Bağlayıcı — Azərbaycan dilinin qrammatikasında köməkçi nitq hissəsi. Cümlələr, abzaslar və sözlər arasında əlaqə yaradan köməkçi nitq hissəsinə bağlayıcı deyilir.
Təsnifat
Bağlayıcılar sintaktik vəzifəsinə görə iki yerə bölünür:
Tabesizlik bağlayıcıları:
Tabesizlik bağlayıcıları tabesiz mürəkkəb cümlənin tərkib hissələrini bağlayır.
Tabelilik bağlayıcıları:
Tabelilik bağlayıcıları isə tabeli mürəkkəb cümlənin tərəflərini əlaqələndirir.
Tabesizlik bağlayıcıları
Birləşdirmə bağlayıcıları: və, ilə,(-la²).Və,ilə bağlayıcıları vergüllə işlədilmir. Həsən və Akif kəndə gedəcəklər. Onun getməyi ilə qayıtmağı bir oldu.
Qarşılaşdırma bağlayıcıları: amma, ancaq, lakin, halbuki,isə, fəqət. Mən danışırdım, o isə qulaq asmırdı. Məlik bunu bildi,amma özünü bilməməzliyə vurdu.
Bölüşdürmə bağlayıcıları: ya, ya da, ya da ki,və ya, və yaxud, yaxud da, gah, gah da, gah da ki, istər,istərsə də. Gah danışır,gah gülür. İstər bəstəkar ol, istər rəssam ol.
İştirak bağlayıcıları:həm, həm də, həm də ki, o cümlədən, o sıradan, nəinki, hətta, habelə, həmçinin, -da². Meşələrdə ağcaqayın ağacları da əkmişdilər. Hamı, hətta Cahan xala da məclisə gəlmişdi.
İnkarlıq bağlayıcıları: nə,nə də, nə də ki. Nə yardan doyur, nə əldən qoyur. İnkar bağlayıcıları feilləri bir-birinə bağlayanda -ma² inkar şəkilçisini, başqa nitq hissələrini bağlayarkən deyil,yox sözlərini əvəz edir. İnkarlıq bağlayıcılarının işləndiyi cümlədə xəbər, əsasən, təsdiqdə olur.
Aydınlaşdırma bağlayıcıları: yəni,məsələn. Bunların bizə, yəni Alim oğullarına heç bir aidiyyəti yoxdur. Burada xeyli ziyalı, məsələn: H.Zərdabi, M.F.Axundzadə, N. Vəzirov cəmlənmişdi.
Tabelilik bağlayıcılarının mənaca növləri
Aydınlaşdırma bağlayıcıları: ki,belə ki və s. Məs.: Evə gəlib çatmışdıq ki, işıqlar söndü. Hamı narazı idi belə ki, müdirlə dil tapa bilmirdilər.
Səbəb bağlayıcıları: çünki,ona görə ki, buna görə də, ona görə də, onun üçün ki, ondan ötrü ki və s. Məs.: Oxumadım, çünki vaxtım yox idi. Ondan ötrü getdim ki, bunları gözləmirdim.
Güzəşt bağlayıcıları: hərçənd, hərçənd ki və s. Məs.: Hərçənd dünyanı qadınlar idarə edirlər, lakin tarixçilər ancaq kişilərin adını bilirlər (H. Heyne).
Şərt bağlayıcıları:əgər, hərgah, madam ki, indi ki, yoxsa, bir halda ki və s. Məs.: Əgər sinəmizlə cəbhə yarmasaq... Madam ki gəlmir, demək bizi saymır. Tez getməliyik, yoxsa gecikərik.
"İlə" köməkçi nitq hissəsi
İlə sözü həm qoşma, həm də bağlayıcı kimi işlənə bilər. Onları bir-birindən fərqləndirmək üçün bunları bilmək lazımdır.
İlə köməkçi sözü bağlayıcı kimi işləndikdə onu vergül işarəsi ilə, yaxud və bağlayıcısı ilə əvəz etmək olur; Məs.: Akif ilə Malik qonşudur — Akif, Malik qonşudur — Akif və Malik qonşudur.
