fbpx
Wikipedia

Firuz-1 düşərgəsi

Avqust 01, 2021

Firuz-1 düşərgəsi — Qobustan ərazisində Kiçikdaş dağının şərq ətəyində arxeoloji abidə.

Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğu
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Yerləşir Qaradağ və Abşeron rayonları
Əsas tarixlər 1966 - Qoruq idarəsi yaradılıb
Üslubu ibtidai incəsənət
Sahəsi 3096 ha
Vəziyyəti stabil, muzey kimi fəaliyyət göstərir
Rəsmi adı: Gobustan Rock Art Cultural Landscape
TipiMədəni
Kriteriyaiii
Təyin edilib2007
İstinad nöm.1076
DövlətAzərbaycan
RegionAvropa
İstinad nöm.26
ƏhəmiyyətiDünya əhəmiyyətli
Qobustan

Arxeoloji tədqiqi

Firuz-1 düşərgəsi Qobustanda Kiçikdaş dağının şərq ətəyinin orta hissəsində, dəmir yolu xəttindən aralıda qədim qayaüstü təsvirlər kolleksiyasının 80 №-li daşın üstünü örtmüş, uzunluğu 20 m, parçasının şərq və şimal tərəfləri altında əmələ gəlmiş, 2–3 m dərinliyində örtülü sahədə aşkar edilmişdir.

Düşərgədə 1970 və 1971-ci illərdə arxeoloji qazıntılar aparılmışdır. Düşərgədə iki tarixi mərhələnin – Mezolitdən Neolitə keçid və ilk Tunc dövrünə aid maddi mədəniyyət qalıqları aşkar edilmişdir. Düşərgədə Daş və Tunc dövrlərinə aid mədəni təbəqəyə rast gəlinmişdir. Görünür düşərgənin örtülü sahəsində son Mezolit – ilk Neolitdən sonra Tunc dövrünə aid sakinlər tərəfindən burada özlərinə qədərki nə varsa, mədəni təbəqə qalıqlarını da kənara atmışlar. Çöl sahədə saxlanmış qalıqların üstü isə sahənin şərqə tərəf maili olması, yağış suları ilə yuyulması və güclü küləyə məruz qaldığından örtülməmişdir.

“Firuz-1” düşərgəsində örtülü sahənin şərq hisəsində 20-30 sm qalınlığında Mezolit dövrü təbəqəsi arada lal təbəqə olmadan bilavasitə Tunc dövrü təbəqəsinin altından başlanır. “Firuz-1” düşərgəsində aparılmış arxeoloji qazıntılar nəticəsində Mezolit Neolitə keçid mərhələsinə aid alt təbəqədən 4 yerdə ocaq qalığı, 9 minə yaxın arxeoloji material və kollektiv qəbir aşkar edilmişdir. Ocaqlardan üçünün altına əhəngdaşı layı düzülmüş, birində isə od bir qədər çökəldilmiş sahədə yandırılmışdır.

Maddi mədəniyyət tapıntıları

Düşərgənin arxeoloji materiallarının 7 mindən çoxu Mezolit dövrünə aid təbəqədən əldə olunmuş, çaxmaqdaşı və çaydaşından əmək alətləri və onların istehsal tullantılarından ibarətdir. Daş alətlərin 70 faizdən çoxu çaxmaqdaşından, 20 faizə qədəri çaydaşındandır. Qalanı sümük, dəvəgözü daşı, balıqqulağı, əhəngdaşı və s. materiallardan hazırlanmış alət, bəzək əşyası kimi tapıntılardan ibarətdir. Düşərgənin çaxmaqdaşından hazırlanmış alətləri mikrolitik səciyyəlidir. Onların arasında həndəsi formalı trapeslər çoxluq təşkil edir. Çaxmaqdaşından alətlər uzunsov və ensiz söyüd yarpağı formalı itiucluları, qəlpədən itiləyici dişəklə işlənib düzəldilmiş uclu qaşovlar, işlək uclu itiləşdirilmiş iskənə tipli alətlər, ikiüzlü işlənmiş mizraq ucluğu, bir ədəd şatelperron tipli bıçaq, eləcə də konus formalı, silindr, prizmaşəkilli, karandaşvari nüvələr və s. ibarətdir. Çaydaşından hazırlanmış alətlər arasında işlək ağzı oval formalı və bir üzü qabarıq çopperlər, döymə alətlərinin çoxluğu, zərb alətləri, qaşovlar səciyyəvidir.

