fbpx
Wikipedia

Mövsüm bəy Xanlarov

Mövsüm bəy Məhəmməd bəy oğlu Xanlarov (24 sentyabr 1857(1857-09-24), Bakı, Şamaxı quberniyası23 fevral 1921(1921-02-23), Bakı) — Azərbaycanın ilk kimyaçı (üzvi kimya) alimi.

Mövsüm bəy Xanlarov
Şəxsi məlumatlar
Təhsili
Doğum tarixi 24 sentyabr 1857(1857-09-24)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 23 fevral 1921(1921-02-23) (63 yaşında)
Vəfat yeri

Həyatı

Mövsüm bəy Xanlarov 1857-ci ilin 24 sentyabrında Bakıda anadan olmuşdur. Valideynləri digər övladları kimi, Mövsümə də əsl Şərq tərbiyəsi vermişdilər. O, ilk təhsilini mədrəsədə almış, ərəb və fars dillərini, Quranı, şəriət elminin incəliklərini, islam əxlaqını burada öyrənmiş, klassik ədəbiyyat və tarixlə də məhz mədrəsədə tanış olmuşdu. 1871-ci ildə mədrəsə təhsilini başa vurandan sonra o, müstəqil şəkildə rus dilini öyrənmiş, az sonra isə Bakıdakı rus realnı gimnaziyasının tələbəsi olmuşdu.

O dövrdə Bakı böyük neft sənayesi mərkəzinə çevrilmişdi. İndi olduğu kimi, onda da, demək olar ki, bütün dünyanın diqqəti bu qədim Şərq şəhərində idi. Bakıya xarici sərmayə ilə birgə Rusiyanın müxtəlif bölgələrindən, həmçinin Azərbaycanın cənubundan ucuz işçi qüvvəsinin də axını başlanmışdı. Bakıda yaşanan "neft bumu"na, neft hasilatı sahəsində o dövr üçün az qala ağlasığmaz sayılan yüksək göstəricilərə rəğmən lazımi texnologiyanın, həmçinin bu texnologiyanı tətbiq edə biləcək ixtisaslı mütəxəssislərin yoxluğu bu sahədə inkişafı əngəlləyirdi. Belə bir zamanda Azərbaycana digər ixtisas sahibləri ilə yanaşı, neft mühəndisləri də hava-su kimi lazım idi. 1872-ci ildə Bakı realnı gimnaziyasına (1874-cü ildə bu təhsil ocağının bazasında Bakı realnı məktəbi təşkil edildi) qəbul olunan və təhsil sahəsində yüksək qabiliyyət nümayiş etdirən 15 yaşlı Mövsümün gələcək seçimini də, görünür, elə bu zərurət müəyyənləşdirmişdi. 1877-ci ildə Bakı realnı məktəbini bitirdikdən sonra o, qulluğa başlamayıb məktəbin əlavə siniflərində təhsilini davam etdirməyə qərar verdi. Həmin məktəbdə o dövrün tələblərinə cavab verən mükəmməl kimya laboratoriyası və fizika kabineti vardı. Məktəbin kitabxanası müxtəlif xarici elmi-kütləvi nəşrlərə abunə idi. Fundamental elmlərə böyük maraq göstərən Mövsüm bəy bu imkanlardan bəhrələnərək nəzəri-praktiki biliklərini daha da artıra bilərdi. Buna görə də o, əlavə siniflərdə təhsilini davam etdirməyi xidmətə başlamaqdan üstün tutdu. Müəllimləri zəki bir gənc olan Mövsüm bəyin elmə marağını, çalışqanlığını, öyrənmək əzmini yüksək qiymətləndirirdilər.

