Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Kütyarpaq püstə yaxud Atlantika püstəsi - (lat. Pistacia mutica Fisch.et C.A. Mey.) — Sumaqkimilər (Anacardiaceae Lindl.) fəsiləsinə aid bitki növü.
| Kütyarpaq püstə | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: ???: Kütyarpaq püstə | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu “Təhlükəli həddə yaxın olanlar”– NT. Azərbaycanın nadir növüdür.
Ümumi yayılması:
Rusiya, Türkiyə, İraq və Iranda təbii arealı vardır.
Azərbaycanda yayılması:
Abşeron, Quba, Qobustan, Göyçay, Ağdaş rayonları və Naxçıvan MR-in (Sədərək, Şərur) ərazilərində təbii halda rast gəlinir. Statusu: Azərbaycanın nadir bitkisidir. CR. B1ab(i, ii,iv). Bitdiyi yer İşıqlı quru yamaclarda yayılmışdır.
Təbii ehtiyatı:
Azərbaycanda təbii ehtiyatı çox deyildir.
Bioloji xüsusiyyətləri:
Kütyarpaq püstə təbiətdə 5–12 m hündürlüyü olan bir ağac növüdür. Gövdəsinin üzəri bozumtul qabıqla örtülmüşdür. Bitkinin yaşlı budaqlarının rəngi bozumtul, cavan zoğlarının rəngi isə qırmızımtıl olur. Bitkinin yarpaqcıqları yumurtaşəkilli olub, küt ucludur, bə¬zən azca sivri ucu olan yarpaqcıqlara da rast gəlmək mümkündür. Yarpaqları tək lələkvaridir. Yarpaqları 3-7 yarpaqcıqdan əmələ gəlmişdir. Yarpaqcıqları tam kənarlı, üst hissəsi tünd, alt hissəsi açıqyaşıl rəngdədir. İkievli bitkidir – erkək və dişi çiçəkləri yarpaq qoltuqlarında süpürgəşəkilli çiçək qrupunda yerləşir. Meyvəsi 4-6 sm uzunluğunda, 3-4 sm enində olur. Dəniz səviyyəsindən 700–1500 m yüksəkliklərə qədər yayıla bilir.
Çoxalması:
Təbiətdə generativ yolla çoxalır.
Təbii ehtiyatının dəyişilməsi səbəbləri:
Başlıca olaraq insan fəaliyyətidir.
Becərilməsi:
Park və bağlarda tək-tək rast gəlinir.
Qəbul edilmiş qoruma tədbirləri:
Azərbaycanın “Qırmızı Kitabı”na daxil edilmiş və Milli Park və Dövlət qoruqlarında qorunur.
Zəruri qoruma tədbirləri:
Yeni mühafizə sahələrinin yaradılması zəruridir.
Qısa morfoloji təsviri
15 m-ə qədər hündürlüyündə, kürəvari çətirli ağacdır. Yarpağı mürəkkəb təklələkvari, yarpaqcıqları yumurtavari, oturaq, küt və ya ucdan azacıq sivriləşmiş, tamkənarlı, üstdən tünd-yaşıl parlaq, alt hissədən açıq rənglidir. İkievlidir, çiçəkləməsi yarpaqlamadan qabaqdır. Çiçəkləri sıx süpürəvari çiçək qrupunda yerləşir, xırda və tutqundur. Erkək çiçək qrupu daha sıx və sallaq olur. Meyvələri quru çəyirdək olub, tərs-yumurtavari formalı, yaşıldır, üstü sıx, bənövşəyi, qırmızı örtüklüdür. Meyvələri sallaq süpürgələrdə xeyli qaır.
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri
Aprel ayında çiçəkləyir, meyvələri avqust-sentyabr aylarında yetişir. Toxumları və kötük pöhrələri ilə artır. Quraqlığa davamlı, işıqsevən və torpağa tələbkar bitkidir. Quru dağ yamaclarının meşələşdirilməsində və düzən rayonlarında qoruyucu meşə zolaqlarının salınmasında istifadə oluna bilən bitkidir.
