fbpx
Wikipedia

Gübrə

Avqust 12, 2021

Gübrə — Bitkiləri qida maddələrlə təmin etmək üçün torpağa, bəzən isə yarpaqlara (kökdənxaric qidalanma) verilən üzvi və mineral maddələrdir. Gübrələr birinci növbədə, bitkini asan mənimsəyə biləcəyi formada olan qida maddələrlə təmin edirlər. Bundan başqa gübrələr torpağın fiziki, kimyəvi və bioloji xassələrini yaxşılaşdırır ki, bu da məhsulun artmasına və onun keyfiyyətinin yaxşılaşmasına səbəb olur. Gübrə verməklə məhsulla birlikdə torpaqdan götürülmüş qida maddələri də torpağa qaytarılır. Bununla da torpağın məhsuldarlığı bərpa edilir. Gübrələr bir neçə qrupa bölünürlər:

  1. tərkib və ya mənşələrinə görə: üzvi, mineral, üzvi-mineral, bakterial, hormonal gübrələr;
  2. tərkibində qida maddələrinin miqdarına görə: birtərəfli (sadə) və çoxtərəfli (mürəkkəb və qarışıq) gübrələr;
  3. tərkibindəki faydalı elementlərin kəsifliyinə görə: sadə və zənginləşdirilmiş gübrələr;
  4. torpağa göstərdikləri təsirə görə: turş, neytral və qələvi gübrələr, 5) təsiretmə səciyyəsinə görə: bilavasitə təsir edən, dolayı yolla təsir edən və stimulə edən gübrələr.

Kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək məhsul əldə etmək və torpağın münbitliyini artırmaq üçün aqrotexniki sistemlər içərisində gübrələrdən istifadə tədbirləri ən vacib yerlərdən birini tutur. Üzvü və mineral gübrələrin tətbiqi bütün kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını yüksəldir və onların keyfiyyətini yaxşılaşdırır. Gübrələrdən səmərəli istifadə, bitkilərdə şəkərin, nişastanın, yağların, zülalların və vitaminlərin miqdarını artırır. Üzvü və mineral gübrələr torpağın strukturuna təsir etməklə, torpaq məhlulunun reaksiyasını, mikrobioloji prosesləri yaxşılaşdırmaqla onun (məhsul) münbitliyinin artmasında aktiv iştirak edir. Əkinçilikdə üzvü, mineral, bakterial və meliorativ (gips və əhəng) gübrələrdən istifadə olunur.

Gübrələrin tarixi

1798-ci ildə ingilis iqtisadçısı Tomas Maltus "Əhalinin məskunlaşma təcrübəsi" adlı kitabını çap etdirdi və burda özünün məhşur nəzəriyyəsini verdi: Dünya əhalisinin sayı həndəsi silsilə üzrə artdığı halda, mövcud olma vasitələri yalnız riyazi silsilə üzrə artır. Bu nəzəriyədən belə çıxır ki, gələcəkdə insanları aclıq gözləyir. Yüz il sonra Çarlz Darvinin dostu, onun nəzəriyyəsinin təbliğatçısı, ingilis alimi Tomas Heksli də bu nəticəni təsdiq etdi. "Ölüm ağacından" qaçmaq üçün insanlardan məhsuldarlığı sürətlə artırmaq, bunun üçün isə bitkilərin qidalanmasını yaxşılaşdırmaq tələb olunurdu. Göstərilən istiqamətdə ilk təcrübəni XVII əsrin 30-cu illərində öz dövrünün tanınmış alimlərindən biri olan niderlandlı həkim və əlkimyaçı Yan Baptist van Helmont aparmışdır. O, 200 funt ağırlığında (80 kq-a yaxın) quru torpaq götürüb böyük dibçəyə doldurdu və ora söyüd budağı basdırıb mütamadi olaraq yağış ilə suladı. Budaq kök atıb böyüdü və ağaca çevrildi. Təcrübə 5 il davam etdi. Bütün bu vaxt ərzində bitkinin kütləsi 164 funt 3 unsiya (66 kq-a yaxın) artdı, torpaq isə cəmi 3 unsiya yəni 100q-dan az azaldı. Bu nəticədən van Helmont belə qərara gəldi ki, bitkilər qida maddələrini yalnız sudan alır. Sonrakı tədqiqatlar bunu təkzib etdi. Bitkilərin əsas kütləsini təşkil edən karbon elementi suyun tərkibində olmadığına görə belə çıxırdı ki, onlar karbon qazını udaraq "hava ilə" qidalanır. Bitkilərin "hava qidası" nəzəriyyəsini isveçrəli botanik və fizioloq jan Senevye (1742-1809) inkişaf etdirdi. O, təcrübi olaraq sübut etdi ki, bitkilərin yarpaqlarında karbon qazının parçalanması baş verir: oksigen ayrılır, karbon isə bitkidə qalır. Bəzi alimlər bu nöqteyi-nəzərlə razılaşmadılar, onlar belə hesab edirdilər ki, bitkilərin qidasının əsasını torpağın üzvi maddələri təşkil edir. Bunu əsirlərlə aparılan kənd təsərrüfatı təcrübələri təsdiq edirdi: çürüntü ilə zəngin, peyinlə yaxşı gübrələnmiş torpaq bol məhsul verir. Dahi alman kimyaçısı Yustus Libix ilk dəfə torpaqda mineral maddələrin tükənməsini və onların yenidən torpağa qaytarılmasının vacibliyini göstərmişdir.