1878-ci ildə Mövsüm bəy Xanlarov Bakı realnı məktəbini uğurla başa vurub Avropa universitetlərindən birində ali təhsil almaq üçün hazırlaşmağa başladı. O dövrdə Azərbaycanın neft sənayesində gedən inkişafı, xüsusilə neft emalı sahəsində qarşıda dayanmış böyük perspektivləri nəzərə alan Mövsüm bəy öz qərarını artıq bir qədər də qətiləşdirmişdi: Bakı realnı məktəbinin müdavimi kimi ali təhsil ardınca Almaniyaya gedərək vətənə neft emalı üzrə peşəkar mühəndis-texnoloq kimi qayıtmaq. Elə bu məqsədlə də o, 1878-ci ilin payızında Almaniyanın Vyüsburq şəhərinə gəldi və Vyüsburq Universitetinin tələbəsi oldu. O dövrdə Almaniyanın digər universitetlərində olduğu kimi, bu universitetdə də həm ümumi, həm fundamental, həm də dini fənlər tədris olunurdu. Tələbələrə ilahiyyatdan tutmuş, təbiət elmlərinə qədər bütün sahələr üzrə mühazirələr oxunurdu. Bakılı tələbə hər gün bir neçə saat laboratoriyalarda çalışır, seçdiyi predmetə dair dərslərdən əlavə ayrı-ayrı ictimai mühazirələrdə də dinləyici kimi iştirak edir və bütün bunlar gəncin elmi dünyagörüşünün formalaşmasına böyük təsir göstərirdi.

Mövsüm bəyin Almaniyadan öz sevimli müəllimi, Azərbaycan milli mətbuatının banisi, böyük mütəfəkkir Həsən bəy Zərdabiyə göndərdiyi məktubların, müəllim və tələbə arasında gedən yazışmaların məzmunu xeyli maraqlıdır. Bu məktublarında Mövsüm bəy Həsən bəy Zərdabiyə öz təhsili, əldə etdiyi nəticələr, gələcək planları barədə söhbət açır və keçmiş məktəb yoldaşları Nəcəf bəyin (Nəcəf bəy Vəzirov) və Əsgər ağanın (Əsgər ağa Gorani) əhvalını soruşurdu. Xatırladaq ki, adı çəkilən bu iki şəxs də Bakı realnı məktəbini bitirdikdən sonra Moskvadakı Petrovski-Razumovski Kənd Təsərrüfatı Akademiyasında ali təhsil almağa başlamış, Həsən bəy Zərdabinin 1875-ci ildə əsasını qoyduğu "Əkinçi" qəzetinin fəal müəllifləri kimi tanınmışdılar. Mövsüm bəy, Nəcəf bəy və Əsgər ağa arasında məktəb illərindən əsası qoyulmuş dostluq münasibəti uzun illər qorundu.

Öyrəndiyi texniki ixtisasa daha mükəmməl yiyələnməkdən ötrü Mövsüm bəyə növbəti il təhsilini davam etdirmək üçün Almaniyanın başqa bir şəhərinə getmək lazım gəlirdi. Həsən bəy Zərdabiyə məktubunda o yazırdı ki, növbəti il üçün artıq Leypsiqi seçmişdir. Beləliklə, Mövsüm bəy Xanlarov təhsilini Leypsiq Universitetində davam etdirməyə başladı. O dövrdə Leypsiqdə zamanının nüfuzlu elm xadimlərindən sayılan professor Vaqner çalışırdı və professorla azərbaycanlı tələbə arasında normal münasibətlər qurulmuşdu. Neft emalı üzrə biliklərə yiyələnmək üçün müvafiq təhsil ocağı və səriştəli müəllim axtarışında olan Mövsüm bəy bu barədə professor Vaqnerdən məsləhət istəyərkən o, Almaniyada belə mütəxəssisin olmadığını bildirmiş, vəziyyətdən çıxış yolu kimi onu müvəqqəti olaraq öz laboratoriyasına dəvət etmişdi. Bununla belə, Mövsüm bəy Leypsiqdə uzun müddət qala bilmədi, 1881-ci ilin mayında Almaniya ilə vidalaşıb Fransanın Strasburq şəhərinə, bu şəhərdə fəaliyyət göstərən Vilhelm Kayzer Universitetinə gəldi. Bu universitet o dövrdə Avropanın və ümumilikdə dünyanın ən nüfuzlu elm və təhsil mərkəzlərindən sayılırdı. İ.V.Höte, L.Paster kimi nüfuzlu alimlər bu universitetlə bağlı idilər. Burada zamanının tanınmış alimlərindən olan bioloq Anton de Bari, kimyaçı Rudolf Fittiq kimi insanlar çalışır, onlardan öyrənmək və bu alimlərin laboratoriyalarında çalışmaq üçün dünyanın müxtəlif ölkələrindən gənclər axın-axın Strasburqa gəlirdi. Mövsüm bəy Xanlarov da burada professor Rudolf Fittiqin rəhbərliyi altında elmi araşdırmalara başladı.