Yayılması
Kür-Araz ovalığı və Xəzəryanı ovalıqda, Böyük Qafqazın Quba hissəsi, Kiçik Qafqazın bütün rayonları, Qobutan, Kür və Naxçıvan düzənliyi, Bozqır yaylası, Naxçıvanın dağlıq hissəsi.
Sayı və tendensiyası
təbii bərpasının ətraf mühitin dəyişilməsindən asılılığı müşahidə olunur, azalma tendensiyasına meyillidir.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Ağacların qırılması və mal-qara tərəfindən otarılması.
Mühafizə tədbirləri
Türyançay Dövlət Təbiət Qoruğunda mühafizə olunur. Qarabağ düzünün ətrafında olan seyrək püstə meşəsinin yasaqlıq kimi mehafizəsinə ehtiyac vardır.
Məlumat mənbəsi
- Tofiq Məmmədov. Azərbaycan dendroflorası. II cild. Bakı: Səda, 2015.
Ədəbiyyat
- Деревья и кустарники СССР. Т.4. 1958.;
- Флора Азербайджана. т.6.1955;
- Azəraycanın ağac və kolları. III cild. 1970;
- Azərbaycan florasının konspekti. I-III cildlər.2005;2006;2008;
- Naxçıvan Muxtar Respublikası florasının taksonomik spektrı.2008;
- Azərbaycanın nadir və nəsli kəsilməkdə olan oduncaqlı bitkilərinin in sutu və ex situ şəraitində bioekoloji xüsusiyyətlərinin reproduksiyasının və repatriasiyasının elmi əsasları, b.e.d. alimlik dərəcəsi almaq üçün dissertasiya. Bakı. 2011
- Naxçıvan MR-ın flora müxtəlifliyi və onun nadir növlərinin qorunması.2011
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikasının Qırmızı kitabı Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri II nəşr, Bakı-2013
- . 2021-01-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-22.
- Azərbaycanın ağac və kolları, 1970
- Səfərov İ.S., Əsədov K.S., 1984
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kutyarpaq puste yaxud Atlantika pustesi lat Pistacia mutica Fisch et C A Mey Sumaqkimiler Anacardiaceae Lindl fesilesine aid bitki novu Kutyarpaq pusteElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste SabunagaciciceklilerFesile SumaqkimilerYarimfesile Cins Puste Kutyarpaq pusteBeynelxalq elmi adiPistacia atlantica Desf Sekil axtarisiITIS 506466NCBI 434234EOL 483508 IUCN Qirmizi Siyahisina gore novun kateqoriyasi ve statusu Tehlukeli hedde yaxin olanlar NT Azerbaycanin nadir novudur Umumi yayilmasi Rusiya Turkiye Iraq ve Iranda tebii areali vardir Azerbaycanda yayilmasi Abseron Quba Qobustan Goycay Agdas rayonlari ve Naxcivan MR in Sederek Serur erazilerinde tebii halda rast gelinir Statusu Azerbaycanin nadir bitkisidir CR B1ab i ii iv Bitdiyi yer Isiqli quru yamaclarda yayilmisdir Tebii ehtiyati Azerbaycanda tebii ehtiyati cox deyildir Bioloji xususiyyetleri Kutyarpaq puste tebietde 5 12 m hundurluyu olan bir agac novudur Govdesinin uzeri bozumtul qabiqla ortulmusdur Bitkinin yasli budaqlarinin rengi bozumtul cavan zoglarinin rengi ise qirmizimtil olur Bitkinin yarpaqciqlari yumurtasekilli olub kut ucludur be zen azca sivri ucu olan yarpaqciqlara da rast gelmek mumkundur Yarpaqlari tek lelekvaridir Yarpaqlari 3 7 yarpaqciqdan emele gelmisdir Yarpaqciqlari tam kenarli ust hissesi tund