Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
1859-cu ilin Günəş fırtınası — 28 avqust 1859-dan 2 sentyabr 1859-a qədər baş vermiş astronomik hadisədir.
Çilidən yenicə uzaqlaşmış Cənub Xaç gəmisinin heyəti qəribə bir hadisəni heç vaxt unutmamışdılar. Günorta 13.30 radələrində birdən–birə hər tərəf qırmızı rəngə boyanır. Sanki göydən qirmizi rəngdə dolu yağır. Gəminin heç bir cihazı işləmir, kompas yerində fırlanır. Elə bil onlar qan dənizində üzürdülər, buludlar da qan rəngində idi. Həmin vaxt Yer kürəsinin bütün bölgələrində teleqraf sistemlər sıradan çıxmışdı. Göy qübbəsinin üçdən iki hissəsi qırmızı rəngə boyanmışdı. Günlərlə informasiya sistemləri işləmədi. İdarələr və kommunikasiya şəbəkələri şok vəziyyətində idi. Təsəvvür edin ki, indiki dövrdə günlərlə internet sistemi işləmir, tele-radio kosmik peykləri işləmir, Yer kürəsinin bütün bölgələrində heç bir məlumat almaq və ya ötürmək mümkün deyil.
Bunu o vaxt heç kim anlaya bilməmişdi, təkcə bir nəfərdən başqa. Bu həvəskar astronom Riçard Karrinqton idi. O Redhildə (Redhill, Surrey) özəl rəsədxanada ni öyrənirdi. Bir gün əvvəl o Günəşdə çox nəhəng bir ləkənin (ölçüləri Yerin ölçülərindən on dəfə böyük) əmələgəldiyini görmüşdü. Bu ləkədən çox nəhəng bir alov buludunun qalxdığını da görmüşdü. Onun belə tezliklə Yerə çatacağını isə o bilmirdi. Odur ki, əvvəlcədən o heç kimə bir söz deməmişdı. İndi astronomlar Günəş tufanlarını yaxşı izləyə bilirlər. Günəşin aktivliyi artan zaman onun səthindən bəzən nəhən plazma buludu ayrılır və kosmik fəzada böyük sürətlə yayılır. Bu plazma buludu Yerə çatan zaman onun atmosferində güclü maqnit həyacanlanmaları yaradır və Yerdə bütün radio, tele və peyk sistemlərini sıradan çıxarır. Məsələn, 1989-cu ildə Kvebek Su elektik stansiyasının işi dayandığından Kanadanın şimal hissəsi zülmətə bürünmüşdü. Buna səbəb Günəş tufanı olmuşdu. Günəş tufanları nəticəsində 2003-cü ildə Yaponiyanın hava məlumatı yayan ən böyük süni peyki sıradan çıxmışdı. İndiyə qədər baş verən Günəş tufanları 1859-cu ildə baş verən tufandan demək olar ki, yüz dəfələrlə zəif hesab edilir.
Tarixi
Carrington hadisəsi günəş maksimumundan bir neçə ay əvvəl baş verdi, günəş fəaliyyətinin yüksəldiyi dövr, günəş dövrü 10
Geomaqnit qasırğası
1–2 sentyabr 1859-cu ildə ən böyük geomaqnit qasırğalarından biri (yerüstü maqnitometrlər tərəfindən qeydə alındığı kimi) baş verdi. Fırtınanın gücünün təxminləri (Dst) −0,80 ilə −1,75 µT arasında dəyişir. Geomaqnit qasırğasının 150 milyon kilometr (93 milyon mil) səyahət etmək üçün 17,6 saat çəkərək birbaşa Yerə doğru hərəkət edən böyük bir tac kütləsi atılması (CME) tərəfindən başladığı güman edilir. Tipik CME-lərin Yerə çatması bir neçə gün çəkir, lakin güman edilir ki, bu CME-nin nisbətən yüksək sürəti əvvəlki CME nəticəsində mümkün olub, bəlkə də 29 avqustda ətrafdakı günəşin "yolunu təmizləyən" böyük aurora hadisəsinin səbəbi Carrington Tədbiri üçün külək plazması.
Günəş alovu
Sentyabrın 1-də günortadan əvvəl ingilis həvəskar astronomları Riçard Kristofer Karrinqton və Riçard Hodqson müstəqil olaraq günəş parlamasının ilk müşahidələrini qeyd etdilər. Carrington və Hodgson, Kral Astronomiya Cəmiyyətinin Aylıq Bildirişlərində yan-yana nəşr olunan müstəqil hesabatlar tərtib etdilər və Kral Astronomiya Cəmiyyətinin 1859-cu ilin noyabrında keçirilən iclasında hadisənin rəsmlərini nümayiş etdirdilər. Şotland fiziki Balfour Stewart tərəfindən Kew Rəsədxanasının maqnitometr qeydində müşahidə edilən geomaqnit günəş alovu effekti ("maqnit toxunuşu") və ertəsi gün müşahidə edilən geomaqnit qasırğası səbəbindən Karrinqton günəş-yer əlaqəsindən şübhələnirdi. 1859-cu il geomaqnit qasırğasının təsirləri haqqında dünya miqyasında hesabatlar Carrinqton və Stüartın müşahidələrini dəstəkləyən amerikalı riyaziyyatçı Elias Loomis tərəfindən tərtib edilmiş və nəşr edilmişdir.