1880-ci ilin mayından Strasburq Universitetində tanınmış professor Avqust Adolf Kundtın laboratoriyasında Rusiyadan gəlmiş gənc dağ mühəndisi, sonralar öz elmi nailiyyətləri ilə dünya şöhrəti qazanmış Dimitri Petroviç Konovalov da tədqiqat aparırdı. O, Fittiqin üzvi-kimya laboratoriyasına yazılsa da, burada çox az müddət çalışdı. 1881-ci ilin uyulunda Strasburqdakı Kayzer Vilhelm Universitetinin riyaziyyat və təbiət elmləri fakültəsinin elmi şurasında doktorluq dissertasiyasını uğurla müdafiə edərək fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi alan D.Konovolovla Mövsüm bəy arasında qurulmuş dostluq əlaqələri uzun illər qorunmuşdur.

Bakılı tədqiqatçı özü Fittiqin laboratoriyasında toksin turşusunun rodan etilinə təsirini tədqiq edirdi. Öz elmi araşdırmalarının nəticələrini 1882-ci ildə alman kimya ictimaiyyətinin "Berichte der Deutschen Chemischem Gesellchaft" jurnalında nəşr etdirmişdir. Həmin vaxt professor R.Fittiq laktonu araşdırır, bakılı tələbəsi də bu mövzuda elmi tədqiqatları ilə alimə dəstək verirdi. O bu sahədə uğurlu nəticələr əldə etmiş, butirolakton və alfa-butirolaktonun sintezi xüsusiyyətlərinə dair ona qədər bir çox alimləri düşündürən sualların cavabını tapmışdı. Gənc alimin əldə etdiyi elmi nəticələri professor R.Fittiq yüksək qiymətləndirirdi.

1883-cü ildə Strasburq Universitetinin Elmi Şurasında 26 yaşlı azərbaycanlı Mövsüm bəy Xanlarov doktorluq dissertasiyasını uğurla müdafiə edərək, müasir dillə desək, kimya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi aldı. Məlumdur ki, XIX əsrin sonlarına doğru Azərbaycanda maarifçilik ənənələri hələ yenicə formalaşırdı. Milli ziyalılarımızı daha çox yeni məktəblərin, xəstəxanaların, teatrların açılması, insanların maariflənməsi, ana dilinin ədəbi dil statusu qazanması, bu dildə mətbuat orqanlarının nəşrə başlaması və s. bu kimi ilk baxışda elementar, o dövrün Azərbaycanı üçünsə kifayət qədər aktual məsələlərin həlli düşündürürdü. Belə bir əyyamda, təbii ki, milli elmimizin, xüsusilə fundamental elmlərin inkişafı barədə söhbət gedə bilməzdi. Ona görə də Bakıda doğulub boya-başa çatmış 26 yaşlı gəncin 1883-cü ildə dünyanın ən tanınmış elm-təhsil mərkəzlərindən birində belə yüksək elmi ada sahib olması XIX əsrin sonlarına doğru milli elmin inkişafı sahəsində elə də nəzərəçarpacaq nailiyyətləri olmayan Azərbaycan üçün son dərəcə əlamətdar hadisə idi.

Qısa müddətdən sonra doktor Mövsüm bəy Xanlarov onu yetişdirmiş vətənə fayda vermək üçün Azərbaycana döndü və mühəndis-texnik kimi bu uğurların sırasını daha da genişləndirdi. O, elmi araşdırmalarını Azərbaycanda da davam etdirir, gəldiyi qənaətləri müxtəlif elmi nəşrlərdə alim həmkarları ilə bölüşürdü. Azərbaycanda neft emalının elmi prinsiplər əsasında inkişafı, fundamental elmlər sahəsində ilkin ənənələrin formalaşmasında onun rolu müstəsnadır. Mövsüm bəy eyni zamanda fəaliyyətini təkcə mütəxəssisi olduğu sahə ilə məhdudlaşdırmır, ictimai işlərdə də digər vətənpərvər ziyalılarımızla çiyin-çiyinə çalışırdı. Alim Azərbaycanın malik olduğu neft sərvətinin vətənin rifahına sərf olunması üçün bütün səylərini ortaya qoymaqla bu amal uğrunda ayrı-ayrı maliyyə nəhəngləri, Nobel qardaşları kimi xarici sərmayəçilərlə açıq mübahisələrdən belə çəkinmirdi.

