Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Fətullah Şirvani (ərəb. فتح الله الشرواني; tam adı Fətullah ibn Əbu Yezid ibn İbrahim əş-Şəbərani əş-Şamaxi əş-Şirvani; 1417, Şamaxı - 1486, Şamaxı) — Şirvanlı astronom, riyaziyyatçı və müəllim.
| Fətullah Şirvani | |
|---|---|
| Fətullah ibn Əbu Yezid ibn Əbdüləziz ibn İbrahim əş-Şəbərani əş-Şamaxi əş-Şirvani | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şamaxı |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Şamaxı |
| Təhsili | Səmərqənd rəsədxanası (1435-1440) |
| Fəaliyyəti | riyaziyyatçı |
Həyatı
1417-ci ildə (I Xəlilullahın hakimiyyət dövrü), Şamaxıda doğulmuşdur. İlk təhsilini atası Əbu Yeziddən (bəzi yerlərdə Molla Şükrullah) almış, sonralar biliyini artırmaq məqsədi ilə Şirazda, Səmərqənddə və Tusda təhsilini davam etdirmiş, dövrünün görkəmli ustadlarından dərs almışdır. Şirazda qəbrini ziyarət etmişdi. Tus şəhərində Nəsrəddin Tusinin astronomiya haqqında yazdığı əsərlərinə rəylərini qeyd etdiyi "Şərh əl-Təhkirə fi-elmi Həya" adlı əsərini Seyyid Əbu Talibdən öyrənmişdir. 1435-ci ildə Səmərqəndə yola düşmüş dərs almış, astronomiya, dilçilik və riyaziyyat haqqında biliklərə yiyələnmişdir. 13 sentyabr 1440-cı ildə məzun olmuş, 5 il Səmərqənd rəsədxanasında da işləmişdir.
Fəaliyyəti
1440-cı ildə Şirvana qayıtmış, bəzi mədrəsələrdə dərs vermişdir. Bir müddət sonra Qadızadənin məsləhəti ilə Kastamonuya getmiş və orada müəllimlik etməyə davam etmişdir. O dövrdəki ən məşhur tələbələri və olmuşdur. 1453-cü ildə Bursaya gedən və Çandarlı Xəlil paşaya Quran təfsiri ithaf edən Şirvani elə eyni il II Mehmedə "Məcəllə fil-musiqa" (Musiqi məcəlləsi) əsərini ithaf etmişdir. Daha sonra Kastamonuya qayıdıb yeni yazdığı Qadızadənin "Şərh əl-Müləxxəs" əsərinə şərh yazmış və sultana təqdim etmiş, lakin dəyərləndirilməmişdi.
Şirvana geri dönüş
1465-ci ildə həcc ziyarətinə yola düşmüş, yol üstündə İraq mədrəsələrində dərs demişdir. 1467-ci ildə həccdə olmuş, bir müddət Məkkədə dərs verən Şirvani Qahirə üzərindən İstanbula qayıtmış, ona dəyər verilmədiyini görərək 1468-ci ildə Şamaxıya qayıtmışdı. 1486-cı ildə elə orada vəfat etmişdir.
Əsərləri
Əsasən ədəbiyyat, dilçilik, astronomiya, musiqi, şəriət, optika və məntiq haqqında yazmışdır.
Şəriət
Səmərqənddə olarkən (1435-1440) şafii məzhəbi haqqındakı "əl-Ənvar li-əməlil-əbrar" əsərini farsca şərh etmiş və Uluq bəyə təqdim etmişdir.
Həndəsə
"Əşkəl əl-Təsis" adlı kitabına yazdığı rəyə haşiyə yazmışdır. Bu əsər günümüzə gəlib çıxmamışdır.
Astronomiya
Yenə müəllimi Qadızadə Ruminin "əl-Müləxxəs fi-elm əl-həya əl-bəsitə" kitabına yazdığı şərhə haşiyə yazmışdır. Bu əsərin adı "Əl-fəraid vəl-fəvaid fi tovdi şərh əl-Müləxxəs" olub əsərdə mədrəsədə aldığı dərslərin qeydlərindən istifadə etmişdir. Bu kitab II Mehmedə həsr olunmuşdur. Şirvaninin astronomiya haqqındakı ən önəmli əsəri 11 yanvar 1475-ci ildə Nəsrəddin Tusinin "Təhkirə"sinə də şərh olaraq yazdığı kitabdır. Əsərdə müxtəlif təqvim sistemlərindən bəhs olunur, Evklidin "Elementlər"i haqqında Uluq bəy və Qadızadə ilə apardığı söhbətlər də öz əksini tapıb. Bu əsərdə Tusinin kosmoloji düşüncələrinə şərh verir, İbn əl-Haytəm ilə razılaşır, Əli Quşçunu isə tənqid edirdi.
Musiqi
- Fətullah Şirvaninin "Məcəllə fil-musiqa" ("Musiqi məcəlləsi") əsəri onun musiqi sahəsində məlum olan yeganə əsəridir.
Digərləri
- Haşiyə əla Şərhül Məvaqif — 4 əlyazması günümüzə gəlib çatmışdır. II Bəyazidə ithaf edilmişdir.
- Şərhi Təhzibül məntiq vəl Kəlam — Sədəddin əl-Təftəzaninin əsərinin şərhidir, bir əlyazması günümüzə çatıb.
- Şərhül əl-Ənvar li-əməlil-əbrar — 1478-ci ildə yazılmış, Şirvanşah Fərrux Yasara həsr olunmuşdur, iki nüsxəsi var.
- Şərhül Mərah — Əhməd ibn Əli ibn Məsudun "Mərahul-ərvah" əsərinə yazdığı şərhdir.