Təsir
Avroralar
Auroralar dünyanın hər yerində, şimal yarımkürəsində, Karib dənizinə qədər cənubda göründü. ABŞ-dakı Qaya dağları üzərindəki aurora o qədər parlaq idi ki, parıltı qızıl mədənçilərini oyatdı, onlar səhər olduğunu düşündükləri üçün səhər yeməyi hazırlamağa başladılar. ABŞ-nin şimal-şərqində yaşayan insanlar qütb işığında qəzet oxuya bilirdilər. Avrora qütblərdən cənub-mərkəzi Meksika, ref> González‐Esparza, J.A.; Cuevas‐Cardona, M.C. "Observations of Low Latitude Red Aurora in Mexico During the 1859 Carrington Geomagnetic Storm". Space Weather. 16 (6). 2018: 593. Bibcode:2018SpWea..16..593G. doi:10.1029/2017SW001789. </ref> Kvinslend, Kuba, Havay, Yaponiyanın cənubu və Çin kimi aşağı enlik ərazilərində və hətta çox yaxın olan aşağı enliklərdə göründü. ekvator, məsələn, Kolumbiyada.
3 sentyabr 1859-cu il şənbə günü Baltimore American and Commercial Advertiser xəbər verdi: Cümə axşamı gecəsi təsadüfən çölə çıxanlar auroral işıqların daha bir möhtəşəm nümayişinin şahidi olmaq fürsəti əldə etdilər. Bu fenomen bazar günü gecəsi nümayişə çox bənzəyirdi, baxmayaraq ki, bəzən işıq mümkünsə daha parlaq, prizmatik çalarlar isə daha müxtəlif və qəşəng olurdu. İşıq bütün qübbəni bürüdü, görünür, parlaq bir bulud kimi görünürdü, onun vasitəsilə daha böyük böyüklükdəki ulduzlar qeyri-müəyyən şəkildə parlayırdı. İşıq dolu olan aydan daha böyük idi, lakin onun dayandığı hər şeyi əhatə edən təsvirolunmaz yumşaqlıq və incəlik vardı. Saat 12 ilə 1 arasında, ekran tam parlaqlıqda olanda, bu qəribə işığın altında dincələn şəhərin sakit küçələri həm gözəl, həm də tək bir görünüş təqdim edirdi.
1909-cu ildə Avstraliya qızıl mədənçisi C. F. Herbert öz müşahidələrini Perthdəki Daily News-a yazdığı məktubda təkrarladı:
Mən Rokewood qəsəbəsindən (Viktoriya) təxminən dörd mil aralıda, Rokvudda qızıl qazırdım. Mən və çadırdan bayıra baxan iki yoldaşım təxminən saat 19 radələrində cənub səmasında böyük əks-səda gördük və təxminən yarım saatdan sonra demək olar ki, təsvirolunmaz gözəllik mənzərəsi ortaya çıxdı: Cənub səmalarından ağla gələn hər rəngdə işıqlar yayılırdı, bir rəng sönərək yerini digərinə vermək üçün mümkünsə əvvəlkindən daha gözəl, çaylar zenitə yüksəlir, lakin oraya çatanda həmişə zəngin bənövşəyi olur və həmişə qıvrılırdı. dəyirmi, açıq bir səma zolağı buraxır, bu da dörd barmağın qol uzunluğunda tutulması kimi təsvir edilə bilər. Zenitdən şimal tərəfi də gözəl rənglərlə işıqlandırılırdı, həmişə zenitdə yuvarlaqlaşır, lakin cənub və şimal rəngləri həmişə uyğun gəldiyi üçün sadəcə cənub ekranının reproduksiyası hesab olunurdu. Bu, heç vaxt unudulmayacaq bir mənzərə idi və o zaman qeydə alınmış ən böyük aurora hesab olunurdu … . Rasionalist və panteist təbiəti ən incə paltarında görür, ilahi immanensiyanı, dəyişməz qanunu, səbəb və nəticəni tanıyırdı. Xurafatçılar və fanatiklər dəhşətli xəbərlərə malik idilər və bunun Armageddonun və son dağılışın xəbəri olduğunu düşünürdülər.
Teleqraflar
Bütün Avropa və Şimali Amerikada teleqraf sistemləri sıradan çıxdı, bəzi hallarda teleqraf operatorlarına elektrik şoku verdi.Teleqraf dirəkləri qığılcımlar atırdı. Bəzi teleqraf operatorları enerji təchizatını ayırmalarına baxmayaraq mesaj göndərməyə və qəbul etməyə davam edə bilərdi. Bəzi teleqraf xətləri teleqraf operatorunun enerji təchizatı ilə əlaqəni davam etdirməyə imkan vermək üçün elektromaqnit sahəsindən kifayət qədər geomaqnit induksiya cərəyanı yarada bilmişdir. 1859-cu il sentyabrın 2-nə keçən gecə Boston və Portlend, Men şəhərləri arasında Amerika Teleqraf Xəttinin iki operatoru arasında aşağıdakı söhbət baş verdi və Boston Traveler qəzetində xəbər verildi: Boston operatoru (Portland operatoruna): "Lütfən, on beş dəqiqə ərzində batareyanızı [enerji mənbəyini] tamamilə kəsin."
Portland operatoru: "Bunu edəcək. İndi əlaqəsi kəsilib."
Boston: "Mənimki əlaqə kəsilib və biz auroral cərəyanla işləyirik. Yazılarımı necə qəbul edirsiniz?"
Portlend: "Batareyalarımızı işə salmaqdan daha yaxşıdır. — Cərəyan yavaş-yavaş gəlir və gedir."