İlk dövrlərdən geniş kütlələr arasında qazandığı böyük rəğbətin ifadəsi kimi Mövsüm bəy Xanlarov bir sıra rəhbər orqanlara seçilmişdi. Bakının ziyalı mühitində onun adı daim hörmətlə çəkilirdi. Kimyaçı alimi ölkə sərhədlərindən kənarda da yaxşı tanıyır, dünya şöhrətli elm adamları onunla fikir mübadiləsi aparırdılar. Mövsüm bəy Xanlarovun D.İ.Mendeleyev, D.P.Konovalov, N.A.Mentuşkin kimi alimlərlə yazışmaları, adı çəkilən elm xadimlərinin azərbaycanlı alimə göndərdikləri məktublar onun hansı elmi səviyyəyə malik olduğunu və hansı səviyyədə qəbul olunduğunu ortaya qoyan ən parlaq faktlardır. Azərbaycan xalqına mənsub belə bir şəxsiyyəti, əfsuslar olsun ki, hələ də lazımi şəkildə tanıda, təbliğ edə bilməmişik. Sovet dövründə buna ideoloji əngəllər imkan vermirdi.

İsmayıl Qaspıralının Tercüman qəzetinin 1884-cü ildəki 20-ci sayında Bakıdakı teatrın inkişafına töhvə verən şəxslərin başında "Kimyaçı Xanlarov"un gəldiyi qeyd olunmuşdur. Bu şəxsin Mövsüm bəy Xanlarov olma ehtimalı yüksəkdir.

Ailəsi

O, Avropada təhsilini başa vurub Bakıya qayıdandan sonra Mövsüm bəy Xanlarov məşhur mesenat Hacı Zeynalabdin Tağıyevin qızı Xanımla ailə qurmuşdur. Bu da 23 fevral 1921-ci ildə dünyasını dəyişmiş Mövsüm bəy Xanlarovun sovet dövründə tam unutdurulmasına, belə bir alimin diqqətdən tamamilə kənarda qalmasına gətirən amillərdən biri idi.

Azərbaycan dövlət müstəqilliyinə nail olduqdan sonra isə əldə etdiyimiz ən böyük uğurlardan biri də Mövsüm bəy Xanlarov kimi şəxsiyyətlərimizə münasibətin dəyişməsidir. Bu nurlu adlar üzərindəki kölgə çoxdan çəkilib.

İstinadlar

  1. "Mövsüm bəy Xanlarov". Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддə]. X ҹилд: ФростШүштəр. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксиjасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1987. сәһ. 50. (#invisible_char); (#invisible_char); (#invisible_char); (#invisible_char); (#invisible_char); (#invisible_char); (#script_parameter)

