fbpx
Wikipedia

Kurıkanlar

September 26, 2021

Kurıkanlar və ya quliqanlar — VI–XIII əsrlərdə Baykal gölü hövzəsində yaşamış Orxon-Yenisey abidələrində adı çəkilən türk tayfalarından biri.

Tarixi

Çinin Yuan səlnaməsi kurıkanları teles tayfa qrupuna aid edir və onların dili qırğızlarından dilindən fərqli olduğunu göstərir. Bir halda ki, kurıkanların yakutların əcdadı, xakasların isə qırğızların varisi olduğu müəyyən edilmişdir: hər iki dil lüğət tərkibinə və fonetikaya görə son dərəcə fərqlənir, "başqa xalqa mənsub olan xalqlar" barədə məlumat toplayan təcrübəli Çin zabitlərinə belə qrammatik quruluşdakı oxşarlıq arasındakı fərqlər gözə görünməli idi. Buna görə də kurıkanları teles tayfası qrupundan ayırmağa əsasımız yoxdur.

Kurıkanların dili Somoyed dili ilə Əski türk dilidir. Onların yazıları isə Orxon-Yenisey yazılarıdır.

Çin mənbələrində Kurıkanların vətəni olaraq Baykal gölünün şimal hissəsi göstərilir. XI əsr müəlliflərinədn Qardizi yazmışdır ki, Yeniseydə yerləşən qırğız xaqanının qərargahından Furi ölkəsinə (yəni kurıkanlar yaşayan əraziyə) yol gedir.

Mənbələrdə Kurıkan və ya Üç Kurıkan adlandırılan kurıkanlar eramızın I minilliyinin ortalarında üç tayfadan ibarət olmuşdular. Hər tayfanın başında "siqin" adlnan hakim dururdu. Orxon türk yazılarında kurıkanlardan bəhs olunarkən bildirilir ki, Bumın xaqanın dəfnində onların da nümayəndələri iştirak etmişdi. Bu hadisə 552 və ya 553-cü ilə təsadüf edir.

Sonrakı əsrlərdə kurıkanlar uyğurların və oğuzların Orxon çayı hövzəsində yaşayan başqa xalqlara qarşı mübarizəsində fəal iştirak etmişdirlər. Kül-Tigin şərəfinə qoyulan run yazısında qeyd edilir ki, qırğızlar, kurıkanlar, tatarlar, kitaylar onun düşmənləri idilər. Burdan aydın olur ki, Orxon türkləri kurıkanlara zəhmli qüvvə kimi baxırdılar.

Arxeoloji tapıntılar

Kurumçin mədəniyyəti

İlk dəfə 1912–1914-cü illərdə Baykal gölü ətrafında və Olxon adasının şimal hissəsində — indiki yakutların yaşadıqları ərazi — aparılan arxeolji qazıntılar nəticəsində heyvandarlıqla xüsusilə də qaya rəsmlərində də görüldüyü kimi atcılıqla məşğul olan, Kurumçi mədəniyyəti adlanan bir dövrə aid maddi mədəniyyət nümunələrinin aşkar edilməsi elm aləmində bu mədəniyyətin kimlər tərəfindən yaradılması barədə suallar doğurmuşdur.

Baykal gölü ətrafındakı VI–X əsrlərə aid arxeolji mədəniyyət arxeoloq A.P. Okladnikova görə məhz kurıkanlara aiddir. Bu arxeoloji mədəniyyətə məxsus maddi mədəniyyət nümunələri Baykalın hər iki tərəfinə səpələnmişdir. Kurıkanların soyuq üsulla emal etdikləri dəmirin tərkibində 99,45 faiz metal vardı. Buna görə də həmin dəmir asan şvə çox möhkəm idi. Kurıkanlar bıçaq, ox və cida ucluqları düzəldir, partlamış qazanları dəmir yamaq qoyma üsulu ilə təmir edirdilər.

Kurıkanlar Lena və Anqara yaxınlığında heyvandarlıqla məşğul olan bir türk qəbiləsi idi. Əldə edilən bütün maddi mədəniyyət qalıqları, at, inək, öküz sümükləri onların heyvandarlıq əsasən də böyük baş heyvan yetiştirməklə məşğul olduqlarının sübutudur.