Tunc dövrü qalıqlarının örtüyü sahədən kənarda, şərqə tərəf isə alt təbəqənin qalıqlarına, əsasən daş materialına çox nazik təbəqə şəklində, bilavasitə yer səviyyəsindən başlayaraq təsadüf olunmuşdur.

Tunc dövrünə aid edilən mədəni təbəqə iki qata ayrılmışdır. Üst qatdan Tunc dövrünün son mərhələsinə, alt qatdan isə İlk Tunc dövrünə aid maddi-mədəniyyət qalıqları aşkar edilmişdir. Gilinin tərkibinə və hazırlanma texnologiyasına görə fərqlənən gil qab parçalarının üzəri cilalanmışdır. Onların bəzisinin yarımşar formalı qulpu olmuşdur.

Qəbir abidələri

“Firuz-1” düşərgəsində kollektiv qəbir 80 №-li daşın şərq tərəfi dibində, örtülü sahədə yerdən 50 sm dərinlik səviyyəsində aşkar edilmiş, alt səviyyəsi mədəni təbəqədən 15 sm dərinə davam edərək qum təbəqəsinə düşmüşdür. 2 kv.m sahəsi olan qəbirdə 11 nəfər – 10 böyük və bir uşaq dəfn olunmuşdur. Skeletlərin sümükləri qarışaraq, qəbir avadanlığı ilə birlikdə yer səviyyəsindən 50-85 sm dərinlik arasında təbəqə əmələ gətirmişdir. Ölülərin sümükləri çox qarışmış olduğundan onların sayını yalnız qazıntıda iştirak edən antropoloq R.M.Qasımovanın köməkliyi ilə kəllə sümükləri əsasında və ölülərin boyunbağı düzümünə görə müəyyənləşdirmək mümkün olmuşdur. 3 və 5 №-li nisbətən yaxşı saxlanılmış kəllə sümükləri və digər kəllə sümüklərinin yerindəcə tədqiqi ilə lazımi ölçülərin götürülməsi əsasında düşərgə sakinlərinin tipi haqqında fikir söyləmək mümkün olmuşdur. Antropoloq R.Qasımova qəbirdə dəfn olunanlardan yeddisinin kişi, üçünün qadın və birinin uşaq olduğunu və kəllə quruluşuna görə onların iki – dolixokran və braxokran (uzun və dəyirmi kəlləli adam) tiplərinə mənsub olduğunu müəyyənləşdirmişdir. R.Qasımovanın tədqiqinə görə “Firuz-1” düşərgəsindəki antropoloji tiplərin müxtəlifliyi müasir azərbaycanlıların baş göstəricilərinin etnogenezi probleminin həllində əsas ola bilər. R.Qasımova dolixokran tip kəllələrin braxokran tip kəllələrdən çox olmasını əsas tutaraq, Mezolit dövründə Azərbaycanda Avropa antropoloji tipinə uyğun dolixokran insanların yaşamış olduğu qənaətinə gəlmişdir.

Tədqiqatlar “Firuz” düşərgəsində dəfn olunanların çox güman ki, təbii fəlakət (zəhərlənmə, yoluxucu xəstəlik və başqa bu kimi) nəticəsində eyni vaxtda ölmüş və eyni vaxtda dəfn olunmuş qəbilə üzvləri olduğu barədə fikir yürütməyə əsas verir. Ölülər düşərgədə qazılmış bir qədər çökək yerə qoyularaq, üstü də həmin yerdən qazılıb çıxarılmış torpaqla örtülmüşdür. Bununla da, düşərgə, qalan sakinlər tərəfindən birdəfəlik tərk edilmişdir. Qəbrin içi və üstünün torpağı nə tərkibi, nə rəngi, nə də qəbir və onun üstünü örtülmüş torpaqda təsadüf edilmiş çaxmaqdaşından qəlpə və alətlər ətrafdakı alt təbəqənin materiallarından seçilmir.

