fbpx
Wikipedia

Lena çayı

Avqust 05, 2021

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Lena.

Lena çayı (saxa Өлүөнэ, bur. Зγлхэ) — Rusiyanın şimal-şərqindən axan və Laptevlər dənizinin ən iri çayı. Dünyada uzunluğuna görə doqquzuncu çayıdır.

Lena çayı
saxa Өлүөнэ, bur. Зγлхэ
Ölkələr
Mənbəyi Baykal Dağları
 • Yüksəkliyi 792 m
Mənsəbi Laptevlər dənizi
 • Yüksəkliyi 0 m
Uzunluğu 4400 km
Su sərfi 16.350 m³/s
Hövzəsinin sahəsi 2490000 km²
mənbəyi
mənsəbi
Kolıma çayı Yakutiyanın fiziki xəritəsində:

53°06′41″ şm. e. 108°11′07″ ş. u.

72°24′42″ şm. e. 126°41′05″ ş. u.
DSR[ru] 18030900112117500000010
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Çay İrkutsk vilayəti və Saxa ərazisindən axır. Çaya daxil bəzi qollar Zabaykalsk diyarı, Krasnoyarsk diyarı, Xabarovsk diyarı, Buryatiya və Amur vilayəti ərazisindən keçir. Lena bütünlüklə Rusiyanın ərazisində formalaşan ən iri çayıdır. Donması tərs istiqamətdə baş verir. Belə ki, birinci mənsəbi donur.

Adı

Belə ehtimal vardır ki, Lena sözü Evenk dilində «Elyo-Ene» yəni «Böyük çay» anlamını verir. Əraziyə gələn ilk açılışcılardan olan Pyanda 1619-1623-ci illərdə bölgədə olarkən yerlilər tərəfindən çayın adını Elyoene olduğunu qeyd etmişdir. Sonradan isə Lena formasına düşərək ümumiləşmişdir.

Coğrafiyası

 
Lenanın hövzəsi

Çayın uzunluğu 4400 km, hövzəsinin sahəsi isə 2490 min. km² təşkil edir. Xüsusiyyətlərinə görə çay üç yerə blünür:

  • Mənbədən Vitim çayının mənsəbinə qədər;
  • Vitim çayının mənsəbindən Aldan çayına qədər;
  • Aldan çayının mənsəbindən Lenanın deltasına qədər (Laptevlər dənizi);

Yuxarı axın

Lenanın başlanğıcı elədə böyük olmayan və Baykaldan 7 km qərbdə, 1470 m yüksəklikdən götürür Burada adsız, hündürlüyü 2023 metr olan dağdan (Baykal silsiləsi) başlanması deyilir. 19 avqust 1997-ci ildə mənbədə abidə ucaldılmışdır. Mənbədən Vitima çayına qədər axın sürəti yüksəkdir. Kirensk rayonunda sürət 1000 m/s təşkil edir.

Orta axırı

Orta axar Vitima və Aldan çayları arasında, uzunluğu 1415 km olan məsafədə yerləşir. Eztəlik bu hissə çayın ən gursulu hissəsidir. Burada çayın dərinliyi 10-12 metr təşkil edir. Burada çayın yatağının eni 20–30 km təşkil edir. Bəzi yerlərdə yatağın ortasında adalara rast gəlinir. Olekma çayının töküldüyü yerdən Aldan çayına qədər məsafədə Lena heç bir qol qəbul etmir. Prilensk platosu hissəsində çay 500 km ensiz və dərin yatağla axır. Sonradan çayın axını azalır. Yatağın eni 5–7 km, bəzi yerlərdə 15 km olur. Düzənlik boyunca isə yatağ 20 km genişlənir.

Aşağı axın

Aşağı axın hissədə Lena iki əsas çayı qəbul edir. Bu hissədə yatağın eni cəmi 10 km olur. Dərinlik 16-20 metrdir. Bu hissədə yaşayış məntəqələrinə nadir hallarda rast gəlinir. Üstəlik çayın kənarları bbitkisiz və sərt iqlimlidir.

Aşağı hissələrdə çayın yatağı daralır. Üstəlik dənizə 150 km qalmış çay delta əmələ gətirir. Yazın sonları və yayın əvvəllərində çayda toroslar əmələ gəlir.