İlə köməkçi sözü qoşma kimi işlənərkən, qoşulduğu sözlərlə birlikdə bir suala cavab verir və bir cümlə üzvü olur; Məs.: Akif ilə (kim ilə?) gedirəm. Amma ilə köməkçi sözü bağlayıcı kimi işləndikdə bu xüsusiyyətə malik olmur.
Bağlayıcıların quruluşu
Bağlayıcılar quruluşca sadə və mürəkkəb olur.
Sadə bağlayıcılar bir tərkib hissədən ibarət olur: amma, yəni, məsələn, ilə, əgər, hərçənd, məgər və s.
Mürəkkəb bağlayıcılar iki və ya üç müxtəlif nitq hissəsinə aid sözlərdən yaranır və bitişik yazılır: hərgah, halbuki, habelə. Bəzən tərkibi bağlayıcılar da fərqləndirilir. Bu bağlayıcılar ayrı yazılan tərkib hissələrindən ibarət olur: yəni ki, belə ki, həm də və s.
Bağlayıcılarda vergülün işlənməsi qaydaları
Və, ilə bağlayıcıları vergüllə işlədilmir.
Amma, ancaq, çünki, lakin, hətta, fəqət, halbuki, ona görə ki, ondan ötrü ki, həmçinin, habelə, o cümlədən, məsələn, yəni və s. bu kimi tək işlənən bağlayıcılarından əvvəl vergül qoyulur. Məs.: Mən istəyirdim, amma onlar razı qalmadılar. Mən gələnləri, yəni təzə tələbələri tanımırdım. Məhəmməd demədi, ona görə ki buna ehtiyac duymadı.
Ki, belə ki bağlayıcılarından sonra vergül qoyulur. Məs.: Evə çatdırdım ki, Akif məni səslədi. O da bizə aydındır ki, əhali bunu bilməli idi.
Təkrarlanan -da² bağlayıcısından sonra (sonuncusundan başqa) vergül qoyulur. Lakin -da² bağlayıcısı tək işləndikdə ondan əvvəl və sonra vergül qoyulmur. Lalə də, Gülnar da dərsə gəlmədi.
Gah, həm, nə, ya, istər bağlayıcılarında birincidən başqa, qalanlarından əvvəl vergül qoyulur. Məs.: Gah yağış yağırdı, gah külək əsirdi. Nə yardan doyur, nə əldən qoyur..
Dilçilik ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.
Avqust 12, 2021
bağlayıcı, azərbaycan, dilinin, qrammatikasında, köməkçi, nitq, hissəsi, cümlələr, abzaslar, sözlər, arasında, əlaqə, yaradan, köməkçi, nitq, hissəsinə, bağlayıcı, deyilir, mündəricat, təsnifat, tabesizlik, bağlayıcıları, tabelilik, bağlayıcılarının, mənaca, n. Baglayici Azerbaycan dilinin qrammatikasinda komekci nitq hissesi Cumleler abzaslar ve sozler arasinda elaqe yaradan komekci nitq hissesine baglayici deyilir Mundericat 1 Tesnifat 1 1 Tabesizlik baglayicilari 1 2 Tabelilik baglayicilarinin menaca novleri 1 2 1 Ile komekci nitq hissesi 1 2 2 Baglayicilarin qurulusu 1 2 3 Baglayicilarda vergulun islenmesi qaydalari 2 Hemcinin baxTesnifatBaglayicilar sintaktik vezifesine gore iki yere bolunur Tabesizlik baglayicilari Tabesizlik baglayicilari tabesiz murekkeb cumlenin terkib hisselerini baglayir Tabelilik baglayicilari Tabelilik baglayicilari ise tabeli murekkeb cumlenin tereflerini elaqelendirir Tabesizlik baglayicilari Birlesdirme baglayicilari ve ile la Ve ile baglayicilari vergulle isledilmir Hesen ve Akif kende gedecekler Onun getmeyi ile qayitmagi bir oldu Qarsilasdirma baglayicilari amma ancaq lakin halbuki ise feqet Men danisirdim o ise qulaq asmirdi Melik bunu bildi amma ozunu bilmemezliye vurdu Bolusdurme baglayicilari ya ya da ya da ki ve ya ve yaxud yaxud da gah gah da gah da ki ister isterse de Gah danisir gah gulur Ister bestekar ol ister ressam ol Istirak baglayicilari hem hem de hem de ki o cumleden o siradan neinki hetta habele hemcinin da Meselerde agcaqayin