Genetik kodDNT və ya RNT molekullarındaki informasiyanın yəni triplet ardıcıllığının amin turşu ardıcıllılğına yəni zülal istehsalına keçirilməsi proseslərində istifadə olunan qaydalar məcmusudur.
Genetik kodun vacib xüsusiyyətlərindən biri onun kolinearlığıdır, yəni nuklein turşuları kodlarının ardıcılıqları ilə polipeptid zəncirində aminturşularının ardıcıllıqlarının müvafiq olması.
DNT və RNT-nin fəaliyyəti sayəsində hər bir orqanizmə xas olan spesifik zülallar sintez olunur. Hüceyrədə zülal sintezi prosesi olduqca mürəkkəbdir. Nuklein turşuları heteropolimer quruluşa malik zəncirdən ibarətdir. Lakin bu zəncirin həlqələri eyni deyil – 4 cürdür. Daha doğrusu bu polimer 4 cür nukleotidin birləşməsindən meydana gəlir. Bu nukleidlər özündə müəyyən informasiyanı daşıyır. Adenin (A), quanin (G), sitozin (C), timin (T) birlikdə genetik kodu əmələ gətirir.
Zülal molekulları DNT-dən RNT vasitəsilə göndərilən informasiya əsasında qurulur. Maraqlıdır ki, orqanizmlərdə olan müxtəlif züllalar 20 tip amin turşularının müəyyən ardıcıllıqla birləşməsi sayəsində meydana gəlir. Deməli zülal "dilimin" quruluşu 20 cür müxtəlif sözdən təşkil olunur. Bu baxımdan nuklein turşularının "dili" cəmi 4 sözdən (nukleotiddən) qurularsa, onda 4 nukleotid cəmi 42=16 müxtəlif ilkinnukleotidli birləşmələrdən ibarət olacaq. Başqa sözlə, hərfin (nukleotidin) uzlaşmaları 20 cür amin turşularının zəncirindən ibarət olan zülal dili üçün kifayət etməyəcək. Əgər kodda 3 nukleotid iştirak etsə, onlar 43=64 üçnukleotidli birləşmələr meydana gətirəcək, bu da bütün nukleotidləri kodlaşdırmaq üçün kifayətdir.
DNT və RNT-nin polinukleotid zəncirində ardıcıl olaraq yerləşən hər üç müxtəlif mononukleotid kodon və ya triplet adlanır. Belə zənn etmək olar ki, bütün bu üçlüyün (tripletin) hamısı lazımdır və onlar zülalınbiosintezində iştirak edir. Həm triplet bu digər zülalın zəncirində ancaq müəyyən bir amin turşusunun yerləşməsini işarə edir. Misal olaraq zülalın sintezi üçün lazım olan amin turşularının RNT-nin tərkibini təşkil edən tripletlərin nə kimi ardıcıllıqla yerləşməsini nəzərdən keçirək.
Buradan maraqlı bir sual meydana çıxır. Hüceyrədə amin turşularının hansı ardıcıllıqla yerləşməsini idarə edən, onların düzülüşünə "əmr" edən mərkəz nədir?
Belə təsəvvür edək ki, bir zülal zənciri amin turşularının aşağıdakı ardıcıllıqla düzülüşündən başlayır: asparagin, alamin, prolin, temilalanin. Buna görə də həmin turşuları kodlaşdıran tripletləri aşağıdakı ardıcıllıqda yara bilərik
Deməli DNT-nin matriksi üzərində yaranan məlumat RNT-də həmin 4 cür triplet, misalımızda olan zülal molekulundakı amin turşularının ardıcıllığına uyğundur. Bu qayda üzrə deyə bilərik ki, hər bir triplet bir məlumat vahididir, buna da genetik ədəbiyyatda kodon və ya kod termini ilə ifadə edirlər.
Genetik kodun xüsusiyyətləri
Genetik kod bütün orqanizmlər üçün vahiddir – universaldır.
Kod tripletlidir. Hər bir aminturşusunun yeri ciddi sürətdə, məlumat RNT-də müəyyən üç nükleotidlər ilə kodlaşır və bir spesifik kodon əmələ gətirir.
Bir aminturşusu bir neçə kodonlarla (birdən-altıya qədər) kodlaşa bilər. Yalnız 2 aminturşusu bir tripletdə kodlaşır – metiomin (AUQ) və triptofan (UQQ).Leysin aminturşusu maksimum kodonla (altı ədəd) kodlaşdırılır.
Kod üst-üstə düşmür. Nukleotid ardıcıllığı sıra ilə bir istiqamətdə 5-dən 3-ə triplet tripletin ardınca hesablanır.
AUQ kodunu məlumat RNT-nin başlanğıcında – 5' ucunda yerləşdikdə polipeptid zəncirinin sintezinin təşəbbüşçüsü olacaq. Əgər AUQ kodunu məlumat RNT-nin ortasında yerləşirsə, onda o, metionin aminturşusunu kodlaşdıracaq.