Üzvü gübrə

Peyin, peyin şirəsi, quş zılı, torf, müxtəlif bitki kompostları, şəhər təsərrüfatlarının üzvü tullantıları (çirkab suları, çirkab suların çöküntüləri, şəhər zibilləri), sapropel, yaşıl gübrə (sideratlar) aiddirlər. Üzvü gübrələrin təsiri 3-4 il və daha artıq müddətdə müsbət təsirini göstərir. Respublikanın bütün bölgələrində əsas üzvü gübrə peyindir. Peyin kənd təsərrüfatı heyvanlarının döşənəkli və döşənəksiz bərk və sulu ifrazat formasıdır. Döşənək - Peyinin zəruri tərkib hissəsi olmaqla onun fiziki-kimyəvi xassələrini yaxşılaşdırır. Döşənəyin böyük zoogigiyenik və aqronomik əhəmiyyəti vardır. О heyvanlar üçün yumşaq, quru yataq əmələ gətirməklə yanaşı onların quru və bərk ifrazatlarını özündə saxlayır, pəyələrdəki zərərli qazları udur və peyin çıxımını artırır. Döşənəklə birlikdə peyinə əlavə qida maddələri daxil olur ki, bunlar da mikrobioloji proseslərin təsiri ilə bitkilərin daha yaxşı mənimsəyə biləcəyi formaya keçir. Döşənək üçün müxtəlif materiallardan о cümlədən küləş, torf, saman, xəzəl, iynəyarpaq, ağac kəpəyi və s. istifadə olunur. Küləş döşənəyi üzərində hazırlanan peyin küləşli peyin, torf döşənəyi üzərində hazırlanan peyin isə torflu peyin adlanır. Bəzi şərq ölkələrində döşənək üçün çürüntülü torpaqdan da geniş istifadə olunur. Bu cür peyinə torpaqlı peyin deyilir. Döşənək olmadıqda və уa çatışmadıqda pəyələrdə döşənəksiz peyininin tərkibində olan qidalı maddələrin xeyli hissəsi itir. Bu döşənəklərin heyvanın duru ifrazatlarını özlərinə müxtəlif səviyyədə hopdurma xüsusiyyətinə malikdir Peyinin tərkibində bitkiyə lazım olan bütün qida maddələri olduğu üçün onu tam gübrə adlandırmaq olar. Onun keyfiyyəti heyvanın növündən, yemin tərkibindən, döşənəyin keyfiyyət və kəmiyyətdən, yığılma və saxlanmasından asılıdır. Döşənəkli peyin - 25% quru, 75% su ilə təmin olunub. Orta hesabla belə peyinin tərkibində 0,5% azot, 0,25% fosfor, 0,6% kalium, 0,35% kalsium vardır. Peyin torpağa verildikdə torpaq mikroflorası faydalı bakteriya qrupları ilə zənginləşir. Atların və qoyunların peyinində mikrobioloji proseslərin tez getməsi nəticəsində üzvü maddələrin parçalanması nəticəsində yüksək miqdarda istilik alınır. Atlara nisbətən iri buynuzlu malların peyini daha nəm olduğu üçün onda parçalanma gec gedir. Peyinin saxlanması üsulu onun keyfiyyətini təyin edir. Əgər peyin boş yığılarsa ora çoxlu hava daxil olduğu üçün o tez parçalanır, çoxlu azot və üzvü maddələr itirir. Belə saxlanma üsul isti üsul adlanır. Əgər peyin iri tığlarla və kip yığılmışdırsa (eni 3-4 m, hündürlüyü 1,5 m ) onda peyinə hava daxil olması çətinləşir. Bu halda peyinin parçalanması tədricən gedir, azot və üzvü maddə itkisi az olur. Peyinin soyuq saxlaması üsulu daha səmərəlidir, bu təsərrüfatlarda geniş tətbiq olunur. Parçalanma dərəcəsinə görə peyin təzə, zəif parçalanmış, yarımyanmış, çox yanmış və çürümüş olur. Təzə peyin heyvandarlıq binalarından götürülür. Onu dərhal torpağa vermək olmaz, çünki, əks halda sahələrdə alaq otlar bitər və heyvanların epidemik xəstəlik törədiciləri geniş yayıla bilər. Onu peyin anbarına və ya sahələrə daşıyaraq iri tığlar şəklində yığırlar. İki və ya iki ay yarımdan sonra təzə peyin zəif parçalanmış olur. Onun tərkibindəki küləş öz rəngini və möhkəmliyini qismən saxlayır. Belə peyindən müxtəlif kompostların hazırlanmasında istifadə olunur. Tığda 3-4 ay müddətində kip şəkildə saxlandıqdan sonra yarımyanmış peyin alınır. Onun tərkibindəki samanın rəngi tünd qəhvəyi rəngli olub asanlıqla parçalanır. Belə peyinin çəkisi ilk çəkisinə nisbətən 15-30 % az olur: onun əsas əkini altına verirlər. Çox yanmış peyin qara rəngli,azca rütubətli, bircinsli kütlədir. Küləşin ayrı-ayrı hissələri tamamilə parçalanmışdır və bir-birindən seçilmirlər. İlk çəkisinə nisbətən itkisi 50 %-dir. Belə peyin, əgər payızda əsas gübrə verilməyibsə yazda müxtəlif bitkilər altında verilə bilər. Peyin uzun müddət saxlandıqdan sonra (bəzən bir neçə il müddətinə) çürümüş peyin alınır. O yumşaq, tökülən bircinsli kütlə olub, tünd rəngli, ilk çəkisini 75 %-ə qədərini itirmiş olur.

  • Çürümüş peyinin tərkibindəki qiymətli üzvü maddələrin və azotun (20-25 %) xeyli hissəsi itmiş olur. Quru vəziyyətdə onun tərkibində 12 %, su və 88 % quru maddə vardır ki, onda azot 1,5 %; P2O5 -0,7-1,6%; K2O-1,5-2,8% arasında olur. Çürümüş peyindən bakterial və mikrogübrələr hazırlanaraq səpinlə birlikdə tətbiq olunması üçün istifadə olunur.

Quş zılı

Bu üzvi gübrə öz gübrələyici keyfiyyəti ilə peyindən yüksəkdir və tez təsir etməsinə görə isə mineral gübrələrdən heç də geri qalmır. Quş zılı qiymətli, xeyli qatı və tez təsir göstərən üzvi gübrədir. Peyin kimi onun da tərkibində bitkilərə lazım olan bütün əsas qidalı maddələr vardır. Lakin quş zılında bunlar daha çoxdur. Buna səbəb quşların daha qüvvəli yemlərlə qidalanmasıdır (cədvəl 1). İl ərzində 100 toyuqdan 6-8 sentner, həmin sayda ördəkdən 8-9 sentner və qazdan 10-12 sentner zıl yığmaq mümkündür. Qida maddələrinin miqdarı quşların növündən və yemin keyfiyyətindən asılıdır.

Quş zılının kimyəvi tərkibi,%
Quşun növü H2O N P2O5 K2O CaO MgO SO3
Toyuq 56 1,5 1,8 0,9 2,4 0,8 0,5
Ördək 71 0,8 0,9 0,6 1,7 0,2 0,3
Qaz 78 0,6 0,5 1,0 0,7 0,3 1,1

Torpağın münbitliyini saxlamaq və məhsuldarlığı yüksəltmək üçün mineral gübrələrdən istifadə etmək lazım gəlir. Yerli şəraitdən asılı olaraq adətən azot, fosfor və kalium gübrələrindən müxtəlif formada və birləşmələr şəklində istifadə olunur.

Məlumdur ki, mineral gübrələr tərkibindəki qida elementlərinin sayına görə sadə (birelementli), kombinə edilmiş (ikielementli) və mürəkkəb, yaxud kompleks (çoxelementli) növlərə bölünür. Əslində bütün mineralgübrələrin tərkibində bir neçə kimyəvi element olur, bunların da bəziləri bitkilərə ziyan gətirə bilər. Bütün sadə gübrələrdə (ammonyak şorası, sidik cövhəri, superfosfat) mikroelementlər; sulfatlarda (kalium,maqnezium, ammonium) kükürd; superfosfatda ftor; kalium duzlarında və kalium xloriddə xlor və natrium olur ki, bunların miqdarı az olduqda bitkilərə xeyir, artıq olduqda isə ziyan yetirir. Gübrələrdən heç biri bitkilərin yüksək məhsuldarlığını ayrılıqda təmin edə bilmir. Odur ki, hətta kompleks gübrələrlə əlavə yemləmələr zamanı digər mineral, yaxud üzvi gübrələrdən də istifadə olunmalıdır. Bitkiçilikdəbitkilərin böyüməsinə və məhsuldarlığına səmərəli təsir edən çoxlu gübrə növlərindən istifadə edirlər. Məlum olduğu kimi, azot bitkinin qidalanması üçün əsas element sayılır, odur ki, azot gübrələriəkinçiliyin kimyalaşdırılmasının əsas komponentlərinə aiddir. Lakin qida elementlərinin balanslaşdırılmaması, su rejimi pozulduqda, kifayət qədər işıqlanma olmadıqda və digər əlverişsiz şəraitdə azot gübrəsinin yüksək dozada verilməsi torpaq münbitliyinin aşağı düşməsinə və qida məhsullarının çirklənməsinə səbəb ola bilər. Azot gübrəsinin dozasının artırılması, həm əldə olunan məhsulda nitratların artmasına səbəb olur, həm də məhsulda «C» vitamininin, şəkərin və digər maddələrin azalmasına, bununla da, onların bioloji dəyərinin aşağı düşməsinə səbəb olur.

