Herontologiya (yun.yun.γέρων –qoca + yun.logie – elm ) — insanın qocalmasını və bu qocalmaya qarşı mübarizə metodunu öyrənir. İlk dəfə bu termin 1903-cü ildə tibb üzrə Nobel mükafatına layiq görülən rus alimi İ.İ. Meçnikov tərəfindən elmə daxil edilmişdir. Herontologiya elmində ilk öncə yaşlıların həyat şərtlərini yaxşılaşdırma hədəfi izlənilir. Yeni texnologiya və ya iqtisadi inkişaflar, bu hədəfə yaxınlaşma baxımından bir çox inkişaf əldə etməkdədir.
Yaşlı insanın əli
Qocalma prosesi baş verən yaş dəyişiklikləridir və qocalıqdan çox əvvəl başlayır. Qocalma əlamətləri canlıların müxtəlif quruluş səviyyələrində: moleykulyar, hüceyrə, toxuma, orqanlar sistemləri və orqanizm səviyyəsində özünü göstərir. Qocalma prossesi zamanı orqanizm səviyyəsində baş verən dəyişikliklər, əvvəlcə xarici əlamətlərdə özünü göstərir. Bədənin qaməti dəyişir, bədən forması başqa şəkil alır, onun ölçüləri kiçilir, dərielastikliyini itirir, onda qırışlar əmələ gəlir. Görmə, eşitmə və yaddaş zəyifləyir. Sümük toxumasının sıx və süngər maddəsi nazikləşir. Insan qocalma prosesləri nəticəsində baş verən dəyişikliklər hesabına qocaya xas əlamətlər qazanır.
Qocalma ölüm ehtimalının artmasına gətirib çıxarır
İnsanda 40-50 yaşdan sonra qocalma çox davamlı xarici əlamətləriylə üzə çıxır ki, bu da özünü ən çox dəridə göstərir. Bu zaman dərialtı piy qatının kütləsi itir və bunun nəticəsində dəridə qırışlar əmələ gəlir, piqment ləkələr formalaşır. Ürək-qan-damar sistemində qocalıq özünü 40 yaşdan sonra göstərir. Bu zaman damarların divarinda lipidlər, ən çox isə xolestirin topıanır ki, bu da öz növbəsində divarlardakı elastikliyi azaldır. Nəticədə ürəyin normal işi pozulur, orqanlar və toxumalar qanla yaxşı təciz olunmur. Insanda tənəffüs sisteminin işinin qocalıqla əlaqədar pozulması alveollar arasındakı toxumaların dağılması ilə əlaqədardır. Bu zaman tənəffüs səthi azalır, oksigeninağciyərlərə girməsi çətinləşir. Ağciyərlərin həyat tutumu çox azalır. İnsanda qocalıq zamanı həzm sistemində dişlərin tökülməsi, mədə və bağırsaq vəziləri, qaraciyər, mədəaltı vəz öz funksiyalarının azalması, qidanın həzmi pozulması, bağırsağın divarındaki dalğavari hərəkətin pozulması və tez-tez qəbizlik yaranması kimi dəyişikliklər olur. Bunlardan başqa qocalıq zamanı digər orqanlarda da belə mürəkkəb dəyişkənliklər baş verir. İnsan orqanizminin qocalmasının ilkin səbəb və mexanizmlərini izah edən 500 hipotez vardır ki, bunları herentologiya elmi öyrənir. Bunların çoxu tarixi xarakterlidirlər. Bunlara ölüm qorxusu, parçalanma məhsulları hesabına orqanizmin öz-özünü zəhərləməsi, hüceyrənin nüvəsindəki xüsusi maddənin istifadə olunması, mayalanma prosesində orqanizmin aldığı əvəz olunmayan maddələrin itirilməsi kimi qocalma haqqında hipotezlər aiddir. Hipotezlər hal- hazırda iki əsas istiqamətdə qruplaşdırılır.
