Rusiya İmperiyasının ən son işğal etdiyi bölgələr TürküstanınSəmərqənd və Buxara bölgələri oldu. Yeni işğal altına düşən bölgələrin əhalisi Rusiyanın qanun-qaydalarına heç də asanlıqla tabe olmaq istəmirdi. Əsarətə qarşı sərt və qəti mübarizə aparanların sayı az olsa da, əhalinin böyük bir qismi gizli müxalifətdə idi.
Xalqı əsarətdən qurtarmaq istəyənlər isə fərqli mübarizə yolları seçmişdilər. Kimisi açıq silahlı müqavimət təklif edirdisə, kimisi orta əsir idarəçiliyini geri qaytarmaq istəyir, xalqın döyüş ruhunu özünə qaytarmağa çalışır, islam dinindəki cihadı təbliğ edirdi. Ziyalıların bir qismi isə xalqı maarifləndirməyi, sonra azadlıq mübarizəsinə qaldırmağı düşünürdü. Mahmud xoca Behbudi dindar bir ailədə doğulsa da, soykökü Əhməd Yəsəviyə bağlansa da o cihadın deyil, maarifçiliyin tərəfdarlarından idi.
Müfti ailəsində doğulan, necə deyərlər Yəsəvi dərvişlərinin arasında böyüyən Mahmud gələcəyin ən öndə gedən maarifçilərindən- cədidçilərindən olmuş, həyatını da əqidəsi yolunda qurban vermişdir.
1875-ci il yanvarın 20-dəSəmərqənd yaxınlığındakı Baxşıtəpə kəndində anadan olan Mahmud ilk təhsilini evdə atasından almışdır. Müntəzəm Yəsəvi dəvrişlərinin toplaşdığı təkyələrə gedib onları dinləsə də mədrəsə təhsili almağı da diqqətdən kənarda qoymamışdır. Səmərqənd və Buxara mədrəsələrində təhsilini başa vurduqdan sonra bir neçə il də mədrəsədə dərs demişdir. Səmərqənddə ikən Avropa təhsili, Avropa mədəniyyəti ilə yaxından tanış olan həmyerliləri ilə tez-tez vətəninin və xalqının taleyini müzakirə edən Mahmud xoca Behbudi 1900 ildə hac ziyarətinə yola düşür. Onun məqsədi yalnız müqəddəs yeri ziyarət edərək hacı adı alıb qayıtmaq olmur. Səfər zamanı Kırımda, Qafqazda, Osmanlı dövlətinin müxtəlif şəhərlərində, yəni İstanbulda, Məkkədə, Mədinədə, Qahirədə, eləcə də Efiyopyada və b. yerlərdə olur, müxtəlif dünyagörüşlü insanlarla fikir mübadiləsi edir. Ziyarətdən sadacə mömin bir müsəlman kimi deyil, dünyagörüşü dəyişmiş, bilikləri artmış, milli məsələyə dərindən bələd olmuş bir ziyalı kimi dönür. Səmərqəndə gəldikdən sonra Avropa təhsil sistemi ilə Şərq təhsilinin sintezindən yaranmış bir məktəb açır. Çağdaşı olan bir çox dindarların hələ də qəzet, jurnal oxumağa xoş baxmadıqları, hər cür texniki tərəqqini qəbul etmədikləri bir zamanda hacı olmuş Mahmud xoca Behbudi qəzet-jurnallarla sıx əməkdaşlıq edir, soydaşlarını texniki tərəqqinin son nailiyyətlərindən yararlanmağa həvəsləndirirdi. Buna görə də məşhur bir nəsildən olan, İslamda yeni bir yol-təriqət yaratmış Əhəmd Yəsəvinin soyundan gələn Mahmud xoca Behbudi heç də birmənalı qarşılanmır. Mahmud xoca Behbudi yalnız onun açdığı məktəbdə deyil, bütün cədidçilərin məktəblərində dərslik çatışmamazlığının bir problem kimi ortada durduğunu görür. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün işə girişir. 