Bu kollektiv qəbirdə ölülər sıx bükülü vəziyyətdə, yanı üstdə dəfn olunmuşdur. Bunu yalnız iki nisbətən yaxşı saxlanmış skeletin vəziyyətinə görə demək mümkündür. Dəfn olunanlar, dövrün dəfn adətlərinə uyğun olaraq, xeyli maddi mədəniyyət nümunələri ilə müşayiət olunmuşlar. Burada hər bir kəllənin yanında aşağıdakı materiallar aşkar edilmişdir: 2, 4 və 5 №-li kəllənin yanından mərmərləşmiş daşdan bir ədəd bir ucundan deşik açılmış iri və ağır, oval formalı balıq toru üçün ağırlıq daşı; 1, 5 və 8 №-li kəllənin yanından 3, 5 və 2 ədəd (cəmi 10 ədəd), tor toxumaq üçün hər iki ucu iti və bir uca yaxın boğmalı sümük alət, bunlardan əlavə 1 №-li kəllənin yanından daha bir ədəd sümük asma, 2 №-li kəllənin yanından boyundan asmaq üçün qabanın qılınc dişləri (hər ikisinin ucu dişəklidir), buynuzdan 60 sm uzunluğunda nizə və ya yer qazmaq üçün alət; qaban dişindən deşikli (20 ədəd) boyunbağı tapılmışdır. 3, 5 və 7 №-li kəllələrin yanında alət tapılmamışdır. Bunlar və uşaq kəlləsi mərmərləşmiş daşdan bütün ölülərin boynunu bəzəmiş silindr formalı uzununa deşilmiş muncuqlardan ibarət boyunbağı ilə müşayiət olunmuşdur. 8 №-li kəllənin boyunbağında daha 9 ədəd öküz dişindən və 16 ədəd kiçik dəniz heyvan qabığından, 9 №-li kəllənin boyunbağında daha 4 ədəd heyvan dişindən və 9 ədəd dəniz heyvan qabığından muncuq dənəsi və balıqqulağından 3 ədəd asma var idi. 9 №-li kəllənin yanından tapıntının qəbir daşından bir əşya, iki yanından xırda daraqvari gəzlər asılmışdır. 10 №-li kəllənin yanına sümükdən 5 ədəd çox nazik, kəsikdə dairəvi, bir ucu iynə kimi iti, əks ucu ağac dəstəyə keçirməklə dayaz sularda balıq vurmaq üçün işlədilmiş karpun alət; bir ədəd yuxarı ucundan beldən asmaq üçün deşik xəncər tipli sümük alət tapılmışdır. Bu kəllənin boyun hissəsində kiçik çaydaşılarından insan ayağı formalı, trapes və paraleloqram şəkilli 3 ədəd asma var idi. 11 №-li qəbirdəki uşağın boynunda 54 ədəd silindr muncuqdan ibarət boyunbağı var idi. Bu cür muncuqlardan ibarət boyunbağıya bütün ölülərin boynunda rast gəlinmişdir.

“Firuz-1” düşərgəsində açılmış kollektiv qəbirdə dəfn olunanlardan 6-nın (1, 2, 3, 4, 5 və 10 №-li kəllələr) yanında balıqçılıqla bağlı alətlərin çoxluğu, göstərilən 10 ədəd tor toxumaq üçün alət, 5 ədəd karpun tipli alət və 3 ədəd ağırlıq daşı (pərsəng) xüsusi diqqət cəlb edir və düşərgənin balıqçı qəbiləsinə aid olduğunu göstərir. Balıqçılıq alətləriylə yanaşı, düşərgənin dəniz səviyyəsinin sahilində olması, (hazırda düşərgə ilə dənizin arasındakı məsafə 1 km-dən azdır) qaya örtüyü divarlarında qədim qayıq təsvirlərinin olması və eləcə də qazıntı nəticəsində mədəni təbəqədən aşkar edilmiş kiçik daşlarda da qayıq şəkillərinin çəkilməsi də “Firuz-1” düşərgəsi qəbiləsinin əsas balıqçılıqla məşğul olduğunu bir daha təsdiq edir. Görünür, Qobustanın Mezolit dövrü sakinləri özlərindən qabaqkı dövrlərdə yaşamış insanlara nisbətən dənizin təbii sərvətlərindən daha çox və səmərəli istifadə etmişlər. Bu qəbilələrin əsas qida mənbəyi balıq ovundan ibarət olmuşdur. Ona görə də Mezolit dövründən təknəvari qayıqlar, avarlar, balıqçılıq qarmaqları meydana gəlir və sürətlə yayılır.