Boston: "Mənim cərəyanım bəzən çox güclü olur və biz batareyalar olmadan daha yaxşı işləyə bilərik, çünki aurora alternativ olaraq batareyalarımızı neytrallaşdırır və artırır, bəzən rele maqnitlərimiz üçün cərəyanı çox güclü edir. Tutaq ki, biz batareyalar olmadan işləyirik. bu bəladan təsirlənirlər".
Portlend: "Yaxşı. İşlə davam edimmi?"
Boston: "Bəli. Davam et." Söhbət iki saata yaxın davam etdi və heç bir batareya gücündən istifadə etmədən və yalnız avroranın yaratdığı cərəyanla işlədi və dedilər ki, [kim tərəfindən?] bu, bir və ya iki sözdən çox olan ilk dəfə idi. bu şəkildə nəql edilmişdir.
Oxşar hadisələr
Ümumilikdə daha az şiddətli fırtınalar 1921-ci ildə (bu, bəzi tədbirlərlə müqayisə oluna bilərdi) və 1960-cı ildə, radionun geniş yayılmasının bildirildiyi zaman baş verdi. 1989-cu ilin martında baş verən geomaqnit qasırğası Kvebekin böyük ərazilərində elektrik enerjisini kəsdi. 23 iyul 2012-ci ildə "Karrinqton-sinif" günəş super fırtınası (günəş alovu, tac kütləsinin atılması, günəş EMP) müşahidə edildi, lakin onun trayektoriyası Yer kürəsini çox az keçdi.
2013-cü ilin iyun ayında Lloyd's of London və Amerika Birləşmiş Ştatlarında yerləşən Atmosfer və Ətraf Mühitin Tədqiqatları (AER) tədqiqatçılarının birgə müəssisəsi Carrington Tədbirindən əldə edilən məlumatlardan istifadə edərək, oxşar hadisənin indiki vaxtda təkcə ABŞ-yə olan qiymətini 0,6 ABŞ dolları dəyərində hesablamışdır. 2,6 trilyon, o zaman bu, illik ÜDM-in təxminən 3,6%-15,5%-nə bərabər idi.
Digər tədqiqatlar ağac halqalarında karbon-14 və buz nüvələrində berilyum-10-da (digər izotoplar arasında) böyük günəş alovlarının və CME-lərin imzalarını axtardı. Böyük bir günəş fırtınasının imzası eramızın 774–775-ci illəri və eramızın 993–994-cü illəri üçün tapıldı. 775-də saxlanılan karbon-14 səviyyələri, günəşin fəaliyyətinin normal dəyişməsindən təxminən 20 dəfə, Karrinqton hadisəsindən isə 10 və ya daha çox dəfə bir hadisənin baş verdiyini göstərir. Eramızdan əvvəl 7176-cı ildə baş vermiş hadisə, bu proxy məlumatlarına əsaslanaraq hətta eramızın 774–775-ci illərində baş vermiş hadisəni də keçmiş ola bilər..
Günəş alovlarının fizikasının daha böyük superməşəllərinkinə bənzəyib-oxşamadığı hələ də aydın deyil. Günəş böyüklük və fırlanma sürəti kimi mühüm yollarla super məşəllər əmələ gətirdiyi məlum olan ulduz növlərindən fərqlənə bilər.
Başqa sübutlar
Etibarlı müşahidələrdən əvvəl keçmiş günəş fırtınalarının tarixini yenidən qurmaq üçün nazik nitratla zəngin təbəqələri olan buz nüvələri təhlil edilmişdir. Bu, günəş enerjisi hissəciklərinin azotu ionlaşdıraraq, azot oksidinin və digər oksidləşmiş azot birləşmələrinin istehsalına gətirib çıxaracağı və qarla birlikdə çökmədən əvvəl atmosferdə çox seyreltilməyəcəyi fərziyyəsinə əsaslanırdı.
1986-cı ildən başlayaraq bəzi tədqiqatçılar Qrenlandiyanın buz nüvələrindən əldə edilən məlumatların Karrinqton hadisəsi də daxil olmaqla fərdi günəş hissəcikləri hadisələrinin sübutunu göstərdiyini iddia etdilər. Bununla belə, daha yeni buz nüvəsi işi bu şərhə ciddi şübhələr qoyur və göstərir ki, nitrat sünbülləri çox güman ki, günəş enerjisi hissəcikləri hadisələrinin nəticəsi deyil, meşə yanğınları kimi yerüstü hadisələrlə bağlı ola bilər və məlum olan digər kimyəvi imzalarla əlaqələndirilir. meşə yanğınları. Qrenlandiya və Antarktida nüvələrində nitrat hadisələri üst-üstə düşmür, buna görə də onların proton hadisələrini əks etdirdiyi fərziyyəsi indi ciddi şübhə altındadır ref> Duderstadt, K.A.; və b. "Nitrate deposition to surface snow at Summit, Greenland, following the 9 November 2000 solar proton event". Journal of Geophysical Research: Atmospheres. 119 (11). 2014: 6938–6957. Bibcode:2014JGRD..119.6938D. doi:10.1002/2013JD021389. </ref>
Mənbə
- Timeline: The 1859 Solar Superstorm
- Cliver, E.W.; Svalgaard, L. "The 1859 solar-terrestrial disturbance and the current limits on extreme space weather activity" (PDF). Solar Physics. 224 (1–2). 2005: 407–422. doi:10.1007/s11207-005-4980-z. 2021-05-16 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-07-03.
- "Near miss: The Solar superstorm of July 2012". NASA Science (science.nasa.gov). 2014-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-09-14.
- ; "Bracing the satellite infrastructure for a Solar superstorm". . 299 (2). 28 July 2008: 80–87. doi:10.1038/scientificamerican0808-80. PMID 18666683. 17 November 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 16 February 2011.