mövsüm, bəy, xanlarov, mövsüm, bəy, məhəmməd, bəy, oğlu, xanlarov, sentyabr, 1857, 1857, bakı, şamaxı, quberniyası, fevral, 1921, 1921, bakı, azərbaycanın, kimyaçı, üzvi, kimya, alimi, şəxsi, məlumatlartəhsili, strasburq, universitetidoğum, tarixi, sentyabr, 1. Movsum bey Mehemmed bey oglu Xanlarov 24 sentyabr 1857 1857 09 24 Baki Samaxi quberniyasi 23 fevral 1921 1921 02 23 Baki Azerbaycanin ilk kimyaci uzvi kimya alimi 1 Movsum bey XanlarovSexsi melumatlarTehsili Strasburq UniversitetiDogum tarixi 24 sentyabr 1857 1857 09 24 Dogum yeri Baki Baki qezasi Samaxi quberniyasi Rusiya ImperiyasiVefat tarixi 23 fevral 1921 1921 02 23 63 yasinda Vefat yeri Baki Baki qezasi Azerbaycan SSRHeyati RedakteMovsum bey Xanlarov 1857 ci ilin 24 sentyabrinda Bakida anadan olmusdur Valideynleri diger ovladlari kimi Movsume de esl Serq terbiyesi vermisdiler O ilk tehsilini medresede almis ereb ve fars dillerini Qurani seriet elminin inceliklerini islam exlaqini burada oyrenmis klassik edebiyyat ve tarixle de mehz medresede tanis olmusdu 1871 ci ilde medrese tehsilini basa vurandan sonra o musteqil sekilde rus dilini oyrenmis az sonra ise Bakidaki rus realni gimnaziyasinin telebesi olmusdu O dovrde Baki boyuk neft senayesi merkezine cevrilmisdi Indi oldugu kimi onda da demek olar ki butun dunyanin diqqeti bu qedim Serq seherinde idi Bakiya xarici sermaye ile birge Rusiyanin muxtelif bolgelerinden hemcinin Azerbaycanin cenubundan ucuz isci quvvesinin de axini baslanmisdi Bakida yasanan neft bumu na neft hasilati sahesinde o dovr ucun az qala aglasigmaz sayilan yuksek gostericilere regmen lazimi texnologiyanin hemcinin bu texnologiyani tetbiq ede bilecek ixtisasli mutexessislerin yoxlugu bu sahede inkisafi engelleyirdi Bele bir zamanda Azerbaycana diger ixtisas sahibleri ile yanasi neft muhendisleri de hava su kimi lazim idi 1872 ci ilde Baki realni gimnaziyasina 1874 cu ilde bu tehsil ocaginin bazasinda Baki realni mektebi teskil edildi qebul olunan ve tehsil sahesinde yuksek qabiliyyet numayis etdiren 15 yasli Movsumun gelecek secimini de gorunur ele bu zeruret mueyyenlesdirmisdi 1877 ci ilde Baki realni mektebini bitirdikden sonra o qulluga baslamayib mektebin elave siniflerinde tehsilini davam etdirmeye qerar verdi Hemin mektebde o dovrun teleblerine cavab veren mukemmel kimya laboratoriyasi ve fizika kabineti vardi Mektebin kitabxanasi muxtelif xarici elmi kutlevi nesrlere abune idi Fundamental elmlere boyuk maraq gosteren Movsum bey bu imkanlardan behrelenerek nezeri praktiki biliklerini daha da artira bilerdi Buna gore de o elave siniflerde tehsilini davam etdirmeyi xidmete baslamaqdan ustun tutdu Muellimleri zeki bir genc olan Movsum beyin elme maragini calisqanligini oyrenmek ezmini yuksek qiymetlendirirdiler 1878 ci ilde Movsum bey Xanlarov Baki realni mektebini ugurla basa vurub Avropa universitetlerinden birinde ali tehsil almaq ucun hazirlasmaga basladi O dovrde Azerbaycanin neft senayesinde geden inkisafi xususile neft emali sahesinde qarsida dayanmis boyuk perspektivleri nezere alan Movsum bey oz qerarini artiq bir qeder de qetilesdirmisdi Baki realni mektebinin mudavimi kimi ali tehsil ardinca Almaniyaya gederek vetene neft emali uzre pesekar muhendis texnoloq kimi qayitmaq Ele bu meqsedle de o 1878 ci ilin payizinda Almaniyanin Vyusburq seherine geldi ve Vyusburq Universitetinin telebesi oldu O dovrde Almaniyanin diger universitetlerinde oldugu kimi bu universitetde de hem umumi hem fundamental hem de dini fenler tedris olunurdu Telebelere ilahiyyatdan tutmus tebiet elmlerine qeder butun saheler uzre muhazireler oxunurdu Bakili telebe her gun bir nece saat laboratoriyalarda calisir secdiyi predmete dair derslerden elave ayri ayri ictimai muhazirelerde de dinleyici kimi istirak edir ve butun bunlar gencin elmi dunyagorusunun