UAQ ("amber") UAA ("oxra") və UQA ("opal") kodonları, sintezin terminatorlarıdır, yəni (stop-siqnalları)
Məlumat RNT-də genetik məlumatın hesablanması bu kodonların birinə yaxınlaşan kimi, sintez dayanır və polipeptid zəncir ribosomdan ayrılır.
Beləliklə, hər bir hüceyrənin DNT molekulunda bütün orqanizmin genetik məlumatı kodlaşıb və bu məlumat biosintez yolu ilə biokimyəvi proseslər, fizioloji xüsusiyyətlər və morfoloji əlamətlər şəklində ontogenezdə realizə oluna bilər.
RNT kodon cədvəli
nonpolar
polar
bazik
asidik
(Dur kodonu)
Cədvəldə 64 kodon və hər biri üçün bir amino asit göstərilmişdir. mRNA'nın ardıcıllığı: 5' → 3' .
genetik, molekullarındaki, informasiyanın, yəni, triplet, ardıcıllığının, amin, turşu, ardıcıllılğına, yəni, zülal, istehsalına, keçirilməsi, proseslərində, istifadə, olunan, qaydalar, məcmusudur, vacib, xüsusiyyətlərindən, biri, onun, kolinearlığıdır, yəni, n. Genetik kod DNT ve ya RNT molekullarindaki informasiyanin yeni triplet ardicilliginin amin tursu ardicillilgina yeni zulal istehsalina kecirilmesi proseslerinde istifade olunan qaydalar mecmusudur Genetik kodun vacib xususiyyetlerinden biri onun kolinearligidir yeni nuklein tursulari kodlarinin ardiciliqlari ile polipeptid zencirinde amintursularinin ardicilliqlarinin muvafiq olmasi DNT ve RNT nin fealiyyeti sayesinde her bir orqanizme xas olan spesifik zulallar sintez olunur Huceyrede zulal sintezi prosesi olduqca murekkebdir Nuklein tursulari heteropolimer qurulusa malik zencirden ibaretdir Lakin bu zencirin helqeleri eyni deyil 4 curdur Daha dogrusu bu polimer 4 cur nukleotidin birlesmesinden meydana gelir Bu nukleidler ozunde mueyyen informasiyani dasiyir Adenin A quanin G sitozin C timin T birlikde genetik kodu emele getirir Zulal molekullari DNT den RNT vasitesile gonderilen informasiya esasinda qurulur Maraqlidir ki orqanizmlerde olan muxtelif zullalar 20 tip amin tursularinin mueyyen ardicilliqla birlesmesi sayesinde meydana gelir Demeli zulal dilimin qurulusu 20 cur muxtelif sozden teskil olunur Bu baximdan nuklein tursularinin dili cemi 4 sozden nukleotidden qurularsa onda 4 nukleotid cemi 42 16 muxtelif ilkinnukleotidli birlesmelerden ibaret olacaq Basqa sozle herfin nukleotidin uzlasmalari 20 cur amin tursularinin zencirinden ibaret olan zulal dili ucun kifayet etmeyecek Eger kodda 3 nukleotid istirak etse onlar 43 64 ucnukleotidli birlesmeler meydana getirecek bu da butun nukleotidleri kodlasdirmaq ucun kifayetdir DNT ve RNT nin polinukleotid zencirinde ardicil olaraq yerlesen her uc muxtelif mononukleotid kodon ve ya triplet adlanir Bele zenn etmek olar ki butun bu ucluyun tripletin hamisi lazimdir ve onlar zulalin biosintezinde istirak edir Hem triplet bu diger zulalin zencirinde ancaq mueyyen bir amin tursusunun yerlesmesini isare edir Misal olaraq zulalin sintezi ucun lazim olan amin tursularinin RNT nin terkibini teskil eden tripletlerin ne kimi ardicilliqla yerlesmesini nezerden kecirek Buradan maraqli bir sual meydana cixir Huceyrede amin tursularinin hansi ardicilliqla yerlesmesini idare eden onlarin duzulusune emr eden merkez nedir Bele tesevvur edek ki bir zulal zenciri amin tursularinin asagidaki ardicilliqla duzulusunden baslayir asparagin alamin prolin temilalanin Buna gore de hemin tursulari kodlasdiran tripletleri asagidaki ardicilliqda yara bilerik asparagin QAU alanin QSU polin SSU temilalamin UUU Demeli DNT nin matriksi uzerinde yaranan melumat RNT de hemin 4 cur triplet misalimizda olan zulal molekulundaki