Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Mühakimə — insanın müşahidə, təcrübə və düşüncəyə əsaslanaraq nəticə çıxarma və qərar vermə prosesi. Mühakimə həm psixoloji, həm fəlsəfi, həm də hüquqi sahələrdə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Mühakimə həm şüurlu analiz, həm də qeyri-şüuri proseslərlə müşayiət oluna bilər və insanın dünyanı qavrama, situasiyaları dəyərləndirmə və seçim etmə qabiliyyətinin əsasını təşkil edir.
Mühakimə insan düşüncəsinin əsas funksiyalarından biri kimi intellektual fəaliyyəti və davranış qərarlarını yönləndirir. Həm fərdi səviyyədə, həm də kollektiv qərarvermədə düzgün mühakimə bacarığı uğurlu nəticələr əldə etmək üçün həlledici rol oynayır.
Psixologiyada mühakimə
Psixologiyada mühakimə — fərdin informasiyanı emal etməsi, dəyərləndirməsi və qərara gəlməsi prosesidir. Bu sahədə mühakimə tez-tez qərarvermə ilə birlikdə öyrənilir və aşağıdakı amillərlə bağlıdır:
- Hevristikalar və önyarğılar — insanlar tez-tez məntiqdən kənar, sadələşdirilmiş qaydalardan istifadə edərək qərar verirlər. Məsələn, əlçatanlıq hevristikası, nümayəndəlik hevristikası və s.
- Qərarvermə nəzəriyyəsi — mühakimə rasionallıq, risk və qeyri-müəyyənlik şəraitində qərar qəbul etmə proseslərini əhatə edir.
- Koqnitiv önyarğılar — təsdiqləmə önyarğısı, çərçivələmə effekti və digər psixoloji faktorlar mühakiməyə təsir göstərir.
Fəlsəfədə mühakimə
Fəlsəfədə mühakimə anlayışı Aristoteldən başlayaraq Kant, Dekart və digər filosofların əsərlərində geniş işlənmişdir. Mühakimə burada daha çox idrakın struktur elementi kimi nəzərdən keçirilir:
- İmmanuel Kant mühakiməni insan ağlının əsas qabiliyyətlərindən biri kimi təsnif edirdi və onu "anlama gücü" ilə əlaqələndirirdi.
- Formal məntiqdə mühakimə — predmet haqqında ya təsdiq, ya da inkar bildirən düşüncə aktıdır. Ən sadə formal mühakimə hökm şəklində olur: "Bütün insanlar ölümlüdür".
Hüquqda mühakimə
Hüquqi mühakimə — qanunverici və ya hakim tərəfindən faktlara və qanunlara əsasən qərar çıxarılmasıdır. Burada mühakimə hüquqi presedentlər, sübutlar və hüquqi məntiqə əsaslanır. Hüquqi mühakimə həm məhkəmə qərarlarının əsasını təşkil edir, həm də hüquqi interpretasiyalar zamanı tətbiq olunur.
İstinadlar
- "judgement". The Website of Prof. Paul Brians. 19 May 2016.
- Keren, Gideon; Wu, George, redaktorlar The Wiley Blackwell handbook of judgment and decision making. Chichester, West Sussex, UK: Wiley-Blackwell. 2015. ISBN .
- Sternberg, Robert J.; Sternberg, Karin. Cognitive psychology (Seventh). Boston: Cengage Learning. 2017. ISBN .
Əlavə ədəbiyyat
- Wanga, Zheng; və b. "Context effects produced by question orders reveal quantum nature of human judgments". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 111 (26). 2014: 9431–9436. Bibcode:2014PNAS..111.9431W. doi:10.1073/pnas.1407756111. PMC 4084470. PMID 24979797.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Muhakime insanin musahide tecrube ve dusunceye esaslanaraq netice cixarma ve qerar verme prosesi Muhakime hem psixoloji hem felsefi hem de huquqi sahelerde muhum ehemiyyet kesb edir Muhakime hem suurlu analiz hem de qeyri suuri proseslerle musayiet oluna biler ve insanin dunyani qavrama situasiyalari deyerlendirme ve secim etme qabiliyyetinin esasini teskil edir Muhakime insan dusuncesinin esas funksiyalarindan biri kimi intellektual fealiyyeti ve davranis qerarlarini yonlendirir Hem ferdi seviyyede hem de kollektiv qerarvermede duzgun muhakime bacarigi ugurlu neticeler elde etmek ucun helledici rol oynayir Psixologiyada muhakimePsixologiyada muhakime ferdin informasiyani emal etmesi deyerlendirmesi ve qerara gelmesi prosesidir Bu sahede muhakime tez tez qerarverme ile birlikde oyrenilir ve asagidaki amillerle baglidir Hevristikalar ve onyargilar insanlar tez tez mentiqden kenar sadelesdirilmis qaydalardan istifade ederek qerar verirler Meselen elcatanliq hevristikasi numayendelik hevristikasi ve s Qerarverme nezeriyyesi muhakime rasionalliq risk ve qeyri mueyyenlik seraitinde qerar qebul etme proseslerini ehate edir Koqnitiv onyargilar tesdiqleme onyargisi cerciveleme effekti ve diger psixoloji faktorlar muhakimeye tesir gosterir Felsefede muhakimeFelsefede muhakime anlayisi Aristotelden baslayaraq Kant Dekart ve diger filosoflarin eserlerinde genis islenmisdir Muhakime burada daha cox idrakin struktur elementi kimi nezerden kecirilir Immanuel Kant muhakimeni insan aglinin esas qabiliyyetlerinden biri kimi tesnif edirdi ve onu anlama gucu ile elaqelendirirdi Formal mentiqde muhakime predmet haqqinda ya tesdiq ya da inkar bildiren dusunce aktidir En sade formal muhakime hokm seklinde olur Butun insanlar olumludur Huquqda muhakimeHuquqi muhakime qanunverici ve ya hakim terefinden faktlara ve qanunlara esasen qerar cixarilmasidir Burada muhakime huquqi presedentler subutlar ve huquqi mentiqe esaslanir Huquqi muhakime hem mehkeme qerarlarinin esasini teskil edir hem de huquqi interpretasiyalar zamani tetbiq olunur Istinadlar judgement The Website of Prof Paul Brians 19 May 2016 Keren Gideon Wu George redaktorlar The Wiley Blackwell handbook of judgment and decision making Chichester West Sussex UK Wiley Blackwell 2015 ISBN 978 1 118 46839 5 Sternberg Robert J Sternberg Karin Cognitive psychology Seventh Boston Cengage Learning 2017 ISBN 978 1 305 64465 6 Elave edebiyyatWanga Zheng ve b Context effects produced by question orders reveal quantum nature of human judgments Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 111 26 2014 9431 9436 Bibcode 2014PNAS 111 9431W doi 10 1073 pnas 1407756111 PMC 4084470 PMID 24979797