  • Azot gübrələri təbii suları da çirkləndirir. Su obyektlərinə azotun axması həm təbii (iqlim və hava, hidrologiya, relyef), həm də antropogen faktorlarla (ərazinin kənd təsərrüfatında istifadə dərəcəsi, tətbiq olunan əkinçilik sistemi, gübrənin dozası və s.) baş verir.

Gübrə veriləndən əvvəl torpaqda əhəngləmə aparılmalıdır, bu torpağın turşuluğunu aşağı salır və nitratların bərpa olunma prosesini aktivləşdirir Nitratların toplanmasında gübrənin verilmə vaxtı mühüm rol oynayır. Kökmeyvəlilərin və kələmin kütləvi yetişdiyi dövrdə azot gübrəsinin verilməsi tövsiyə olunmur

  • Ammonyak şorası — azot gübrəsidir, tərkibində 33-35% azot elementi var, suda asan həll olur, torpağa bitkilərin əkilməsindən əvvəl verilməlidir, şitillik torpaqları əlavə yemləndirmələrdən ötrü əlverişlidir.Onu ağzı bağlı qabda, quru və sərin yerdə, oddan aralıda saxlamaq lazımdır.
  • Sidik cövhəri — azot gübrəsidir, tərkibində 46% azot elementi var, suda asan həll olur, əksərən əlavə yemləmələrdə istifadə edilir, yaxşı olar ki, quru yerdə saxlanılsın.

Kənd təsərrüfatında tətbiq olunan fosfor gübrələri, əsasən bitki tərəfindən asan mənimsənilən, suda həll olan növlərdən ibarətdir. Bura superfosfat və ikiqat superfosfat, həmçinin mürəkkəb gübrələr - ammofos, diammofos, nitroammofoska, karboammofoska daxildir.

  • Dənəvərləşdirilmiş ikiqat superfosfat — fosfor gübrəsidir, tərkibində 42-50% fosfor elementi var, isti suda daha yaxşı həll olur, çöküntü verir, saxlama zamanı yapıxmır, payızda, yaxud erkənyazda əsas yemləmədə (səpmə və əkmə zamanı cızlara və çalalara) istifadə olunur, əlavə yemləmələrdə nadir hallarda işlədilir.
  • Presipitat — fosfor gübrəsidir, tərkibində 38% fosfor elementi vardır, suda həll olmur, payızdan torpağı əsas gübrələmə üçün istifadə edilir; yaxşı saxlanılır.
  • Fosfor mühüm biogen elementlərə aiddir. Canlı orqanizmlərin fosfora olan tələbatı azotdan təxminən 10 dəfə az olmasına baxmayaraq, o, bitki üçün yalnız qidalanma mənbəyi deyil, həmçinin enerji mübadiləsində və artım prosesində əsas rol oynayır

Tam yararlı məhsul alınmasına əlverişli şərait yaratmaq üçün torpaqda kifayət qədər mənimsənilən fosfor olmalıdır. Lakin bununla yanaşı, fosfor gübrələri ilə birlikdə torpağa çoxl sayda torpaq mühitində az hərəkətdə olan toksik elementlər də daxil olur. Superfosfat tərkibində daha çoxlu miqdarda çirkləndirici maddələr olması ilə fərqlənir . Bundan başqa fosfor gübrələrinin tərkibində ftor toksik birləşmələri də olur. Gübrə kimi istifadə olunan fosforun xeyli hissəsi torpaqda qalır, belə ki, torpaqda olan Ca, Al və Fe-la birləşir. Aparılan tədqiqatlar təbii fosfatların tərkibində radioaktiv elementlərin (uran, radium) olmasını təsdiq edir. Ən çox yayılan kalium gübrələrinə kalium-xlorid, kalium-sulfat, təbii kalium duzu xammalı (əsasən silvinit) və b. aiddir. Bu gübrələr həmçinin ətraf- təbii mühitə mənfi təsir göstərir.

  • Kalium gübrələrin tərkibində ballast elementləri (Cl, Na) də olur, yüksək dozada sistematik gübrələmə apardıqda onlar torpaqda toplanaraq onun münbitliyini aşağı salır.

Kalium gübrələrinin tərkibində olan metallar (Cd, Hg, Pb,Al) canlı orqanizmlərdə toplana və qrunt sularına daxil ola bilərlər. Kaliumun yuyulması su rejimi tipindən, torpağın qranulometrik tərkibindən, tərkibindəki humusun və kalium ehtiyatının miqdarından asılıdır. Kaliumun və digər qida elementlərinin itirilmə miqdarına, həmçinin bitki örtüyünün mövcudluğu, aqrotexniki qaydalara riayət olunması, suvarma norması, torpağın turşuluğu və yerin relyefi təsir göstərir. Kaliumun çox itməsinin, səth və qrunt sularının çirklənməsinin qarşısını almaq üçün kalium gübrələri torpağın əsas becərilməsinin (şumun) altına verilməlidir.

  • Kalium-sulfat — ən yaxşı kalium gübrəsidir, tərkibində 45-50% kalium elementi vardır, suda yaxşı həll olur və saxlanılır. Şitilliklərdə torpağın əsas hazırlanmasında, şitil qarışıqlarında və əlavə yemləmələrdə istifadə olunur. Əlavə olaraq, tərkibində 18% kükürd vardır.

Həmçinin mineral gübrələrin qarışığından ibarət gübrələrdən də geniş istifadə olunur.

  • Maqnezium-sulfat — maqnezium gübrəsidir, tərkibində 10% maqnezium elementi var, suda yaxşı həll olur və saxlanılır, torpağın əsas yaz hazırlanması, şitillik və istixana torpaqlarının hazırlanması zamanı vəəlavə yemləmələrdə işlədilir. Əlavə olaraq, tərkibində 13% kükürd vardır.
  • Kalsium şorası — kalsium gübrəsidir, tərkibində 22% kalsium elementi var, suda yaxşı həll olur, yalnız quru yerdə örtülü qablarda saxlanmalıdır, əlavə yemləmələrdə istifadə edilir. Tərkibində, əlavəolaraq, 15% azot vardır.

Kalium şorası — kalium-azot gübrəsidir, tərkibində 38% kalium və 13% azot vardır, suda yaxşı həll olur, saxlanır, istixanalarda bitkilərin əlavə yemləndirilməsindən ötrü ən yaxşı gübrədir.

