I, ... s.173
  14. Tarix-e Cahanqoşa-ye Naderi ... s.197
  15. Həzin Şeyx Məhəmməd Əli. Səfərnamə, s. 127.
  16. Nader şah. Tehran, 1369, s.81-193

Həmçinin bax

Avqust 09, 2021
nadirin, əfqanıstan, yürüşləri, nadirin, əfqanıstandakı, abdalı, tayfasına, qarşı, yürüşləri, əsas, münaqişə, nadirin, yürüşləritarix, 1726, 1740yeri, xorasan, herat, əfqanıstansəbəbi, əfqan, abdalı, tayfasının, qiyam, edərək, heratı, işğal, etməsi, nəticəsi, . Nadirin Efqanistan yurusleri Nadirin Efqanistandaki abdali tayfasina qarsi yurusleri Nadirin Efqanistan yurusleriEsas munaqise Nadirin yurusleriTarix 1726 1740Yeri Xorasan Herat EfqanistanSebebi Efqan abdali tayfasinin qiyam ederek Herati isgal etmesi Neticesi Nadirin qelebesiErazi deyisikliyi Nadir qiyamdan evvelki Sefevi erazilerini qaytardiqdan sonra yeni erazileri isgal etdi Munaqise terefleriEfsarlar Imperiyasi Abdali tayfasiKomandan lar Nadir sah Efsar Qeni xan Abdali Zulfuqar xanAllahyar xan Mundericat 1 Naraziligin sebebleri 2 Abdali tayfasinin guclenmesi 3 Abdali tayfasi ile gilzaylarin toqqusmasi 4 Gilzaylarin qiyami 5 Nadirin abdali tayfasina qarsi yurusu 5 1 Muveqqeti sulh 5 2 Nadirin abdaliya qarsi yeni kampaniyasi 6 Edebiyyat 7 Istinadlar 8 Hemcinin baxNaraziligin sebebleri RedakteHele 1597 ci ilde sah I Abbas terefinden abdali tayfasinin bascisi Sado teyin edildi bu tayfaya qilzaylar qarsisinda ustunluk verdi Abdali tayfasi sah I Abbasa Qendaharin muhasiresinde yardim etdiyine gore Sado sultan titulu aldi XVII XVII esrlerin kesiyinde abdalinin sayi olduqca coxaldi Onlarin arasinda Sefevi sahlarindan ve onlarin teyin etdiyi Qendahar hakimlerinden naraziliq artirdi Sadonun neslinden olan Abdulla xan Sadozayin Sefevilere qarsi tebligati xususi ile tehlukeli idi Herat beylerbeyi Mehemmed Zaman xan Ustaclinin olumunden sonra yaranan qarisiqliqdan istifade ederek Abdulla oz oglu Esedulla ile hakimiyyeti oz eline almaga calisdi Cevrilis alinmadi cunki yeni teyin olunmus beylerbeyi Abbasqulu xan Samli abdali tayfasina qarsi quvvesini cemlesdirerek onlarla bacara bildi ve Abdulla ile Esedullani zindana saldi Lakin veziyyet gergin olaraq qalirdi Ola bilsin burada abdaliye meyl edenler az deyildi Abbas Qulu xanin yeterince cevik olmayan daxili siyaseti tezlikle qizilbaslardan ibaret Herat qarnozonunun naraziligina sebeb oldu Onlar Abbas Qulu xani tutub Isfahana gonderdiler ki evezine basqa hakim gondersinler Bu fovqelade hadise ile bagli olaraq Abdulla oglu ile birlikde zindandan qaca bildi Onlar butun narazilari oz bayragi altina yigmaga basladilar Esedullanin basciliq etdiyi desteler Isfahandan Herata gonderilen Cefer xan Ustaclinin korpusunu meglub etdiler Sonra abdali tayfasi Quriyyan yaxinliginda onlara qarsi Meshed hakiminin gonderdiyi qosunu meglub etdiler Abdali tayfasinin guclenmesi Redakte1716 ci ilde Meshede get gede guclenen abdali tayfasi ile mubarize ucun yeni hakim geldi Feteli xan Turkmen Qusuyyede Heratdan texminen 80 km qerbde onun coxminlik ordusu abdali qosunu ile qarsilasdi Doyus vaxti Feth Eli xan veziyyeti oz xeyrine deyise bildi ve Esedullani qacmaga mecbur etdi Lakin texminen min neferle Esedullani qovmaqda olan Feth Eli xan esas quvvelerden aralandi ve Esedullanin geriye cevirdiyi qosunla uz uze qaldi ve meglub oldu Feth Eli xan helak oldu Tesvis icinde atilan toplar