amin tursularinin ardicilligina uygundur Bu qayda uzre deye bilerik ki her bir triplet bir melumat vahididir buna da genetik edebiyyatda kodon ve ya kod termini ile ifade edirler Mundericat 1 Genetik kodun xususiyyetleri 2 RNT kodon cedveli 3 Menbe 4 Hemcinin baxGenetik kodun xususiyyetleri RedakteGenetik kod butun orqanizmler ucun vahiddir universaldir Kod tripletlidir Her bir amintursusunun yeri ciddi suretde melumat RNT de mueyyen uc nukleotidler ile kodlasir ve bir spesifik kodon emele getirir Bir amintursusu bir nece kodonlarla birden altiya qeder kodlasa biler Yalniz 2 amintursusu bir tripletde kodlasir metiomin AUQ ve triptofan UQQ Leysin amintursusu maksimum kodonla alti eded kodlasdirilir Kod ust uste dusmur Nukleotid ardicilligi sira ile bir istiqametde 5 den 3 e triplet tripletin ardinca hesablanir AUQ kodunu melumat RNT nin baslangicinda 5 ucunda yerlesdikde polipeptid zencirinin sintezinin tesebbuscusu olacaq Eger AUQ kodunu melumat RNT nin ortasinda yerlesirse onda o metionin amintursusunu kodlasdiracaq UAQ amber UAA oxra ve UQA opal kodonlari sintezin terminatorlaridir yeni stop siqnallari Melumat RNT de genetik melumatin hesablanmasi bu kodonlarin birine yaxinlasan kimi sintez dayanir ve polipeptid zencir ribosomdan ayrilir Belelikle her bir huceyrenin DNT molekulunda butun orqanizmin genetik melumati kodlasib ve bu melumat biosintez yolu ile biokimyevi prosesler fizioloji xususiyyetler ve morfoloji elametler seklinde ontogenezde realize oluna biler RNT kodon cedveli Redaktenonpolar polar bazik asidik Dur kodonu Cedvelde 64 kodon ve her biri ucun bir amino asit gosterilmisdir mRNA nin ardicilligi 5 3 Ikinci esasU C A GBirinciesas U UUU Phe F FenilalaninUUC Phe F Fenilalanin UCU Ser S SerinUCC Ser S Serin UAU Tyr Y TirozinUAC Tyr Y Tirozin UGU Cys C SisteinUGC Cys C SisteinUUA Leu L Losin UCA Ser S Serin UAA Okra Dur UGA Opal Dur UUG Leu L Losin UCG Ser S Serin UAG Amber Dur UGG Trp W TriptofanC CUU Leu L LosinCUC Leu L Losin CCU Pro P ProlinCCC Pro P Prolin CAU His H HistidinCAC His H Histidin CGU Arg R ArgininCGC Arg R ArgininCUA Leu L LosinCUG Leu L Losin CCA Pro P ProlinCCG Pro P Prolin CAA Gln Q Glutamin CAG Gln Q Glutamin CGA Arg R ArgininCGG Arg R ArgininA AUU Ile I IzolosinAUC Ile I Izolosin ACU Thr T TreoninACC Thr T Treonin AAU Asn N AsparaginAAC Asn N Asparagin AGU Ser S SerinAGC Ser S SerinAUA Ile I Izolosin ACA Thr T Treonin AAA Lys K Lizin AGA Arg R ArgininAUG Met M Metiyonin ACG Thr T Treonin AAG Lys K Lizin AGG Arg R ArgininG GUU Val V ValinGUC Val V Valin GCU Ala A AlaninGCC Ala A Alanin GAU Asp D Aspartik asitGAC Asp D Aspartik asit GGU Gly G GlisinGGC Gly G GlicinGUA Val V ValinGUG Val V Valin GCA Ala A AlaninGCG Ala A Alanin GAA Glu E Glutamik asitGAG Glu E Glutamik asit GGA Gly G GlisinGGG Gly G GlisinTers cedvel Ala A GCU GCC GCA GCG Leu L UUA UUG CUU CUC CUA CUGArg R CGU CGC CGA CGG AGA AGG Lys K AAA AAGAsn N AAU AAC Met M AUGAsp D GAU GAC Phe F UUU UUCCys C UGU UGC Pro P CCU CCC CCA CCGGln Q CAA CAG Ser S UCU UCC UCA UCG AGU AGCGlu E GAA GAG Thr T ACU ACC ACA ACGGly G GGU GGC GGA GGG Trp W UGGHis H CAU CAC Tyr Y UAU UACIle I AUU AUC AUA Val V GUU GUC GUA GUGSTART AUG STOP UAG UGA UAAMenbe RedakteRauf Quliyev Kamile Eliyeva Genetika seh 212 247 Baki 2002 Mireli Axundov Insan genetikasina seyahet Baki 1975Hemcinin bax RedakteGen Genetika IrsiyyetMenbe https az wikipedia org w index php title Genetik kod amp oldid 6080019, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