  • Kalimaqneziya — kalium-maqnezium gübrəsidir, tərkibində 26-28%» kalium və 16% maqnezium vardır, çöküntü ilə həll olunur, əsas hazırlanmalarda və əlavə yemləndirmələrdə istifadə edilir.
  • Nitrofoska — tərkibində 11%» azot, 10% fosfor, 1 P/o kalium vardır. Yaxşı saxlanır, suda həll edildikdə fosfor birləşməsi şəklində çöküntü əmələ gətirir, çox vaxt bitkilərə ləng təsir etdiyi üçün əsasən əsas hazırlamalarda, az hallarda əlavə yemləmələrdə istifadə olunur.
  • Ammofos — fosfor-azot gübrəsidir, tərkibində 39% fosfor və 18% azot vardır, suda yaxşı həll olur, saxlanır, əsas hazırlamalarda bütün bitkilərin altına verilir, istixanalarda tez-tez istifadə edilir. Fosfor çatışmazlığıböyük olduqda əlavə yemləmələrdə də istifadə edilir.
  • Karbamid — azot gübrəsidir, tərkibində 46% azot elementi var. Azot zülalların tərkibinə daxildir. O çatışmadıqda yaşıl kütlənin əmələ gəlməsi ləngiyir, bitkilər pis böyüyür, yarpaqları solğunlaşır və saralır. Azotlu gübrələr yaz vaxtı bitkilərə xüsusən çox lazım olur. Əksərən əlavə yemləmələrdə istifadə olunur. Suda asan həll olur. Turş olmayan torpaqlar üçün məsləhət görülür. .
  • Rastvorinlər — tərkibində 10%-dən 20%-dək azot, 5%-dən 40%-dək fosfor, 6%-dən 20%-dək kalium olan mürəkkəb gübrələrdir. Rastvorinin bir növünün tərkibində 6% maqnezium vardır. Yaxşı saxlanır və suda tamhəll olurlar. Bitkilərə tez təsir göstərdiyi üçün yalnız əlavə yemləmələrdə istifadə edilməsi məsləhətdir.
  • Maye gübrələr — Maye halında olan yerli (peyin şirəsi) və zavodlarda istehsal edilən (maye halında olan ammonyak, ammonyaklı su və s.) gübrələrdir. Maye halında olan gübrələri əksər hallarda, bitkilərin kökdənxaric (yarpaqlarla) yemlənməsi üçün suda həll olan gübrələrdən (şoralardan, kalium xlordan və s.) hazırlayırlar. Maye halında olan ammonyakın (tərkibində 82,3% azot vardır.) və ammonyaklı suyun (tərkibində 20-25% azot vardır) gübrə kimi işlədilməsi böyük perspektivə malikdir. Maye ammonyakda olan azotun qiyməti, ammonium şorası və digər gübrələrdə olan azotdan bir neçə qat ucuzdur. Lakin maye halda olan ammonyakın daşınması, saxlanması və səpilməsi üçün, 30 atmosfer təzyiqə qarşı davamlı olan xüsusi cihazların lazım olması, onun geniş surətdə tətbiq edilməsini çətinləşdirir. .
  • Tam gübrələr — Tərkibində müxtəlif nisbətlərdə 3 qida maddəsi (azot, fosfor, kalium) olan gübrələrdir. Belə gübrələrə nitrofoska, ammofoska, üzvi gübrələrdə isə peyin aiddir. Tam gübrələr qarışıq və mürəkkəb gübrələr qrupuna ayrılırlar.

Gübrə sistemində üzvi gübrələr mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Lakin yüksək məhsuldar torpaq yaratmaq yalnız üzvi gübrələrin hesabına mümkün deyildir. Təsərrüfatda kifayət qədər üzvi gübrələrdən istifadə edildikdə torpaqda humusun balansı müsbət ola bilər. Lakin mineral gübrələrdən istifadə etmədən torpaqda fosfor və kaliumun balansmı təmin etmək qeyri-mümkündür. Üzvi və mineral gübrələrin bitkiyə və torpağa təsiri müxtəlifdir. Mineral gübrələrdən (xüsusilə azot, qismən kalium gübrələri) qida maddələri bitkilər tərəfindən gübrə veriləndən sonra demək olar ki, dərhal maksimum, üzvi gübrələrdən isə üzvi maddələrin minerallaşması prosesində tədricən istifadə olunur. Odur ki, lazım gəldikdə bitkinin qidalanması üçün mineral gübrə verilməlidir. Əgər mineral gübrələr, əsasən torpağın qida rejimini yaxşılaşdırırsa, üzvi maddələr isə bununla yanaşı, həm də torpağı humusla zənginləşdirir, onun fiziki-kimyəvi xassələrini yaxşılaşdırır, torpaq mikroflorasının aktivliyini artırır. Üzvi və mineral gübrələrin birlikdə verilməsi, onların eyni miqdarda ayrılıqda verilməsi ilə müqayisədə öz müsbət təsirinə görə daha effektli nəticə əldə olunur. Əkin sahələri üçün gübrələmə sistemi tətbiq etdikdə, əkin dövriyyəsində ayrı-ayrı bitkilər üçün və mineral gübrələrin dozasını, verilmə müddətini və üsullarını düzgün müəyyən etmək olduqca mühüm məsələdir. Verilmə vaxtına görə səpindən əvvəl, səpin vaxtı (cərgələrə, yuvalara) və səpindən sonra (əlavə gübrə) gübrələmə tətbiq edilir. Səpindən əvvəl gübrələr, bir qayda olaraq, dərin şum altına verilir. Onlar bütün vegetasiya dövründə, xüsusən bitkilər intensiv böyüyən, inkişaf edən və ən çox qida elementləri sərf edən dövrdə bitkilərin qidalanmasını təmin etmək üçündür. Buna görə səpindən əvvəl gübrələməyə əsas gübrələmə deyilir. Kotanla basdırılan gübrə torpağın dərin, daha çox rütubətli qatına düşür və buna görə bitkilər ondan demək olar ki, bütün vegetasiya dövründə səmərəli istifadə edir. Səpindən əvvəl gübrələr, torpağın becərilmə sistemindən aılı olaraq, müxtəlif vaxtlarda verilə bilər. Əgər torpaq payızda dərin becərilib yazda yalnız səpinqabağı kultivasiya edilərsə, gübrələr dondurma şum altına verilir. Səpin vaxtı gübrələrin cərgələrə və ya çalacıqlara verilməsi əsasən bitkiləri inkişafın ilk dövründə qida ilə təmin etmək üçündür. Buna görə bu üsulla gübrələr kiçik doza ilə verilir. Bitkilər ilk inkişaf fazasmda əlverişli olmayan şəraitə, о cümlədən qida elementlərinin çatışmazlığına xüsusilə çox həssas olurlar. Səpin vaxtı gübrələrin kiçik dozasının cərgələrə və ya çalacıqlara verilməsi cavan bitkilərin qidalanması üçün əlverişli şərait yaradır; bunun nəticəsində bitkilər sürətlə inkişaf edir və əlverişli olmayan şəraitə, məsələn, rütubətin müvəqqəti çatışmazlığına, ziyanvericilər və xəstəliklərdən zədələnməyə dözümlü olur, həm də, sonra alaq otları ilə asanlıqla mübarizə apara bilirlər. Yüksək məhsul götürmək və onun keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq işində əlavə gübrələnməyin (səpindən sonra) böyük əhəmiyyəti var. Bu üsul bitkilərin inkişafının müəyyən dövründə onların qidalanmasını gücləndirməyə imkan verir. Gübrələrdən istifadə müsbət effekti ilə yanaşı ekoloji problemlər də yaradır. İçməli suda və ya ərzaq məhsulunda nitratların konsentrasiyası təyin olunmuş normadan artıq olduqda insanın sağlamlığı üçün təhlükəlidir Hər bir təsərrüfatçı gübrələrdən daha yaxşı və necə istifadə etməyə nail olmaq üçün (gübrələrin suvarma suyu ilə verilməsi və s.) müəyyən təcrübə toplamalı və yeni mütərəqqi üsullardan istifadə etməlidir.