Türk Bozqır mədəniyyətini əks etdirən kurıkanların qaya rəsmlərində maral, keçi kimi ov heyvanları o cümlədən, ov səhnələri  də rəsm edilmişdi. Bu kurıkanların maldarlıqla yanaşı ovçuluqla da məşğul olduqlarının göstərir.

“Kurumçi dəmirçiləri” adlandırılan kurıkanlar həm də çox yaxşı dəmirçilər idilər. Onların məskunlaşdığı ərazidə özlərinə məxsus dəmirçixanaları varidi. Onlar əridilmiş metaldan bıçaq, mizraq və ox ucluqları hazırlayırdılar.

Kurıkanların əsas məşğuliyyətlərindən biri atçılıq idi. Çin mənbələrində kurıkan atlarından bəhs olunarkən bu atlaırn boyunlarının dəvə boyunu kimi uzun, gövdələrinin isə iri və qüvvətli olduğu söylənilir. Kurıkanların 647-ci ildə Çin sarayına hədiyyə olaraq göndərdikləri 10 atın müxtəlif adları varidi.

Qaya rəsmlərində bir çox döyüş səhnələri də varidi ki, bu da kurıkanların döyüşçü qəbilələr olduğunu göstərirdi. Kurıkanların ordusunda 15 min əsgər döyüşürdü.

Onlar Baykal hövzəsində həm oturaq həm də köçəri həyat sürürdülər. Onlar bu ərazidə əkinçiliklə məşğul olan ilk tayfalar idi. Kurıkanlar qış vaxtı heyvanları su ilə təmin etmək üçün Kuda çayından su kanalı çəkmişdilər. Anqarada İrktusk, Balaqa ətrafında və Kuda bozqırında elə cə də  Unge, İde, Ose və İlge bölgələrində kurıkanlara aid yaşayış məskənləri tapılmışdır.

İstinadlar

  1. ↑ Qumilyov, Lev (1993). Qədim Türklər. Bakı: Gənclik.
  2. ↑ Əsməd Muxtarova Türk xalqlarının tarixi (qədim dövrlərdən günümüzə qədər) (2012). Türk xalqlarının tarixi (qədim dövrlərdən günümüzə qədər). Bakı: Adiloğlu.