formalasmasina boyuk tesir gosterirdi Movsum beyin Almaniyadan oz sevimli muellimi Azerbaycan milli metbuatinin banisi boyuk mutefekkir Hesen bey Zerdabiye gonderdiyi mektublarin muellim ve telebe arasinda geden yazismalarin mezmunu xeyli maraqlidir Bu mektublarinda Movsum bey Hesen bey Zerdabiye oz tehsili elde etdiyi neticeler gelecek planlari barede sohbet acir ve kecmis mekteb yoldaslari Necef beyin Necef bey Vezirov ve Esger aganin Esger aga Gorani ehvalini sorusurdu Xatirladaq ki adi cekilen bu iki sexs de Baki realni mektebini bitirdikden sonra Moskvadaki Petrovski Razumovski Kend Teserrufati Akademiyasinda ali tehsil almaga baslamis Hesen bey Zerdabinin 1875 ci ilde esasini qoydugu Ekinci qezetinin feal muellifleri kimi taninmisdilar Movsum bey Necef bey ve Esger aga arasinda mekteb illerinden esasi qoyulmus dostluq munasibeti uzun iller qorundu Oyrendiyi texniki ixtisasa daha mukemmel yiyelenmekden otru Movsum beye novbeti il tehsilini davam etdirmek ucun Almaniyanin basqa bir seherine getmek lazim gelirdi Hesen bey Zerdabiye mektubunda o yazirdi ki novbeti il ucun artiq Leypsiqi secmisdir Belelikle Movsum bey Xanlarov tehsilini Leypsiq Universitetinde davam etdirmeye basladi O dovrde Leypsiqde zamaninin nufuzlu elm xadimlerinden sayilan professor Vaqner calisirdi ve professorla azerbaycanli telebe arasinda normal munasibetler qurulmusdu Neft emali uzre biliklere yiyelenmek ucun muvafiq tehsil ocagi ve seristeli muellim axtarisinda olan Movsum bey bu barede professor Vaqnerden meslehet isteyerken o Almaniyada bele mutexessisin olmadigini bildirmis veziyyetden cixis yolu kimi onu muveqqeti olaraq oz laboratoriyasina devet etmisdi Bununla bele Movsum bey Leypsiqde uzun muddet qala bilmedi 1881 ci ilin mayinda Almaniya ile vidalasib Fransanin Strasburq seherine bu seherde fealiyyet gosteren Vilhelm Kayzer Universitetine geldi Bu universitet o dovrde Avropanin ve umumilikde dunyanin en nufuzlu elm ve tehsil merkezlerinden sayilirdi I V Hote L Paster kimi nufuzlu alimler bu universitetle bagli idiler Burada zamaninin taninmis alimlerinden olan bioloq Anton de Bari kimyaci Rudolf Fittiq kimi insanlar calisir onlardan oyrenmek ve bu alimlerin laboratoriyalarinda calismaq ucun dunyanin muxtelif olkelerinden gencler axin axin Strasburqa gelirdi Movsum bey Xanlarov da burada professor Rudolf Fittiqin rehberliyi altinda elmi arasdirmalara basladi 1880 ci ilin mayindan Strasburq Universitetinde taninmis professor Avqust Adolf Kundtin laboratoriyasinda Rusiyadan gelmis genc dag muhendisi sonralar oz elmi nailiyyetleri ile dunya sohreti qazanmis Dimitri Petrovic Konovalov da tedqiqat aparirdi O Fittiqin uzvi kimya laboratoriyasina yazilsa da burada cox az muddet calisdi 1881 ci ilin uyulunda Strasburqdaki Kayzer Vilhelm Universitetinin riyaziyyat ve tebiet elmleri fakultesinin elmi surasinda doktorluq dissertasiyasini ugurla mudafie ederek felsefe doktoru elmi derecesi alan D Konovolovla Movsum bey arasinda qurulmus dostluq elaqeleri uzun iller qorunmusdur Bakili tedqiqatci ozu Fittiqin laboratoriyasinda toksin tursusunun rodan etiline tesirini tedqiq edirdi Oz elmi arasdirmalarinin neticelerini 1882 ci ilde alman kimya ictimaiyyetinin Berichte der Deutschen Chemischem Gesellchaft jurnalinda nesr etdirmisdir Hemin vaxt professor R Fittiq laktonu arasdirir bakili telebesi de bu movzuda elmi tedqiqatlari ile alime destek verirdi O bu sahede ugurlu neticeler elde etmis butirolakton ve alfa butirolaktonun sintezi xususiyyetlerine dair ona qeder bir cox alimleri dusunduren suallarin cavabini tapmisdi Genc alimin elde etdiyi elmi neticeleri professor R Fittiq yuksek qiymetlendirirdi 1883 cu ilde Strasburq Universitetinin Elmi Surasinda 26 yasli azerbaycanli Movsum bey Xanlarov doktorluq dissertasiyasini ugurla mudafie