İstinadlar

  1. A.M.Hüseynov, N.V.Hüseynov, K.Y.Məmmədova (2018). Aqrokimya. Bakı: Qanun. səh. 440.

Ədəbiyyat

  1. R.Q.Hüseynov” Azərbaycanda gübrələmə sisteminin aqrokimyəvi əsasları”,Bakı,1961
  2. М.П.Петухов,Е.А.Папова,Н.Х.Дудина ” Агрохимия и система удобрения.Москва, 1979

Avqust 12, 2021
gübrə, bitkiləri, qida, maddələrlə, təmin, etmək, üçün, torpağa, bəzən, isə, yarpaqlara, kökdənxaric, qidalanma, verilən, üzvi, mineral, maddələrdir, lər, birinci, növbədə, bitkini, asan, mənimsəyə, biləcəyi, formada, olan, qida, maddələrlə, təmin, edirlər, bu. Gubre Bitkileri qida maddelerle temin etmek ucun torpaga bezen ise yarpaqlara kokdenxaric qidalanma verilen uzvi ve mineral maddelerdir Gubreler birinci novbede bitkini asan menimseye bileceyi formada olan qida maddelerle temin edirler Bundan basqa gubreler torpagin fiziki kimyevi ve bioloji xasselerini yaxsilasdirir ki bu da mehsulun artmasina ve onun keyfiyyetinin yaxsilasmasina sebeb olur Gubre vermekle mehsulla birlikde torpaqdan goturulmus qida maddeleri de torpaga qaytarilir Bununla da torpagin mehsuldarligi berpa edilir Gubreler bir nece qrupa bolunurler terkib ve ya menselerine gore uzvi mineral uzvi mineral bakterial hormonal gubreler terkibinde qida maddelerinin miqdarina gore birterefli sade ve coxterefli murekkeb ve qarisiq gubreler terkibindeki faydali elementlerin kesifliyine gore sade ve zenginlesdirilmis gubreler torpaga gosterdikleri tesire gore turs neytral ve qelevi gubreler 5 tesiretme seciyyesine gore bilavasite tesir eden dolayi yolla tesir eden ve stimule eden gubreler Kend teserrufati bitkilerinden yuksek mehsul elde etmek ve torpagin munbitliyini artirmaq ucun aqrotexniki sistemler icerisinde gubrelerden istifade tedbirleri en vacib yerlerden birini tutur Uzvu ve mineral gubrelerin tetbiqi butun kend teserrufati bitkilerinin mehsuldarligini yukseldir ve onlarin keyfiyyetini yaxsilasdirir Gubrelerden semereli istifade bitkilerde sekerin nisastanin yaglarin zulallarin ve vitaminlerin miqdarini artirir Uzvu ve mineral gubreler torpagin strukturuna tesir etmekle torpaq mehlulunun reaksiyasini mikrobioloji prosesleri yaxsilasdirmaqla onun mehsul munbitliyinin artmasinda aktiv istirak edir Ekincilikde uzvu mineral bakterial ve meliorativ gips ve eheng gubrelerden istifade olunur Mundericat 1 Gubrelerin tarixi 2 Uzvu gubre 2 1 Qus zili 3 Istinadlar 4 EdebiyyatGubrelerin tarixi Redakte1798 ci ilde ingilis iqtisadcisi Tomas Maltus Ehalinin meskunlasma tecrubesi adli kitabini cap etdirdi ve burda ozunun mehsur nezeriyyesini verdi Dunya ehalisinin sayi hendesi silsile uzre artdigi halda movcud olma vasiteleri yalniz riyazi silsile uzre artir Bu nezeriyeden bele cixir ki gelecekde insanlari acliq gozleyir Yuz il sonra Carlz Darvinin dostu onun nezeriyyesinin tebligatcisi ingilis alimi Tomas Heksli de bu neticeni tesdiq etdi Olum agacindan qacmaq ucun insanlardan mehsuldarligi suretle artirmaq bunun ucun ise bitkilerin qidalanmasini yaxsilasdirmaq teleb olunurdu Gosterilen istiqametde ilk tecrubeni XVII esrin 30 cu illerinde oz dovrunun taninmis alimlerinden biri olan niderlandli hekim ve elkimyaci Yan Baptist van Helmont aparmisdir O 200 funt agirliginda 80 kq a yaxin quru torpaq goturub boyuk dibceye doldurdu ve ora soyud budagi basdirib mutamadi olaraq yagis ile suladi Budaq kok atib boyudu ve agaca cevrildi Tecrube 5 il davam etdi Butun bu vaxt erzinde bitkinin kutlesi 164 funt 3 unsiya 66 kq a yaxin artdi torpaq ise cemi 3 unsiya yeni 100q dan az azaldi Bu neticeden van Helmont bele qerara geldi ki bitkiler qida maddelerini yalniz sudan alir Sonraki tedqiqatlar bunu tekzib etdi Bitkilerin esas kutlesini teskil eden karbon elementi suyun terkibinde olmadigina gore bele cixirdi ki onlar karbon qazini udaraq hava ile qidalanir Bitkilerin hava qidasi nezeriyyesini isvecreli botanik ve fizioloq jan Senevye 1742 1809 inkisaf etdirdi O tecrubi olaraq subut etdi ki bitkilerin yarpaqlarinda karbon qazinin parcalanmasi bas verir oksigen ayrilir karbon ise bitkide qalir Bezi alimler bu noqteyi nezerle razilasmadilar onlar bele hesab edirdiler ki bitkilerin qidasinin esasini torpagin uzvi maddeleri teskil edir Bunu esirlerle aparilan kend teserrufati tecrubeleri tesdiq edirdi curuntu ile zengin peyinle yaxsi gubrelenmis torpaq bol mehsul verir Dahi alman kimyacisi Yustus Libix ilk defe torpaqda mineral maddelerin tukenmesini ve onlarin yeniden torpaga qaytarilmasinin vacibliyini gostermisdir Uzvu gubre RedaktePeyin peyin siresi qus zili torf muxtelif bitki kompostlari seher teserrufatlarinin uzvu tullantilari cirkab sulari cirkab sularin cokuntuleri seher zibilleri sapropel yasil gubre sideratlar aiddirler Uzvu gubrelerin tesiri 3 4 il ve daha artiq muddetde musbet tesirini gosterir Respublikanin butun bolgelerinde esas uzvu gubre peyindir Peyin kend teserrufati heyvanlarinin dosenekli ve doseneksiz berk ve sulu ifrazat formasidir Dosenek Peyinin zeruri terkib hissesi olmaqla onun fiziki kimyevi xasselerini yaxsilasdirir Doseneyin boyuk zoogigiyenik ve aqronomik ehemiyyeti vardir O heyvanlar ucun yumsaq quru yataq emele getirmekle yanasi onlarin quru ve berk ifrazatlarini ozunde saxlayir peyelerdeki zererli qazlari udur ve peyin ciximini artirir Dosenekle birlikde peyine elave qida maddeleri daxil olur ki bunlar da mikrobioloji proseslerin tesiri ile bitkilerin daha yaxsi menimseye bileceyi formaya kecir Dosenek ucun muxtelif materiallardan o cumleden kules torf saman xezel iyneyarpaq agac kepeyi ve s istifade olunur Kules