Hüquqi dövlət – dövlətin təşkilinin və fəaliyyətinin elə bir formasıdır ki, burada insan və vətəndaşın hüquqları və azadlıqları təmin olunur, dövlət hakimiyyətinin fiziki şəxslər və onların müxtəlif birlikləri ilə əlaqələri hüquq əsasında qurulur.
Hüquqi dövlət («Rechtsstaat») termini də, «polis dövləti» termini kimi, Almaniyada ortaya çıxıb. Bununla belə, bu termin Fransada inkişaf edib və Fransa bu məsələdə həm Almaniyaya, həm də Avropa ölkələrinə örnək olub. Çağdaş ictimai həyatda və siyasi sistemdə “hüquqi dövlət” çox önəmli prinsipdir. Konstitusiya qurumu olan “hüquqi dövlət” prinsipi xüsusilə kontinental Avropa ölkələrində yayğın anlayışdır. Anglo-sakson ölkələrində “hüquqi dövlət” isə “hüququn hegemonluğu” mənasına gələn “rule of law” termini ilə ifadə olunur. Hüquqi dövləti bəşəriyyətin nail olduğu ən yaxşı, ən ideal nizam olaraq qəbul etmək mümkündür. Sosial dövlət, demokratik dövlət, dünyəvi dövlət hüquqi dövləti tamamlayan xüsusiyyətlərdir.
Siyasət elmi də zaman keçdikcə makiavelist məntiqdən ayrılaraq hüquqilik zəmininə əsaslanmaq məcburiyyətində qalıb. Çağdaş dövlət idarəçiliyi hüquqi qaydalara bağlıdır. Totalitar-avtoritar sistemlər, diktaturalar hələ də mövcud olsa da, bunların fəaliyyəti geniş ölçüdə hüququn xaricindədir. Ancaq bunlar da legitimlik axtarışları səbəbindən hər zaman hüquqa dayanıqlı fəaliyyət göstər-diklərini iddia edirlər. Hüquqi dövlət olduqlarını onlar avtoritar dövlətin əhalisinə KİV-lər vasitəsi ilə təlqin etməyə çalışırlar. Lakin hüquqi dövlətdə siyasi iqtidarın akt və hərəkətləri hüquqla məhdudlaşdırılır, Konstitusiya və qanunlara bağlıdır. Demokratiya da hüquqi dövlətin conditio sine qua non şərtindən biridir.
Prinsipləri
Siyasi cəmiyyətdə hüquqi dövlətin varlığı üçün bəzi qurumlar olmalıdır. Bu qurumlar məsələsində doktrinada fikir birliyi olmasa da, hüquqi dövlətin müəy-yən sine qua non şərtlərinin olduğunu demək mümkündür. Çünki hüquqi dövlə-tin bəzi “bünövrə daşları” var ki, bunlar olmadan hüququn üstünlüyündən da-nışmaq mümkün deyil. Bunlar aşağıda incələnib, bununla bərabər, qeyd etmək lazımdır ki, hüquqi dövlətin varlığı üçün fərqli cəmiyyətlərdə siyasi ehtiyaclar bəzi qurumların da olmasını tələb edə bilər. Bunlar aşağıdakılardır:
İnzibati aktlar üzərində məhkəmə nəzarətinin olması prinsipi;
Hüquq və azadlıqların üstünlüyü prinsipi;
İnsan və vətəndaşın hüquq və azadlıqlarının real təminatı prinsipi;
Qarşılıqlı məsuliyyət, yəni şəxsin dövlət qarşısında və dövlətin şəxs qarşısında məsuliyyəti;
Məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyi prinsipi.