ve sursat abdaliye qaldi Oz ugurunu inkisaf etdirerek Esedulla xan Meshede qeder geldi ama ugursuz muhasireden sonra Herata qayitdi 1 Abdali tayfasi ile gilzaylarin toqqusmasi RedakteSah sarayi abdali tayfasinin genislenen herekatini yatirmaq ucun son cehd etdi Bezi menbelere gore bu 1719 cu ilde bas verdi Bu meqsedle Xorasana sayi 35 min olan yaxsi techiz olunmus korpus ve artilleriya ile Sefi Qulu xan gonderildi Nisapurda o simaldan gelmis ve ozbasinaliq eden turkmenlere gore yubanmali oldu Onlari meglub ederek Sefi qulu xan Meshede daxil oldu qisa dincden sonra Herata yollandi Lakin burada o Esedullaya meglub oldu ve ozunu barit celleyi ile partlatdi Heratda mohkemlenen Esedulla Qendeharda yerlesen gilzaylarla muharibeye hazirlasmaga basladi Esedullanin abdali tayfasi ile Mahmudun gilzaylari arasinda helledici doyus Ferehden texminen 120 km serqde Dilaram yaninda bas verdi Abdali sarsidici meglubiyete ugradilar Esedulla xan olduruldu 2 Gilzaylarin qiyami Redakte Esas meqale HotakilerHerat vilayetinde abdali tayfasi muhitinde qarsidurmalar davam eden muddetde olkenin merkezinde veziyet koklu suretde deyisdi 1722 ci ilde qilzaylar Isfahani ve Sefevi taxtini aldilar Paytaxt suqut edenden sonra sah Sultan Huseynin ogullarindan biri Tehmasib de ozunu sah elan etdi ve butun narazilari oz etrafinda yigmaga basladi O Mazandarani oz esas bazasi etdi Efsar tayfasindan olan genc ve cox enerjili serkerde Nadir ona qosuldu Qisa muddet erzinde 1726 ci ilin dekabrinda Nadir Meshedi tutdu Buranin hakimi Melik Mahmud Sistani evvelce surgun sonra ise edam edildi 3 Nadirin abdali tayfasina qarsi yurusu Redakte Nadirin miniatur uzerinde tesviri 1769 Meshed Nadirin esas bazasi ve qerargahi sonralar ise paytaxti idi Sefevilerin Meshed rayonunda nominal eslinde ise ozunun hakimiyetini mohkemlendiren Nadir tabe erazileri genislendirmeye basladi Meselen 1727 ci ilde o kicik Kain seherinin hakimini Tehmasibe tabe olmasina nail oldu Novbede abdali tayfasi ve onlarin esas dayagi olan Heratin tabe edilmesi dururdu Nadir anlayirdi ki abdaliye qarsi yurus butun dovletin taleyini hell etmelidir O Iranda rus rezidenti olan S Avramova deyirdi 50 minlik efqan abdaliye qarsi gedirik eger qalib gelsek onda seni bir sahid kimi buraxacagiq eger meglub olsaq onda bil ki Iran dovletinin sonudur ve ozun oz taleyini hell et 4 Bu sozler abdali tayfasinin Nadirin qosununu hetta darmadagin etmesi ehtimalinin ne qeder guclu olmasini gosterir Oz doyus bacarigini onlar Sefevilerle 1716 1719 cu iller doyuslerinde gosterdiler Heratdan 100 km qerbde yerlesen Sanqan seheri civarinda abdalinin 7 8 minlik korpusu ile qarsilasan Nadir sexsen onlarin inadina sahid oldu Nadire tabe olmamaqlarina komek etmek ucun 1727 ci ilde abdali bu sehere yaxinlasdi Nadir abdali tayfasinin Sanqana yaxinlasmasini gozlemeyerek sanqanlilari meglub etdi Buna baxmayaraq abdaliilerle doyus dord gun davam etdi Nadir cezairci tufengcilerini onlara reqibe serrast ates imkani veren aciq sengerlerde yerlesdirdi ozu ise 500 suvari ile abdali tayfasinin cinahlarina ve arxasina abdali qosunu geri cekilene qeder ardicil zerbeler endirdi 5 Aldigi tecrube Nadire onun abdaliye qarsi 1729 cu ildeki yurusunde de ehtiyatli olmaga sovq edirdi O mayin 3 de Meshedden cixdi Xarici tehluke qarsisinda abdali tayfasi daxili