doseneyi uzerinde hazirlanan peyin kulesli peyin torf doseneyi uzerinde hazirlanan peyin ise torflu peyin adlanir Bezi serq olkelerinde dosenek ucun curuntulu torpaqdan da genis istifade olunur Bu cur peyine torpaqli peyin deyilir Dosenek olmadiqda ve ua catismadiqda peyelerde doseneksiz peyininin terkibinde olan qidali maddelerin xeyli hissesi itir Bu doseneklerin heyvanin duru ifrazatlarini ozlerine muxtelif seviyyede hopdurma xususiyyetine malikdir Peyinin terkibinde bitkiye lazim olan butun qida maddeleri oldugu ucun onu tam gubre adlandirmaq olar Onun keyfiyyeti heyvanin novunden yemin terkibinden doseneyin keyfiyyet ve kemiyyetden yigilma ve saxlanmasindan asilidir Dosenekli peyin 25 quru 75 su ile temin olunub Orta hesabla bele peyinin terkibinde 0 5 azot 0 25 fosfor 0 6 kalium 0 35 kalsium vardir Peyin torpaga verildikde torpaq mikroflorasi faydali bakteriya qruplari ile zenginlesir Atlarin ve qoyunlarin peyininde mikrobioloji proseslerin tez getmesi neticesinde uzvu maddelerin parcalanmasi neticesinde yuksek miqdarda istilik alinir Atlara nisbeten iri buynuzlu mallarin peyini daha nem oldugu ucun onda parcalanma gec gedir Peyinin saxlanmasi usulu onun keyfiyyetini teyin edir Eger peyin bos yigilarsa ora coxlu hava daxil oldugu ucun o tez parcalanir coxlu azot ve uzvu maddeler itirir Bele saxlanma usul isti usul adlanir Eger peyin iri tiglarla ve kip yigilmisdirsa eni 3 4 m hundurluyu 1 5 m onda peyine hava daxil olmasi cetinlesir Bu halda peyinin parcalanmasi tedricen gedir azot ve uzvu madde itkisi az olur Peyinin soyuq saxlamasi usulu daha semerelidir bu teserrufatlarda genis tetbiq olunur Parcalanma derecesine gore peyin teze zeif parcalanmis yarimyanmis cox yanmis ve curumus olur Teze peyin heyvandarliq binalarindan goturulur Onu derhal torpaga vermek olmaz cunki eks halda sahelerde alaq otlar biter ve heyvanlarin epidemik xestelik toredicileri genis yayila biler Onu peyin anbarina ve ya sahelere dasiyaraq iri tiglar seklinde yigirlar Iki ve ya iki ay yarimdan sonra teze peyin zeif parcalanmis olur Onun terkibindeki kules oz rengini ve mohkemliyini qismen saxlayir Bele peyinden muxtelif kompostlarin hazirlanmasinda istifade olunur Tigda 3 4 ay muddetinde kip sekilde saxlandiqdan sonra yarimyanmis peyin alinir Onun terkibindeki samanin rengi tund qehveyi rengli olub asanliqla parcalanir Bele peyinin cekisi ilk cekisine nisbeten 15 30 az olur onun esas ekini altina verirler Cox yanmis peyin qara rengli azca rutubetli bircinsli kutledir Kulesin ayri ayri hisseleri tamamile parcalanmisdir ve bir birinden secilmirler Ilk cekisine nisbeten itkisi 50 dir Bele peyin eger payizda esas gubre verilmeyibse yazda muxtelif bitkiler altinda verile biler Peyin uzun muddet saxlandiqdan sonra bezen bir nece il muddetine curumus peyin alinir O yumsaq tokulen bircinsli kutle olub tund rengli ilk cekisini 75 e qederini itirmis olur Curumus peyinin terkibindeki qiymetli uzvu maddelerin ve azotun 20 25 xeyli hissesi itmis olur Quru veziyyetde onun terkibinde 12 su ve 88 quru madde vardir ki onda azot 1 5 P2O5 0 7 1 6 K2O 1 5 2 8 arasinda olur Curumus peyinden bakterial ve mikrogubreler hazirlanaraq sepinle birlikde tetbiq olunmasi ucun istifade olunur Qus zili Redakte Bu uzvi gubre oz gubreleyici keyfiyyeti ile peyinden yuksekdir ve tez tesir etmesine gore ise mineral gubrelerden hec de geri qalmir Qus zili qiymetli xeyli qati ve tez tesir gosteren uzvi gubredir Peyin kimi onun da terkibinde bitkilere lazim olan butun esas qidali maddeler vardir Lakin qus zilinda bunlar daha coxdur Buna sebeb quslarin daha quvveli yemlerle qidalanmasidir cedvel 1 Il erzinde 100 toyuqdan 6 8 sentner hemin sayda ordekden 8 9 sentner ve qazdan 10 12 sentner zil yigmaq mumkundur Qida maddelerinin miqdari quslarin novunden ve yemin keyfiyyetinden asilidir 1 Qus zilinin kimyevi terkibi Qusun novu H2O N P2O5 K2O CaO MgO SO3Toyuq 56 1 5 1 8 0 9 2 4 0 8 0 5Ordek 71 0 8 0 9 0 6 1 7 0 2 0 3Qaz 78 0 6 0 5 1 0 0 7 0 3 1 1Torpagin munbitliyini saxlamaq ve mehsuldarligi yukseltmek ucun mineral gubrelerden istifade etmek lazim gelir Yerli seraitden asili olaraq adeten azot fosfor ve kalium gubrelerinden muxtelif formada ve birlesmeler seklinde istifade olunur Melumdur ki mineral gubreler terkibindeki qida elementlerinin sayina gore sade birelementli kombine edilmis ikielementli ve murekkeb yaxud kompleks coxelementli novlere bolunur Eslinde butun mineralgubrelerin terkibinde bir nece kimyevi element olur bunlarin da bezileri bitkilere ziyan getire biler Butun sade gubrelerde ammonyak sorasi sidik covheri superfosfat mikroelementler sulfatlarda kalium maqnezium ammonium kukurd superfosfatda ftor kalium duzlarinda ve kalium xloridde xlor ve natrium olur ki bunlarin miqdari az olduqda bitkilere xeyir artiq olduqda ise ziyan yetirir Gubrelerden hec biri bitkilerin yuksek mehsuldarligini ayriliqda temin ede bilmir Odur ki hetta kompleks gubrelerle elave yemlemeler zamani diger mineral yaxud uzvi gubrelerden de istifade olunmalidir Bitkicilikdebitkilerin boyumesine ve mehsuldarligina semereli tesir eden coxlu gubre novlerinden istifade edirler Melum oldugu kimi azot bitkinin qidalanmasi ucun esas element sayilir odur ki azot gubreleriekinciliyin kimyalasdirilmasinin esas komponentlerine aiddir Lakin qida elementlerinin balanslasdirilmamasi su rejimi pozulduqda kifayet qeder isiqlanma olmadiqda ve diger elverissiz seraitde azot gubresinin yuksek dozada verilmesi torpaq munbitliyinin asagi dusmesine ve qida mehsullarinin