Stoxastik istiqamət
Bu istiqamət qocalma prosesinə yaş artdıqca “səhvlərin” toplanması kimi baxır. Bunlar adi həyat prosesləti nəticəsində yaranır və orqanizmə təsir edir. Həm daxili, həm də ki xarici amillərin təsirindən bioloji mexanizmlər zədələnirlər. Stoxastik istiqamətdə gedən proses prqanizmdəki dəyişikliklərin təsadüfi xarakter daşıdığını göstərir. Buradakı hipotezlərdə əsas rolun ayrı- ayrı hüceyrə kompanentlərinə aid olduğu ən mühüm cəhət hesab olunur. Orqanizmin quruluşunun dəyişilməsi burada yerləşən DNT və RNT-nin bioloji və fiziki- kimyəvi xassələrinin dəyişməsi səbəbinə baş verir. Belə halda buradakı xromatin zülalları, nüvə və sitoplazma zülalları dəyişir. Hüceyrədə membran lipidləri ayrı qeyd olunduğu üçün maddələr O2, OH, H2O2 kimi sərbəst radikalların təsirinə daha çox məruz qalırlar. Bunun daha bir hipotezinə görə isə qocalıq yaş artdığı zaman makromolekullardan tam bir orqanizm səviyyəsinə qədər diapazonda sturukturun dağılmasının çox sürətlə baş verməsi ilə əlaqədardır. Sturukturların dağılması hipotezi özündə eyni vaxtda genetik meyillilik, şərait, həyat tərzi kimi amilləri birləşdirir və qocalmanın surəti bu amillərin təsirindən çox asılıdır.
Genetik və ya proqram istiqamət
Bu hopotez qocalıq və qocalığın bilavasitə genlərin nəzarətində olduğunu göstərir. Bəzi hipotezlərə görə bunun üçün qocalığa nəzarət edən xüsusi genlər vardır. Lakin bəzi hipotezlər isə, qocalığın xüsusi proqramlarla tənzimləndiyini göstərir. Genetik istiqamət üç dəlilə əsaslanır. Bunlar genlərin pleyotrop effekti, somatik mutasiyalar və multifaktorial xəstəliklərin genetik əsaslarından ibarətdir. Genetik proqramlaşma zamanı proseslərin tənzimlənməsində daxili sekresiya vəzilərinin fəaliyyəti, əksər hallarda isə cinsiyyət vəzilərinin sekresiyası rol oynayır. Fərdi inkişafın genetik proqramı təkamülün nəticəsidir və təbii seçmə nəticəsində genefondda möhkəmlənir. Bu şərtə görə təbii seçmə uzunömürlülüyü təmin etməlidir. Məhz buna görə təkamüldə növlərin qarşısı alına bilməyən ölümə gətirib çıxaran qocalma proqramına malik olması ehtimalı azdır.
İstinadlar
Большая советская энциклопедия
Herentologiya haqqında anlayış
Xarici keçidlər
VikianbardaHerontologiya ilə əlaqəli mediafayllar var.
Rusiya Elmlər Akademiyasına məxsus rəsmi saytı
Herontologiya
Oktyabr 01, 2021
herontologiya, γέρων, qoca, logie, insanın, qocalmasını, qocalmaya, qarşı, mübarizə, metodunu, öyrənir, dəfə, termin, 1903, ildə, tibb, üzrə, nobel, mükafatına, layiq, görülən, alimi, meçnikov, tərəfindən, elmə, daxil, edilmişdir, elmində, öncə, yaşlıların, hə. Herontologiya yun yun gerwn qoca yun logie elm insanin qocalmasini ve bu qocalmaya qarsi mubarize metodunu oyrenir Ilk defe bu termin 1903 cu ilde tibb uzre Nobel mukafatina layiq gorulen rus alimi I I Mecnikov terefinden elme daxil edilmisdir 1 Herontologiya elminde ilk once yaslilarin heyat sertlerini yaxsilasdirma hedefi izlenilir Yeni texnologiya ve ya iqtisadi inkisaflar bu hedefe yaxinlasma baximindan bir cox inkisaf elde etmekdedir Yasli insanin eli Qocalma prosesi bas veren yas deyisiklikleridir ve qocaliqdan cox evvel baslayir Qocalma elametleri canlilarin muxtelif qurulus seviyyelerinde moleykulyar huceyre toxuma orqanlar sistemleri ve orqanizm seviyyesinde ozunu gosterir Qocalma prossesi zamani orqanizm seviyyesinde bas veren deyisiklikler evvelce xarici elametlerde ozunu gosterir Bedenin qameti deyisir beden formasi basqa sekil alir onun olculeri kicilir deri elastikliyini itirir onda qirislar emele gelir Gorme esitme ve yaddas zeyifleyir Sumuk toxumasinin six ve sunger maddesi naziklesir Insan qocalma prosesleri neticesinde bas veren deyisiklikler hesabina qocaya xas elametler qazanir Mundericat 1 Qocalma olum ehtimalinin artmasina getirib cixarir 2 Stoxastik istiqamet 3 Genetik ve ya proqram istiqamet 4 Istinadlar 5 Xarici kecidler Qocalma olum ehtimalinin artmasina getirib cixarir Redakte Insanda 40 50 yasdan sonra qocalma cox davamli xarici