El arasında “Murtuz qala” adlandırılan tarixi abidə Balakən rayonunun Mahamalar kəndi ərazisindədir. Balakən çayın sağ sahilində, çox hündür olmayan sərt süxurlu qaya üzərində tikilən qala-ev hündür qala divarları ilə əhatə olunmuşdur. Ətraf ərazidən hündür olması ilə seçilən bu yer strateji cəhətdən çox əlverişli mövqeyə malikdir. Mühasirə zamanı bu qalada uzun müddət qorunmaq mümkün idi. “Murtuz qala”nın əhəmiyyətini daha aydın təsəvvür etmək üçün, qalanın sahibi və onun tikildiyi dövrlə bağlı qısa tarixi icmala ehtiyac vardır. XIX yüzilliyin ortalarında Qafqazda uzun müddət (əsrin 20-60-cı illərində) rus işğalçılarına qarşı müqavimət göstərmiş müsəlman əhalisinə təzyiq daha da artırılmışdır, bu isə yeni həyəcanlara və üsyanlara səbəb olmuşdu. Rusiya hakim dairələrinin Qafqaz əhalisini zorla xristianlaşdırma siyasəti vəziyyəti xeyli gərginləşdirmişdi. Azərbaycanın şimal-qərb bölgəsində mübariz insanlar silahlı dəstələr yaradır və çar məmurlarına qarşı uğurlu döyüşlər aparırdılar. Zorla xristianlaşdırmaya məruz qalmış insanlar yenidən islama qayıdırdılar. Bu qayıdış prosesi bölgənin ingiloy kəndlərində daha böyük vüsət almışdı.
1863-cü ildə öncə yalnız xristian missionerləri qorxutmaq və öldürməklə fəaliyyətə başlamış qaçaq Burca Əli və Tintin Mahamanın fədakarığı bölgədə böyük əks-səda doğurmuş, Zaqatala dairəsinin rəisi Tarxan Mouravov knyaz Şalikova yazdığı raportda özünün qorxu və həyəcan hislərini gizlətməmişdi.
Əliabadda başlamış üsyanın sədası Balakənə də çatdı və xristianlığı qəbul etmiş Qallacovların burada kilsə tikmək təşəbbüsü əhali arasında ciddi həyəcana, hətta ümumi narazılığın üsyana çevrilməsinə səbəb oldu. Vaxtilə rus ordusunun zabitlərindən olmuş Balakənli Hacı Murtuz, Yunker Əli, Arux İsmayıl, carlı Zəngi Əfəndi, Burca Əli üsyanın ən fəal iştirakçıları idilər. Həmin üsyana ciddi hazırlıq görülmüş, geniş fəaliyyət planı hazırlanmışdı. Şeyx Şamilin (1798-1871-ci illərdə yaşamışdır) müridi olmuş Murtuz Əli də yerli əhali arasında çarizmə qarşı təbliğat aparır, hamını üsyana səsləyirdi. Üsyançılar öncə Zaqatala qalasındakı hərbi hissənin köməyinə gələ biləcək rus əsgərlərinin qarşısını almaq üçün Qanıx çayı üzərindəki körpüləri dağıtmaq, Laqodexdən gələn yolun bağlanması məqsədilə tədbirlər görmüşdülər.
1867-ci ilin iyun ayının 5-də Zaqatala qalasına hücum üçün son hazırlıq işləri görülmüş, Hacı Murtuz imam elan edilmişdi. Bölgədəki rus hərbi birləşmələrinə ümumi rəhbərliyi knyaz Şalikov həyata keçirirdi. Balakən sahə rəisinin köməkçisi Aleksandr Qalacov knyaz Şalikova üsyançıların qalaya hücum edəcəkləri barədə dəqiq məlumat vermişdi. Zaqatala dairəsinin rəisi knyaz Tarxan Mouravov Zaqatala qalasını qorumaq üçün qaladakı 150 nəfərlik qarnizondan əlavə, üsyandan qorxaraq burada sığınmış şəhər varlılarının 250 nəfər ailə üzvünə, hətta 6 fransız tacirinə də silah vermişdi.