- "Description of a singular appearance seen in the Sun on September 1, 1859". . 20. 1859: 13–15. Bibcode:1859MNRAS..20...13C. doi:10.1093/mnras/20.1.13. 2021-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-03.
- "On a curious appearance seen in the Sun". . 20. 1859: 15–16. Bibcode:1859MNRAS..20...15H. doi:10.1093/mnras/20.1.15. 2021-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-03.
- Thompson, Richard. . Space Weather Services. Australian Government. 24 September 2015. September 24, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 September 2015.
- Clark, Stuart. The Sun Kings: The unexpected tragedy of Richard Carrington and the tale of how modern astronomy began. Princeton, NJ: Princeton University Press. 2007. ISBN .
- "What if the biggest solar storm on record happened today?". . 2 March 2011. 10 May 2017 tarixində . İstifadə tarixi: September 5, 2011.
- Hayakawa, H. "Low-latitude aurorae during the extreme space weather events in 1859". The Astrophysical Journal. 869 (1). 2018: 57. arXiv:1811.02786. Bibcode:2018ApJ...869...57H. doi:10.3847/1538-4357/aae47c.
- Green, J. "Duration and extent of the great auroral storm of 1859". Advances in Space Research. 38 (2). 2006: 130–135. Bibcode:2006AdSpR..38..130G. doi:10.1016/j.asr.2005.08.054. PMC 5215858. PMID 28066122.
- Hayakawa, H. "East Asian observations of low-latitude aurora during the Carrington magnetic storm". Publications of the Astronomical Society of Japan. 68 (6). 2016: 99. arXiv:1608.07702. Bibcode:2016PASJ...68...99H. doi:10.1093/pasj/psw097.
- Moreno Cárdenas, Freddy; Cristancho Sánchez, Sergio; Vargas Domínguez, Santiago; Hayakawa, Satoshi; Kumar, Sandeep; Mukherjee, Shyamoli; Veenadhari, B. "The grand aurorae borealis seen in Colombia in 1859". Advances in Space Research. 57 (1). 2016: 257–267. arXiv:1508.06365. Bibcode:2016AdSpR..57..257M. doi:10.1016/j.asr.2015.08.026.
- "The Aurora Borealis". . 3 September 1859. səh. 2, column 2. 14 May 2021 tarixində . İstifadə tarixi: February 16, 2011.
- Herbert, Count Frank. "The Great Aurora of 1859". The Daily News. Perth, WA, AU. 8 October 1909. səh. 9. 15 May 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 1 April 2018.
- Severe Space Weather Events – Understanding Societal and Economic Impacts: A Workshop Report. Committee on the Societal and Economic Impacts of Severe Space Weather Events: A Workshop, National Research Council (Hesabat). National Academies Press. 2008. səh. 13. ISBN .
- Odenwald, Sten F. The 23rd Cycle. Columbia University Press. 2002. səh. 28. ISBN – archive.org vasitəsilə.
- Carlowicz, Michael J.; Lopez, Ramon E. Storms from the Sun: The emerging science of space weather. National Academies Press. 2002. səh. 58. ISBN .
- "The American journal of science". [V. 325A] : Publication / Carnegie Institution of Washington, Geophysical Laboratory ;no. 1000. 1880: v. ISSN 0002-9599. 2022-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-03.
- Green, James L.; Boardsen, Scott; Odenwald, Sten; Humble, John; Pazamickas, Katherine A. "Eyewitness reports of the great auroral storm of 1859". Advances in Space Research. The Great Historical Geomagnetic Storm of 1859: A Modern Look (ingilis). 38 (2). 2006-01-01: 145–154. doi:10.1016/j.asr.2005.12.021. ISSN 0273-1177. 2019-04-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-03.
- Carrington-class coronal mass ejection narrowly misses Earth (video). NASA. 28 April 2014. Event occurs at 04:03. 25 April 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 26 July 2014 – YouTube vasitəsilə.
- Hudson, Hugh S. "Carrington Events". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 59. 2021: 445–477. doi:10.1146/annurev-astro-112420-023324. ISSN 0066-4146. 30 August 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 30 September 2021.
- Crockett, Christopher. "Are we ready? Understanding just how big solar flares can get". Knowable Magazine. September 17, 2021. doi:10.1146/knowable-091721-1. 30 August 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 30 September 2021.
- Paleari, Chiara I.; F. Mekhaldi; F. Adolphi; M. Christl; C. Vockenhuber; P. Gautschi; J. Beer; N. Brehm; T. Erhardt; H.-A. Synal; L. Wacker; F. Wilhelms; R. Muscheler. "Cosmogenic radionuclides reveal an extreme solar particle storm near a solar minimum 9125 years BP". Nat. Commun. 13 (214). 2022: 214. doi:10.1038/s41467-021-27891-4. PMC 8752676 (#bad_pmc). PMID 35017519 (#bad_pmid).
- Battersby, Stephen. "Core concept: What are the chances of a hazardous solar superflare?". (ingilis). 116 (47). 2019-11-19: 23368–23370. Bibcode:2019PNAS..11623368B. doi:10.1073/pnas.1917356116. ISSN 0027-8424. PMC 6876210. PMID 31744927.
- McCracken, K.G.; Dreschhoff, G.A.M.; Zeller, E.J.; Smart, D.F.; "Solar cosmic ray events for the period 1561–1994 – 1. Identification in polar ice, 1561–1950". . 106 (A10). 2001: 21, 585–21, 598. Bibcode:2001JGR...10621585M. doi:10.1029/2000JA000237.