Hidrologiya

 
Lena, iyun 2002

Çayın dəqiq su sərfini müəyyənləşdirilməsində çətinliklər vardır. Əsas səbəb isə çayın geniş deltasıdır. Belə ki, onun deltasının sahəsi 60,000 km² ərazini əhatə edir.

Bəzi hesablamalara görə çayın orta aylıq sərfiyyatı 489 – 542 km³ təşkil edir. Mənsəbdə isə 15,500 km³ olur Çayın əsas qidalanmasını qar və yağış suları təmin edir. Çayın axdığı hissədəçox illik buzların yer səthini əhatə etməsi yeraltı sulardan qidalanmanı mümkünsüz edir. İllik axının 91 % iyundan oktyabra qədər baş verir.

Orta axın sərfinin ən yüksək olduğu 1976—1994 illərdə onun ölçülməsi çayın deltasında «Stolb» stansiyasında baş verir.

Çayın rejimi

Lena Rusiyada yerləşən digər çaylardan buzlaşma rejimi, buzun qalınlığı və bərkliyi ilə seçilir. Buzlaşmaya təsir göstərən əsas səbəblər aydın hava, qarın olmaması və şaxtalı havadır. Buzlaşma mənbədən deyil mənsəbdən başlayır. Aprelin sonları Lenanın deltasında toroslar əmələ gəlir. Bu səbəbdən daşqınlar baş verir. Bu zaman suyun səviyəsi 6-8 metr qalxır. Düzənliklərdə isə hətta 18 metrə qədər qalxa bilir.

Qollar

Lenanın əsas qolları: Bolşoy Patom, Çaya, Vitim, Aldan, Kuta, Olenka, Molodo, Kirenqa, Biryok və Lunqxa. Onlar arasında istər suyunun bolluğu və uzunluğuna görə ən böyüyüdür. Bu qollar arasında Vitim, Olekma, Aldan və Vilyoy çayları ən iri qollarıdır.

İnfrastruturası və yaşayış məntəqələri

Naviqasiya

 
Lena çayı

Lena Yakutiyanın əsas nəqliyat yoludur. Gəmilər sərbəst şəkildə çayla irəliləyə bilirlər. Bununla belə artıq Osetrovo limanından mənbəyə doğru artıq iri gəmilər gedə bilmir. Üstəlik Lenanın bəzi hissələrində yatağın dayazlığını aradan qaldırmaq üçün hər il həmin ərazilər dərinləşdirilir. Naviqasiya cəmi 125 - 170 gün açıq olur. Lenada yerləşən limanlar:

  • Osetrovo - (3500 km) — Rusiyanın ən iri çay limanıdır. Limanın dəmir yoluna çıxışı vardır;
  • Kirensk - (3319 km);
  • Lensk - (2648 km; 2665 km Bıkov burnu) — Almaz yatağı;
  • Olekminsk - (2258 km Bıkov burnu);
  • Pokrovsk - (1729 km Bıkov burnu);
  • Yakutsk - (1530 km; 1638 km Bıkov burnu) — Malların daşımasında mühüm rol oynayır;
  • Sanqar (1314 km Bıkov burnu)
  • Tiksi (0 km, Laptevlər dənizi).

Yaşayış məntəqələri

Lenanın sahilləri zəif məskunlaşılmışdır. Bircə Yakutsk şəhəri yaxınlığı isə bu baxımından seçilir. Digər yerlərdə isə yaşayış məntəqələri arasında məsafə min kilometrlərlə aralı yerləşir. Əsasən kiçik kəndlərə və dayanacaq məntəqələrinə rast gəlinir. Lenanın sahilinə 6 iri şəhər vardır.

  • Ust-Kut;
  • Kirensk — Lenanın ən qədim şəhərlərindən biri. 1630-ci ildə salınıb;
  • Lensk;
  • Olekminsk;
  • Pokrovsk;
  • Yakutsk — Lenada ən iri yaşayış məntəqəsidir. 1632-ci ildə salınıb. 303,000 əhaliyə malikdir. Üstəlik Rusiyanın şimal-şərqdə yerləşən ən iri şəhəridir.

Tarixi yaşayış məntəqələri:

  • Sottinsi — Lena tarix-arxeoloji muzey qoruq, Yakutsk şəhərinin salınma ərazisi.
  • Jiqansk — 1632 ci ildə salınıb. 1783—1805 ci illərdə uezdin mərkəzi.