qarsidurmani dayandirdilar Heratda Allahyar oturdu Ferehde Zulfiqar Qosunlar on il evvel abdali tayfasi Sefi qulu xanin qizilbaslarinin darmadagin etdikleri Kafir Qalada qarsilasdilar Abdali tayfasi qizilbaslari ilk sixisdirsa da guman ki Nadirin sexsen suvarilerin hucumuna basciliq etmesi veziyeti deyisdi Iki gun davam eden doyusde Nadir qalib geldi Abdaliler yaralilari toplari ve sursati ataraq Herata sigindilar Lakin Allahyar Nadirle bir defe de Rebat i Periyyanda qarsilasdilar Abdali yene meglub oldu ve Nadirle sulh raziligina gedecekdiler ama Zulfiqarin yaxinlasmasi onlari ruhlandirdi Allahyar Nadirin dusergesi olan Sekibana serqden hucum etdi Zulfiqar ise qerbden Bele cetin veziyetde Nadir cixis yolu tapa bildi ve quvvelerini ele paylasdirdi ki neinki ikiqat zerbeye doze bildi hem de sonda qalib geldi 6 Muveqqeti sulh Redakte Nadir sah terefden daha bir meglubiyete ugradilan heratlilar onun sertlerine razilasdilar ve bexsislerle onun yanina geldiler 1729 cu ilin iyununda umumi raziliq esasinda sulh baglandi Allahyar Heratin hakimi olaraq qalirdi ama Sefevilerin adindan idare etmeliydi Abdali tayfasi xezineye vergi vermeyi boyun oldular Nadir Heratda oz qarnizonunu yerli camaati qezeblendirmemek ucun yerlesdirmedi Her iki teref sovdelesmeni muveqqeti hesab edirdi Heratda olduqca gergin veziyet hokm sururdu Bu barede Barnabadinin Tezkire sinde bele neql olunur ki Nadirle birlikde Herat eyaletini sieler de terk etdi Onlar bunu tehlukesizliklerine gore etdiler O cumleden bir nece illiye oz dogma yurdlarini ruhanilerden olan mulkedarlar Barnabadiler neslinin numayendeleri de terk etdiler Ele hemin vaxt Xorasanin simalina sie cemsid tayfalari yerlesdi 7 Nadirin nisbeten yumsaq sertleri onun tutduqlari Isfahandan her terefe hakimiyetlerini yayan ve o zaman artiq Semnani muhasireye alan qilzaylarla gozlenilen muharibede iki cebheye vurusmamaq niyyetinden ireli gelirdi Nadir qisa zaman erzinde efqanlari oradan qovaraq Isfahani geri aldi ve Osmanlilarla munasibetlerde mueyyen ugurlara nail oldu Bundan sonra o yene butun diqqetini Herat eyaletine yoneltdi cunki iki uc il erzinde abdali muhitinde Sefevi hakimiyetine qarsi yene narazliq qalxdi buna boyuk derecede efqanlarin Qendehar hakimi Huseynin onlarla sovdelesmesi tekan verdi Neticede heratlilar Nadir qarsisinda goturduyu ohdeliklere emel etmesine gore Allahyari qovdular ve daha aqressiv Zulfuqari cagirdilar o ise Herata gelerek Meshed uzerine yuruse hazirlasmaga basladi Bundan xeber tutan Allahyar da oldugu Marucakdan Meshede telesdi Lakin Zulfiqarin Meshedi almaq ucun yeterince quvvesi olmadigina gore o bir nece kicik toqqusmadan sonra Herata qayitdi Ele ki Nadirin abdali tayfasina qarsi yeni yurus barede melum oldu Zulfiqar bunu def etmek ucun dusunmeye basladi O bu meqsedle evveller heratlilari Sefevi hakimiyetinden qurtulmaga cagiran Gendehar hakimi Huseyne muraciet etdi Huseynin bu barede oz niyyeti vardi o Nadirin abdali tayfasi ile toqqusmasinda maraqli idi Cunki bu halda onlar qarsiliqli olaraq tukenib Qendehara tehdid ola bilmeyecekdi Buna gore o Nadirle elaqeleri duzeltmek isteyirdi ve eyni zamanda Nadire qarsi Zulfiqara komek kimi 2 3 minlik secme qosun gondermisdi Nadirin abdaliya qarsi yeni kampaniyasi Redakte 1730 cu il avqust ayinin 16 da Nadir Tebrizden Meshede