agaclari da ekmisdiler Hami hetta Cahan xala da meclise gelmisdi Inkarliq baglayicilari ne ne de ne de ki Ne yardan doyur ne elden qoyur Inkar baglayicilari feilleri bir birine baglayanda ma inkar sekilcisini basqa nitq hisselerini baglayarken deyil yox sozlerini evez edir Inkarliq baglayicilarinin islendiyi cumlede xeber esasen tesdiqde olur Aydinlasdirma baglayicilari yeni meselen Bunlarin bize yeni Alim ogullarina hec bir aidiyyeti yoxdur Burada xeyli ziyali meselen H Zerdabi M F Axundzade N Vezirov cemlenmisdi Tabelilik baglayicilarinin menaca novleri Aydinlasdirma baglayicilari ki bele ki ve s Mes Eve gelib catmisdiq ki isiqlar sondu Hami narazi idi bele ki mudirle dil tapa bilmirdiler Sebeb baglayicilari cunki ona gore ki buna gore de ona gore de onun ucun ki ondan otru ki ve s Mes Oxumadim cunki vaxtim yox idi Ondan otru getdim ki bunlari gozlemirdim Guzest baglayicilari hercend hercend ki ve s Mes Hercend dunyani qadinlar idare edirler lakin tarixciler ancaq kisilerin adini bilirler H Heyne Sert baglayicilari eger hergah madam ki indi ki yoxsa bir halda ki ve s Mes Eger sinemizle cebhe yarmasaq Madam ki gelmir demek bizi saymir Tez getmeliyik yoxsa gecikerik Ile komekci nitq hissesi Ile sozu hem qosma hem de baglayici kimi islene biler Onlari bir birinden ferqlendirmek ucun bunlari bilmek lazimdir Ile komekci sozu baglayici kimi islendikde onu vergul isaresi ile yaxud ve baglayicisi ile evez etmek olur Mes Akif ile Malik qonsudur Akif Malik qonsudur Akif ve Malik qonsudur Ile komekci sozu qosma kimi islenerken qosuldugu sozlerle birlikde bir suala cavab verir ve bir cumle uzvu olur Mes Akif ile kim ile gedirem Amma ile komekci sozu baglayici kimi islendikde bu xususiyyete malik olmur Baglayicilarin qurulusu Baglayicilar qurulusca sade ve murekkeb olur Sade baglayicilar bir terkib hisseden ibaret olur amma yeni meselen ile eger hercend meger ve s Murekkeb baglayicilar iki ve ya uc muxtelif nitq hissesine aid sozlerden yaranir ve bitisik yazilir hergah halbuki habele Bezen terkibi baglayicilar da ferqlendirilir Bu baglayicilar ayri yazilan terkib hisselerinden ibaret olur yeni ki bele ki hem de ve s Baglayicilarda vergulun islenmesi qaydalari Ve ile baglayicilari vergulle isledilmir Amma ancaq cunki lakin hetta feqet halbuki ona gore ki ondan otru ki hemcinin habele o cumleden meselen yeni ve s bu kimi tek islenen baglayicilarindan evvel vergul qoyulur Mes Men isteyirdim amma onlar razi qalmadilar Men gelenleri yeni teze telebeleri tanimirdim Mehemmed demedi ona gore ki buna ehtiyac duymadi Ki bele ki baglayicilarindan sonra vergul qoyulur Mes Eve catdirdim ki Akif meni sesledi O da bize aydindir ki ehali bunu bilmeli idi Tekrarlanan da baglayicisindan sonra sonuncusundan basqa vergul qoyulur Lakin da baglayicisi tek islendikde ondan evvel ve sonra vergul qoyulmur Lale de Gulnar da derse gelmedi Gah hem ne ya ister baglayicilarinda birinciden basqa qalanlarindan evvel vergul qoyulur Mes Gah yagis yagirdi gah kulek esirdi Ne yardan doyur ne elden qoyur Hemcinin baxNitq hissesi Dilcilik ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Baglayici amp oldid 5912374, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