1903-cü ildən başlayaraq cədit məktəbləri üçün dərs kitabları yazmaya başlayır Bir –birinin ardıncan “Muntəxab-ı cuğrafiya-yı umumi”, “Kitabu'l-etfal”, “Müxtəsər tarih-i islam”, “Ameliyat-ı islam”, “Mədxəl-i cuğrafiya-yı umrani”, “Muxtəsər cuğrafiya-yı Rusi” adlı dərs kitablarını yazır. Mahmud xoca Behbudi dərs kitablarını yazdıqdan sonra onların nəşrinin yaratdığı çətinliklərlə üzləşir. Odur ki, özü mətbəə avadanlıqları, şirift alaraq nəşriyyat işinə başlayır. Onun nəşriyatında dərs kitabları ilə yanaşı, xəritələr, Türküstanı tanıdan və Türküstanın ictimai, siyasi, iqtisadi vəziyyətindən bəhs edən kitabların nəşrinə başlanır. O, nəşr etdiyi kitabların satışını təşkil etməklə yanaşı kitab ala bilməyənlərin vəziyyətini nəzərə alıb bir ümumi kitabxana da açır. Ziyalıları, millətin öndə gedənlərini, həmişə bölgə əhalisinin böyük bir qisminin təhsil ala bilmədiyi üçün oxuma-yazmanı bacarmadığı məsələsi rahatsız edirdi. Savadsız əhalini maarifləndirmək, teatrla, səhnə mədəniyyəti ilə tanış etmək üçün Mahmud xoca Behbudi 1912-ci ildə “Pədərkuş”, yəni ata qatili pyesini yazmaqla Türküstanda dramaturgiyanın əsasını qoymuş olur. Azərbaycan dramaturqlarının və Türküstana qastrola gedən səhnə xadimlərinin təsiri ilə yazılmış bu əsər bölgədə böyük əks-səda doğurur. Belə ki, yerli həvəskarlar 1913-cü ildə Daşkənddə pyesi səhnələşdirirlər. Tamaşa uğurlu alındığından Türküstanın başqa şəhərlərində də səhnəyə qoyulur. Cahilliyi, pul, var-dövlət hərisliyini tənqid edən “Pədərkuş” pyesinin təsirilə bir çox əsərlər yazılır və səhnələşdirilir. Türküstandakı cədidcilik hərəkatının qurucularından sayılan Mahmud xoca Behbudi bir jurnalisd, publisisd kimi də səmərəli fəaliyyət göstərmişdir. İsmayıl bəy Qaspıralının Baxçasarayda nəşr etdiyi “Tərcüman” qəzetinin daimi müəlliflərindən olmuş, 1913-cü ildə “Səmərqənd”, 1914-cü ildə “Oyna”, yəni “Ayna” qəzetini nəşr etməyə başlamışdır. Bölgədə çap olunan “Türküstan vilayətinin qəzeti”, “Tərəqqi”, “Xurşud”, “Tüccar” və b. qəzetlərdə çap etdirdiyi 200-ə yaxın məqalə ona böyük şöhrət qazandırmışdır. Mahmud xoca Behbudi millətinin əsarətdən qurtarmasını istədiyi kimi, yerli sahibkarların, bəy və mirzaların, kəndlilərə tutduğu divana da son verilməsinə çalışırdı. Sosial ədələt uğrundan mübarizənin öncüllərindən olduğuna görə mühafizəkarların çoxu onu sevmirdi. Qəribəsi budur ki, cədidçilər də, yerli bəylər, mirzolar, tacirlər də Rusiya əsarətindan qurtarmağa can atsalar da sosial ədalət məsələsindəki fikir ayrılığı onların birgə mübarizə aparmasına maniə olurdu. Onların bu qarşıdurmasından hakim dairələr, mustəmləkə dövlətin məmurları nəinki bacarıqla yararlanır, hətta onlar arasındakı ziddiyətləri daha da dərinləşdirirdilər. Bu ziddiyyətlərin dərinləşməsi nəticəsində 1919-cu ilin martında səyahətə çıxan Mahmud xoca Behbudini, Şəhrisəbzdə Buxara əmirinin məmurları həbs edir. İki aylıq işgəncələrdən sonra isə Karşı şəhrində edam edilir. Mahmud xoca Behbudi, mübarizəsinin öz həyatına son qoyacağını sanki görürdü. Ölümündən əvvəl yazırdı: “Əgər bizim həyatımız hürriyyət və хalqın xoşbəхtliyi, səadəti üçün qurbanlıq kimi gərək оlsa, biz ölümü də minnətdarlıqla qəbul еdərik”. Mahmud xoca Behbudini cağdaşı olan şair və yazıçı Sədrəddin Ayni1920-ci ildə yazdığı bir şeirində onu "Turan dühası" kimi dəyərləndirirdi.
