Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Uzunyarpaq yarpız (lat. Mentha longifolia) — dalamazkimilər fəsiləsinin nanə cinsinə aid bitki növü.
| Uzunyarpaq yarpız | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: ???: Uzunyarpaq yarpız | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
Qısa morfoloji xüsusiyyətləri
Hündürlüyü 30-100 sm, sürünən kökümsovlu, gövdəsi düz, dördtilli, sıx yumşaq və qısa tüklüdür, çox vaxt ağımtıl rəngdədir, adətən qollu-budaqlı olan çoxillik ot bitkisidir.
Botaniki təsviri
Hündürlüyü 30-100 sm olan sürünən kokümsovlu çoxillik bitkidir. Gövdəsi düz, adətən budaqlı, kəsikdə dördkünc, yumşaq tüklü, ağımtıl rəngdədir. Yarpaqları oturaq, ucu biz, uzunsovyumurtavari, bəzən uzunsov-lansetvari, qıraqları mişarvari-diş-dişlidir, üstdən bozumtul-yaşıl, tükləşmiş, altdan ağ keçəvaridir. Çiçəkqrupu gövdənin və ya budaqların ucunda sıx, silindrikvari sünbül əmələ gətirir. Kasacığı zəngvari, çox tüklü, tacı 4–5 mm, çəhrayıdır. Qozcuqları yumurtavari, təpəsi tüklüdür. İyun-avqust aylarında çiçəkləyir, sentyabr oktyabrda meyvə verir.
Yarpaq
Yarpaqları oturaq və ya aşağı yarpaqları çox qısa saplaq üzərindədir, yumurtaşəkilli-uzunsov və uzunsov-neştərvari formayadək dəyişir, sivri və ya qısa sivriləşmişdir,
qaidə hissəsi dəyirmi və ya zəif ürəkşəkillidir, demək olar ki, gövdə həcmini artırandır, kənarları qeyri-bərabər mişarvari-dişlidir, üst tərəfdən göyümtül-yaşıl rəngdədir, tüklüdür, alt
tərəfdən ağ keçə-tüklüdür.
Çiçək
Çiçək qrupu sıx silindrik sivriləşmiş sünbül şəklində olub, gövdənin və budağın sonunda yerləşmişdir. Tacın uzunluğu 4-5 mmdir, çəhrayı rənglidir, kasacıqdan iki dəfə uzundur. Bölümləri uzunsovdur, borucuğa bərabərdir, yuxarısı biraz daha enlidir.
Meyvə
Fındıqcalar deşik-deşik və yumurtaşəkilli olub, təpə hissəsi tüklüdür. İyul (İyun) –Avqust (Oktyabr) aylarında çiçəkləyir Sentyabr-Oktyabr aylarında isə meyvə verir.
Mənşəyi və yayılması
Uzunyarpaq yarpız boreal coğrafi tipinin palearktik sinfinin qərbi-palearktik qrupuna aiddir. Skandinaviya, Atlantik və Orta Avropa, Aralıq dənizi, Balkan-Kiçik Asiya, İran, Əfqanıstan, Rusiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda arandan orta dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 1800 m qədər) bütün rayonlarda bitir.
Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər
Hiqromezofitdir, çal-çəmən, subataqlıq və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Rütübətli, nəmli talalarda, çay, göl, bulaq və digər su tutarlarının kənarlarında, bataqlıqda, bağ və bostanlarda bitir. Qrup (5-10 fərd) və zolaqlar əmələ gətirir.
Kimyəvi tərkibi
Kumarin, flavonoid, efir yağı, C, K, PP, E vitaminləri, aşı maddələri, steroid, antosian, fenolkarbon və üzvü turşularla zəngindir.
Təsiri və tətbiqi
Uzunyarpaq yarpız müxtəlif ölkələrin farmakopeyasına daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Eksperimental, Çin və xalq təbabətində, farmakologiyada geniş tətbiq edilir, Azərbaycanın orta əsrlər təbabətində istifadə olunmuşdur. Əsasən mədə, dalaq, ürək-damar, əsəb, nevralgiya, hipertoniya, epilepsiya, sarılıq, revmatizm, öd kisəsinin daşı, qadın xəstəliklərində, ishal, kəskin respirator infeksiyalar, köp, həzm prosesinin pozulması, yuxusuzluq, stomatit və diş ağrısı zamanı istifadə olunur. Bəlqəmgətirici, diuretik, ağrıkəsici, hemostatik, sedativ, işlədici, antiseptik, antibakterial, antifunqal, antioksidant təsirə malikdir.
Müalicə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, yarpaqları, çiçəkləri və toxumları cövhər, tinktura, dəmləmələr və efir yağı şəklində istifadə edilir.
Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi
Yerüstü hissəsi əczaçılıq və kosmetik-ətriyyat sənayesində tətbiq edilir, habelə qida və ədviyyə kimi istifadə olunur. Dekorativ, bal və çiçək tozu verən bitkidir.
Azərbaycanda yayılması
BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsi, Samur-Dəvəçi və Xəzər sahili ovalığının rayonlarında arandan orta dağ qurşağına kimi yayılmışdır. Talalarda, rütübətli, nəmli talalarda, çay, göl, bulaq və digər su tutarlarının kənarlarında, bataqlıqda, bağ və bostanlarda bitir. Azərbaycanın bütün rayonlarında. Ovalıqdan orta dağ qurşağına qədər.
Yaşayış mühiti
Meşə talalarında, çay, göl, bulaqların rütubətli sahillərində, suvarma kanalları boyunca, bataqlıqların kənarında, bağ və bostanlarda rast gəlinir.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
Qədimdən ədviyyat kimi, eləcədə efiryağlı və balverən bitki kimi əkilir və istifadə olunur. Əczaçılıqda, sabunbişirmə və parfümeriya sənayesində tətbiq olunur.
Yarımnövləri
Bir neçə yarımnövü var:
- Mentha longifolia subsp. capensis (Thunb.)
- Mentha capensis Thunb.
- Mentha longifolia subsp. grisella ()
- Mentha longifolia subsp. hymalaiensis
- Mentha royleana Benth.
- Mentha longifolia subsp. longifolia
- Mentha longifolia subsp. noeana ()
- Mentha longifolia subsp. polyadenia ()
- Mentha sylvestris subsp. polyadenia
- Mentha longifolia subsp. typhoides ()
- Mentha sylvestris subsp. typhoides
- Mentha longifolia subsp. wissii ()
İstinadlar
- Eldar Şükürov.İsmayıllı rayonu meşə bitkilərinin bələdçi kitabı,Bakı 2016
- Validə M. Əlizadə, Naibə P. Mehdiyeva,Vüqar N. Kərimov, Aidə Q. İbrahimova BÖYÜK QAFQAZIN BİTKİLƏRİ (Azərbaycan) Bakı 2019
- Genetik Ehtiyyatların İnformasiya Şəbəkəsi saytının məlumatı
- Euro+Med Plantbase Project: Mentha longifolia 2012-03-09 at the Wayback Machine
- African Flowering Plants Database: Mentha longifolia 2016-03-03 at the Wayback Machine
- Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Uzunyarpaq yarpiz lat Mentha longifolia dalamazkimiler fesilesinin nane cinsine aid bitki novu Uzunyarpaq yarpizElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste DalamazciceklilerFesile DalamazkimilerYarimfesile NepetoideaeTriba MentheaeCins Nane Uzunyarpaq yarpizBeynelxalq elmi adiMentha longifolia Huds 1762Sekil axtarisiITIS 32269NCBI 38859Qisa morfoloji xususiyyetleriHundurluyu 30 100 sm surunen kokumsovlu govdesi duz dordtilli six yumsaq ve qisa tukludur cox vaxt agimtil rengdedir adeten qollu budaqli olan coxillik ot bitkisidir Botaniki tesviriHundurluyu 30 100 sm olan surunen kokumsovlu coxillik bitkidir Govdesi duz adeten budaqli kesikde dordkunc yumsaq tuklu agimtil rengdedir Yarpaqlari oturaq ucu biz uzunsovyumurtavari bezen uzunsov lansetvari qiraqlari misarvari dis dislidir ustden bozumtul yasil tuklesmis altdan ag kecevaridir Cicekqrupu govdenin ve ya budaqlarin ucunda six silindrikvari sunbul emele getirir Kasacigi zengvari cox tuklu taci 4 5 mm cehrayidir Qozcuqlari yumurtavari tepesi tukludur Iyun avqust aylarinda cicekleyir sentyabr oktyabrda meyve verir Yarpaq Yarpaqlari oturaq ve ya asagi yarpaqlari cox qisa saplaq uzerindedir yumurtasekilli uzunsov ve uzunsov nestervari formayadek deyisir sivri ve ya qisa sivrilesmisdir qaide hissesi deyirmi ve ya zeif ureksekillidir demek olar ki govde hecmini artirandir kenarlari qeyri beraber misarvari dislidir ust terefden goyumtul yasil rengdedir tukludur alt terefden ag kece tukludur Cicek Cicek qrupu six silindrik sivrilesmis sunbul seklinde olub govdenin ve budagin sonunda yerlesmisdir Tacin uzunlugu 4 5 mmdir cehrayi renglidir kasaciqdan