fbpx
Wikipedia

Köməkçi nitq hissələri

Avqust 09, 2021

Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyaya kömək edə bilərsiniz.
Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin.
Bu məqalə sonuncu dəfə 70 saniyə əvvəl 109.205.160.236 tərəfindən redaktə olunub. (Yenilə)

Köməkçi nitq hissələri — ayrılıqda leksik mənaları olmur, suala cavab vermir, cümlə üzvü olmur, əsasən, leksik şəkilçi qəbul edib dəyişmir, söz yaradıcılığında iştirak etmir, yəni onlardan yeni söz yaratmaq olmur.(həm bağlayıcısı söz yaradıcıllığında iştirak edir: həmkar, həmfikir. Aid qoşması söz yatadıcıllığında iştirak edir aidiyyat) Azərbaycan dilində beş köməkçi nitq hissəsi var və onlar yalnız qrammatik mənaya malikdirlər. Qoşma, bağlayıcı, ədat, modal sözlər və nida.

Köməkçi nitq hissələri əsas nitq hissəsindən fərqli olaraq leksik mənaya malik olmur. Həmçinin quruluşca sadə və mürəkkəb olur.

Növləri

Köməkçi nitq hissələrini əsas nitq hissələrindən fərqləndirən cəhətlər bunlardır:

  1. Əsas nitq hissələri həm qrammatik, həm də leksik mənası var. Lakin köməkçi nitq hissələrinin yalnız qrammatik mənası var.
  2. Əsas nitq hissələri suala cavab verir, köməkçi nitq hissələrinin isə heç bir sualı yoxdur.
  3. Əsas nitq hissələrinin sintaktik vəzifəsi var və cümlə üzvü ola bilir. Köməkçi nitq hissələrinin isə sintaktik vəzifəsi yoxdur və heç bir cümlə üzvü olmur.
  4. Əsas nitq hissələri həm leksik, həm də qrammatik şəkilçi qəbul edir. Köməkçi nitq hissələri isə heç bir şəkilçi qəbul etmir.

Köməkçi nitq hissələri bunlardır: qoşma, bağlayıcı, ədat, modal sözlər, nida.

Qoşma

Əsas məqalə: Qoşma (köməkçi nitq hissəsi)

İsmin adlıq, yiyəlik, yönlük və çıxışlıq hallarında olan sözlərə qoşularaq müəyyən məna çaları yaradan köməkçi nitq hissəsinə qoşma deyilir.

Qoşmanın 9 məna növü var:

  1. Birgəlik, vasitə, alət : ilə, (la,lə),-ca,cə .{adlıq ,yiyəlik hal ilə işlənir}
  2. Zaman : əvvəl, qabaq, sonra , bəri .{çıxışlıq hal ilə işlənir}
  3. Məsafə : kimi , qədər , dək , can,cən .{yönlük ilə işlənir}
  4. İstiqamət : sarı, tərəf, doğru , qarşı .{yönlük hal ilə işlənir}
  5. Bənzətmə : kimi , qədər , -tək , ca,cə , təki. {adlıq , yiyəlik}
  6. Fərqləndirmə : başqa , savayı , özgə , qeyri , əlavə. {çıxışlıq hal ilə işlənir }
  7. İstinad : görə , əsasən , ca . { yönlük hal ilə işlənir }
  8. Səbəb, məqsəd : üçün , görə , ötrü , sarı , üstündə , uğrunda , naminə . { yiyəlik , yönlük , çıxışlıq }
  9. Aidlik : dair, aid , xas , məxsus , haqda , barədə. { yönlük , yiyəlik , adlıq }

Bağlayıcı

Əsas məqalə: Bağlayıcı

Bağlayıcı sözlər, cümlələr, abzaslar və mətnlər arasında əlaqə yaradır, onları qrammatik cəhətdən bir-birinə bağlayır. Sintaktik funksiyasına görə (cümlədəki vəzifəsinə görə) bağlayıcılar iki yerə bölünür:

  1. Tabesizlik bağlayıcıları
  2. Tabelilik bağlayıcıları

Tabesizlik bağlayıcıları

Tabesizlik bağlayıcıları bərabərhüquqlu üzvləri — cümlənin həmcins üzvlərini, eləcə də tabesiz cümlənin tərəflərini birləşdirir.

Tabesizlik bağlayıcılarının 6 qrammatik məna növü var:

  1. Birləşdirmə : və , ilə (-la2)
  2. Qarşılaşdırma : amma , ancaq , lakin , halbuki , isə , fəqət .
  3. Bölüşdürmə : ya , ya da , ya da ki , və ya , və yaxud , yaxud da , gah , gah da , gah da ki , istər ,istərsə də .
  4. İştirak : həm , həm də , həm də ki , o cümlədən , o sıradan , nəinki , hətta , habelə , həmçinin , -da2 .
  5. İnkar : nə , nə də , nə də ki .
  6. Aydınlaşdırma : yəni , məsələn .