Ağır şəraitdə başlanmış hücum zamanı üsyançılar xeyli itkiyə məruz qaldılar və geri çəkilməyə məcbur oldular. Üsyan rəhbərlərindən olan Zəngi Əfəndi də ağır yaralandı. İyunun 6-da səhər knyaz Şalikovun Balakəndən Zaqatala qalasındakı ruslara köməyə gəldiyini eşitmiş Hacı Murtuz rəqibin üzərinə hücuma keçdi və baş vermiş döyüşdə knyaz Şalikov və bir neçə rus əsgəri öldürüldü. Lakin Zəngi Əfəndinin yaralanması, Dağıstandan gözlənilən hərbi köməyin gəlməməsi, üsyançıların yaxşı döyüş təlimi görməməsi və pis silahlanması onların məğlubiyyətinə gətirib çıxardı. Üsyançıların bir neçə gün davam etmiş müqaviməti iyunun 9-da səhər tamamilə yatırıldı. Bundan sonra üsyanda iştirak etmiş şəxslərə, onların ailə üzvlərinə divan tutuldu. Döyüşlərdə iştirak etmiş üsyançılar və onların ailələri həmişəlik Sibirə sürgün edildilər, onların evləri viran olundu, bağları məhv edildi, torpaqları müsadirə olundu, ruslara “dəymiş zərəri” üsyanda iştirak etmiş kəndlərin əhalisi zorla ödəməyə məcbur edildi. Üsyanın ən fəal iştirakçılarından 19 nəfəri dar ağacından asıldı. Təqib olunanların bir qismi Osmanlı Türkiyəsinə və başqa ölkələrə mühacirət etdi. Ələ keçməyən, bir müddət dağlarda gizlənən Hacı Murtuz isə ailə üzvlərinin, qohumlarının daha artıq təzyiqlərə məruz qalmamaları, həmkəndlilərinə qarşı rusların təqiblərinə son qoymaq üçün könüllü olaraq hakimiyyət dairələrinə təslim oldu. Balakəndən Tiflisə – Qafqaz canişininin sərəncamına göndərilmiş Hacı Murtuz Rusiyanın daxili quberniyalarından birinə sürgün edildi. Bu üsyanla bağlı olan istintaq materiallarının araşdırmaları göstərir ki, onun baş verməsində Osmanlı Türkiyəsinin böyük rolu olmuşdu. Rusiya imperiyasını lərzəyə gətirmiş bu üsyandan qorxmuş çar məmurları onların burada fəaliyyət göstərə bilmələri üçün əlavə səlahiyyətlər verilməsini xahiş etdilər. İmperiya rəsmiləri bunu nəzərə alaraq bölgədə əlavə hərbi qüvvələr yerləşdirdilər. Zaqatala dairəsi bilavasitə Qafqaz canişininə tabe edildi, dairə rəisinə hətta iğtişaşlar baş verəcəyi təqdirdə ölüm hökmü çıxarmaq səlahiyyəti verildi. Zaqatala qalasına,Zaqatala qarnizonuna əlavə rus hərbi qüvvələri gətirildi. Bütün ehtiyat tədbirlərinə baxmayaraq, çarizm bölgədə xristianlaşdırma siyasətindən imtina etməyə, Zaqatala dairəsindəki kilsə məktəblərini bağlamağa məcbur oldu. Xristianlaşdırma tədbirləri başlanarkən Balakəndə tikilməyə başlanmış kilsənin inşası işi də dayandırıldı. mperiya bölgədə öz siyasətini dəyişməyə məcbur oldu. mperatoru siyasəti dəyişməyə məcbur etmiş üsyanın ilk planı rus ordusunun sabiq ştabs kapitanı, 1863-cü il üsyanının rəhbəri Hacı Murtuz olmuşdur. Həmin plan onun yaşadığı qalayabənzər evdə – “Murtuz qalada” hazırlanmışdı.
A.Məmmədli. Azərbaycanın Şimal-Qərb bölgəsinin tarixi abidələri.Bakı: Turxan NPB. 2013
İstinadlar
Ramil VƏLİBƏYOV. Tarixi və təbii gözəlliyini qoruyub saxlayan Balakən, Zaqatala və Qax rayonlarında müasir turizm infrastrukturu yaradılıb. Yeni Azərbaycan.- 2010.- 21 avqust.- S. 8.