Tarixən hakimiyyət və qanun həmişə yanaşı mövcud olmuş və inkişaf etmişdir. Əksər hallarda hakimiyyət qanunu üstələmişdir. Belə bir halda qanunujn aliliyi, təbii ki, hər şey üzərində onun mütləq üstünlüyü demək deyildir. Dövlət hakimiyyəti qanunla deyil, mübarizə ilə yaranır və yalnız sonra qanunla təsbit olunur. Bu mənada, yəni mənbəyinə, təkamülünə görə üstünlük hakimiyyətə məxsusdur. Bununla belə, özbaşınalığın qarşısını almaq üçün qanun hakimiyyətə nəzarət etməlidir. Qanunun aliliyi onda öz ifadəsini tapmış xalqın ümumi iradəsinin suverenliyinə əsaslanır. Lakin dövlət hakimiyyətinin ali nümayəndəli orqanının fəaliyyəti buna heç də təminat vermir. Qanunun ümumxalq iradəsindən kənara çıxması, birincisi, o, qəbul edilən məqamda mümkündür: ikincisi, qanun köhnələ bilir və artıq əhalinin iradəsini adekvat əks etdirə bilmir. Nəhayət, qanunun aliliyi yalnız dövlət aparatı tərəfindən onun təmin edilməsinin dönməzliyində ifadə olunmur, o, habelə onun sərəncamlarında vətəndaşların əməl etməsinə inamın olmasını nəzərdə tutur. Hələ XVIII əsrdə böyük alman alimi İ.Kant “hüquqşünaslığın metafizik əsasları” adlı kitabında “vətəndaşların və dövlət hakimiyyətinin qarşılıqlı məsuliyyətini necə təmin etmək olar?” – sualınna cavab verərək yazırdı ki, bütün sınanmış idarə formalarından ən yaxşısı respublikadır, lakin əgər hakimiyyət bölgüsü yoxdursa, hətta onun özü də hakimiyyətin özbaşınalığının və korlanmasının qarşısını almağa təminat verə bilmir. Onun fikrincə, burada qanunverici orqana ilkin mövqe məxsusdur, çünki yalnız burada vətəndaş özü üçün səmərəli müdafiə tapa bilir və tapmalıdır. O yazırdı ki, məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyi təcrübədən irəli gəlir: hakimiyyət başında olanlar həmişə qanunu öz mənafeyinə uyğun şərh etməyə can atırlar. Buna yol verməmək üçün konstitusiya məhkəməsi təsis etmək lazımdır.
İstinadlar
Daver Bülent, Siyaset bilimine giriş, Siyaset Kitabevi, Ankara, 1993, s. 165.
Fərhad Mehdiyev, İnzibati Hüquq, Bakı 2010, Adiloglu Nəşriyyat, s.42
Özay İl Han. Günışığında yönetim, Alfa Basımevi, İstanbul, 1996, s.104.
Həsən Şirəliyev, Əli Əhmədov, Bakı 1997, səh.181-182
Həmçinin bax
Avqust 12, 2021
hüquqi, dövlət, liberalizmideyalarazadlıqkapitalizm, bazar, iqtisadiyyatıinsan, hüquqlarıictimai, müqaviləbərabərlik, millətplüralizm, demokratiyaideyadaxili, hərakatlarlibertarianlıqneoliberalizmsosial, liberalizm, şablon, dövlətin, təşkilinin, fəaliyyətinin,. LiberalizmIdeyalarAzadliqKapitalizm Bazar iqtisadiyyatiInsan huquqlariHuquqi dovletIctimai muqavileBeraberlik MilletPluralizm DemokratiyaIdeyadaxili herakatlarLibertarianliqNeoliberalizmSosial liberalizm sablon Huquqi dovlet dovletin teskilinin ve fealiyyetinin ele bir formasidir ki burada insan ve vetendasin huquqlari ve azadliqlari temin olunur dovlet hakimiyyetinin fiziki sexsler ve onlarin muxtelif birlikleri ile elaqeleri huquq esasinda qurulur Huquqi dovlet Rechtsstaat termini de polis dovleti termini kimi Almaniyada ortaya cixib Bununla bele bu termin Fransada inkisaf edib ve Fransa bu meselede hem Almaniyaya hem de Avropa olkelerine ornek olub Cagdas ictimai heyatda ve siyasi sistemde huquqi dovlet cox onemli prinsipdir Konstitusiya qurumu olan huquqi dovlet prinsipi xususile kontinental Avropa olkelerinde yaygin anlayisdir Anglo sakson olkelerinde huquqi dovlet ise huququn hegemonlugu menasina gelen rule of law termini ile ifade olunur 1 Huquqi dovleti beseriyyetin nail oldugu en yaxsi en ideal nizam olaraq qebul etmek mumkundur Sosial dovlet demokratik dovlet dunyevi dovlet huquqi dovleti tamamlayan xususiyyetlerdir 2 Siyaset elmi de zaman kecdikce makiavelist mentiqden ayrilaraq huquqilik zeminine esaslanmaq mecburiyyetinde