Tabelilik bağlayıcıları

Tabelilik bağlayıcıları yalnız tabeli mürəkkəb cümlənin tərəflərini əlaqələndirir.

Tabelilik bağlayıcılarının 4 qrammatik məna növü var:

  1. Aydınlaşdırma : ki , belə ki .
  2. Səbəb : çünki , ona görə ki , buna görə də , ona görə də , onun üçün ki , ondan ötrü ki
  3. Güzəşt : hərçənd , hərçənd ki .
  4. Şərt : əgər , hərgah , madam ki , indi ki , yoxsa , bir halda ki .

Ədat

Əsas məqalə: Ədat
  • Sözlərin və cümlələrin təsir qüvvəsini artıran köməkçi nitq hissəsidir. Ədat cümlədə ifadənin səlisləşməsinə kömək edir.
  • Məgər bunu sizə deməmişdik? — cümləsində məgər ədatı bütövlükdə cümlənin təsir gücünü artırır. Sən ki belə deyildin cümləsində ki ədatı sən sözünün təsir gücünü artırır.
  • Ədatlar söz və ya cümlələrin mənasını qüvvətləndirməyə xidmət etdiyi üçün onları cümlədən çıxarsaq, mənada ciddi dəyişiklik baş verməz, həmin məna yalnız bir qədər zəifləyə bilər. Məsələn: Ən gözəl qız gəlsin— Gözəl qız gəlsin.
  • Ədatların qrammatik mənası söz və cümlələrin təsir gücünü artırmağa xidmət etməsidir. Cümlədə ədat işləndikdə qarşı tərəfin— dinləyicinin diqqətini konkret həmin hissəyə yönəldir.

Ədatın mənaca növləri

  1. Qüvvətləndirici ədatlar : ən, lap, daha, axı, hətta, artıq, düz, bir, ki, necə, nə, belə, olduqca,ca, cə, da, də.
  3. Dəqiqləşdirici ədatlar : elə, məhz, əsl.
  4. Məhdudlaşdırıcı ədatlar :ancaq,tək, təkcə, bir, bircə, yalnız.
  5. Sual ədatları : bəs,məgər, bəyəm, yəni, ki, mi.
  6. Əmr ədatları : di, qoy, gəl, gəlin, gəlsənə, ha, bax, gör, görsənə, -sana, -sənə, — sanız, -səniz.
  7. Arzu ədatları :kaş, kaş ki, bircə, təki, gərək, barı.
  8. Təsdiq və inkar ədatları : hə, yox, bəli, xeyr, heç, əsla.

Modal Sözlər

Əsas məqalə: Modal sözlər

Danışanın ifadə etdiyi fikrə münasibət bildirən köməkçi nitq hissəsidir. Modal sözlərin mənaca aşağıdakı növləri var:

  1. Təsdiq (yəqinlik) bildirənlər: doğrudan(da),həqiqətən(də), sözsüz, şübhəsiz, şəksiz, düzü, doğrusu, təbii(ki), düzdür, doğrudur, əlbəttə(ki)
  2. Güman və şübhə bildirənlər: gərək ki, görünür, ehtimal ki, bəlkə(də), görək, görəsən, deyəsən, güman ki, olmaya, olsun ki, demə
  3. Nəticə (ümumiləşdirmə) bildirənlər: müxtəsər, əvvəla, nəhayət, axır ki, xülasə, ümumiyyətlə, beləliklə, qısası, qərəz, əlqərəz, yaxşı(ki)
  4. Fikrin mənbəyini bildirənlər: deyilənə görə, zənnimcə, məncə, səncə, bizcə, mənə görə, bizə görə
  5. Təəssüf bildirənlər: təəssüf ki, heyif ki, əfsus ki
  6. Bənzətmə: (və müqayisə) bildirənlər: sanki, elə bil, elə bil ki, güya(ki)

Nida

Əsas məqalə: Nida

Danışanın hiss və həyəcanını ifadə edən köməkçi nitq hissəsidir. Nidalar insanın müxtəlif hislərinin, hadisələrə emosional münasibətinin ifadəsidir. Nidaların müxtəlif məna növləri var:

  1. Sevinc,heyranlıq bildirənlər: paho, bəh-bəh, bıy, oho, oxqay, afərin, ay can, aləm, mərhəba, ura və s.
  2. Kədər, narahatlıq,qorxu bildirənlər: vay, oy, ox, ah, vay-vay-vay
  3. Çağırış bildirənlər: hey, ey, ay, ay aman, ay haray və s.
  4. Nifrət,istehza bildirənlər: tfu, tüf, rədd ol, cəhənnəm ol, cəhənnəmə ki, xa-xa-xa, xux, bah, xox və s.
  5. Qəm, kədər bildirənlər: of, ah, vay, uf, ex, ox, oy və s.

