Bu kitab XIV əsrin əvvəllərində italiyalı və alman missionerləri tərəfindən qıpçaq türklərinə məsihi dininin əsaslarını öyrətmək üçün hazırlanmışdır, əlyazması Venesiyada Santa Markos kitabxanasında saxlanılır. Əsər qıpçaq mətn və sözlərinin məcmuəsindən ibarətdir. Eyni zamanda qıpçaqların yaşayışı haqqında qiymətli məlumatlar verir.
Əsər haqqında
Kitab iki bölümdən ibarətdir ki, birincisi italyanlar, ikincisi isə almanlar tərəfindən hazırlanmışdır. I bölümdə latınca, farsca, kumanca (qıpçaqca) sözlük, qıpçaq dilinin qrammatik qaydaları, ictimai-iqtisadi həyata dair sözlər yer alır. Nümunə üçün bir neçə kəlmə: Tanrı- xuda, uçmaq- behişt, tamuq- cəhənnəm, quyaş- günəş, kun- gün, keçə- gecə, tandasabah, kurklu- görkəmli, kuvuz- xalça, akça- pul, boxovrik- buxarı, açkus- açar, olturuq- kürsü, otaçi- doktor, şiraçi- içki satan, itməkçi- çörəkçi, yalçı- fəhlə, sıqraq- poçt işçisi, xan və qanpadşah, bəg və ya bei- bəy, çiri başi- qoşun komandanı, yarquçi- vali və hakim, alpavut- əsgər, orda- ordu qərargahı, tolmaç- tərcüməçi, içi- qadın, qaravaş- kəniz.
İkinci dəftər qıpçaq-alman kəlmələri, qıpçaqca dua və tapmacalardan ibarətdir. Bu dəftərdə də birincidə olduğu kimi, türk qrammatikasından müxtəsər olaraq bəhs edilmişdir. Bu əsər latın hərflərilə yazıldığı üçün tələffüz baxımından da çox qiymətlidir. Əsərdə rast gəlinən aforizmlər, dualar, İncildən parçalar, qıpçaq dilində cümlə quruluşu, ifadə özəlliyi, obrazlar baxımından başqa önəm qazanır: Egər toz-topraq quyaştan minq-minq («nq»-sağır «nun» kimi oxunmalıdır – Ə.O.) qurla yarıq bolsa edi, hanuz Tenqrininq yarıxlığına körə qaranğıdır.
“Əgər toz-torpaq günəşdən min-min dəfə işıqlı olsa idi, Tanrı işığıyla müqayisədə yenə qaranlıq olardı”.
Tapmacalar
«Kodeks kumanikus»dakı tapmacalar türkoloqlar arasında uzun zaman ayrıca müzakirə mövzusu olmuş, bu gün də eynən davam etməkdədir. «Kodeks»dəki tapmacaların türkoloqlar tərəfindən fərqli yozulduğunu nəzərə alan görkəmli alim Abdulqədir İnan yazırdı: «Prof. Nemet (tanınmış macar türkoloqu – Ə.O.) qiymətli etüdünü «həqiqətdir ki, bunu – yəni «Kodeks kumanikus»u yazan rahib kuman dilini bizim hamımızdan daha yaxşı bilirdi» cümləsiylə bitirmişdir. Malov da Nemetin bu cümləsini eynən təkrarlamışdır. «Kodeks kumanikus» tapmacaları üzərində çalışacaq hər türkoloq bu sözlərin daima haqlı olacağı qənaətinə gələcəkdir. Çünki bu tapmacalar göstərir ki, «Kodeks kumanikus» müəllifi kumanların aşağı təbəqəsinə qədər enməyi bacarmış, yalnız tapmacalarda işlənən və dar bir mühitə məxsus sözləri belə anlamağa və təsbit etməyə müvəffəq olmuşdur».
Tap, tap tamızık
Tamadırğan tamızık
Kölgəsi bar
Köyedirğan tamızık.