- Wolff, E.W.; Bigler, M.; Curran, M.A.J.; Dibb, J.; Frey, M.M.; Legrand, M. "The Carrington event not observed in most ice core nitrate records". . 39 (8). 2012: 21, 585–21, 598. Bibcode:2012GeoRL..39.8503W. doi:10.1029/2012GL051603. 2021-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-03.
- Mekhaldi, F.; McConnell, J.R.; Adolphi, F.; Arienzo, M.M.; Chellman, N.J.; Maselli, O.J.; və b. "No coincident nitrate enhancement events in polar ice cores following the largest known Solar storms" (PDF). Journal of Geophysical Research: Atmospheres. 122 (21). November 2017: 11, 900–911, 913. Bibcode:2017JGRD..12211900M. doi:10.1002/2017JD027325. 2021-05-14 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-07-03.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
1859 cu ilin Gunes firtinasi 28 avqust 1859 dan 2 sentyabr 1859 a qeder bas vermis astronomik hadisedir Gunes lekeleri 2 sentyabr 1859 cu il Ciliden yenice uzaqlasmis Cenub Xac gemisinin heyeti qeribe bir hadiseni hec vaxt unutmamisdilar Gunorta 13 30 radelerinde birden bire her teref qirmizi renge boyanir Sanki goyden qirmizi rengde dolu yagir Geminin hec bir cihazi islemir kompas yerinde firlanir Ele bil onlar qan denizinde uzurduler buludlar da qan renginde idi Hemin vaxt Yer kuresinin butun bolgelerinde teleqraf sistemler siradan cixmisdi Goy qubbesinin ucden iki hissesi qirmizi renge boyanmisdi Gunlerle informasiya sistemleri islemedi Idareler ve kommunikasiya sebekeleri sok veziyyetinde idi Tesevvur edin ki indiki dovrde gunlerle internet sistemi islemir tele radio kosmik peykleri islemir Yer kuresinin butun bolgelerinde hec bir melumat almaq ve ya oturmek mumkun deyil Bunu o vaxt hec kim anlaya bilmemisdi tekce bir neferden basqa Bu heveskar astronom Ricard Karrinqton idi O Redhilde Redhill Surrey ozel resedxanada ni oyrenirdi Bir gun evvel o Gunesde cox neheng bir lekenin olculeri Yerin olculerinden on defe boyuk emelegeldiyini gormusdu Bu lekeden cox neheng bir alov buludunun qalxdigini da gormusdu Onun bele tezlikle Yere catacagini ise o bilmirdi Odur ki evvelceden o hec kime bir soz dememisdi Indi astronomlar Gunes tufanlarini yaxsi izleye bilirler Gunesin aktivliyi artan zaman onun sethinden bezen nehen plazma buludu ayrilir ve kosmik fezada boyuk suretle yayilir Bu plazma buludu Yere catan zaman onun atmosferinde guclu maqnit heyacanlanmalari yaradir ve Yerde butun radio tele ve peyk sistemlerini siradan cixarir Meselen 1989 cu ilde Kvebek Su elektik stansiyasinin isi dayandigindan Kanadanin simal hissesi zulmete burunmusdu Buna sebeb Gunes tufani olmusdu Gunes tufanlari neticesinde 2003 cu ilde Yaponiyanin hava melumati yayan en boyuk suni peyki siradan cixmisdi Indiye qeder bas veren Gunes tufanlari 1859 cu ilde bas veren tufandan demek olar ki yuz defelerle zeif hesab edilir 2012 ci ilin gunes firtinasi STEREO terefinden fotosekilde gosterildiyi kimi 1859 cu ilde Carrington Hadisesi zamani Yer kuresini vurdugu guman edilen gucle muqayise edile bilen bir CME idi TarixiCarrington hadisesi gunes maksimumundan bir nece ay evvel bas verdi gunes fealiyyetinin yukseldiyi dovr gunes dovru 10 Geomaqnit qasirgasi 1 2 sentyabr 1859 cu ilde en boyuk geomaqnit qasirgalarindan biri yerustu maqnitometrler terefinden qeyde alindigi kimi bas verdi Firtinanin gucunun texminleri Dst 0 80 ile 1 75 µT arasinda deyisir Geomaqnit qasirgasinin 150 milyon kilometr 93 milyon mil seyahet etmek ucun 17 6 saat cekerek birbasa Yere dogru hereket eden boyuk bir tac kutlesi atilmasi CME terefinden basladigi guman edilir Tipik CME lerin Yere catmasi bir nece gun cekir lakin guman edilir ki bu CME nin nisbeten yuksek sureti evvelki CME neticesinde mumkun olub belke de 29 avqustda etrafdaki gunesin yolunu temizleyen boyuk aurora hadisesinin sebebi Carrington Tedbiri ucun kulek plazmasi 24 may 2010 cu ilde Beynelxalq Kosmik Stansiyadan goturulmus Gunesden tac kutlesinin atilmasi neticesinde yaranan geomaqnit qasirgasi zamani AuroraGunes alovu Sentyabrin 1 de gunortadan evvel ingilis heveskar astronomlari Ricard Kristofer Karrinqton ve Ricard Hodqson musteqil olaraq gunes parlamasinin ilk musahidelerini qeyd etdiler Carrington ve Hodgson Kral Astronomiya Cemiyyetinin Ayliq Bildirislerinde yan yana nesr olunan musteqil hesabatlar tertib etdiler ve Kral Astronomiya Cemiyyetinin 1859 cu ilin noyabrinda kecirilen iclasinda hadisenin resmlerini numayis etdirdiler Sotland fiziki Balfour Stewart terefinden Kew Resedxanasinin maqnitometr qeydinde musahide edilen geomaqnit gunes alovu effekti maqnit toxunusu ve ertesi