qalib Cagdas dovlet idareciliyi huquqi qaydalara baglidir Totalitar avtoritar sistemler diktaturalar hele de movcud olsa da bunlarin fealiyyeti genis olcude huququn xaricindedir Ancaq bunlar da legitimlik axtarislari sebebinden her zaman huquqa dayaniqli fealiyyet goster diklerini iddia edirler Huquqi dovlet olduqlarini onlar avtoritar dovletin ehalisine KIV ler vasitesi ile telqin etmeye calisirlar Lakin huquqi dovletde siyasi iqtidarin akt ve hereketleri huquqla mehdudlasdirilir Konstitusiya ve qanunlara baglidir Demokratiya da huquqi dovletin conditio sine qua non sertinden biridir 3 Prinsipleri RedakteSiyasi cemiyyetde huquqi dovletin varligi ucun bezi qurumlar olmalidir Bu qurumlar meselesinde doktrinada fikir birliyi olmasa da huquqi dovletin muey yen sine qua non sertlerinin oldugunu demek mumkundur Cunki huquqi dovle tin bezi bunovre daslari var ki bunlar olmadan huququn ustunluyunden da nismaq mumkun deyil Bunlar asagida incelenib bununla beraber qeyd etmek lazimdir ki huquqi dovletin varligi ucun ferqli cemiyyetlerde siyasi ehtiyaclar bezi qurumlarin da olmasini teleb ede biler Bunlar asagidakilardir Hakimiyyet bolgusu prinsipi Demokratiya Inzibati aktlar uzerinde mehkeme nezaretinin olmasi prinsipi Huquq ve azadliqlarin ustunluyu prinsipi Insan ve vetendasin huquq ve azadliqlarinin real teminati prinsipi Qarsiliqli mesuliyyet yeni sexsin dovlet qarsisinda ve dovletin sexs qarsisinda mesuliyyeti Mehkeme hakimiyyetinin musteqilliyi prinsipi Tarixen hakimiyyet ve qanun hemise yanasi movcud olmus ve inkisaf etmisdir Ekser hallarda hakimiyyet qanunu ustelemisdir Bele bir halda qanunujn aliliyi tebii ki her sey uzerinde onun mutleq ustunluyu demek deyildir Dovlet hakimiyyeti qanunla deyil mubarize ile yaranir ve yalniz sonra qanunla tesbit olunur Bu menada yeni menbeyine tekamulune gore ustunluk hakimiyyete mexsusdur Bununla bele ozbasinaligin qarsisini almaq ucun qanun hakimiyyete nezaret etmelidir Qanunun aliliyi onda oz ifadesini tapmis xalqin umumi iradesinin suverenliyine esaslanir Lakin dovlet hakimiyyetinin ali numayendeli orqaninin fealiyyeti buna hec de teminat vermir Qanunun umumxalq iradesinden kenara cixmasi birincisi o qebul edilen meqamda mumkundur ikincisi qanun kohnele bilir ve artiq ehalinin iradesini adekvat eks etdire bilmir Nehayet qanunun aliliyi yalniz dovlet aparati terefinden onun temin edilmesinin donmezliyinde ifade olunmur o habele onun serencamlarinda vetendaslarin emel etmesine inamin olmasini nezerde tutur Hele XVIII esrde boyuk alman alimi I Kant huquqsunasligin metafizik esaslari adli kitabinda vetendaslarin ve dovlet hakimiyyetinin qarsiliqli mesuliyyetini nece temin etmek olar sualinna cavab vererek yazirdi ki butun sinanmis idare formalarindan en yaxsisi respublikadir lakin eger hakimiyyet bolgusu yoxdursa hetta onun ozu de hakimiyyetin ozbasinaliginin ve korlanmasinin qarsisini almaga teminat vere bilmir Onun fikrince burada qanunverici orqana ilkin movqe mexsusdur cunki yalniz burada vetendas ozu ucun semereli mudafie tapa bilir ve tapmalidir O yazirdi ki mehkeme hakimiyyetinin musteqilliyi tecrubeden ireli gelir hakimiyyet basinda olanlar hemise qanunu oz menafeyine uygun serh etmeye can atirlar Buna yol vermemek ucun konstitusiya mehkemesi tesis etmek lazimdir 4 Istinadlar Redakte Daver Bulent Siyaset bilimine giris Siyaset Kitabevi Ankara 1993 s 165 Ferhad Mehdiyev Inzibati Huquq Baki 2010 Adiloglu Nesriyyat s 42 Ozay Il Han Gunisiginda yonetim Alfa Basimevi Istanbul 1996 s 104 Hesen Sireliyev Eli Ehmedov Baki 1997 seh 181 182Hemcinin bax RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Huquqi dovlet amp oldid 5563086, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