dogru herekete basladi 8 O hetta sexsi esyalarini da serkerdelerine tapsirdi ki onun suretli hereketine mane olmasin Nadir isteyirdi ki mumkun qeder tez Meshede yetissin Ondan xahisler edilse de Nadir yol boyu uzunmuddetli istirahetlere dayanmadi Qezvine catandan sonra ona xeber getirdiler ki efqanlar Meshedin muhasiresini dayandirib Herata donubler Bu xeber Nadiri bir qeder sakitlesdirdi 9 Nadir 35 gunden sonra Nisapura catdi Nadir Meshed etrafinda veziyyetin murekkeblesmesine Meshed qarnizonunun qaladan kenara cixaraq efqanlarla doyuse girmesine gore qardasi Ibrahim xandan cox qezebli idi Ona gore xeber gonderdi ki o gelene kimi Ibrahim xan Meshedi terk etsin ve Ebiverde yollansin Nadirin Meshede gelmesi Herati ele kecirmis Zulfuqar xani ciddi tesvise saldi O bir muddet yuxarida toxunulan islere vaxt serf etse de Zulfuqar xan subhe etmirdi ki Nadir uzunu Herata sari da cevirecekdir Buna gore o da mueyyen hazirliq isleri gormeye calisirdi Ona yardim ede bilecek yegane adam Qendehar hakimi Mahmud Gilzayinin qardasi Sultan Huseyn idi ve ona gore de ona muraciet etdi Sultan Huseyn de Nadirin qezebinden ve Nadirin bir gun onun da ustune qosun cekeceyinden qorxurdu Buna gore de o boyuk bir deste silahlandirib Zulfuqar xanin yardimina gonderdi 10 11 Nadirin qosununun sayi 36 min neferidi ve onlarin esasini efsarlar merviler qaracurlular qacarlar bayatlar begayiriler ve diger soylar teskil edirdiler Gorunduyu kimi Nadir evveller oldugu kimi bu doyusde de esasen turk soylarina arxalanirdi Meshedden yola dusmezden evvel Nadir Imam Rzanin meqberesini ziyaret etdi 165 Herata dogru hereket zamani Nadir marsrutu uzerinde olan ve helelik onun nezareti altinda olmayan qalalari ve menteqeleri de nezaret altina goturdu Herat uzerine qeti hucumun teskil edilmesi ucun bu seherden uc ferseng mesafede olan bir yerde qosunlar duserge saldi Nadir qosunlari uc gun hemin menteqede istirahet edib helledici doyuslere hazirlasdilar Nadirin qosunlarinin Herat etrafina catmasi haqqinda Zulfuqar xana da melumat verildi Hemin xeberi alan kimi Zulfuqar xan Herat etrafindaki ehalini qala daxiline kocurdu qalanin mohkemlendirilmesi tedbirlerine el atdi Qala mohkemlendirilenden sonra Zulfuqar xan Nadirle qarsilasmaq ucun qosunu ile qalani terk etdi Nadir de oz qosunu ile onun qarsisina yollandi O ozunun parkini yuklerini techizatini Xaf adlanan qalada saxladi ve toplarin musayieti ile qosununu Herat doyusune cixardi Nadir qarsiya qoyulan tapsirigin uguruna nail olunmasi ucun bu defe de doyuse en tecrubeli serkerdelerini celb etdi Kelbeli xan Imamverdi xan Efsar Rehim xan Gerayli Mehemmed Sultan Qaracurlu Sahqulu bey Mervi Rzaqulu bey Pir Mehemmed Mervi ve basqalari 12 Doyus baslanan kimi Zulfuqar xanin dord desteye bolunmus qosunu ireli atildi Nadir esas quvvelerine 20 metr qalana kimi efqanlarin irelilemesine imkan verdi Onlari ilk qarsilayan artilleriya ve tufengdarlar oldu Nadirin emri ile tufengdarlar bir dizini yere qoyaraq doyus movqeyi tutdular ve iki istiqametden efqanlarin uzerine gulle yagdirdilar Bir terefden de top atesleri qarsi terefe endirilen zerbeni guclendirdi Efqanlar yene irade numayis etdirdiler Nadirin meharetli taktikasindan itkilerle uzlesseler de ireliye hereket etmekden cekinmediler Amma pusquda dayanan quvvelerin arxadan doyuse qosulmasi