↑ A.Məmmədli. Azərbaycanın Şimal-Qərb bölgəsinin tarixi abidələri.Bakı: Turxan NPB. 2013, s.75-77
Məmmədova G. Kiş. Qafqaz Albaniyasının Azərbaycanın görkəmli memarlıq abidəsi. Bakı: Qızıl Şərq,2002, s.77
↑ Məmmədova G. Kiş. Qafqaz Albaniyasının Azərbaycanın görkəmli memarlıq abidəsi. Bakı: Qızıl Şərq,2002, s.78
Avqust 12, 2021
murtuz, qala, balakən, rayonunun, mahamalar, kəndi, ərazisində, xviii, əsrə, tarixi, abidə, ölkə, azərbaycan, azərbaycanşəhər, balakənyerləşir, mahamalar, kəndisifarişçi, bilinmirtikilmə, tarixi, xviii, əsrlərüslubu, bilinmirmaterial, bilinmirvəziyyəti, yaxsia. Murtuz qala Balaken rayonunun Mahamalar kendi erazisinde XVIII XIX esre aid tarixi abide 1 2 Murtuz qalaMurtuz qalaOlke Azerbaycan AzerbaycanSeher BalakenYerlesir Mahamalar kendiSifarisci bilinmirTikilme tarixi XVIII XIX esrlerUslubu bilinmirMaterial bilinmirVeziyyeti yaxsiAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiKateqoriyaQalaEhemiyyetiOlke ehemiyyetliMundericat 1 Haqqinda 2 Hemcinin bax 3 Xarici kecidler 4 IstinadlarHaqqinda RedakteEl arasinda Murtuz qala adlandirilan tarixi abide Balaken rayonunun Mahamalar kendi erazisindedir Balaken cayin sag sahilinde cox hundur olmayan sert suxurlu qaya uzerinde tikilen qala ev hundur qala divarlari ile ehate olunmusdur Etraf eraziden hundur olmasi ile secilen bu yer strateji cehetden cox elverisli movqeye malikdir Muhasire zamani bu qalada uzun muddet qorunmaq mumkun idi Murtuz qala nin ehemiyyetini daha aydin tesevvur etmek ucun qalanin sahibi ve onun tikildiyi dovrle bagli qisa tarixi icmala ehtiyac vardir XIX yuzilliyin ortalarinda Qafqazda uzun muddet esrin 20 60 ci illerinde rus isgalcilarina qarsi muqavimet gostermis muselman ehalisine tezyiq daha da artirilmisdir bu ise yeni heyecanlara ve usyanlara sebeb olmusdu Rusiya hakim dairelerinin Qafqaz ehalisini zorla xristianlasdirma siyaseti veziyyeti xeyli gerginlesdirmisdi Azerbaycanin simal qerb bolgesinde mubariz insanlar silahli desteler yaradir ve car memurlarina qarsi ugurlu doyusler aparirdilar Zorla xristianlasdirmaya meruz qalmis insanlar yeniden islama qayidirdilar Bu qayidis prosesi bolgenin ingiloy kendlerinde daha boyuk vuset almisdi 1863 cu ilde once yalniz xristian missionerleri qorxutmaq ve oldurmekle fealiyyete baslamis qacaq Burca Eli ve Tintin Mahamanin fedakarigi bolgede boyuk eks seda dogurmus Zaqatala dairesinin reisi Tarxan Mouravov knyaz Salikova yazdigi raportda ozunun qorxu ve heyecan hislerini gizletmemisdi Eliabadda baslamis usyanin sedasi Balakene de catdi ve xristianligi qebul etmis Qallacovlarin burada kilse tikmek tesebbusu ehali arasinda ciddi heyecana hetta umumi naraziligin usyana cevrilmesine sebeb oldu Vaxtile rus ordusunun zabitlerinden olmus Balakenli Haci Murtuz Yunker Eli Arux Ismayil carli Zengi Efendi Burca Eli usyanin en feal istirakcilari idiler Hemin usyana ciddi hazirliq gorulmus genis fealiyyet plani hazirlanmisdi Seyx Samilin 1798 1871 ci illerde yasamisdir muridi olmus Murtuz Eli de yerli ehali arasinda carizme qarsi tebligat aparir hamini usyana sesleyirdi Usyancilar once Zaqatala qalasindaki herbi hissenin komeyine gele bilecek rus esgerlerinin qarsisini almaq ucun Qanix cayi uzerindeki korpuleri dagitmaq Laqodexden gelen yolun baglanmasi meqsedile tedbirler gormusduler 1867 ci ilin iyun ayinin 5 de Zaqatala qalasina hucum ucun son hazirliq isleri gorulmus Haci Murtuz imam elan edilmisdi Bolgedeki rus herbi birlesmelerine umumi rehberliyi knyaz Salikov heyata kecirirdi Balaken sahe reisinin komekcisi Aleksandr Qalacov knyaz Salikova usyancilarin qalaya hucum edecekleri barede deqiq melumat vermisdi 3 Zaqatala dairesinin reisi knyaz Tarxan