alt hissesi aciqyasil rengdedir Ikievli bitkidir erkek ve disi cicekleri yarpaq qoltuqlarinda supurgesekilli cicek qrupunda yerlesir Meyvesi 4 6 sm uzunlugunda 3 4 sm eninde olur Deniz seviyyesinden 700 1500 m yuksekliklere qeder yayila bilir Coxalmasi Tebietde generativ yolla coxalir Tebii ehtiyatinin deyisilmesi sebebleri Baslica olaraq insan fealiyyetidir Becerilmesi Park ve baglarda tek tek rast gelinir Qebul edilmis qoruma tedbirleri Azerbaycanin Qirmizi Kitabi na daxil edilmis ve Milli Park ve Dovlet qoruqlarinda qorunur Zeruri qoruma tedbirleri Yeni muhafize sahelerinin yaradilmasi zeruridir Qisa morfoloji tesviri15 m e qeder hundurluyunde kurevari cetirli agacdir Yarpagi murekkeb teklelekvari yarpaqciqlari yumurtavari oturaq kut ve ya ucdan azaciq sivrilesmis tamkenarli ustden tund yasil parlaq alt hisseden aciq renglidir Ikievlidir ciceklemesi yarpaqlamadan qabaqdir Cicekleri six supurevari cicek qrupunda yerlesir xirda ve tutqundur Erkek cicek qrupu daha six ve sallaq olur Meyveleri quru ceyirdek olub ters yumurtavari formali yasildir ustu six benovseyi qirmizi ortukludur Meyveleri sallaq supurgelerde xeyli qair Bioloji ekoloji ve fitosenoloji xususiyyetleriAprel ayinda cicekleyir meyveleri avqust sentyabr aylarinda yetisir Toxumlari ve kotuk pohreleri ile artir Quraqliga davamli isiqseven ve torpaga telebkar bitkidir Quru dag yamaclarinin meselesdirilmesinde ve duzen rayonlarinda qoruyucu mese zolaqlarinin salinmasinda istifade oluna bilen bitkidir YayilmasiKur Araz ovaligi ve Xezeryani ovaliqda Boyuk Qafqazin Quba hissesi Kicik Qafqazin butun rayonlari Qobutan Kur ve Naxcivan duzenliyi Bozqir yaylasi Naxcivanin dagliq hissesi Sayi ve tendensiyasi tebii berpasinin etraf muhitin deyisilmesinden asililigi musahide olunur azalma tendensiyasina meyillidir Mehdudlasdirici amiller Agaclarin qirilmasi ve mal qara terefinden otarilmasi Muhafize tedbirleri Turyancay Dovlet Tebiet Qorugunda muhafize olunur Qarabag duzunun etrafinda olan seyrek puste mesesinin yasaqliq kimi mehafizesine ehtiyac vardir Melumat menbesiTofiq Memmedov Azerbaycan dendroflorasi II cild Baki Seda 2015 EdebiyyatDerevya i kustarniki SSSR T 4 1958 Flora Azerbajdzhana t 6 1955 Azeraycanin agac ve kollari III cild 1970 Azerbaycan florasinin konspekti I III cildler 2005 2006 2008 Naxcivan Muxtar Respublikasi florasinin taksonomik spektri 2008 Azerbaycanin nadir ve nesli kesilmekde olan oduncaqli bitkilerinin in sutu ve ex situ seraitinde bioekoloji xususiyyetlerinin reproduksiyasinin ve repatriasiyasinin elmi esaslari b e d alimlik derecesi almaq ucun dissertasiya Baki 2011 Naxcivan MR in flora muxtelifliyi ve onun nadir novlerinin qorunmasi 2011IstinadlarAzerbaycan Respublikasinin Qirmizi kitabi Nadir ve nesli kesilmekde olan bitki ve gobelek novleri II nesr Baki 2013 2021 01 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 12 22 Azerbaycanin agac ve kollari 1970 Seferov I S Esedov K S 1984