gun musahide edilen geomaqnit qasirgasi sebebinden Karrinqton gunes yer elaqesinden subhelenirdi 1859 cu il geomaqnit qasirgasinin tesirleri haqqinda dunya miqyasinda hesabatlar Carrinqton ve Stuartin musahidelerini destekleyen amerikali riyaziyyatci Elias Loomis terefinden tertib edilmis ve nesr edilmisdir TesirAvroralar Auroralar dunyanin her yerinde simal yarimkuresinde Karib denizine qeder cenubda gorundu ABS daki Qaya daglari uzerindeki aurora o qeder parlaq idi ki parilti qizil medencilerini oyatdi onlar seher oldugunu dusundukleri ucun seher yemeyi hazirlamaga basladilar ABS nin simal serqinde yasayan insanlar qutb isiginda qezet oxuya bilirdiler Avrora qutblerden cenub merkezi Meksika ref gt Gonzalez Esparza J A Cuevas Cardona M C Observations of Low Latitude Red Aurora in Mexico During the 1859 Carrington Geomagnetic Storm Space Weather 16 6 2018 593 Bibcode 2018SpWea 16 593G doi 10 1029 2017SW001789 lt ref gt Kvinslend Kuba Havay Yaponiyanin cenubu ve Cin kimi asagi enlik erazilerinde ve hetta cox yaxin olan asagi enliklerde gorundu ekvator meselen Kolumbiyada 3 sentyabr 1859 cu il senbe gunu Baltimore American and Commercial Advertiser xeber verdi Cume axsami gecesi tesadufen cole cixanlar auroral isiqlarin daha bir mohtesem numayisinin sahidi olmaq furseti elde etdiler Bu fenomen bazar gunu gecesi numayise cox benzeyirdi baxmayaraq ki bezen isiq mumkunse daha parlaq prizmatik calarlar ise daha muxtelif ve qeseng olurdu Isiq butun qubbeni burudu gorunur parlaq bir bulud kimi gorunurdu onun vasitesile daha boyuk boyuklukdeki ulduzlar qeyri mueyyen sekilde parlayirdi Isiq dolu olan aydan daha boyuk idi lakin onun dayandigi her seyi ehate eden tesvirolunmaz yumsaqliq ve incelik vardi Saat 12 ile 1 arasinda ekran tam parlaqliqda olanda bu qeribe isigin altinda dincelen seherin sakit kuceleri hem gozel hem de tek bir gorunus teqdim edirdi 1909 cu ilde Avstraliya qizil medencisi C F Herbert oz musahidelerini Perthdeki Daily News a yazdigi mektubda tekrarladi Men Rokewood qesebesinden Viktoriya texminen dord mil aralida Rokvudda qizil qazirdim Men ve cadirdan bayira baxan iki yoldasim texminen saat 19 radelerinde cenub semasinda boyuk eks seda gorduk ve texminen yarim saatdan sonra demek olar ki tesvirolunmaz gozellik menzeresi ortaya cixdi Cenub semalarindan agla gelen her rengde isiqlar yayilirdi bir reng sonerek yerini digerine vermek ucun mumkunse evvelkinden daha gozel caylar zenite yukselir lakin oraya catanda hemise zengin benovseyi olur ve hemise qivrilirdi deyirmi aciq bir sema zolagi buraxir bu da dord barmagin qol uzunlugunda tutulmasi kimi tesvir edile biler Zenitden simal terefi de gozel renglerle isiqlandirilirdi hemise zenitde yuvarlaqlasir lakin cenub ve simal rengleri hemise uygun geldiyi ucun sadece cenub ekraninin reproduksiyasi hesab olunurdu Bu hec vaxt unudulmayacaq bir menzere idi ve o zaman qeyde alinmis en boyuk aurora hesab olunurdu Rasionalist ve panteist tebieti en ince paltarinda gorur ilahi immanensiyani deyismez qanunu sebeb ve neticeni taniyirdi Xurafatcilar ve fanatikler dehsetli xeberlere malik idiler ve bunun Armageddonun ve son dagilisin xeberi oldugunu dusunurduler Teleqraflar Butun Avropa ve Simali Amerikada teleqraf sistemleri siradan cixdi bezi hallarda teleqraf operatorlarina elektrik soku verdi Teleqraf direkleri qigilcimlar atirdi Bezi teleqraf operatorlari enerji techizatini ayirmalarina baxmayaraq mesaj gondermeye ve qebul etmeye davam ede bilerdi Bezi teleqraf xetleri teleqraf operatorunun enerji techizati ile elaqeni davam etdirmeye imkan vermek ucun elektromaqnit sahesinden kifayet qeder geomaqnit induksiya cereyani yarada bilmisdir 1859 cu il sentyabrin 2 ne kecen gece Boston ve Portlend Men seherleri arasinda Amerika Teleqraf Xettinin iki operatoru arasinda asagidaki sohbet bas verdi ve Boston Traveler qezetinde xeber verildi Boston operatoru Portland operatoruna Lutfen on bes deqiqe erzinde batareyanizi enerji menbeyini tamamile kesin Portland operatoru Bunu edecek Indi elaqesi kesilib Boston Menimki elaqe kesilib ve biz auroral cereyanla isleyirik Yazilarimi nece qebul edirsiniz Portlend Batareyalarimizi ise salmaqdan daha yaxsidir Cereyan yavas yavas gelir ve gedir Boston Menim cereyanim bezen cox guclu olur ve biz batareyalar olmadan daha yaxsi isleye bilerik cunki aurora alternativ olaraq batareyalarimizi neytrallasdirir ve artirir bezen rele maqnitlerimiz ucun cereyani cox guclu edir Tutaq ki biz batareyalar olmadan isleyirik bu beladan tesirlenirler Portlend Yaxsi Isle davam edimmi Boston