May 09, 2022
mahmud, xoca, behbudi, 1875, 1919, özbəkistan, ziyalısı, cədidizmin, öndərlərindən, mahmudxoʻja, behbudiydoğum, tarixi, yanvar, 1875doğum, yeri, baxşıtəpə, kəndi, buxara, əmirliyi, rusiya, imperiyasıvəfat, tarixi, 1919, yaşında, vətəndaşlığı, rusiya, imperiyas. Mahmud xoca Behbudi 1875 1919 Ozbekistan ziyalisi Cedidizmin onderlerinden Mahmud xoca BehbudiMahmudxoʻja BehbudiyDogum tarixi 20 yanvar 1875Dogum yeri Baxsitepe kendi Buxara emirliyi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 7 may 1919 44 yasinda Vetendasligi Rusiya imperiyasiFealiyyeti sair yaziciEserlerinin dili ozbekHeyati RedakteRusiya Imperiyasinin en son isgal etdiyi bolgeler Turkustanin Semerqend ve Buxara bolgeleri oldu Yeni isgal altina dusen bolgelerin ehalisi Rusiyanin qanun qaydalarina hec de asanliqla tabe olmaq istemirdi Esarete qarsi sert ve qeti mubarize aparanlarin sayi az olsa da ehalinin boyuk bir qismi gizli muxalifetde idi Xalqi esaretden qurtarmaq isteyenler ise ferqli mubarize yollari secmisdiler Kimisi aciq silahli muqavimet teklif edirdise kimisi orta esir idareciliyini geri qaytarmaq isteyir xalqin doyus ruhunu ozune qaytarmaga calisir islam dinindeki cihadi teblig edirdi Ziyalilarin bir qismi ise xalqi maariflendirmeyi sonra azadliq mubarizesine qaldirmagi dusunurdu Mahmud xoca Behbudi dindar bir ailede dogulsa da soykoku Ehmed Yeseviye baglansa da o cihadin deyil maarifciliyin terefdarlarindan idi Mufti ailesinde dogulan nece deyerler Yesevi dervislerinin arasinda boyuyen Mahmud geleceyin en onde geden maarifcilerinden cedidcilerinden olmus heyatini da eqidesi yolunda qurban vermisdir 1875 ci il yanvarin 20 de Semerqend yaxinligindaki Baxsitepe kendinde anadan olan Mahmud ilk tehsilini evde atasindan almisdir Muntezem Yesevi devrislerinin toplasdigi tekyelere gedib onlari dinlese de medrese tehsili almagi da diqqetden kenarda qoymamisdir Semerqend ve Buxara medreselerinde tehsilini basa vurduqdan sonra bir nece il de medresede ders demisdir Semerqendde iken Avropa tehsili Avropa medeniyyeti ile yaxindan tanis olan hemyerlileri ile tez tez veteninin ve xalqinin taleyini muzakire eden Mahmud xoca Behbudi 1900 ilde hac ziyaretine yola dusur Onun meqsedi yalniz muqeddes yeri ziyaret ederek haci adi alib qayitmaq olmur Sefer zamani Kirimda Qafqazda Osmanli dovletinin muxtelif seherlerinde yeni Istanbulda Mekkede Medinede Qahirede elece de Efiyopyada ve b yerlerde olur muxtelif dunyagoruslu insanlarla fikir mubadilesi edir Ziyaretden sadace momin bir muselman kimi deyil dunyagorusu deyismis bilikleri artmis milli meseleye derinden beled olmus bir ziyali kimi donur Semerqende geldikden sonra Avropa tehsil sistemi ile Serq tehsilinin sintezinden yaranmis bir mekteb acir Cagdasi olan bir cox dindarlarin hele de qezet jurnal oxumaga xos baxmadiqlari her cur texniki tereqqini qebul etmedikleri bir zamanda haci olmus Mahmud xoca Behbudi qezet jurnallarla six emekdasliq edir soydaslarini texniki tereqqinin son nailiyyetlerinden yararlanmaga heveslendirirdi Buna gore de meshur bir nesilden olan Islamda yeni bir yol teriqet yaratmis Ehemd Yesevinin soyundan gelen Mahmud xoca Behbudi hec de birmenali qarsilanmir Mahmud xoca Behbudi yalniz onun acdigi mektebde deyil butun cedidcilerin mekteblerinde derslik catismamazliginin bir problem kimi ortada durdugunu gorur Bu problemi aradan qaldirmaq