- Şərhül İrşad fin-nəhv — Sədəddin əl-Təftəzaninin əsərinin şərhidir.
İstinadlar
- Xoca Sədəddin, Tacüt Təvarix, V, 95
- Daşkörpüzadə Əhməd Əfəndi, Miftahüs-səadə, I, 206-208
- Daşkörpüzadə Əhməd Əfəndi, Kəşfüz-zünun, I, 39
- İslam Ensiklopediyası, XII, səh. 466
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fetullah Sirvani ereb فتح الله الشرواني tam adi Fetullah ibn Ebu Yezid ibn Ibrahim es Seberani es Samaxi es Sirvani 1417 Samaxi 1486 Samaxi Sirvanli astronom riyaziyyatci ve muellim Fetullah SirvaniFetullah ibn Ebu Yezid ibn Ebduleziz ibn Ibrahim es Seberani es Samaxi es SirvaniDogum tarixi 1417Dogum yeri SamaxiVefat tarixi 1486Vefat yeri SamaxiTehsili Semerqend resedxanasi 1435 1440 Fealiyyeti riyaziyyatciHeyati1417 ci ilde I Xelilullahin hakimiyyet dovru Samaxida dogulmusdur Ilk tehsilini atasi Ebu Yezidden bezi yerlerde Molla Sukrullah almis sonralar biliyini artirmaq meqsedi ile Sirazda Semerqendde ve Tusda tehsilini davam etdirmis dovrunun gorkemli ustadlarindan ders almisdir Sirazda qebrini ziyaret etmisdi Tus seherinde Nesreddin Tusinin astronomiya haqqinda yazdigi eserlerine reylerini qeyd etdiyi Serh el Tehkire fi elmi Heya adli eserini Seyyid Ebu Talibden oyrenmisdir 1435 ci ilde Semerqende yola dusmus ders almis astronomiya dilcilik ve riyaziyyat haqqinda biliklere yiyelenmisdir 13 sentyabr 1440 ci ilde mezun olmus 5 il Semerqend resedxanasinda da islemisdir Fealiyyeti1440 ci ilde Sirvana qayitmis bezi medreselerde ders vermisdir Bir muddet sonra Qadizadenin mesleheti ile Kastamonuya getmis ve orada muellimlik etmeye davam etmisdir O dovrdeki en meshur telebeleri ve olmusdur 1453 cu ilde Bursaya geden ve Candarli Xelil pasaya Quran tefsiri ithaf eden Sirvani ele eyni il II Mehmede Mecelle fil musiqa Musiqi mecellesi eserini ithaf etmisdir Daha sonra Kastamonuya qayidib yeni yazdigi Qadizadenin Serh el Mulexxes eserine serh yazmis ve sultana teqdim etmis lakin deyerlendirilmemisdi Sirvana geri donus1465 ci ilde hecc ziyaretine yola dusmus yol ustunde Iraq medreselerinde ders demisdir 1467 ci ilde heccde olmus bir muddet Mekkede ders veren Sirvani Qahire uzerinden Istanbula qayitmis ona deyer verilmediyini gorerek 1468 ci ilde Samaxiya qayitmisdi 1486 ci ilde ele orada vefat etmisdir EserleriEsasen edebiyyat dilcilik astronomiya musiqi seriet optika ve mentiq haqqinda yazmisdir Seriet Semerqendde olarken 1435 1440 safii mezhebi haqqindaki el Envar li emelil ebrar eserini farsca serh etmis ve Uluq beye teqdim etmisdir Hendese Eskel el Tesis adli kitabina yazdigi reye hasiye yazmisdir Bu eser gunumuze gelib cixmamisdir Astronomiya Yene muellimi Qadizade Ruminin el Mulexxes fi elm el heya el besite kitabina yazdigi serhe hasiye yazmisdir Bu eserin adi El feraid vel fevaid fi tovdi serh el Mulexxes olub eserde medresede aldigi derslerin qeydlerinden istifade etmisdir Bu kitab II Mehmede hesr olunmusdur Sirvaninin astronomiya haqqindaki en onemli eseri 11 yanvar 1475 ci ilde Nesreddin Tusinin Tehkire sine de serh olaraq yazdigi kitabdir Eserde muxtelif teqvim sistemlerinden behs olunur Evklidin Elementler i haqqinda Uluq bey ve Qadizade ile apardigi sohbetler de oz eksini tapib Bu eserde Tusinin kosmoloji dusuncelerine serh verir Ibn el Haytem ile razilasir Eli Quscunu ise tenqid edirdi Musiqi Esas meqale Musiqi mecellesi kitab Fe tul lah Sir va ni nin Me cel le fil mu si qa Mu si qi me cel le si ese ri onun mu si qi sa he sin de me lum olan ye ga ne ese ri dir Digerleri Hasiye ela Serhul Mevaqif 4 elyazmasi gunumuze gelib catmisdir II Beyazide ithaf edilmisdir Serhi Tehzibul mentiq vel Kelam Sededdin el Teftezaninin eserinin serhidir bir elyazmasi gunumuze catib Serhul el Envar li emelil ebrar 1478 ci ilde yazilmis Sirvansah Ferrux Yasara hesr olunmusdur iki nusxesi var Serhul Merah Ehmed ibn Eli ibn Mesudun Merahul ervah eserine yazdigi serhdir Serhul Irsad fin nehv Sededdin el Teftezaninin eserinin serhidir IstinadlarXoca Sededdin Tacut Tevarix V 95 Daskorpuzade Ehmed Efendi Miftahus seade I 206 208 Daskorpuzade Ehmed Efendi Kesfuz zunun I 39 Islam Ensiklopediyasi XII seh 466