Qobustanda müxtəlif tipli qayıq təsvirlərinin çoxluğu və müxtəlif dövrlüyü, “Firuz-1” düşərgəsində üstündə qayıq təsvir olan daşların Mezolit dövrü təbəqəsindən tapılmış Qobustanın dünya gəmiçiliyinin ən qədim ocağı olduğunu göstərir. Tədqiqatçıların bu fikri ilə məşhur dəniz səyyahı norveçli Tur Heyerdal da razıdır. O yalnız Qobustanın qayalığındakı qayıq təsvirlərini görəndən sonra bu qənaətə gəlmişdir.

Qobustan qayalıqları
 
 
  

Mənbə

  • Vəli Baxşəli oğlu Baxşəliyev. Azərbaycan arxeologiyası (Ali məktəb tələbələri üçün vəsait). I cild. Bakı: Elm, 2007
  • Azərbaycan arxeologiyası. İ cild. Bakı,2008.
  • Rüstəmov C.N. Qobustan dünyası. Bakı,1994.
  • Rüstəmov C.N. Oobustan petroqlifləri. Bakı,2003.
  • Rüstəmov C.N., Muradova F.M. Oobustan petroqlifləri. Bakı,2003.
  • Джафарзаде И. М. Наскальные изображения Гобустана, Труды Института истории АН Аз. ССР. Баку, 1958
  • Джафарзаде И. М. Наскальные изображения Гобустана. Сб. «Археологические исследования в Азербайджане».

Баку, 1965

Video

  • Qobustan qaya rəsmləri
  • Səda - Qobustan Dövlət Tarixi Bədii Qoruğuna səyahət
  • Gobustan Rock Art Cultural Landscape
  • Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğu Dünya Mədəni İrs Siyahısına daxil edilib  (azərb.)
  • Qobustan petroglyphs
  • Museum under open sky