Beli Davam et Sohbet iki saata yaxin davam etdi ve hec bir batareya gucunden istifade etmeden ve yalniz avroranin yaratdigi cereyanla isledi ve dediler ki kim terefinden bu bir ve ya iki sozden cox olan ilk defe idi bu sekilde neql edilmisdir Oxsar hadiselerUmumilikde daha az siddetli firtinalar 1921 ci ilde bu bezi tedbirlerle muqayise oluna bilerdi ve 1960 ci ilde radionun genis yayilmasinin bildirildiyi zaman bas verdi 1989 cu ilin martinda bas veren geomaqnit qasirgasi Kvebekin boyuk erazilerinde elektrik enerjisini kesdi 23 iyul 2012 ci ilde Karrinqton sinif gunes super firtinasi gunes alovu tac kutlesinin atilmasi gunes EMP musahide edildi lakin onun trayektoriyasi Yer kuresini cox az kecdi 2013 cu ilin iyun ayinda Lloyd s of London ve Amerika Birlesmis Statlarinda yerlesen Atmosfer ve Etraf Muhitin Tedqiqatlari AER tedqiqatcilarinin birge muessisesi Carrington Tedbirinden elde edilen melumatlardan istifade ederek oxsar hadisenin indiki vaxtda tekce ABS ye olan qiymetini 0 6 ABS dollari deyerinde hesablamisdir 2 6 trilyon o zaman bu illik UDM in texminen 3 6 15 5 ne beraber idi Diger tedqiqatlar agac halqalarinda karbon 14 ve buz nuvelerinde berilyum 10 da diger izotoplar arasinda boyuk gunes alovlarinin ve CME lerin imzalarini axtardi Boyuk bir gunes firtinasinin imzasi eramizin 774 775 ci illeri ve eramizin 993 994 cu illeri ucun tapildi 775 de saxlanilan karbon 14 seviyyeleri gunesin fealiyyetinin normal deyismesinden texminen 20 defe Karrinqton hadisesinden ise 10 ve ya daha cox defe bir hadisenin bas verdiyini gosterir Eramizdan evvel 7176 ci ilde bas vermis hadise bu proxy melumatlarina esaslanaraq hetta eramizin 774 775 ci illerinde bas vermis hadiseni de kecmis ola biler Gunes alovlarinin fizikasinin daha boyuk supermesellerinkine benzeyib oxsamadigi hele de aydin deyil Gunes boyukluk ve firlanma sureti kimi muhum yollarla super meseller emele getirdiyi melum olan ulduz novlerinden ferqlene biler Basqa subutlarEtibarli musahidelerden evvel kecmis gunes firtinalarinin tarixini yeniden qurmaq ucun nazik nitratla zengin tebeqeleri olan buz nuveleri tehlil edilmisdir Bu gunes enerjisi hisseciklerinin azotu ionlasdiraraq azot oksidinin ve diger oksidlesmis azot birlesmelerinin istehsalina getirib cixaracagi ve qarla birlikde cokmeden evvel atmosferde cox seyreltilmeyeceyi ferziyyesine esaslanirdi 1986 ci ilden baslayaraq bezi tedqiqatcilar Qrenlandiyanin buz nuvelerinden elde edilen melumatlarin Karrinqton hadisesi de daxil olmaqla ferdi gunes hissecikleri hadiselerinin subutunu gosterdiyini iddia etdiler Bununla bele daha yeni buz nuvesi isi bu serhe ciddi subheler qoyur ve gosterir ki nitrat sunbulleri cox guman ki gunes enerjisi hissecikleri hadiselerinin neticesi deyil mese yanginlari kimi yerustu hadiselerle bagli ola biler ve melum olan diger kimyevi imzalarla elaqelendirilir mese yanginlari Qrenlandiya ve Antarktida nuvelerinde nitrat hadiseleri ust uste dusmur buna gore de onlarin proton hadiselerini eks etdirdiyi ferziyyesi indi ciddi subhe altindadir ref gt Duderstadt K A ve b Nitrate deposition to surface snow at Summit Greenland following the 9 November 2000 solar proton event Journal of Geophysical Research Atmospheres 119 11 2014 6938 6957 Bibcode 2014JGRD 119 6938D doi 10 1002 2013JD021389 lt ref gt MenbeTimeline The 1859 Solar SuperstormCliver E W Svalgaard L The 1859 solar terrestrial disturbance and the current limits on extreme space weather activity PDF Solar Physics 224 1 2 2005 407 422 doi 10 1007 s11207 005 4980 z 2021 05 16 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 07 03 Near miss The Solar superstorm of July 2012 NASA Science science nasa gov 2014 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2016 09 14 Bracing the satellite infrastructure for a Solar superstorm 299 2 28 July 2008 80 87 doi 10 1038 scientificamerican0808 80 PMID 18666683 17 November 2008 tarixinde Istifade tarixi 16 February 2011 Description of a singular appearance seen in the Sun on September 1 1859 20 1859 13 15 Bibcode 1859MNRAS 20 13C doi 10 1093 mnras 20 1 13 2021 05 13 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 03 On a curious appearance seen in the Sun 20 1859 15 16 Bibcode 1859MNRAS 20 15H doi 10 1093 mnras 20 1 15 2021 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 03 Thompson Richard Space Weather Services Australian Government 24 September 2015 September 24 2015 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 September 2015 Clark Stuart The Sun Kings The unexpected tragedy of Richard Carrington