(Ol köbelek)
I misra Azərbaycan tapmacalarında olduğu kimi: «Tap tapmaca» mənasına gəlir, II misradakı «tamızıq» – damcı, IV misradakı isə çıraq deməkdir:
Tap, tap tapmaca
Damcılayan damlacıq,
Kölgəsi var –
Alışacaq bir çıraq
(Cavab: O kəpənəkdir)
Başqa bir tapmacada yazılır:
Biti, biti, bitidim, Yaz, yaz, mən yazdım,
Beş ağacda bitidim. Beş ağaca mən yazdım.
Könesuvum yuvurdum, Civə ilə yoğurdum
Kök yibekim çırmadım. Göy ipəklə sarıdım.
(Ol qınaduq)
Yaz, yaz mən yazdım
Beş ağaca mən yazdım
Civə ilə yoğurdum
Göy ipəklə sarıdım
(Cavab: O xınadır)
Qeyd: Bu tapmacaya A.İnan belə bir izahat verir; «…Başqurt qadınları dırnaqlarına xına yaxarkən üzərinə yarpaq sararlar. Tapmacadakı «göy ipəyin» xına üzərinə sarılan yarpağa işarət olduğu dəqiqdir. Bu tapmacanın Anadolu variantı belədir:
Yaşıl qoydum axşamdan,
Qrmızı çıxdı sabahdan.
Fındıq qədər yoğurdum
On barmağımı verdim, doyurdum
Nümumə
Böyük Atamız deyir:
Kuman-qıpçaqca
Atamız kim köktesiñ. Alğışlı bolsun seniñ atıñ, kelsin seniñ xanlığıñ, bolsun seniñ tilemekiñ – neçik kim kökte, alay [da] yerde. Kündeki ötmegimizni bizge bugün bergil. Dağı yazuqlarımıznı bizge boşatqıl – neçik biz boşatırbız bizge yaman etkenlerge. Dağı yekniñ sınamaqına bizni quurmağıl. Basa barça yamandan bizni qutxarğıl. Amen!
Atamız ki, göydəsən. Alqışlı olsun sənin adın, gəlsin sənin xanlığın, olsun sənin diləyin – necə ki, göydə, elə (də) yerdə. Gündəlik çörəyimizi bizə bu gün ver. Daha yazıqlarımızı (günahlarımızı) bizə boşat – necə (ki) biz boşadarıq (bağışlarıq) bizə yaman (pislik) edənləri. Daha cinin (şeytanın) sınağına bizi qoyma. Bütün yamandan (pisliklərdən) bizi qurtar. Amin!
Atamız kim köktesiñ. Alğışlı olsun seniñ adıñ, kelsin seniñ hanlığıñ, olsun seniñ tilemekiñ – neçik kim kökte, alay [da] yerde. Kündeki ötmegimizni bizge bugün bergil. Dağı yazuqlarımıznı bizge boşatqıl – neçik biz boşatırbız bizge yaman etkenlerge. Dağı yekniñ sınamaqına bizni quurmağıl. Basa barça yamandan bizni qutharğıl. Amin!
Atamız ki göktesin. Alkışlı olsun senin adın, gelsin senin hanlığın, olsun senin dilemeğin – nice ki gökte, öyle (de) yerde. Gündelik ekmeğimizi bize bugün ver. Dahi yazıklarımızı (suçlarımızı) bize boşat – nice biz boşatırız (bağışlarız) bize yaman (kötülük) edenleri. Dahi şeytanın (yekin) sınamağına bizi koyurma. Tüm yamandan (kötülükten) bizi kurtar. Amin!