İstinadlar

Avqust 01, 2021
firuz, düşərgəsi, qobustan, ərazisində, kiçikdaş, dağının, şərq, ətəyində, arxeoloji, abidə, qobustan, dövlət, tarixi, bədii, qoruğuölkə, azərbaycan, azərbaycanyerləşir, qaradağ, abşeron, rayonlarıəsas, tarixlər, 1966, qoruq, idarəsi, yaradılıbüslubu, ibtidai,. Firuz 1 dusergesi Qobustan erazisinde Kicikdas daginin serq eteyinde arxeoloji abide Qobustan dovlet tarixi bedii qoruguOlke Azerbaycan AzerbaycanYerlesir Qaradag ve Abseron rayonlariEsas tarixler 1966 Qoruq idaresi yaradilibUslubu ibtidai incesenetSahesi 3096 haVeziyyeti stabil muzey kimi fealiyyet gosterirUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Gobustan Rock Art Cultural LandscapeTipiMedeniKriteriyaiiiTeyin edilib2007Istinad nom 1076DovletAzerbaycanRegionAvropaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 26EhemiyyetiDunya ehemiyyetliQobustan Mundericat 1 Arxeoloji tedqiqi 2 Maddi medeniyyet tapintilari 3 Qebir abideleri 4 Menbe 5 Video 6 IstinadlarArxeoloji tedqiqi RedakteFiruz 1 dusergesi Qobustanda Kicikdas daginin serq eteyinin orta hissesinde demir yolu xettinden aralida qedim qayaustu tesvirler kolleksiyasinin 80 li dasin ustunu ortmus uzunlugu 20 m parcasinin serq ve simal terefleri altinda emele gelmis 2 3 m derinliyinde ortulu sahede askar edilmisdir Dusergede 1970 ve 1971 ci illerde arxeoloji qazintilar aparilmisdir Dusergede iki tarixi merhelenin Mezolitden Neolite kecid ve ilk Tunc dovrune aid maddi medeniyyet qaliqlari askar edilmisdir Dusergede Das ve Tunc dovrlerine aid medeni tebeqeye rast gelinmisdir Gorunur dusergenin ortulu sahesinde son Mezolit ilk Neolitden sonra Tunc dovrune aid sakinler terefinden burada ozlerine qederki ne varsa medeni tebeqe qaliqlarini da kenara atmislar Col sahede saxlanmis qaliqlarin ustu ise sahenin serqe teref maili olmasi yagis sulari ile yuyulmasi ve guclu kuleye meruz qaldigindan ortulmemisdir Firuz 1 dusergesinde ortulu sahenin serq hisesinde 20 30 sm qalinliginda Mezolit dovru tebeqesi arada lal tebeqe olmadan bilavasite Tunc dovru tebeqesinin altindan baslanir Firuz 1 dusergesinde aparilmis arxeoloji qazintilar neticesinde Mezolit Neolite kecid merhelesine aid alt tebeqeden 4 yerde ocaq qaligi 9 mine yaxin arxeoloji material ve kollektiv qebir askar edilmisdir Ocaqlardan ucunun altina ehengdasi layi duzulmus birinde ise od bir qeder cokeldilmis sahede yandirilmisdir Maddi medeniyyet tapintilari RedakteDusergenin arxeoloji materiallarinin 7 minden coxu Mezolit dovrune aid tebeqeden elde olunmus caxmaqdasi ve caydasindan emek aletleri ve onlarin istehsal tullantilarindan ibaretdir Das aletlerin 70 faizden coxu caxmaqdasindan 20 faize qederi caydasindandir Qalani sumuk devegozu dasi baliqqulagi ehengdasi ve s materiallardan hazirlanmis alet bezek esyasi kimi tapintilardan ibaretdir Dusergenin caxmaqdasindan hazirlanmis aletleri mikrolitik seciyyelidir Onlarin arasinda hendesi formali trapesler coxluq teskil edir Caxmaqdasindan aletler uzunsov ve ensiz soyud yarpagi formali itiuclulari qelpeden itileyici disekle islenib duzeldilmis uclu qasovlar islek uclu itilesdirilmis iskene tipli aletler ikiuzlu islenmis mizraq uclugu bir eded satelperron tipli bicaq elece de konus formali silindr prizmasekilli karandasvari nuveler ve s ibaretdir Caydasindan hazirlanmis aletler arasinda islek agzi oval formali ve bir uzu qabariq copperler doyme aletlerinin coxlugu zerb aletleri qasovlar seciyyevidir Tunc dovru qaliqlarinin ortuyu saheden kenarda serqe teref ise alt