iki defe uzundur Bolumleri uzunsovdur borucuga beraberdir yuxarisi biraz daha enlidir Meyve Findiqcalar desik desik ve yumurtasekilli olub tepe hissesi tukludur Iyul Iyun Avqust Oktyabr aylarinda cicekleyir Sentyabr Oktyabr aylarinda ise meyve verir Menseyi ve yayilmasiUzunyarpaq yarpiz boreal cografi tipinin palearktik sinfinin qerbi palearktik qrupuna aiddir Skandinaviya Atlantik ve Orta Avropa Araliq denizi Balkan Kicik Asiya Iran Efqanistan Rusiya ve Qafqazda yayilmisdir Azerbaycanda arandan orta dag qursagina kimi deniz seviyyesinden 1800 m qeder butun rayonlarda bitir Ekoloji qrup ve bitdiyi yerlerHiqromezofitdir cal cemen subataqliq ve alaq bitkilik tiplerinde rast gelir Rutubetli nemli talalarda cay gol bulaq ve diger su tutarlarinin kenarlarinda bataqliqda bag ve bostanlarda bitir Qrup 5 10 ferd ve zolaqlar emele getirir Kimyevi terkibiKumarin flavonoid efir yagi C K PP E vitaminleri asi maddeleri steroid antosian fenolkarbon ve uzvu tursularla zengindir Tesiri ve tetbiqiUzunyarpaq yarpiz muxtelif olkelerin farmakopeyasina daxil olan ofisinal derman bitkisidir Eksperimental Cin ve xalq tebabetinde farmakologiyada genis tetbiq edilir Azerbaycanin orta esrler tebabetinde istifade olunmusdur Esasen mede dalaq urek damar eseb nevralgiya hipertoniya epilepsiya sariliq revmatizm od kisesinin dasi qadin xesteliklerinde ishal keskin respirator infeksiyalar kop hezm prosesinin pozulmasi yuxusuzluq stomatit ve dis agrisi zamani istifade olunur Belqemgetirici diuretik agrikesici hemostatik sedativ isledici antiseptik antibakterial antifunqal antioksidant tesire malikdir Mualice meqsedi ile bitkinin yerustu hissesi yarpaqlari cicekleri ve toxumlari covher tinktura demlemeler ve efir yagi seklinde istifade edilir Diger faydali xususiyyetleri ve istifadesiYerustu hissesi eczaciliq ve kosmetik etriyyat senayesinde tetbiq edilir habele qida ve edviyye kimi istifade olunur Dekorativ bal ve cicek tozu veren bitkidir Azerbaycanda yayilmasiBQ qerbi BQ serqi BQ Quba sahesi Samur Deveci ve Xezer sahili ovaliginin rayonlarinda arandan orta dag qursagina kimi yayilmisdir Talalarda rutubetli nemli talalarda cay gol bulaq ve diger su tutarlarinin kenarlarinda bataqliqda bag ve bostanlarda bitir Azerbaycanin butun rayonlarinda Ovaliqdan orta dag qursagina qeder Yasayis muhitiMese talalarinda cay gol bulaqlarin rutubetli sahillerinde suvarma kanallari boyunca bataqliqlarin kenarinda bag ve bostanlarda rast gelinir Teserrufat ehemiyyetiQedimden edviyyat kimi elecede efiryagli ve balveren bitki kimi ekilir ve istifade olunur Eczaciliqda sabunbisirme ve parfumeriya senayesinde tetbiq olunur YarimnovleriBir nece yarimnovu var Mentha longifolia subsp capensis Thunb Mentha capensis Thunb Mentha longifolia subsp grisella Mentha longifolia subsp hymalaiensisMentha royleana Benth Mentha longifolia subsp longifoliaMentha candicans Mill Mentha spicata var longifolia L Mentha longifolia subsp noeana Mentha longifolia subsp polyadenia Mentha sylvestris subsp polyadeniaMentha longifolia subsp typhoides Mentha sylvestris subsp typhoidesMentha longifolia subsp wissii IstinadlarEldar Sukurov Ismayilli rayonu mese bitkilerinin beledci kitabi Baki 2016 Valide M Elizade Naibe P Mehdiyeva Vuqar N Kerimov Aide Q Ibrahimova BOYUK QAFQAZIN BITKILERI Azerbaycan Baki 2019 Genetik Ehtiyyatlarin Informasiya Sebekesi saytinin melumati Euro Med Plantbase Project Mentha longifolia 2012 03 09 at the Wayback Machine African Flowering Plants Database Mentha longifolia 2016 03 03 at the Wayback Machine Huxley A ed 1992 New RHS Dictionary of Gardening Macmillan ISBN 0 333 47494 5