and the tale of how modern astronomy began Princeton NJ Princeton University Press 2007 ISBN 978 0 691 12660 9 What if the biggest solar storm on record happened today 2 March 2011 10 May 2017 tarixinde Istifade tarixi September 5 2011 Hayakawa H Low latitude aurorae during the extreme space weather events in 1859 The Astrophysical Journal 869 1 2018 57 arXiv 1811 02786 Bibcode 2018ApJ 869 57H doi 10 3847 1538 4357 aae47c Green J Duration and extent of the great auroral storm of 1859 Advances in Space Research 38 2 2006 130 135 Bibcode 2006AdSpR 38 130G doi 10 1016 j asr 2005 08 054 PMC 5215858 PMID 28066122 Hayakawa H East Asian observations of low latitude aurora during the Carrington magnetic storm Publications of the Astronomical Society of Japan 68 6 2016 99 arXiv 1608 07702 Bibcode 2016PASJ 68 99H doi 10 1093 pasj psw097 Moreno Cardenas Freddy Cristancho Sanchez Sergio Vargas Dominguez Santiago Hayakawa Satoshi Kumar Sandeep Mukherjee Shyamoli Veenadhari B The grand aurorae borealis seen in Colombia in 1859 Advances in Space Research 57 1 2016 257 267 arXiv 1508 06365 Bibcode 2016AdSpR 57 257M doi 10 1016 j asr 2015 08 026 The Aurora Borealis 3 September 1859 seh 2 column 2 14 May 2021 tarixinde Istifade tarixi February 16 2011 Herbert Count Frank The Great Aurora of 1859 The Daily News Perth WA AU 8 October 1909 seh 9 15 May 2021 tarixinde Istifade tarixi 1 April 2018 Severe Space Weather Events Understanding Societal and Economic Impacts A Workshop Report Committee on the Societal and Economic Impacts of Severe Space Weather Events A Workshop National Research Council Hesabat National Academies Press 2008 seh 13 ISBN 978 0 309 12769 1 Odenwald Sten F The 23rd Cycle Columbia University Press 2002 seh 28 ISBN 978 0 231 12079 1 archive org vasitesile Carlowicz Michael J Lopez Ramon E Storms from the Sun The emerging science of space weather National Academies Press 2002 seh 58 ISBN 978 0 309 07642 5 The American journal of science V 325A Publication Carnegie Institution of Washington Geophysical Laboratory no 1000 1880 v ISSN 0002 9599 2022 08 09 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 03 Green James L Boardsen Scott Odenwald Sten Humble John Pazamickas Katherine A Eyewitness reports of the great auroral storm of 1859 Advances in Space Research The Great Historical Geomagnetic Storm of 1859 A Modern Look ingilis 38 2 2006 01 01 145 154 doi 10 1016 j asr 2005 12 021 ISSN 0273 1177 2019 04 25 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 03 Carrington class coronal mass ejection narrowly misses Earth video NASA 28 April 2014 Event occurs at 04 03 25 April 2019 tarixinde Istifade tarixi 26 July 2014 YouTube vasitesile Hudson Hugh S Carrington Events Annual Review of Astronomy and Astrophysics 59 2021 445 477 doi 10 1146 annurev astro 112420 023324 ISSN 0066 4146 30 August 2022 tarixinde Istifade tarixi 30 September 2021 Crockett Christopher Are we ready Understanding just how big solar flares can get Knowable Magazine September 17 2021 doi 10 1146 knowable 091721 1 30 August 2022 tarixinde Istifade tarixi 30 September 2021 Paleari Chiara I F Mekhaldi F Adolphi M Christl C Vockenhuber P Gautschi J Beer N Brehm T Erhardt H A Synal L Wacker F Wilhelms R Muscheler Cosmogenic radionuclides reveal an extreme solar particle storm near a solar minimum 9125 years BP Nat Commun 13 214 2022 214 doi 10 1038 s41467 021 27891 4 PMC 8752676 bad pmc PMID 35017519 bad pmid Battersby Stephen Core concept What are the chances of a hazardous solar superflare ingilis 116 47 2019 11 19 23368 23370 Bibcode 2019PNAS 11623368B doi 10 1073 pnas 1917356116 ISSN 0027 8424 PMC 6876210 PMID 31744927 McCracken K G Dreschhoff G A M Zeller E J Smart D F Solar cosmic ray events for the period 1561 1994 1 Identification in polar ice 1561 1950 106 A10 2001 21 585 21 598 Bibcode 2001JGR 10621585M doi 10 1029 2000JA000237 Wolff E W Bigler M Curran M A J Dibb J Frey M M Legrand M The Carrington event not observed in most ice core nitrate records 39 8 2012 21 585 21 598 Bibcode 2012GeoRL 39 8503W doi 10 1029 2012GL051603 2021 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 03 Mekhaldi F McConnell J R Adolphi F Arienzo M M Chellman N J Maselli O J ve b No coincident nitrate enhancement events in polar ice cores following the largest known Solar storms PDF Journal of Geophysical Research Atmospheres 122 21 November 2017 11 900 911 913 Bibcode 2017JGRD 12211900M doi 10 1002 2017JD027325 2021 05 14 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 07 03