Mouravov Zaqatala qalasini qorumaq ucun qaladaki 150 neferlik qarnizondan elave usyandan qorxaraq burada siginmis seher varlilarinin 250 nefer aile uzvune hetta 6 fransiz tacirine de silah vermisdi 4 Agir seraitde baslanmis hucum zamani usyancilar xeyli itkiye meruz qaldilar ve geri cekilmeye mecbur oldular Usyan rehberlerinden olan Zengi Efendi de agir yaralandi Iyunun 6 da seher knyaz Salikovun Balakenden Zaqatala qalasindaki ruslara komeye geldiyini esitmis Haci Murtuz reqibin uzerine hucuma kecdi ve bas vermis doyusde knyaz Salikov ve bir nece rus esgeri olduruldu Lakin Zengi Efendinin yaralanmasi Dagistandan gozlenilen herbi komeyin gelmemesi usyancilarin yaxsi doyus telimi gormemesi ve pis silahlanmasi onlarin meglubiyyetine getirib cixardi Usyancilarin bir nece gun davam etmis muqavimeti iyunun 9 da seher tamamile yatirildi Bundan sonra usyanda istirak etmis sexslere onlarin aile uzvlerine divan tutuldu Doyuslerde istirak etmis usyancilar ve onlarin aileleri hemiselik Sibire surgun edildiler onlarin evleri viran olundu baglari mehv edildi torpaqlari musadire olundu ruslara deymis zereri usyanda istirak etmis kendlerin ehalisi zorla odemeye mecbur edildi Usyanin en feal istirakcilarindan 19 neferi dar agacindan asildi Teqib olunanlarin bir qismi Osmanli Turkiyesine ve basqa olkelere muhaciret etdi Ele kecmeyen bir muddet daglarda gizlenen Haci Murtuz ise aile uzvlerinin qohumlarinin daha artiq tezyiqlere meruz qalmamalari hemkendlilerine qarsi ruslarin teqiblerine son qoymaq ucun konullu olaraq hakimiyyet dairelerine teslim oldu Balakenden Tiflise Qafqaz canisininin serencamina gonderilmis Haci Murtuz Rusiyanin daxili quberniyalarindan birine surgun edildi 4 Bu usyanla bagli olan istintaq materiallarinin arasdirmalari gosterir ki onun bas vermesinde Osmanli Turkiyesinin boyuk rolu olmusdu Rusiya imperiyasini lerzeye getirmis bu usyandan qorxmus car memurlari onlarin burada fealiyyet gostere bilmeleri ucun elave selahiyyetler verilmesini xahis etdiler Imperiya resmileri bunu nezere alaraq bolgede elave herbi quvveler yerlesdirdiler Zaqatala dairesi bilavasite Qafqaz canisinine tabe edildi daire reisine hetta igtisaslar bas vereceyi teqdirde olum hokmu cixarmaq selahiyyeti verildi Zaqatala qalasina Zaqatala qarnizonuna elave rus herbi quvveleri getirildi Butun ehtiyat tedbirlerine baxmayaraq carizm bolgede xristianlasdirma siyasetinden imtina etmeye Zaqatala dairesindeki kilse mekteblerini baglamaga mecbur oldu Xristianlasdirma tedbirleri baslanarken Balakende tikilmeye baslanmis kilsenin insasi isi de dayandirildi mperiya bolgede oz siyasetini deyismeye mecbur oldu mperatoru siyaseti deyismeye mecbur etmis usyanin ilk plani rus ordusunun sabiq stabs kapitani 1863 cu il usyaninin rehberi Haci Murtuz olmusdur Hemin plan onun yasadigi qalayabenzer evde Murtuz qalada hazirlanmisdi 2 Hemcinin bax RedaktePeri qala Aydinbulaq qullesi Gelersen Gorersen qalasiXarici kecidler RedakteA Memmedli Azerbaycanin Simal Qerb bolgesinin tarixi abideleri Baki Turxan NPB 2013Istinadlar Redakte Ramil VELIBEYOV Tarixi ve tebii gozelliyini qoruyub saxlayan Balaken Zaqatala ve Qax rayonlarinda muasir turizm infrastrukturu yaradilib Yeni Azerbaycan 2010 21 avqust S 8 1 2 A Memmedli Azerbaycanin Simal Qerb bolgesinin tarixi abideleri Baki Turxan NPB 2013 s 75 77 Memmedova G Kis Qafqaz Albaniyasinin Azerbaycanin gorkemli memarliq abidesi Baki Qizil Serq 2002 s 77 1 2 Memmedova G Kis Qafqaz Albaniyasinin Azerbaycanin gorkemli memarliq abidesi Baki Qizil Serq 2002 s 78Menbe https az wikipedia org w index php title Murtuz qala amp oldid 5851188, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