tebeqenin qaliqlarina esasen das materialina cox nazik tebeqe seklinde bilavasite yer seviyyesinden baslayaraq tesaduf olunmusdur Tunc dovrune aid edilen medeni tebeqe iki qata ayrilmisdir Ust qatdan Tunc dovrunun son merhelesine alt qatdan ise Ilk Tunc dovrune aid maddi medeniyyet qaliqlari askar edilmisdir Gilinin terkibine ve hazirlanma texnologiyasina gore ferqlenen gil qab parcalarinin uzeri cilalanmisdir Onlarin bezisinin yarimsar formali qulpu olmusdur Qebir abideleri Redakte Firuz 1 dusergesinde kollektiv qebir 80 li dasin serq terefi dibinde ortulu sahede yerden 50 sm derinlik seviyyesinde askar edilmis alt seviyyesi medeni tebeqeden 15 sm derine davam ederek qum tebeqesine dusmusdur 2 kv m sahesi olan qebirde 11 nefer 10 boyuk ve bir usaq defn olunmusdur Skeletlerin sumukleri qarisaraq qebir avadanligi ile birlikde yer seviyyesinden 50 85 sm derinlik arasinda tebeqe emele getirmisdir Olulerin sumukleri cox qarismis oldugundan onlarin sayini yalniz qazintida istirak eden antropoloq R M Qasimovanin komekliyi ile kelle sumukleri esasinda ve olulerin boyunbagi duzumune gore mueyyenlesdirmek mumkun olmusdur 3 ve 5 li nisbeten yaxsi saxlanilmis kelle sumukleri ve diger kelle sumuklerinin yerindece tedqiqi ile lazimi olculerin goturulmesi esasinda duserge sakinlerinin tipi haqqinda fikir soylemek mumkun olmusdur Antropoloq R Qasimova qebirde defn olunanlardan yeddisinin kisi ucunun qadin ve birinin usaq oldugunu ve kelle qurulusuna gore onlarin iki dolixokran ve braxokran uzun ve deyirmi kelleli adam tiplerine mensub oldugunu mueyyenlesdirmisdir R Qasimovanin tedqiqine gore Firuz 1 dusergesindeki antropoloji tiplerin muxtelifliyi muasir azerbaycanlilarin bas gostericilerinin etnogenezi probleminin hellinde esas ola biler R Qasimova dolixokran tip kellelerin braxokran tip kellelerden cox olmasini esas tutaraq Mezolit dovrunde Azerbaycanda Avropa antropoloji tipine uygun dolixokran insanlarin yasamis oldugu qenaetine gelmisdir Tedqiqatlar Firuz dusergesinde defn olunanlarin cox guman ki tebii felaket zeherlenme yoluxucu xestelik ve basqa bu kimi neticesinde eyni vaxtda olmus ve eyni vaxtda defn olunmus qebile uzvleri oldugu barede fikir yurutmeye esas verir Oluler dusergede qazilmis bir qeder cokek yere qoyularaq ustu de hemin yerden qazilib cixarilmis torpaqla ortulmusdur Bununla da duserge qalan sakinler terefinden birdefelik terk edilmisdir Qebrin ici ve ustunun torpagi ne terkibi ne rengi ne de qebir ve onun ustunu ortulmus torpaqda tesaduf edilmis caxmaqdasindan qelpe ve aletler etrafdaki alt tebeqenin materiallarindan secilmir Bu kollektiv qebirde oluler six bukulu veziyyetde yani ustde defn olunmusdur Bunu yalniz iki nisbeten yaxsi saxlanmis skeletin veziyyetine gore demek mumkundur Defn olunanlar dovrun defn adetlerine uygun olaraq xeyli maddi medeniyyet numuneleri ile musayiet olunmuslar Burada her bir kellenin yaninda asagidaki materiallar askar edilmisdir 2 4 ve 5 li kellenin yanindan mermerlesmis dasdan bir eded bir ucundan desik acilmis iri ve agir oval formali baliq toru ucun agirliq dasi 1 5 ve 8 li kellenin yanindan 3 5 ve 2 eded cemi 10 eded tor toxumaq ucun her iki ucu iti ve bir uca yaxin bogmali sumuk alet bunlardan elave 1 li kellenin yanindan daha bir eded sumuk asma 2 li kellenin yanindan boyundan asmaq ucun qabanin qilinc disleri her ikisinin ucu diseklidir buynuzdan 60 sm uzunlugunda nize ve ya yer qazmaq ucun alet qaban disinden desikli 20 eded boyunbagi tapilmisdir 3 5 ve 7 li