efqanlarin butun cehdlerini neticesiz qoydu Onlarin geri cekilmekden basqa yolu qalmadi Baxmayaraq ki geri cekilmek de onlara asanliqla basa gelmirdi Boyuk itkiler verenden sonra Zulfuqar xan Herata cekilib oradaki qalaya sigindi 13 14 Nadir qalada muhasire olunmus quvvelerin xilasi ucun hec bir sans vermedi ve onlarin muhasireni yarmaq cehdlerinin hamisinin qarsisi alindi Bu yolla Herat qalasi 6 ay muhasirede saxlanildi Bu muddet erzinde muhasirede olan efqanlardan gizli yollarla qaladan qacanlari da az olmadi Zulfuqar xanin bundan xeberi var idi ve artiq basa dusurdu ki qurtulus imkanlari azalmaqdadir Buna gore o bir de butun quvvelerini seferber edib sansini sinamaq qerarina geldi Nadir bu defe de qetiyyetli ve suretli hucumu ile doyusun gedisini oz xeyrine deyisdi ve qelebeni elde ede bildi Kifayet qeder guce ve bir sira movqe ustunluklerine malik olan dusmenin butun istiqametlerde nefesi kesildi Menbelerin tebirince deyilse efqanlar Nadir terefinden qehr ve qetl edildi sag qalanlar da itaet altina getirilerek Nadirin qosunlarina qatildi 15 16 Hem efqanlar hem de Nadir sah bundan sonra da mubarizeni dayandirmadilar Efqanlar qalada artmaqda olan qitligi aradan qaldirmaq ve muhasire dairesini bir qeder zeifletmek ucun bir sira cehdler gosterdiler qaladan kenarda aciq doyuslere girmekden cekinmediler Bununla bele onlar Herati Nadirin muhasiresinden cixara bilmediler Ehalinin acliqdan ezab cekdiyini goren efqan eyanlari bir daha oz numayen delerini Nadirin yanina gonderdiler Nadirin seher ehalisine divan tutmayacagi ve Qurani Kerime and iceceyi teqdirde qalani teslim etmeye hazir olduqlarini bildirdiler Nadir bu teklifi de qebul etdi ve efqan eyanlari ile gorusdu Raziliq elde edilenden sonra Nadirin quvveleri sonra ise ozu Herata daxil oldu Yerli eyanlar soz verdiler ki Zulfuqar xanla Allahyar xani da tutaraq onun yanina getirecekler Bundan xeber tutan Zulfuqar xanla Allahyar xan gizlice qalani terk etdiler Herat 1732 ci il fevralin 18 de teslim olduEdebiyyat RedakteN N Tumanovich Istoriya Gerata XVI XVIII veka Moskva Glavnaya redakciya vostochnoj literatury 1989 seh 156 160Istinadlar Redakte Lokhart L The Fall of the Safavi Dynasty and the Afghan Occupation of Persia Cambridge 1958 s 99 Lokhart L The Fall of the Safavi Dynasty and the Afghan Occupation of Persia Cambridge 1958 s 100 Lokhart L Nadir shah A Critical Study Based Mainly upon Contemporary Sources L 1938 cit po Arunova M R Geratskoe vosstanie Nezavisimyj Afganistan M 1958 s 153 163 Muhammed Kazim Name ji alamara ji nadiri Miroukroshayushaya Nadirova kniga Izd teksta predisl N D Mikluho Maklaya T 1 3 M 1960 1966 PLNV Teksty Bolshaya seriya 13 Lokhart L Nadir shah A Critical Study Based Mainly upon Contemporary Sources L 1938 seh 31 32 Barnabadi Muhammad Riza Tazkire Rukopis S 402 l 36a 6 t 1 l 73 Lokkart L Nadir sah c 63 Alem Ara ye Naderi c I s 160 Tarix e Cahanqosa ye Naderi s 191 192 Lokkart L Nadir sah C 63 Alem Ara ye Naderi c I s 170 171 Alem Ara ye Naderi c I s 173 Tarix e Cahanqosa ye Naderi s 197 Hezin Seyx Mehemmed Eli Sefername s 127 Nader sah Tehran 1369 s 81 193Hemcinin bax RedakteNadirin Dagistan yurusleriMenbe https az wikipedia org w index php title Nadirin Efqanistan yurusleri amp oldid 5546802, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.