September 26, 2021
kurıkanlar, quliqanlar, xiii, əsrlərdə, baykal, gölü, hövzəsində, yaşamış, orxon, yenisey, abidələrində, adı, çəkilən, türk, tayfalarından, biri, mündəricat, tarixi, arxeoloji, tapıntılar, kurumçin, mədəniyyəti, istinadlartarixi, redaktəçinin, yuan, səlnaməsi,. Kurikanlar ve ya quliqanlar VI XIII esrlerde Baykal golu hovzesinde yasamis Orxon Yenisey abidelerinde adi cekilen turk tayfalarindan biri 1 Mundericat 1 Tarixi 2 Arxeoloji tapintilar 2 1 Kurumcin medeniyyeti 3 IstinadlarTarixi RedakteCinin Yuan selnamesi kurikanlari teles tayfa qrupuna aid edir ve onlarin dili qirgizlarindan dilinden ferqli oldugunu gosterir Bir halda ki kurikanlarin yakutlarin ecdadi xakaslarin ise qirgizlarin varisi oldugu mueyyen edilmisdir her iki dil luget terkibine ve fonetikaya gore son derece ferqlenir basqa xalqa mensub olan xalqlar barede melumat toplayan tecrubeli Cin zabitlerine bele qrammatik qurulusdaki oxsarliq arasindaki ferqler goze gorunmeli idi Buna gore de kurikanlari teles tayfasi qrupundan ayirmaga esasimiz yoxdur Kurikanlarin dili Somoyed dili ile Eski turk dilidir Onlarin yazilari ise Orxon Yenisey yazilaridir Cin menbelerinde Kurikanlarin veteni olaraq Baykal golunun simal hissesi gosterilir XI esr muelliflerinedn Qardizi yazmisdir ki Yeniseyde yerlesen qirgiz xaqaninin qerargahindan Furi olkesine yeni kurikanlar yasayan eraziye yol gedir 2 Menbelerde Kurikan ve ya Uc Kurikan adlandirilan kurikanlar eramizin I minilliyinin ortalarinda uc tayfadan ibaret olmusdular Her tayfanin basinda siqin adlnan hakim dururdu Orxon turk yazilarinda kurikanlardan behs olunarken bildirilir ki Bumin xaqanin defninde onlarin da numayendeleri istirak etmisdi Bu hadise 552 ve ya 553 cu ile tesaduf edir Sonraki esrlerde kurikanlar uygurlarin ve oguzlarin Orxon cayi hovzesinde yasayan basqa xalqlara qarsi mubarizesinde feal istirak etmisdirler Kul Tigin serefine qoyulan run yazisinda qeyd edilir ki qirgizlar kurikanlar tatarlar kitaylar onun dusmenleri idiler Burdan aydin olur ki Orxon turkleri kurikanlara zehmli quvve kimi baxirdilar Arxeoloji tapintilar RedakteKurumcin medeniyyeti Redakte Ilk defe 1912 1914 cu illerde Baykal golu etrafinda ve Olxon adasinin simal hissesinde indiki yakutlarin yasadiqlari erazi aparilan arxeolji qazintilar neticesinde heyvandarliqla xususile de qaya resmlerinde de gorulduyu kimi atciliqla mesgul olan Kurumci medeniyyeti adlanan bir dovre aid maddi medeniyyet numunelerinin askar edilmesi elm aleminde bu medeniyyetin kimler terefinden yaradilmasi barede suallar dogurmusdur 2 Baykal golu etrafindaki VI X esrlere aid arxeolji medeniyyet arxeoloq A P Okladnikova gore mehz kurikanlara aiddir Bu arxeoloji medeniyyete mexsus maddi medeniyyet numuneleri Baykalin her iki terefine sepelenmisdir Kurikanlarin soyuq usulla emal etdikleri demirin terkibinde 99 45 faiz metal vardi Buna gore de hemin demir asan sve cox mohkem idi Kurikanlar bicaq ox ve cida ucluqlari duzeldir partlamis qazanlari demir yamaq qoyma usulu ile temir edirdiler Kurikanlar Lena ve Anqara yaxinliginda heyvandarliqla mesgul olan bir turk qebilesi idi Elde edilen butun maddi medeniyyet qaliqlari at inek okuz sumukleri onlarin heyvandarliq esasen de boyuk bas heyvan yetistirmekle mesgul olduqlarinin subutudur Turk Bozqir medeniyyetini eks etdiren kurikanlarin qaya resmlerinde maral keci kimi ov heyvanlari o cumleden ov sehneleri de resm edilmisdi Bu kurikanlarin maldarliqla yanasi ovculuqla da mesgul olduqlarinin gosterir 1 Kurumci demircileri adlandirilan kurikanlar hem de cox yaxsi demirciler idiler Onlarin meskunlasdigi erazide ozlerine mexsus demircixanalari varidi Onlar eridilmis metaldan bicaq mizraq ve ox ucluqlari hazirlayirdilar Kurikanlarin esas mesguliyyetlerinden biri atciliq idi Cin menbelerinde kurikan atlarindan behs olunarken bu atlairn boyunlarinin deve boyunu kimi uzun govdelerinin ise iri ve quvvetli oldugu soylenilir Kurikanlarin 647 ci ilde Cin sarayina hediyye olaraq gonderdikleri 10 atin muxtelif adlari varidi Qaya resmlerinde bir cox doyus sehneleri de varidi ki bu da kurikanlarin doyuscu qebileler oldugunu gosterirdi Kurikanlarin ordusunda 15 min esger doyusurdu Onlar Baykal hovzesinde hem oturaq hem de koceri heyat sururduler Onlar bu erazide ekincilikle mesgul olan ilk tayfalar idi Kurikanlar qis vaxti heyvanlari su ile temin etmek ucun Kuda cayindan su kanali cekmisdiler Anqarada Irktusk Balaqa etrafinda ve Kuda bozqirinda ele ce de Unge Ide Ose ve Ilge bolgelerinde kurikanlara aid yasayis meskenleri tapilmisdir Istinadlar Redakte 1 2 Qumilyov Lev 1993 Qedim Turkler Baki Genclik 1 2 Esmed Muxtarova Turk xalqlarinin tarixi qedim dovrlerden gunumuze qeder 2012 Turk xalqlarinin tarixi qedim dovrlerden gunumuze qeder Baki Adiloglu Menbe https az wikipedia org w index php title Kurikanlar amp oldid 5603136, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.