kellelerin yaninda alet tapilmamisdir Bunlar ve usaq kellesi mermerlesmis dasdan butun olulerin boynunu bezemis silindr formali uzununa desilmis muncuqlardan ibaret boyunbagi ile musayiet olunmusdur 8 li kellenin boyunbaginda daha 9 eded okuz disinden ve 16 eded kicik deniz heyvan qabigindan 9 li kellenin boyunbaginda daha 4 eded heyvan disinden ve 9 eded deniz heyvan qabigindan muncuq denesi ve baliqqulagindan 3 eded asma var idi 9 li kellenin yanindan tapintinin qebir dasindan bir esya iki yanindan xirda daraqvari gezler asilmisdir 10 li kellenin yanina sumukden 5 eded cox nazik kesikde dairevi bir ucu iyne kimi iti eks ucu agac desteye kecirmekle dayaz sularda baliq vurmaq ucun isledilmis karpun alet bir eded yuxari ucundan belden asmaq ucun desik xencer tipli sumuk alet tapilmisdir Bu kellenin boyun hissesinde kicik caydasilarindan insan ayagi formali trapes ve paraleloqram sekilli 3 eded asma var idi 11 li qebirdeki usagin boynunda 54 eded silindr muncuqdan ibaret boyunbagi var idi Bu cur muncuqlardan ibaret boyunbagiya butun olulerin boynunda rast gelinmisdir Firuz 1 dusergesinde acilmis kollektiv qebirde defn olunanlardan 6 nin 1 2 3 4 5 ve 10 li kelleler yaninda baliqciliqla bagli aletlerin coxlugu gosterilen 10 eded tor toxumaq ucun alet 5 eded karpun tipli alet ve 3 eded agirliq dasi perseng xususi diqqet celb edir ve dusergenin baliqci qebilesine aid oldugunu gosterir Baliqciliq aletleriyle yanasi dusergenin deniz seviyyesinin sahilinde olmasi hazirda duserge ile denizin arasindaki mesafe 1 km den azdir qaya ortuyu divarlarinda qedim qayiq tesvirlerinin olmasi ve elece de qazinti neticesinde medeni tebeqeden askar edilmis kicik daslarda da qayiq sekillerinin cekilmesi de Firuz 1 dusergesi qebilesinin esas baliqciliqla mesgul oldugunu bir daha tesdiq edir Gorunur Qobustanin Mezolit dovru sakinleri ozlerinden qabaqki dovrlerde yasamis insanlara nisbeten denizin tebii servetlerinden daha cox ve semereli istifade etmisler Bu qebilelerin esas qida menbeyi baliq ovundan ibaret olmusdur Ona gore de Mezolit dovrunden teknevari qayiqlar avarlar baliqciliq qarmaqlari meydana gelir ve suretle yayilir Qobustanda muxtelif tipli qayiq tesvirlerinin coxlugu ve muxtelif dovrluyu Firuz 1 dusergesinde ustunde qayiq tesvir olan daslarin Mezolit dovru tebeqesinden tapilmis Qobustanin dunya gemiciliyinin en qedim ocagi oldugunu gosterir Tedqiqatcilarin bu fikri ile meshur deniz seyyahi norvecli Tur Heyerdal da razidir O yalniz Qobustanin qayaligindaki qayiq tesvirlerini gorenden sonra bu qenaete gelmisdir Qobustan qayaliqlari Menbe RedakteVeli Baxseli oglu Baxseliyev Azerbaycan arxeologiyasi Ali mekteb telebeleri ucun vesait I cild Baki Elm 2007 Azerbaycan arxeologiyasi I cild Baki 2008 Rustemov C N Qobustan dunyasi Baki 1994 Rustemov C N Oobustan petroqlifleri Baki 2003 Rustemov C N Muradova F M Oobustan petroqlifleri Baki 2003 Dzhafarzade I M Naskalnye izobrazheniya Gobustana Trudy Instituta istorii AN Az SSR Baku 1958 Dzhafarzade I M Naskalnye izobrazheniya Gobustana Sb Arheologicheskie issledovaniya v Azerbajdzhane Baku 1965Video RedakteQobustan qaya resmleri Seda Qobustan Dovlet Tarixi Bedii Qoruguna seyahet Gobustan Rock Art Cultural Landscape Qobustan dovlet tarixi bedii qorugu Dunya Medeni Irs Siyahisina daxil edilib azerb Qobustan petroglyphs Museum under open skyIstinadlar RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Firuz 1 dusergesi amp oldid 6042539, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.