Körpülər

  • 2009-ci ildə Kuraqino - Jiqalovo maqistral yolu üzərində yeni körpünün inşası başa çatmışdır.
  • Jiqalovo qəsəbəsində maqistiral yolun üzərində asma avtomobil körpüsü vardır.
  • İrkutsk vilayəti ərazisində Baykal-Amur dəmir yolunun altındakı dəmiryolu körpüsü.
  • Ust-Kut avtomobil yolu üzərində 1989-ci ildə inşa edilən körpü.

Çayın aşağı axarlarında körpü yoxdur. Hazırda isə Amur-Yakutiya dəmir yolunun tikintisi ilə əlaqədar uzunluğu 3,2 km olan körpünün tikintisi planlaşdırılır.

Qalereya

Həmçinin bax

Çayların dünyada uzunluğuna görə sıralaması

İstinadlar

  1. Sibirin böyük çayı
  2. Немного о величии. // The New Times, 1.11.2010
  3. Мостахов С. Е. Река Лена. Якутск, 1972. С. 3, 5.
  4. Baykalın təbiəti. Baykal-Lena rayonu. Göl — Lenanın mənsəbi.Открыты истинные истоки Лены и Енисея, Промышленные ведомости
  5. s/211/phs Baykal təbiəti. Lenanın mənbəyində abidə
  6. Lena at Zmeinovo 2009-11-25 at the Wayback Machine, UNESCO: Water resources
  7. Lena At Stolb, R-ArcticNET V4.0
  8. Lena at Kyusyur 2016-03-24 at the Wayback Machine, UNESCO: Water resources
  9. Lena At Kusur, R-ArcticNET V4.0
  10. LENA — STOLB, R-ArcticNET V4.0
  11. Körpünün tikintisi üçün 56,3 milyar rubl tələb olunur — İzvestiya
  12. Строительство моста через Лену не отменено — замминистра транспорта РФ[ölü keçid]

Mənbə

  • Bsykalın təbiəti. Lena çayı.
  • Чертеж «Река Лена с урочищи» из «Хорографической чертежной книги» С. У. Ремезова.
  • Природа Байкала. Истоки Лены.
  • Rusiya çayları
  • Сибирцева Е. А., Белицина В. Г. Великие реки России
  • 1640 — 1641. Росписание рек впадающих в Лену от реки Куты до Ленских верховьев и проч.
  • Kazaryan P. L. Lena çayında olan gəmiçiliyin bərpası
  • Lena çayına qarşı laqeylik