kodeks, kumanikus, əsrdə, xristian, missionerlər, tərəfindən, toplanmış, hazırlanmış, kuman, qıpçaq, dilində, əsər, kitab, əsrin, əvvəllərində, italiyalı, alman, missionerləri, tərəfindən, qıpçaq, türklərinə, məsihi, dininin, əsaslarını, öyrətmək, üçün, hazırl. Kodeks kumanikus XIV esrde xristian missionerler terefinden toplanmis ve hazirlanmis Kuman qipcaq dilinde eser Bu kitab XIV esrin evvellerinde italiyali ve alman missionerleri terefinden qipcaq turklerine mesihi dininin esaslarini oyretmek ucun hazirlanmisdir elyazmasi Venesiyada Santa Markos kitabxanasinda saxlanilir Eser qipcaq metn ve sozlerinin mecmuesinden ibaretdir Eyni zamanda qipcaqlarin yasayisi haqqinda qiymetli melumatlar verir 1 Mundericat 1 Eser haqqinda 2 Tapmacalar 3 Numume 4 Istinadlar 5 Hemcinin baxEser haqqinda RedakteKitab iki bolumden ibaretdir ki birincisi italyanlar ikincisi ise almanlar terefinden hazirlanmisdir I bolumde latinca farsca kumanca qipcaqca sozluk qipcaq dilinin qrammatik qaydalari ictimai iqtisadi heyata dair sozler yer alir Numune ucun bir nece kelme Tanri xuda ucmaq behist tamuq cehennem quyas gunes kun gun kece gece tandasabah kurklu gorkemli kuvuz xalca akca pul boxovrik buxari ackus acar olturuq kursu otaci doktor siraci icki satan itmekci corekci yalci fehle siqraq poct iscisi xan ve qanpadsah beg ve ya bei bey ciri basi qosun komandani yarquci vali ve hakim alpavut esger orda ordu qerargahi tolmac tercumeci ici qadin qaravas keniz Ikinci defter qipcaq alman kelmeleri qipcaqca dua ve tapmacalardan ibaretdir Bu defterde de birincide oldugu kimi turk qrammatikasindan muxteser olaraq behs edilmisdir Bu eser latin herflerile yazildigi ucun teleffuz baximindan da cox qiymetlidir Eserde rast gelinen aforizmler dualar Incilden parcalar qipcaq dilinde cumle qurulusu ifade ozelliyi obrazlar baximindan basqa onem qazanir Eger toz topraq quyastan minq minq nq sagir nun kimi oxunmalidir E O qurla yariq bolsa edi hanuz Tenqrininq yarixligina kore qarangidir Eger toz torpaq gunesden min min defe isiqli olsa idi Tanri isigiyla muqayisede yene qaranliq olardi Tapmacalar Redakte Kodeks kumanikus daki tapmacalar turkoloqlar arasinda uzun zaman ayrica muzakire movzusu olmus bu gun de eynen davam etmekdedir 2 Kodeks deki tapmacalarin turkoloqlar terefinden ferqli yozuldugunu nezere alan gorkemli alim Abdulqedir Inan yazirdi Prof Nemet taninmis macar turkoloqu E O qiymetli etudunu heqiqetdir ki bunu yeni Kodeks kumanikus u yazan rahib kuman dilini bizim hamimizdan daha yaxsi bilirdi cumlesiyle bitirmisdir Malov da Nemetin bu cumlesini eynen tekrarlamisdir Kodeks kumanikus tapmacalari uzerinde calisacaq her turkoloq bu sozlerin daima haqli olacagi qenaetine gelecekdir Cunki bu tapmacalar gosterir ki Kodeks kumanikus muellifi kumanlarin asagi tebeqesine qeder enmeyi bacarmis yalniz tapmacalarda islenen ve dar bir muhite mexsus sozleri bele anlamaga ve tesbit etmeye muveffeq olmusdur Tap tap tamizik Tamadirgan tamizik Kolgesi bar Koyedirgan tamizik Ol kobelek I misra Azerbaycan tapmacalarinda oldugu kimi Tap tapmaca menasina gelir II misradaki tamiziq damci IV misradaki ise ciraq demekdir Tap tap tapmaca Damcilayan damlaciq Kolgesi var Alisacaq bir ciraq Cavab O kepenekdir Basqa bir tapmacada yazilir Biti biti bitidim Yaz yaz men yazdim Bes agacda bitidim