cirklenmesine sebeb ola biler Azot gubresinin dozasinin artirilmasi hem elde olunan mehsulda nitratlarin artmasina sebeb olur hem de mehsulda C vitamininin sekerin ve diger maddelerin azalmasina bununla da onlarin bioloji deyerinin asagi dusmesine sebeb olur Azot gubreleri tebii sulari da cirklendirir Su obyektlerine azotun axmasi hem tebii iqlim ve hava hidrologiya relyef hem de antropogen faktorlarla erazinin kend teserrufatinda istifade derecesi tetbiq olunan ekincilik sistemi gubrenin dozasi ve s bas verir Gubre verilenden evvel torpaqda ehengleme aparilmalidir bu torpagin tursulugunu asagi salir ve nitratlarin berpa olunma prosesini aktivlesdirir Nitratlarin toplanmasinda gubrenin verilme vaxti muhum rol oynayir Kokmeyvelilerin ve kelemin kutlevi yetisdiyi dovrde azot gubresinin verilmesi tovsiye olunmur Ammonyak sorasi azot gubresidir terkibinde 33 35 azot elementi var suda asan hell olur torpaga bitkilerin ekilmesinden evvel verilmelidir sitillik torpaqlari elave yemlendirmelerden otru elverislidir Onu agzi bagli qabda quru ve serin yerde oddan aralida saxlamaq lazimdir Sidik covheri azot gubresidir terkibinde 46 azot elementi var suda asan hell olur ekseren elave yemlemelerde istifade edilir yaxsi olar ki quru yerde saxlanilsin Kend teserrufatinda tetbiq olunan fosfor gubreleri esasen bitki terefinden asan menimsenilen suda hell olan novlerden ibaretdir Bura superfosfat ve ikiqat superfosfat hemcinin murekkeb gubreler ammofos diammofos nitroammofoska karboammofoska daxildir Deneverlesdirilmis ikiqat superfosfat fosfor gubresidir terkibinde 42 50 fosfor elementi var isti suda daha yaxsi hell olur cokuntu verir saxlama zamani yapixmir payizda yaxud erkenyazda esas yemlemede sepme ve ekme zamani cizlara ve calalara istifade olunur elave yemlemelerde nadir hallarda isledilir Presipitat fosfor gubresidir terkibinde 38 fosfor elementi vardir suda hell olmur payizdan torpagi esas gubreleme ucun istifade edilir yaxsi saxlanilir Fosfor muhum biogen elementlere aiddir Canli orqanizmlerin fosfora olan telebati azotdan texminen 10 defe az olmasina baxmayaraq o bitki ucun yalniz qidalanma menbeyi deyil hemcinin enerji mubadilesinde ve artim prosesinde esas rol oynayirTam yararli mehsul alinmasina elverisli serait yaratmaq ucun torpaqda kifayet qeder menimsenilen fosfor olmalidir Lakin bununla yanasi fosfor gubreleri ile birlikde torpaga coxl sayda torpaq muhitinde az hereketde olan toksik elementler de daxil olur Superfosfat terkibinde daha coxlu miqdarda cirklendirici maddeler olmasi ile ferqlenir Bundan basqa fosfor gubrelerinin terkibinde ftor toksik birlesmeleri de olur Gubre kimi istifade olunan fosforun xeyli hissesi torpaqda qalir bele ki torpaqda olan Ca Al ve Fe la birlesir Aparilan tedqiqatlar tebii fosfatlarin terkibinde radioaktiv elementlerin uran radium olmasini tesdiq edir En cox yayilan kalium gubrelerine kalium xlorid kalium sulfat tebii kalium duzu xammali esasen silvinit ve b aiddir Bu gubreler hemcinin etraf tebii muhite menfi tesir gosterir Kalium gubrelerin terkibinde ballast elementleri Cl Na de olur yuksek dozada sistematik gubreleme apardiqda onlar torpaqda toplanaraq onun munbitliyini asagi salir Kalium gubrelerinin terkibinde olan metallar Cd Hg Pb Al canli orqanizmlerde toplana ve qrunt sularina daxil ola bilerler Kaliumun yuyulmasi su rejimi tipinden torpagin qranulometrik terkibinden terkibindeki humusun ve kalium ehtiyatinin miqdarindan asilidir Kaliumun ve diger qida elementlerinin itirilme miqdarina hemcinin bitki ortuyunun movcudlugu aqrotexniki qaydalara riayet olunmasi suvarma normasi torpagin tursulugu ve yerin relyefi tesir gosterir Kaliumun cox itmesinin seth ve qrunt sularinin cirklenmesinin qarsisini almaq ucun kalium gubreleri torpagin esas becerilmesinin sumun altina verilmelidir Kalium sulfat en yaxsi kalium gubresidir terkibinde 45 50 kalium elementi vardir suda yaxsi hell olur ve saxlanilir Sitilliklerde torpagin esas hazirlanmasinda sitil qarisiqlarinda ve elave yemlemelerde istifade olunur Elave olaraq terkibinde 18 kukurd vardir Hemcinin mineral gubrelerin qarisigindan ibaret gubrelerden de genis istifade olunur Maqnezium sulfat maqnezium gubresidir terkibinde 10 maqnezium elementi var suda yaxsi hell olur ve saxlanilir torpagin esas yaz hazirlanmasi sitillik ve istixana torpaqlarinin hazirlanmasi zamani veelave yemlemelerde isledilir Elave olaraq terkibinde 13 kukurd vardir Kalsium sorasi kalsium gubresidir terkibinde 22 kalsium elementi var suda yaxsi hell olur yalniz quru yerde ortulu qablarda saxlanmalidir elave yemlemelerde istifade edilir Terkibinde elaveolaraq 15 azot vardir Kalium sorasi kalium azot gubresidir terkibinde 38 kalium ve 13 azot vardir suda yaxsi hell olur saxlanir istixanalarda bitkilerin elave yemlendirilmesinden otru en yaxsi gubredir Kalimaqneziya kalium maqnezium gubresidir terkibinde 26 28 kalium ve 16 maqnezium vardir cokuntu ile hell olunur esas hazirlanmalarda ve elave yemlendirmelerde istifade edilir Nitrofoska terkibinde 11 azot 10 fosfor 1 P o kalium vardir Yaxsi saxlanir suda hell edildikde fosfor birlesmesi seklinde cokuntu emele getirir cox vaxt bitkilere leng tesir etdiyi ucun esasen esas hazirlamalarda az hallarda elave yemlemelerde istifade olunur Ammofos fosfor azot gubresidir terkibinde 39 fosfor ve 18 azot vardir suda yaxsi hell olur saxlanir esas hazirlamalarda butun bitkilerin altina verilir istixanalarda tez tez istifade edilir Fosfor catismazligiboyuk olduqda elave yemlemelerde de istifade edilir