Nidaların məna bölgüsü şərtidir. Hiss və intonasiyadan asılı olaraq, bu məna növlərinə mənsubluq dəyişə bilər.

Həmçinin bax

Mənbə

  • Azərbaycan dili. Hədəf Nəşrləri. X nəşr.
  1. ↑ "Nida, nida qrupları və növləri" (aze). azgrammar.top. 15 oktyabr 2016. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  2. "Nida. Azərbaycan dili" (aze). language.az. 08.05.2019. İstifadə tarixi: 2021-02-22.

Avqust 09, 2021
köməkçi, nitq, hissələri, məqalə, qaralama, halındadır, məqaləni, redaktə, edərək, vikipediyaya, kömək, edə, bilərsiniz, əgər, mümkündürsə, daha, dəqiq, şablondan, istifadə, edin, məqalə, sonuncu, dəfə, saniyə, əvvəl, tərəfindən, redaktə, olunub, yenilə, ayrıl. Bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyaya komek ede bilersiniz Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Bu meqale sonuncu defe 70 saniye evvel 109 205 160 236 terefinden redakte olunub Yenile Komekci nitq hisseleri ayriliqda leksik menalari olmur suala cavab vermir cumle uzvu olmur esasen leksik sekilci qebul edib deyismir soz yaradiciliginda istirak etmir yeni onlardan yeni soz yaratmaq olmur hem baglayicisi soz yaradicilliginda istirak edir hemkar hemfikir Aid qosmasi soz yatadicilliginda istirak edir aidiyyat Azerbaycan dilinde bes komekci nitq hissesi var ve onlar yalniz qrammatik menaya malikdirler Qosma baglayici edat modal sozler ve nida Komekci nitq hisseleri esas nitq hissesinden ferqli olaraq leksik menaya malik olmur Hemcinin qurulusca sade ve murekkeb olur Mundericat 1 Novleri 1 1 Qosma 1 2 Baglayici 1 2 1 Tabesizlik baglayicilari 1 2 2 Tabelilik baglayicilari 1 3 Edat 1 3 1 Edatin menaca novleri 1 4 Modal Sozler 1 5 Nida 2 Hemcinin bax 3 MenbeNovleri RedakteKomekci nitq hisselerini esas nitq hisselerinden ferqlendiren cehetler bunlardir Esas nitq hisseleri hem qrammatik hem de leksik menasi var Lakin komekci nitq hisselerinin yalniz qrammatik menasi var Esas nitq hisseleri suala cavab verir komekci nitq hisselerinin ise hec bir suali yoxdur Esas nitq hisselerinin sintaktik vezifesi var ve cumle uzvu ola bilir Komekci nitq hisselerinin ise sintaktik vezifesi yoxdur ve hec bir cumle uzvu olmur Esas nitq hisseleri hem leksik hem de qrammatik sekilci qebul edir Komekci nitq hisseleri ise hec bir sekilci qebul etmir Komekci nitq hisseleri bunlardir qosma baglayici edat modal sozler nida Qosma Redakte Esas meqale Qosma komekci nitq hissesi Ismin adliq yiyelik yonluk ve cixisliq hallarinda olan sozlere qosularaq mueyyen mena calari yaradan komekci nitq hissesine qosma deyilir Qosmanin 9 mena novu var Birgelik vasite alet ile la le ca ce adliq yiyelik hal ile islenir Zaman evvel qabaq sonra beri cixisliq hal ile islenir Mesafe kimi qeder dek can cen yonluk ile islenir Istiqamet sari teref dogru qarsi yonluk hal ile islenir Benzetme kimi qeder tek ca ce teki adliq yiyelik Ferqlendirme basqa savayi ozge qeyri elave cixisliq hal ile islenir Istinad gore esasen ca yonluk hal ile islenir Sebeb meqsed ucun gore otru sari ustunde ugrunda namine yiyelik yonluk cixisliq Aidlik dair aid xas mexsus haqda barede yonluk yiyelik adliq Baglayici Redakte Esas meqale BaglayiciBaglayici sozler cumleler abzaslar ve metnler arasinda elaqe yaradir onlari qrammatik cehetden bir birine baglayir Sintaktik funksiyasina gore cumledeki vezifesine gore baglayicilar iki yere bolunur Tabesizlik baglayicilari Tabelilik baglayicilariTabesizlik baglayicilari Redakte Tabesizlik baglayicilari beraberhuquqlu uzvleri cumlenin hemcins uzvlerini elece de tabesiz cumlenin tereflerini birlesdirir Tabesizlik baglayicilarinin 6 qrammatik mena novu var Birlesdirme ve ile la2 