Avqust 05, 2021
lena, çayı, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, lena, saxa, Өлүөнэ, Зγлхэ, rusiyanın, şimal, şərqindən, axan, laptevlər, dənizinin, çayı, dünyada, uzunluğuna, görə, doqquzuncu, çayıdır, saxa, Өлүөнэ, Зγлхэölkələr, rusiya, rusiyasaxa, saxamənbəyi, baykal, d. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Lena Lena cayi saxa Өlүone bur Zglhe Rusiyanin simal serqinden axan ve Laptevler denizinin en iri cayi 1 Dunyada uzunluguna gore doqquzuncu cayidir Lena cayisaxa Өlүone bur ZglheOlkeler Rusiya RusiyaSaxa SaxaMenbeyi Baykal Daglari Yuksekliyi 792 mMensebi Laptevler denizi Yuksekliyi 0 mUzunlugu 4400 kmSu serfi 16 350 m sHovzesinin sahesi 2490000 km menbeyi mensebiKolima cayi Yakutiyanin fiziki xeritesinde 53 06 41 sm e 108 11 07 s u 72 24 42 sm e 126 41 05 s u DSR ru 18030900112117500000010 Vikianbarda elaqeli mediafayllarCay Irkutsk vilayeti ve Saxa erazisinden axir Caya daxil bezi qollar Zabaykalsk diyari Krasnoyarsk diyari Xabarovsk diyari Buryatiya ve Amur vilayeti erazisinden kecir Lena butunlukle Rusiyanin erazisinde formalasan en iri cayidir 2 Donmasi ters istiqametde bas verir Bele ki birinci mensebi donur Mundericat 1 Adi 2 Cografiyasi 2 1 Yuxari axin 2 2 Orta axiri 3 Asagi axin 4 Hidrologiya 4 1 Cayin rejimi 4 2 Qollar 5 Infrastruturasi ve yasayis menteqeleri 6 Naviqasiya 6 1 Yasayis menteqeleri 6 2 Korpuler 7 Qalereya 8 Hemcinin bax 9 Istinadlar 10 MenbeAdi RedakteBele ehtimal vardir ki Lena sozu Evenk dilinde Elyo Ene yeni Boyuk cay 3 anlamini verir Eraziye gelen ilk aciliscilardan olan Pyanda 1619 1623 ci illerde bolgede olarken yerliler terefinden cayin adini Elyoene oldugunu qeyd etmisdir Sonradan ise Lena formasina duserek umumilesmisdir Cografiyasi Redakte Lenanin hovzesi Cayin uzunlugu 4400 km hovzesinin sahesi ise 2490 min km teskil edir Xususiyyetlerine gore cay uc yere blunur Menbeden Vitim cayinin mensebine qeder Vitim cayinin mensebinden Aldan cayina qeder Aldan cayinin mensebinden Lenanin deltasina qeder Laptevler denizi Yuxari axin Redakte Lenanin baslangici elede boyuk olmayan ve Baykaldan 7 km qerbde 1470 m yukseklikden goturur 4 Burada adsiz hundurluyu 2023 metr olan dagdan Baykal silsilesi baslanmasi deyilir 19 avqust 1997 ci ilde menbede abide ucaldilmisdir 5 Menbeden Vitima cayina qeder axin sureti yuksekdir Kirensk rayonunda suret 1000 m s teskil edir 6 Orta axiri Redakte Orta axar Vitima ve Aldan caylari arasinda uzunlugu 1415 km olan mesafede yerlesir Eztelik bu hisse cayin en gursulu hissesidir Burada cayin derinliyi 10 12 metr teskil edir Burada cayin yataginin eni 20 30 km teskil edir Bezi yerlerde yatagin ortasinda adalara rast gelinir Olekma cayinin tokulduyu yerden Aldan cayina qeder mesafede Lena hec bir qol qebul etmir Prilensk platosu hissesinde cay 500 km ensiz ve derin yatagla axir Sonradan cayin axini azalir Yatagin eni 5 7 km bezi yerlerde 15 km olur Duzenlik boyunca ise yatag 20 km genislenir Asagi axin RedakteAsagi axin hissede Lena iki esas cayi qebul edir Bu hissede yatagin eni cemi 10 km olur Derinlik 16 20 metrdir Bu hissede yasayis menteqelerine nadir hallarda rast gelinir Ustelik cayin kenarlari bbitkisiz ve sert iqlimlidir Asagi hisselerde cayin yatagi daralir Ustelik denize 150 km qalmis cay delta emele getirir Yazin sonlari ve yayin evvellerinde cayda toroslar emele gelir Hidrologiya Redakte Lena iyun 2002 Cayin deqiq su serfini mueyyenlesdirilmesinde cetinlikler vardir 7 8 Esas sebeb ise cayin genis deltasidir Bele ki onun deltasinin sahesi 60 000 km erazini ehate edir Bezi hesablamalara gore cayin orta ayliq serfiyyati 489 542 km teskil edir Mensebde ise 15 500 km olur 9 Cayin esas qidalanmasini qar ve yagis sulari temin edir Cayin axdigi hissedecox illik buzlarin yer sethini ehate etmesi yeralti sulardan qidalanmani mumkunsuz edir Illik axinin 91 iyundan oktyabra qeder bas verir Orta axin serfinin en yuksek oldugu 1976 1994 illerde onun olculmesi cayin deltasinda Stolb stansiyasinda