ucun ise girisir 1903 cu ilden baslayaraq cedit mektebleri ucun ders kitablari yazmaya baslayir Bir birinin ardincan Muntexab i cugrafiya yi umumi Kitabu l etfal Muxteser tarih i islam Ameliyat i islam Medxel i cugrafiya yi umrani Muxteser cugrafiya yi Rusi adli ders kitablarini yazir Mahmud xoca Behbudi ders kitablarini yazdiqdan sonra onlarin nesrinin yaratdigi cetinliklerle uzlesir Odur ki ozu metbee avadanliqlari sirift alaraq nesriyyat isine baslayir Onun nesriyatinda ders kitablari ile yanasi xeriteler Turkustani tanidan ve Turkustanin ictimai siyasi iqtisadi veziyyetinden behs eden kitablarin nesrine baslanir O nesr etdiyi kitablarin satisini teskil etmekle yanasi kitab ala bilmeyenlerin veziyyetini nezere alib bir umumi kitabxana da acir Ziyalilari milletin onde gedenlerini hemise bolge ehalisinin boyuk bir qisminin tehsil ala bilmediyi ucun oxuma yazmani bacarmadigi meselesi rahatsiz edirdi Savadsiz ehalini maariflendirmek teatrla sehne medeniyyeti ile tanis etmek ucun Mahmud xoca Behbudi 1912 ci ilde Pederkus yeni ata qatili pyesini yazmaqla Turkustanda dramaturgiyanin esasini qoymus olur Azerbaycan dramaturqlarinin ve Turkustana qastrola geden sehne xadimlerinin tesiri ile yazilmis bu eser bolgede boyuk eks seda dogurur Bele ki yerli heveskarlar 1913 cu ilde Daskendde pyesi sehnelesdirirler Tamasa ugurlu alindigindan Turkustanin basqa seherlerinde de sehneye qoyulur Cahilliyi pul var dovlet herisliyini tenqid eden Pederkus pyesinin tesirile bir cox eserler yazilir ve sehnelesdirilir Turkustandaki cedidcilik herekatinin qurucularindan sayilan Mahmud xoca Behbudi bir jurnalisd publisisd kimi de semereli fealiyyet gostermisdir Ismayil bey Qaspiralinin Baxcasarayda nesr etdiyi Tercuman qezetinin daimi muelliflerinden olmus 1913 cu ilde Semerqend 1914 cu ilde Oyna yeni Ayna qezetini nesr etmeye baslamisdir Bolgede cap olunan Turkustan vilayetinin qezeti Tereqqi Xursud Tuccar ve b qezetlerde cap etdirdiyi 200 e yaxin meqale ona boyuk sohret qazandirmisdir Mahmud xoca Behbudi milletinin esaretden qurtarmasini istediyi kimi yerli sahibkarlarin bey ve mirzalarin kendlilere tutdugu divana da son verilmesine calisirdi Sosial edelet ugrundan mubarizenin oncullerinden olduguna gore muhafizekarlarin coxu onu sevmirdi Qeribesi budur ki cedidciler de yerli beyler mirzolar tacirler de Rusiya esaretindan qurtarmaga can atsalar da sosial edalet meselesindeki fikir ayriligi onlarin birge mubarize aparmasina manie olurdu Onlarin bu qarsidurmasindan hakim daireler mustemleke dovletin memurlari neinki bacariqla yararlanir hetta onlar arasindaki ziddiyetleri daha da derinlesdirirdiler Bu ziddiyyetlerin derinlesmesi neticesinde 1919 cu ilin martinda seyahete cixan Mahmud xoca Behbudini Sehrisebzde Buxara emirinin memurlari hebs edir Iki ayliq isgencelerden sonra ise Karsi sehrinde edam edilir Mahmud xoca Behbudi mubarizesinin oz heyatina son qoyacagini sanki gorurdu Olumunden evvel yazirdi Eger bizim heyatimiz hurriyyet ve halqin xosbehtliyi seadeti ucun qurbanliq kimi gerek olsa biz olumu de minnetdarliqla qebul ederik Mahmud xoca Behbudini cagdasi olan sair ve yazici Sedreddin Ayni 1920 ci ilde yazdigi bir seirinde onu Turan duhasi kimi deyerlendirirdi Menbe https az wikipedia org w index php title Mahmud xoca Behbudi amp oldid 6241582, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