ederek muasir dille desek kimya elmleri doktoru alimlik derecesi aldi Melumdur ki XIX esrin sonlarina dogru Azerbaycanda maarifcilik eneneleri hele yenice formalasirdi Milli ziyalilarimizi daha cox yeni mekteblerin xestexanalarin teatrlarin acilmasi insanlarin maariflenmesi ana dilinin edebi dil statusu qazanmasi bu dilde metbuat orqanlarinin nesre baslamasi ve s bu kimi ilk baxisda elementar o dovrun Azerbaycani ucunse kifayet qeder aktual meselelerin helli dusundururdu Bele bir eyyamda tebii ki milli elmimizin xususile fundamental elmlerin inkisafi barede sohbet gede bilmezdi Ona gore de Bakida dogulub boya basa catmis 26 yasli gencin 1883 cu ilde dunyanin en taninmis elm tehsil merkezlerinden birinde bele yuksek elmi ada sahib olmasi XIX esrin sonlarina dogru milli elmin inkisafi sahesinde ele de nezerecarpacaq nailiyyetleri olmayan Azerbaycan ucun son derece elametdar hadise idi Qisa muddetden sonra doktor Movsum bey Xanlarov onu yetisdirmis vetene fayda vermek ucun Azerbaycana dondu ve muhendis texnik kimi bu ugurlarin sirasini daha da genislendirdi O elmi arasdirmalarini Azerbaycanda da davam etdirir geldiyi qenaetleri muxtelif elmi nesrlerde alim hemkarlari ile bolusurdu Azerbaycanda neft emalinin elmi prinsipler esasinda inkisafi fundamental elmler sahesinde ilkin enenelerin formalasmasinda onun rolu mustesnadir Movsum bey eyni zamanda fealiyyetini tekce mutexessisi oldugu sahe ile mehdudlasdirmir ictimai islerde de diger vetenperver ziyalilarimizla ciyin ciyine calisirdi Alim Azerbaycanin malik oldugu neft servetinin vetenin rifahina serf olunmasi ucun butun seylerini ortaya qoymaqla bu amal ugrunda ayri ayri maliyye nehengleri Nobel qardaslari kimi xarici sermayecilerle aciq mubahiselerden bele cekinmirdi Ilk dovrlerden genis kutleler arasinda qazandigi boyuk regbetin ifadesi kimi Movsum bey Xanlarov bir sira rehber orqanlara secilmisdi Bakinin ziyali muhitinde onun adi daim hormetle cekilirdi Kimyaci alimi olke serhedlerinden kenarda da yaxsi taniyir dunya sohretli elm adamlari onunla fikir mubadilesi aparirdilar Movsum bey Xanlarovun D I Mendeleyev D P Konovalov N A Mentuskin kimi alimlerle yazismalari adi cekilen elm xadimlerinin azerbaycanli alime gonderdikleri mektublar onun hansi elmi seviyyeye malik oldugunu ve hansi seviyyede qebul olundugunu ortaya qoyan en parlaq faktlardir Azerbaycan xalqina mensub bele bir sexsiyyeti efsuslar olsun ki hele de lazimi sekilde tanida teblig ede bilmemisik Sovet dovrunde buna ideoloji engeller imkan vermirdi Ismayil Qaspiralinin Tercuman qezetinin 1884 cu ildeki 20 ci sayinda Bakidaki teatrin inkisafina tohve veren sexslerin basinda Kimyaci Xanlarov un geldiyi qeyd olunmusdur Bu sexsin Movsum bey Xanlarov olma ehtimali yuksekdir Ailesi RedakteO Avropada tehsilini basa vurub Bakiya qayidandan sonra Movsum bey Xanlarov meshur mesenat Haci Zeynalabdin Tagiyevin qizi Xanimla aile qurmusdur Bu da 23 fevral 1921 ci ilde dunyasini deyismis Movsum bey Xanlarovun sovet dovrunde tam unutdurulmasina bele bir alimin diqqetden tamamile kenarda qalmasina getiren amillerden biri idi Azerbaycan dovlet musteqilliyine nail olduqdan sonra ise elde etdiyimiz en boyuk ugurlardan biri de Movsum bey Xanlarov kimi sexsiyyetlerimize munasibetin deyismesidir Bu nurlu adlar uzerindeki kolge coxdan cekilib Istinadlar Redakte Movsum bey Xanlarov Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasy 10 ҹildde X ҹild Frost Shүshter Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksijasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1987 sәһ 50 invisible char invisible char invisible char invisible char invisible char invisible char script parameter Menbe https az wikipedia org w index php title Movsum bey Xanlarov amp oldid 6068482, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.