elametleriyle uze cixir ki bu da ozunu en cox deride gosterir Bu zaman derialti piy qatinin kutlesi itir ve bunun neticesinde deride qirislar emele gelir piqment lekeler formalasir Urek qan damar sisteminde qocaliq ozunu 40 yasdan sonra gosterir Bu zaman damarlarin divarinda lipidler en cox ise xolestirin topianir ki bu da oz novbesinde divarlardaki elastikliyi azaldir Neticede ureyin normal isi pozulur orqanlar ve toxumalar qanla yaxsi teciz olunmur Insanda teneffus sisteminin isinin qocaliqla elaqedar pozulmasi alveollar arasindaki toxumalarin dagilmasi ile elaqedardir Bu zaman teneffus sethi azalir oksigenin agciyerlere girmesi cetinlesir Agciyerlerin heyat tutumu cox azalir Insanda qocaliq zamani hezm sisteminde dislerin tokulmesi mede ve bagirsaq vezileri qaraciyer medealti vez oz funksiyalarinin azalmasi qidanin hezmi pozulmasi bagirsagin divarindaki dalgavari hereketin pozulmasi ve tez tez qebizlik yaranmasi kimi deyisiklikler olur Bunlardan basqa qocaliq zamani diger orqanlarda da bele murekkeb deyiskenlikler bas verir Insan orqanizminin qocalmasinin ilkin sebeb ve mexanizmlerini izah eden 500 hipotez vardir ki bunlari herentologiya elmi oyrenir Bunlarin coxu tarixi xarakterlidirler Bunlara olum qorxusu parcalanma mehsullari hesabina orqanizmin oz ozunu zeherlemesi huceyrenin nuvesindeki xususi maddenin istifade olunmasi mayalanma prosesinde orqanizmin aldigi evez olunmayan maddelerin itirilmesi kimi qocalma haqqinda hipotezler aiddir Hipotezler hal hazirda iki esas istiqametde qruplasdirilir Stoxastik istiqamet RedakteBu istiqamet qocalma prosesine yas artdiqca sehvlerin toplanmasi kimi baxir Bunlar adi heyat prosesleti neticesinde yaranir ve orqanizme tesir edir Hem daxili hem de ki xarici amillerin tesirinden bioloji mexanizmler zedelenirler Stoxastik istiqametde geden proses prqanizmdeki deyisikliklerin tesadufi xarakter dasidigini gosterir Buradaki hipotezlerde esas rolun ayri ayri huceyre kompanentlerine aid oldugu en muhum cehet hesab olunur Orqanizmin qurulusunun deyisilmesi burada yerlesen DNT ve RNT nin bioloji ve fiziki kimyevi xasselerinin deyismesi sebebine bas verir Bele halda buradaki xromatin zulallari nuve ve sitoplazma zulallari deyisir Huceyrede membran lipidleri ayri qeyd olundugu ucun maddeler O2 OH H2O2 kimi serbest radikallarin tesirine daha cox meruz qalirlar Bunun daha bir hipotezine gore ise qocaliq yas artdigi zaman makromolekullardan tam bir orqanizm seviyyesine qeder diapazonda sturukturun dagilmasinin cox suretle bas vermesi ile elaqedardir Sturukturlarin dagilmasi hipotezi ozunde eyni vaxtda genetik meyillilik serait heyat terzi kimi amilleri birlesdirir ve qocalmanin sureti bu amillerin tesirinden cox asilidir Genetik ve ya proqram istiqamet RedakteBu hopotez qocaliq ve qocaligin bilavasite genlerin nezaretinde oldugunu gosterir Bezi hipotezlere gore bunun ucun qocaliga nezaret eden xususi genler vardir Lakin bezi hipotezler ise qocaligin xususi proqramlarla tenzimlendiyini gosterir Genetik istiqamet uc delile esaslanir Bunlar genlerin pleyotrop effekti somatik mutasiyalar ve multifaktorial xesteliklerin genetik esaslarindan ibaretdir Genetik proqramlasma zamani proseslerin tenzimlenmesinde daxili sekresiya vezilerinin fealiyyeti ekser hallarda ise cinsiyyet vezilerinin sekresiyasi rol oynayir Ferdi inkisafin genetik proqrami tekamulun neticesidir ve tebii secme neticesinde genefondda mohkemlenir Bu serte gore tebii secme uzunomurluluyu temin etmelidir Mehz buna gore tekamulde novlerin qarsisi alina bilmeyen olume getirib cixaran qocalma proqramina malik olmasi ehtimali azdir 2 Istinadlar Redakte Bolshaya sovetskaya enciklopediya Herentologiya haqqinda anlayisXarici kecidler Redakte Vikianbarda Herontologiya ile elaqeli mediafayllar var Rusiya Elmler Akademiyasina mexsus resmi sayti HerontologiyaMenbe https az wikipedia org w index php title Herontologiya amp oldid 5050387, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