Karbamid azot gubresidir terkibinde 46 azot elementi var Azot zulallarin terkibine daxildir O catismadiqda yasil kutlenin emele gelmesi lengiyir bitkiler pis boyuyur yarpaqlari solgunlasir ve saralir Azotlu gubreler yaz vaxti bitkilere xususen cox lazim olur Ekseren elave yemlemelerde istifade olunur Suda asan hell olur Turs olmayan torpaqlar ucun meslehet gorulur Rastvorinler terkibinde 10 den 20 dek azot 5 den 40 dek fosfor 6 den 20 dek kalium olan murekkeb gubrelerdir Rastvorinin bir novunun terkibinde 6 maqnezium vardir Yaxsi saxlanir ve suda tamhell olurlar Bitkilere tez tesir gosterdiyi ucun yalniz elave yemlemelerde istifade edilmesi meslehetdir Maye gubreler Maye halinda olan yerli peyin siresi ve zavodlarda istehsal edilen maye halinda olan ammonyak ammonyakli su ve s gubrelerdir Maye halinda olan gubreleri ekser hallarda bitkilerin kokdenxaric yarpaqlarla yemlenmesi ucun suda hell olan gubrelerden soralardan kalium xlordan ve s hazirlayirlar Maye halinda olan ammonyakin terkibinde 82 3 azot vardir ve ammonyakli suyun terkibinde 20 25 azot vardir gubre kimi isledilmesi boyuk perspektive malikdir Maye ammonyakda olan azotun qiymeti ammonium sorasi ve diger gubrelerde olan azotdan bir nece qat ucuzdur Lakin maye halda olan ammonyakin dasinmasi saxlanmasi ve sepilmesi ucun 30 atmosfer tezyiqe qarsi davamli olan xususi cihazlarin lazim olmasi onun genis suretde tetbiq edilmesini cetinlesdirir Tam gubreler Terkibinde muxtelif nisbetlerde 3 qida maddesi azot fosfor kalium olan gubrelerdir Bele gubrelere nitrofoska ammofoska uzvi gubrelerde ise peyin aiddir Tam gubreler qarisiq ve murekkeb gubreler qrupuna ayrilirlar Gubre sisteminde uzvi gubreler muhum ehemiyyet kesb edir Lakin yuksek mehsuldar torpaq yaratmaq yalniz uzvi gubrelerin hesabina mumkun deyildir Teserrufatda kifayet qeder uzvi gubrelerden istifade edildikde torpaqda humusun balansi musbet ola biler Lakin mineral gubrelerden istifade etmeden torpaqda fosfor ve kaliumun balansmi temin etmek qeyri mumkundur Uzvi ve mineral gubrelerin bitkiye ve torpaga tesiri muxtelifdir Mineral gubrelerden xususile azot qismen kalium gubreleri qida maddeleri bitkiler terefinden gubre verilenden sonra demek olar ki derhal maksimum uzvi gubrelerden ise uzvi maddelerin minerallasmasi prosesinde tedricen istifade olunur Odur ki lazim geldikde bitkinin qidalanmasi ucun mineral gubre verilmelidir Eger mineral gubreler esasen torpagin qida rejimini yaxsilasdirirsa uzvi maddeler ise bununla yanasi hem de torpagi humusla zenginlesdirir onun fiziki kimyevi xasselerini yaxsilasdirir torpaq mikroflorasinin aktivliyini artirir Uzvi ve mineral gubrelerin birlikde verilmesi onlarin eyni miqdarda ayriliqda verilmesi ile muqayisede oz musbet tesirine gore daha effektli netice elde olunur Ekin saheleri ucun gubreleme sistemi tetbiq etdikde ekin dovriyyesinde ayri ayri bitkiler ucun ve mineral gubrelerin dozasini verilme muddetini ve usullarini duzgun mueyyen etmek olduqca muhum meseledir Verilme vaxtina gore sepinden evvel sepin vaxti cergelere yuvalara ve sepinden sonra elave gubre gubreleme tetbiq edilir Sepinden evvel gubreler bir qayda olaraq derin sum altina verilir Onlar butun vegetasiya dovrunde xususen bitkiler intensiv boyuyen inkisaf eden ve en cox qida elementleri serf eden dovrde bitkilerin qidalanmasini temin etmek ucundur Buna gore sepinden evvel gubrelemeye esas gubreleme deyilir Kotanla basdirilan gubre torpagin derin daha cox rutubetli qatina dusur ve buna gore bitkiler ondan demek olar ki butun vegetasiya dovrunde semereli istifade edir Sepinden evvel gubreler torpagin becerilme sisteminden aili olaraq muxtelif vaxtlarda verile biler Eger torpaq payizda derin becerilib yazda yalniz sepinqabagi kultivasiya edilerse gubreler dondurma sum altina verilir Sepin vaxti gubrelerin cergelere ve ya calaciqlara verilmesi esasen bitkileri inkisafin ilk dovrunde qida ile temin etmek ucundur Buna gore bu usulla gubreler kicik doza ile verilir Bitkiler ilk inkisaf fazasmda elverisli olmayan seraite o cumleden qida elementlerinin catismazligina xususile cox hessas olurlar Sepin vaxti gubrelerin kicik dozasinin cergelere ve ya calaciqlara verilmesi cavan bitkilerin qidalanmasi ucun elverisli serait yaradir bunun neticesinde bitkiler suretle inkisaf edir ve elverisli olmayan seraite meselen rutubetin muveqqeti catismazligina ziyanvericiler ve xesteliklerden zedelenmeye dozumlu olur hem de sonra alaq otlari ile asanliqla mubarize apara bilirler Yuksek mehsul goturmek ve onun keyfiyyetini yaxsilasdirmaq isinde elave gubrelenmeyin sepinden sonra boyuk ehemiyyeti var Bu usul bitkilerin inkisafinin mueyyen dovrunde onlarin qidalanmasini guclendirmeye imkan verir Gubrelerden istifade musbet effekti ile yanasi ekoloji problemler de yaradir Icmeli suda ve ya erzaq mehsulunda nitratlarin konsentrasiyasi teyin olunmus normadan artiq olduqda insanin saglamligi ucun tehlukelidir Her bir teserrufatci gubrelerden daha yaxsi ve nece istifade etmeye nail olmaq ucun gubrelerin suvarma suyu ile verilmesi ve s mueyyen tecrube toplamali ve yeni mutereqqi usullardan istifade etmelidir Istinadlar Redakte A M Huseynov N V Huseynov K Y Memmedova 2018 Aqrokimya Baki Qanun seh 440 Edebiyyat RedakteR Q Huseynov Azerbaycanda gubreleme sisteminin aqrokimyevi esaslari Baki 1961 M P Petuhov E A Papova N H Dudina Agrohimiya i sistema udobreniya Moskva 1979Menbe https az wikipedia org w index php title Gubre amp oldid 5975471, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.