bas verir 10 Cayin rejimi Redakte Lena Rusiyada yerlesen diger caylardan buzlasma rejimi buzun qalinligi ve berkliyi ile secilir Buzlasmaya tesir gosteren esas sebebler aydin hava qarin olmamasi ve saxtali havadir Buzlasma menbeden deyil mensebden baslayir Aprelin sonlari Lenanin deltasinda toroslar emele gelir Bu sebebden dasqinlar bas verir Bu zaman suyun seviyesi 6 8 metr qalxir Duzenliklerde ise hetta 18 metre qeder qalxa bilir Qollar Redakte Lenanin esas qollari Bolsoy Patom Caya Vitim Aldan Kuta Olenka Molodo Kirenqa Biryok ve Lunqxa Onlar arasinda ister suyunun bollugu ve uzunluguna gore en boyuyudur Bu qollar arasinda Vitim Olekma Aldan ve Vilyoy caylari en iri qollaridir Infrastruturasi ve yasayis menteqeleri RedakteNaviqasiya Redakte Lena cayi Lena Yakutiyanin esas neqliyat yoludur Gemiler serbest sekilde cayla irelileye bilirler Bununla bele artiq Osetrovo limanindan menbeye dogru artiq iri gemiler gede bilmir Ustelik Lenanin bezi hisselerinde yatagin dayazligini aradan qaldirmaq ucun her il hemin eraziler derinlesdirilir Naviqasiya cemi 125 170 gun aciq olur Lenada yerlesen limanlar Osetrovo 3500 km Rusiyanin en iri cay limanidir Limanin demir yoluna cixisi vardir Kirensk 3319 km Lensk 2648 km 2665 km Bikov burnu Almaz yatagi Olekminsk 2258 km Bikov burnu Pokrovsk 1729 km Bikov burnu Yakutsk 1530 km 1638 km Bikov burnu Mallarin dasimasinda muhum rol oynayir Sanqar 1314 km Bikov burnu Tiksi 0 km Laptevler denizi Yasayis menteqeleri Redakte Lenanin sahilleri zeif meskunlasilmisdir Birce Yakutsk seheri yaxinligi ise bu baximindan secilir Diger yerlerde ise yasayis menteqeleri arasinda mesafe min kilometrlerle arali yerlesir Esasen kicik kendlere ve dayanacaq menteqelerine rast gelinir Lenanin sahiline 6 iri seher vardir Ust Kut Kirensk Lenanin en qedim seherlerinden biri 1630 ci ilde salinib Lensk Olekminsk Pokrovsk Yakutsk Lenada en iri yasayis menteqesidir 1632 ci ilde salinib 303 000 ehaliye malikdir Ustelik Rusiyanin simal serqde yerlesen en iri seheridir Tarixi yasayis menteqeleri Sottinsi Lena tarix arxeoloji muzey qoruq Yakutsk seherinin salinma erazisi Jiqansk 1632 ci ilde salinib 1783 1805 ci illerde uezdin merkezi Korpuler Redakte 2009 ci ilde Kuraqino Jiqalovo maqistral yolu uzerinde yeni korpunun insasi basa catmisdir Jiqalovo qesebesinde maqistiral yolun uzerinde asma avtomobil korpusu vardir Irkutsk vilayeti erazisinde Baykal Amur demir yolunun altindaki demiryolu korpusu Ust Kut avtomobil yolu uzerinde 1989 ci ilde insa edilen korpu Cayin asagi axarlarinda korpu yoxdur Hazirda ise Amur Yakutiya demir yolunun tikintisi ile elaqedar uzunlugu 3 2 km olan korpunun tikintisi planlasdirilir 11 12 Qalereya Redakte Hemcinin bax RedakteCaylarin dunyada uzunluguna gore siralamasiIstinadlar Redakte Sibirin boyuk cayi Nemnogo o velichii The New Times 1 11 2010 Mostahov S E Reka Lena Yakutsk 1972 S 3 5 Baykalin tebieti Baykal Lena rayonu Gol Lenanin mensebi Otkryty istinnye istoki Leny i Eniseya Promyshlennye vedomosti s 211 phs Baykal tebieti Lenanin menbeyinde abide Lena at Zmeinovo Arxivlesdirilib 2009 11 25 at the Wayback Machine UNESCO Water resources Lena At Stolb R ArcticNET V4 0 Lena at Kyusyur Arxivlesdirilib 2016 03 24 at the Wayback Machine UNESCO Water resources Lena At Kusur R ArcticNET V4 0 LENA STOLB R ArcticNET V4 0 Korpunun tikintisi ucun 56 3 milyar rubl teleb olunur Izvestiya Stroitelstvo mosta cherez Lenu ne otmeneno zamministra transporta RF olu kecid Menbe RedakteBsykalin tebieti Lena cayi Chertezh Reka Lena s urochishi iz Horograficheskoj chertezhnoj knigi S U Remezova Priroda Bajkala Istoki Leny Rusiya caylari Sibirceva E A Belicina V G Velikie reki Rossii 1640 1641 Rospisanie rek vpadayushih v Lenu ot reki Kuty do Lenskih verhovev i proch Kazaryan P L Lena cayinda olan gemiciliyin berpasi Lena cayina qarsi laqeylikMenbe https az wikipedia org w index php title Lena cayi amp oldid 6011661, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.