Bes agaca men yazdim Konesuvum yuvurdum Cive ile yogurdum Kok yibekim cirmadim Goy ipekle saridim Ol qinaduq Yaz yaz men yazdim Bes agaca men yazdim Cive ile yogurdum Goy ipekle saridim Cavab O xinadir Qeyd Bu tapmacaya A Inan bele bir izahat verir Basqurt qadinlari dirnaqlarina xina yaxarken uzerine yarpaq sararlar Tapmacadaki goy ipeyin xina uzerine sarilan yarpaga isaret oldugu deqiqdir Bu tapmacanin Anadolu varianti beledir Yasil qoydum axsamdan Qrmizi cixdi sabahdan Findiq qeder yogurdum On barmagimi verdim doyurdum 3 Numume RedakteBoyuk Atamiz deyir Kuman qipcaqca Atamiz kim koktesin Algisli bolsun senin atin kelsin senin xanligin bolsun senin tilemekin necik kim kokte alay da yerde Kundeki otmegimizni bizge bugun bergil Dagi yazuqlarimizni bizge bosatqil necik biz bosatirbiz bizge yaman etkenlerge Dagi yeknin sinamaqina bizni quurmagil Basa barca yamandan bizni qutxargil Amen Azerbaycan Turkcesi Atamiz ki goydesen Alqisli olsun senin adin gelsin senin xanligin olsun senin dileyin nece ki goyde ele de yerde Gundelik coreyimizi bize bu gun ver Daha yaziqlarimizi gunahlarimizi bize bosat nece ki biz bosadariq bagislariq bize yaman pislik edenleri Daha cinin seytanin sinagina bizi qoyma Butun yamandan pisliklerden bizi qurtar Amin Krim tatar turkcesi Atamiz kim koktesin Algisli olsun senin adin kelsin senin hanligin olsun senin tilemekin necik kim kokte alay da yerde Kundeki otmegimizni bizge bugun bergil Dagi yazuqlarimizni bizge bosatqil necik biz bosatirbiz bizge yaman etkenlerge Dagi yeknin sinamaqina bizni quurmagil Basa barca yamandan bizni quthargil Amin Qazax turkcesi Atamiz kim koktesin Algisti bolsin senin atin kelsin senin xandigin bolsin senin tilegenin qalai kim kokte solai da jerde Kundelikti nanimizdi bizge bugin ber Tagi jaziqtarimizdi bizge bosat qalai biz bosatarimiz bizge jaman etkenderge Tagi jinnin saitannin sinagina bizdi qaldirma Barsa jamannan bizdi qutqar Aumin Atamiz kim koktesin Algisti bolsin senin atin kelsin senin handigin bolsin senin tilegenin kalay kim kokte solay da jerde Kundelikti nanimizdi bizge bugin ber Tagi jaziktarimizdi bizge bosat kalay biz bosatarimiz bizge jaman etkenderge Tagi jinnin caitannin sinagina bizdi kaldirma Barca jamannan bizdi kutkar Aumin Turkiye turkcesi Atamiz ki goktesin Alkisli olsun senin adin gelsin senin hanligin olsun senin dilemegin nice ki gokte oyle de yerde Gundelik ekmegimizi bize bugun ver Dahi yaziklarimizi suclarimizi bize bosat nice biz bosatiriz bagislariz bize yaman kotuluk edenleri Dahi seytanin yekin sinamagina bizi koyurma Tum yamandan kotulukten bizi kurtar Amin Basqird turkcesi Atabyҙ kem kүktәһen Yҙygajyp torһon atyn kilһen һinen ҡanlygyn үtәlһen һinen telәmen nisek kүk oҫtondә lә alaj ҙa Er oҫtondә Kondәge ikmәgebeҙҙe beҙgә bogongә birse Tagy yaҙyҡtarybyҙҙy beҙgә kiserse nisek beҙ kiserәbeҙ beҙgә yaman itkәndәrgә Tagy ek һynauyna beҙҙe ҡujmasy Baҫa barsa yamandan beҙҙe ҡotҡarsy Әmen Istinadlar Redakte http www qypchaq unesco kz Memorials Rus htm http www qypchaq unesco kz Memorials Rus htm https achiqkitab aztc gov az upl books online 1 2015 mobile index html p 166Hemcinin bax RedakteQipcaqlar Kumanlar GoyturkMenbe https az wikipedia org w index php title Kodeks kumanikus amp oldid 5624239, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