Qarsilasdirma amma ancaq lakin halbuki ise feqet Bolusdurme ya ya da ya da ki ve ya ve yaxud yaxud da gah gah da gah da ki ister isterse de Istirak hem hem de hem de ki o cumleden o siradan neinki hetta habele hemcinin da2 Inkar ne ne de ne de ki Aydinlasdirma yeni meselen Tabelilik baglayicilari Redakte Tabelilik baglayicilari yalniz tabeli murekkeb cumlenin tereflerini elaqelendirir Tabelilik baglayicilarinin 4 qrammatik mena novu var Aydinlasdirma ki bele ki Sebeb cunki ona gore ki buna gore de ona gore de onun ucun ki ondan otru ki Guzest hercend hercend ki Sert eger hergah madam ki indi ki yoxsa bir halda ki Edat Redakte Esas meqale EdatSozlerin ve cumlelerin tesir quvvesini artiran komekci nitq hissesidir Edat cumlede ifadenin selislesmesine komek edir Meger bunu size dememisdik cumlesinde meger edati butovlukde cumlenin tesir gucunu artirir Sen ki bele deyildin cumlesinde ki edati sen sozunun tesir gucunu artirir Edatlar soz ve ya cumlelerin menasini quvvetlendirmeye xidmet etdiyi ucun onlari cumleden cixarsaq menada ciddi deyisiklik bas vermez hemin mena yalniz bir qeder zeifleye biler Meselen En gozel qiz gelsin Gozel qiz gelsin Edatlarin qrammatik menasi soz ve cumlelerin tesir gucunu artirmaga xidmet etmesidir Cumlede edat islendikde qarsi terefin dinleyicinin diqqetini konkret hemin hisseye yoneldir Edatin menaca novleri Redakte Quvvetlendirici edatlar en lap daha axi hetta artiq duz bir ki nece ne bele olduqca ca ce da de Deqiqlesdirici edatlar ele mehz esl Mehdudlasdirici edatlar ancaq tek tekce bir birce yalniz Sual edatlari bes meger beyem yeni ki mi Emr edatlari di qoy gel gelin gelsene ha bax gor gorsene sana sene saniz seniz Arzu edatlari kas kas ki birce teki gerek bari Tesdiq ve inkar edatlari he yox beli xeyr hec esla Modal Sozler Redakte Esas meqale Modal sozlerDanisanin ifade etdiyi fikre munasibet bildiren komekci nitq hissesidir Modal sozlerin menaca asagidaki novleri var Tesdiq yeqinlik bildirenler dogrudan da heqiqeten de sozsuz subhesiz seksiz duzu dogrusu tebii ki duzdur dogrudur elbette ki Guman ve subhe bildirenler gerek ki gorunur ehtimal ki belke de gorek goresen deyesen guman ki olmaya olsun ki deme Netice umumilesdirme bildirenler muxteser evvela nehayet axir ki xulase umumiyyetle belelikle qisasi qerez elqerez yaxsi ki Fikrin menbeyini bildirenler deyilene gore zennimce mence sence bizce mene gore bize gore Teessuf bildirenler teessuf ki heyif ki efsus ki Benzetme ve muqayise bildirenler sanki ele bil ele bil ki guya ki Nida Redakte Esas meqale NidaDanisanin hiss ve heyecanini ifade eden komekci nitq hissesidir Nidalar insanin muxtelif hislerinin hadiselere emosional munasibetinin ifadesidir Nidalarin muxtelif mena novleri var Sevinc heyranliq bildirenler paho beh beh biy oho oxqay aferin ay can alem merheba ura ve s 1 Keder narahatliq qorxu bildirenler vay oy ox ah vay vay vay 1 Cagiris bildirenler hey ey ay ay aman ay haray ve s 1 Nifret istehza bildirenler tfu tuf redd ol cehennem ol cehenneme ki xa xa xa xux bah xox ve s 2 Qem keder bildirenler of ah vay uf ex ox oy ve s 1 Nidalarin mena bolgusu sertidir Hiss ve intonasiyadan asili olaraq bu mena novlerine mensubluq deyise biler Hemcinin bax RedakteNitq hisseleri Esas nitq hisseleriMenbe RedakteAzerbaycan dili Hedef Nesrleri X nesr 1 2 3 4 Nida nida qruplari ve novleri aze azgrammar top 15 oktyabr 2016 Istifade tarixi 2021 02 22 Nida Azerbaycan dili aze language az 08 05 2019 Istifade tarixi 2021 02 22 Menbe https az wikipedia org w index php title Komekci nitq hisseleri amp oldid 6094930, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.